قازاقستان ەنەرگەتيكالىق قاۋىپسىزدىككە قول جەتكىزە الا ما
استانا. KAZINFORM - پرەزيدەنتتىڭ وتكەن جىلعى جولداۋىندا ەنەرگەتيكالىق قاۋىپسىزدىك ماسەلەسى كوپ ايتىلدى. جاڭا كەن ورىندارىن بارلاۋ، ەلەكتر ەنەرگياسىنىڭ ۇزدىكسىز بەرىلۋى، حالىقتى گازبەن قامتۋعا قاتىستى ءبىرشاما تاپسىرما بەرىلگەنىن بىلەمىز.
Kazinform ءتىلشىسى تۇپ-تۋرا ءبىر جىلدا قانداي ناتيجەگە قول جەتكىزگەنىمىزدى تالداپ، تاقىرىپتى ساراپشىلار پىكىرىمەن ساباقتاستىرا تارقاتىپ كوردى.
جاڭا جوبالار ەنەرگەتيكالىق قاۋىپسىزدىكتىڭ كەپىلى ەمەس
قازىر ەنەرگيا تاپشىلىعى كۇشەيىپ كەلەدى. قولدا بار رەسۋرستى ءتيىمدى پايدالانباساق، كاسىپورىن مەن كوممۋنالدىق شارۋاشىلىق سالاسىندا ايتارلىقتاي كەلەڭسىزدىككە ۇشىراسۋىمىز مۇمكىن. سوندىقتان پرەزيدەنت جولداۋدا نەگىزگى ينفراقۇرىلىمدى ەنەرگەتيكا باعىتىنان باستاۋ كەرەگىن باسا ايتقان ەدى.
سودان بەرى ۇكىمەت ميللياردتاپ قارجى ءبولىپ، ونداعان ينۆەستيتسيالىق جوبانى جۇزەگە اسىرىپ جاتىر. جۇمىس ىستەپ تۇرعان ستانسالاردى جاڭعىرتۋ، ەنەرگيا وندىرەتىن جاڭا قوندىرعىلار سالۋ، ءتىپتى گيدرو جانە جاڭارتىلاتىن ەنەرگيا كوزدەرىن دامىتۋعا نيەتتى.
جالپى 2023-2024 -جىلدارى 1,3 گيگاۆاتت جاڭا ەلەكتر قۋاتى ىسكە قوسىلعانى ەدى. بيىل تاعى 621,5 مەگاۆاتت ەنگىزۋ پروتسەسى ءجۇرىپ جاتىر، ال كەلەر جىلى 2648,5 مەگاۆاتت جوسپارلانعان. وسى ارقىلى الداعى بەس جىلدا كەمىندە 14 گيگاۆاتت ەنەرگيا وندىرەتىن جاڭا قۋات كوزدەرىن ىسكە قوسۋ كوزدەلىپ وتىر.
وسى ورايدا باستى سۇراق تۋىندايدى: قازاقستاننىڭ ەنەرگەتيكالىق ينفراقۇرىلىمى مۇنداي جۇكتەمەگە دايىن با؟ PACE Analytics كومپانياسىنىڭ ديرەكتورى اسقار يسمايلوۆتىڭ ايتۋىنشا، اۋقىمدى جوبالارعا بايىپپەن قاراۋ كەرەك، ويتكەنى بيلىك جوسپارى مەن شىنايى جاعداي ەكى ءتۇرلى.
- مويىنداۋ كەرەك، 14 گۆت - كۇردەلى مەجە. ولاي دەيتىنىمىز، ەلدەگى بەلگىلەنگەن ەلەكتر قۋاتىنىڭ كولەمى 24 گيگاۆاتت شاماسىندا، دەمەك، ءۇش ەسە ءوسىم بولادى دەگەن ءسوز. ەگەر جەك، گاز گەنەراتسياسى مەن گيدروەنەرگەتيكا جوبالارى كىدىرىسسىز قارجىلاندىرىلسا جانە ۋاقىتىلى اياقتالسا، وندا بۇل ماقساتقا سەنۋگە نەگىز بار.
الايدا باسقا ماسەلە ماڭىزدى، ول - ينفراقۇرىلىم. بۇگىندە ەلدەگى ەلەكتر جەلىلەرى ارتىق جۇكتەمەمەن جۇمىس ىستەپ تۇر. ولاردى جاپپاي جاڭعىرتپاساق، جاڭا ستانسيالار توقتاپ نەمەسە بار مۇمكىندىگىن تولىق پايدالانا الماۋى عاجاپ ەمەس. ەلەكتر ەنەرگياسىن تۇتىنۋ كولەمى جىلىنا 2-3 پايىز وسەدى، 14 گۆت سۇرانىستى تولىق جاباتىنىنا داۋ جوق. دەي تۇرعانمەن، اپاتتى جاعدايداعى جانە توزىعى جەتكەن جەلىلەردىڭ ماسەلەسى شەشىلمەسە، ناتيجە شامالى، - دەيدى ساراپشى.
اتالعان پىكىرمەن كەلىسپەۋ مۇمكىن ەمەس. مىسالى، ەلدە ەلەكتر ەنەرگياسىن وندىرەتىن 55 ۇيىم جۇمىس ىستەيدى، ونىڭ 19 ستانسياسىنىڭ توزۋ دەڭگەيى %65- دان اسادى.
سونىمەن قاتار ەلەكتر ەنەرگياسىمەن قامتاماسىز ەتەتىن بىردەن- ءبىر قۇرىلىم - ج ە و- لاردىڭ جاي- كۇيى الاڭداتارلىق. ج ە و- لاردىڭ ورتاشا توزۋى %61- دان تۇسپەي تۇر. قازىر «قىزىل» ايماقتا - 10، «سارى» ايماقتا - 17، «جاسىل» ايماقتا - 10 ج ە و بار.
بيىل 10 ەنەرگوبلوك، 63 قازاندىق جانە 39 تۋربينا كۇردەلى جوندەۋدەن وتپەك، الايدا ساراپشىلار جوندەۋ جۇمىسى توزۋ دەڭگەيىن % 50- عا ازايتاتىنىنا كۇمانمەن قارايدى.
- قاۋىپتى بەلگى دەسەك ارتىق ەمەس. 25-تەن استام جەو ءىس جۇزىندە رەسۋرسىنىڭ شەگىندە جۇمىس ىستەپ وتىر. كومىر ستانسالارىنىڭ ىسكە قوسىلعانىنا شامامەن 55 جىل بولعان، كەيبىرىندە قۇرىلعىلاردىڭ %80- ى توزعان. وسىنىڭ ءبارى سالاداعى اپاتتىڭ كوبەيۋىنە، قىس مەزگىلىندە جىلۋدان اقاۋ شىعۋىنا تۇرتكى بولۋدا.
ونىڭ ۇستىنە ينستيتۋتسيونالدىق ورتادا دا شەشىلمەگەن ءتۇيىن بار. نارىق قۋاتى مەن تاريف ساياساتى سالاعا ينۆەستورلاردىڭ كەلۋىن كەشەۋىلدەتىپ وتىر. قىسقاشا ايتساق، تاريف تومەندەگەن سايىن مودەرنيزاتسيا جۇمىسى قيىنداي بەرمەك، - دەيدى اسقار يسمايلوۆ.
وندىرىستەن تۇتىنۋ كولەمى كوپ
وتكەن جىلى جولداۋدان كەيىن «ەنەرگەتيكالىق جانە كوممۋنالدىق سەكتورلاردى جاڭعىرتۋ» ۇلتتىق جوباسى بەكىتىلدى. جوبا اياسىندا ت ك ش ينفراقۇرىلىمىن جوندەۋ ءۇشىن ۇزاقمەرزىمدى قارجىلاندىرۋ باستالعان بولاتىن. ۇكىمەت 200-دەن استام ينفراقۇرىلىمدىق كومپانيانى تارتۋ ارقىلى نىسانداردىڭ توزۋ دەڭگەيىن %40- عا، اپات كورسەتكىشىن %27- عا دەيىن تومەندەتۋ مىندەتىن قويعان. سودان بەرى 86 مىڭ شاقىرىم ينجەنەرلىك جەلىنى جاڭعىرتۋعا 6,8 تريلليون تەڭگە ينۆەستيتسيا تارتىلعان ەدى:
· 1,6 مىڭ شاقىرىم - جىلۋ جەلىلەرى؛
· 77,6 مىڭ شاقىرىم ەلەكتر جەلىلەرى؛
· 4,7 مىڭ شاقىرىم سۋ قۇبىرى جەلىلەرى؛
· 2,6 مىڭ شاقىرىم كارىز جەلىلەرى كىرگەن.
مۇنىڭ بارلىعى الداعى كەلەڭسىزدىكتىڭ الدىن الۋ ءىسى ەمەس، قازىرگى ولقىلىقتى شەشۋ امالى. سەبەبى ءبىز وندىرگەن ەلەكتر قۋاتىنان كوپ تۇتىنامىز. ياعني، ەلەكتر ەنەرگياسىن ءوندىرۋ كولەمى - 113 ميلليارد كۆت/ساع، ال تۇتىنۋ كولەمى - 115 ميلليارد كۆت/ساع.
اراداعى الشاقتىقتى جويۋ ءۇشىن ەلەكتر قۋاتىن ءوندىرۋدىڭ جاڭا كوزىن ىزدەۋ ماڭىزعا اينالدى. قازىر ۇلتتىق جوبا اياسىندا ەلەكتر ستانسيالارىن سالۋ جانە جوندەۋگە 6,2 تريلليون تەڭگە ينۆەستيتسيا تارتۋ جوسپارلانعان. قارجى ستانتسيالاردىڭ توزۋىن %15- عا ازايتىپ، ءوندىرىس قۋاتىن قوسىمشا 7,3 گۆت- قا ارتتىرماق. وعان قوسا تۇركىستان وبلىسىندا بۋ- گاز قوندىرعىسى نەگىزىندە ەلەكتر ستانسياسى سالۋ جوسپارلانسا، قىزىلوردا قالاسىندا ج ە و قۇرىلىسى باستالعان.
مۇناي- گاز: 15 ميلليارد دوللار ينۆەستيتسيا سالىنادى
پرەزيدەنت جولداۋلارىندا مۇناي- گاز حيمياسى سالاسىن دامىتۋعا ەرەكشە نازار اۋدارىپ كەلەدى. اسىرەسە گەولوگيالىق بارلاۋ جۇمىستارىن جۇرگىزۋ، جاڭا كەن ورىندارىن اشۋدى ۇسىنعالى كوپ بولدى. وتكەن جىلدان باستاپ وسى باعىتتى ىلگەرىلەۋ بايقالادى. قازىر 6 ءىرى جوباعا 15 ميلليارد ا ق ش دوللارى كولەمىندە ينۆەستيتسيا سالۋ جوسپارلانعان. باستاما ءساتتى جۇزەگە اسسا، ونەركاسىپ اۋقىمى كوبەيىپ، جوعارى تەحنولوگيالىق ونىمدەر اسسورتيمەنتى كەڭەيۋى ىقتيمال. ەكونوميكانى دەكاربونيزاتسيالاۋ ءۇشىن ستراتەگيالىق كلاستەر قالىپتاستىرۋعا دا جول اشىلادى.
ەسكەرەتىن جايت، مۇناي- گاز سالاسىن ىلگەرىلەتۋ ءۇشىن جاڭا كەن ورىندارى قاجەت، ونسىز ءوندىرىس كولەمىن ۇلعايتۋ قيىننىڭ قيىنى. ال قازىرگى كەن ورىندارىنداعى شيكىزات كولەمى جىلدان-جىلعا تومەندەپ كەلەدى.
وسى ماقساتتا كەيىنگى جىلدارى شەتەلدىك ينۆەستورلارمەن بىرلەسىپ گەولوگيالىق بارلاۋ جۇمىسىن جۇيەلى جۇرگىزىلۋدە. ءبىراق ازىرگە ناقتى ىسكە قوسىلعان كەن ورنىن كورمەدىك. ساراپشى اسقار يسمايلوۆتىڭ ايتۋىنشا، بارلاۋ جۇمىسى مەن كەن ورنىن قولدانىسقا بەرۋ پروتسەسى 5-6 جىلعا سوزىلۋى مۇمكىن. ينۆەستورلاردىڭ كوبى قازىرگى كەن ورىندارىنا قۇمار، وزگە جەردەن ىزدەۋگە قۇلىقسىز.
- قازاقستاننىڭ دالەلدەنگەن مۇناي قورى شامامەن 30 ميلليارد باررەلدى قۇرايدى. اعىمداعى ءوندىرىس كولەمىمەن (تاۋلىگىنە 1,8-1,9 ميلليون باررەل) ەسەپتەسەك، قور 40 جىلعا جەتۋى ءتيىس. الايدا قازىردەن ءوندىرىس ينفراقۇرىلىمى داعدارىس كەزەڭىنە تىرەلدى: كەن ورىندارى (تەڭىز، قاشاعان، قاراشىعاناق) مۇناي قورىنىڭ سوڭعى دەڭگەيىنە جاقىنداپ، تەحنيكالىق قيىندىققا تاپ بولۋدا، - دەيدى سپيكەر.
اسقار يسمايلوۆتىڭ سوزىنشە، الداعى 10 جىلدا مۇناي ءوندىرىسى ايتارلىقتاي ازايادى. بۇل مۇناي سارقىلادى دەگەن ءسوز ەمەس، تەك گەولوگيالىق بارلاۋ ىسىنە ينۆەستيتسيا از ءبولىنىپ، مۇناي وندىرىسىنە جاڭا تەحنولوگيالاردىڭ ەنگىزىلمەۋى اسەر ەتەدى.
«ءۇش كيت»: كەن ورنىنا ينۆەستيتسيا سالۋ ءتيىمدى مە؟
ال مۇناي- گاز ساراپشىسى ابزال نارىمبەتوۆ گەولوگيالىق بارلاۋ جۇمىسىنىڭ جەتىلمەۋى سالاداعى «ءۇش كيت» - تەڭىز، قاشاعان، قاراشىعاناق كەن ورىندارىنىڭ مۇناي ءوندىرۋ ۇلەسىن ۇلعايتا بەرەدى دەگەندى ايتتى.
- بۇگىندە تەڭىز، قاراشىعاناق، قاشاعان كەن ورىندارى %70 ءونىم شىعارادى، قالعان كەن ورىندارىنداعى ۇلەس - نەبارى %30. قالعان كەن ورىندارىنداعى قور جىلدان- جىلعا ازايىپ كەلەدى. ەگەر وسى قارقىنمەن كەتسەك، جوعارىدا اتاعان ءۇش كەن ورنىنىڭ ۇلەسى %80 بولۋى مۇمكىن. بۇل جاڭا كەن ورىندارىنىڭ اشىلماۋىنىڭ سالدارىنان تۋىنداپ وتىر. كەيىنگى 10 جىلدا ۇلكەن كەن ورىندارى پايدالانۋعا بەرىلمەگەنى سوزىمىزگە دالەل بولا الادى، - دەيدى ول.
وسى ورايدا ساراپشى اسقار يسمايلوۆ مۇناي قورىن ەسەپتەۋدىڭ جاڭا ادىستەمەسىن ەنگىزۋ كەرەك دەپ سانايدى.
- حالىقارالىق PRSM ستاندارتىن قولدانۋدى ۇدايى كەيىنگە قالدىرۋ ەلدىڭ ناقتى رەسۋرستىق بازاسىن شامالاۋعا مۇمكىندىك بەرمەي كەلەدى. مەنىڭ ويىمشا، پرەزيدەنتتىڭ PRSM- گە كوشۋ تۋرالى تاپسىرماسىن ورىنداۋ ادەيى سوزباقتالىپ كەتتى. سەبەبى PRSM- گە كوشۋ كەڭەستىك ستاندارت ارقىلى پايدا تابۋعا ۇيرەنگەن كومپانيالاردىڭ بيزنەس- ۇلگىسىن بۇزۋى مۇمكىن. ءبىراق جۇيەنى ەنگىزۋدى كەيىنگە قالدىرۋ سالانىڭ دامۋىن تەجەيتىن بولادى. بۇل - مەملەكەتتىك ماڭىزى بار ماسەلە: PRSM ستاندارتىنا كوشسەك، قازاقستان ينۆەستيتسيالىق تارتىمدىلىق رەيتينگىندە ايتارلىقتاي جوعارىلايدى، ينۆەستورلاردىڭ سەنىمى ارتادى، - دەيدى اسقار يسمايلوۆ.
سونىمەن قاتار ابزال نارىمبەتوۆ سالاداعى ينۆەستيتسيالىق وزگەرىسكە گەوساياسي احۋال ىقپال ەتىپ وتىر دەگەن ويدا. قازىر مۇناي- گاز سالاسىنداعى ينۆەستورلاردىڭ كوبى قىتاي مەن رەسەيدەن كەلۋدە، بۇرىن بۇل ساناتتا باتىس ەلدەرىنىڭ كومپانيالارى كوپ- ءتىن. ونىڭ ۇستىنە قازاقستاندىق مەكەمەلەر دە قىزىعۋشىلىق تانىتا باستاعان. مۇنىڭ ءبارى مۇناي ءوندىرۋ مەن بارلاۋ ءىسىنىڭ قايتا قالىپتاسۋىنا يتەرمەلەپ وتىر.
- سالاعا، بالكىم، سوڭعى 10 جىلدا كوپ ينۆەستيتسيا، قاراجات قۇيىلمادى. ءقازىر ىنتالاندىرۋ باعىتىنداعى جۇمىستاردىڭ ناتيجەسىندە ءىس قايتا جاندانىپ كەلەدى. «مودەلدىك كەلىسىمشارت» جۇيەسى دە كوپ كومەگىن تيگىزدى. سوندىقتان شەتەلدىك جانە جەرگىلىلكتى ينۆەستورلار قىزىعۋشىلىق تانىتىپ وتىر. ءبىر جاعىنان، قازاقستاندىق كومپانيالار ءۇشىن مۇناي- گاز سالاسى وتە تاۋەكەلى مول باعىت ەكەنىن ۇمىتپاۋ كەرەك، قايتارىمى دا ۋاقىت ەنشىسىندە. كەن ورنىن يگەرۋ، ۇڭعىما قازۋ، ينفراقۇرىلىم دامىتۋ 5-10 جىلعا سوزىلادى، - دەيدى سپيكەر.
كەن ورىندارىن اشۋ باستاماسى تەك مۇنايعا قاتىستى ەمەس، گاز سالاسىندا دا جاڭا جوبالار جەتەرلىك. ماسەلەن، ەكى جىل بۇرىن اناباي، شىعىس ورىكتاۋ مەن روجكوۆ كەن ورىندارى ونەركاسىپتىك يگەرۋگە ەنگىزىلگەن بولاتىن. جاڭاوزەن قالاسىندا قۋاتتى جىلىنا 900 ميلليون م3 جاڭا گاز قۇرىلىسى باستالدى. 2026 مەن 2027 -جىلدارى باتىس پرورۆا، قالامقاس، ورىكتاۋ ورتالىق كەن ورىندارىن ىسكە قوسۋ جوسپارلانعان.
سونىمەن قاتار كەلەسى جىلى قاشاعان كەن ورنىندا جىلىنا 1 ميلليارد تەكشە مەتر گاز وڭدەيتىن زاۋىت سالىنباق. وعان قوسا 2030 -جىلى كەن ورنىندا 2,5 ميلليارد تەكشە مەتر گاز وڭدەۋ زاۋىتىنىڭ قۇرىلىسى اياقتالادى. ەكى جوبانى ىسكە اسىرۋ ءۇشىن قاتار ينۆەستورلارى تارتىلعان.
الايدا مەملەكەت ينۆەستيتسياسىنىڭ قايتارىمى دا كۇماندى كۇيدە. ابزال نارىمبەتوۆ ەل قارجىسىنىڭ ءۇش كەن ورنىنا باعىتتالۋىن وڭ قادام سانامايدى.
- ارينە، ءۇش ءىرى كەن ورنى مۇناي- گاز سالاسىندا ماڭىزعا يە. مىسالى، «تەڭىزشيەۆرويل» - كومپانياسى سالىق تولەۋدە كوشباسشى. كوپتەگەن ادامدى جۇمىسپەن قامتىپ وتىر. ءبىراق ەل ءۇشىن پايداسى سول عانا ما؟ ينۆەستيتسيانىڭ قايتىمى بولۋى كەرەك، قارجى ءوز- ءوزىن اقتاۋى شارت. بۇرىن سالىنعان قاراجات اقتالماعاندىقتان، قازىر مەملەكەت تەك %2 پايدا كورىپ وتىر. شىنى كەرەك، جاقسى جاڭالىق ەمەس. سوندىقتان مۇناي- گاز سالاسىنا كەتەتىن ينۆەستيتسياعا قوعامدىق جوبا رەتىندە قاراماۋ ورىندى، كەرىسىنشە، كوممەرتسيالىق پايدا اكەلۋىن قاداعالاۋ كەرەك، - دەدى ساراپشى.
ەنەرگەتيكا باعىتى تەك ءوندىرىس ءۇشىن ءتيىمدى ەمەس، جۇمىس ورىندارىن اشۋعا مۇمكىندىك بەرمەك. «ەنەرگەتيكالىق جانە كوممۋنالدىق سەكتورلاردى جاڭعىرتۋ» ۇلتتىق جوباسى اياسىندا 27 جاڭا ءوندىرىس ورنى سالىنىپ، 3,5 مىڭعا جۋىق جۇمىس ورنىن اشۋ كوزدەلگەن. مۇناي- گاز حيميا سالاسىندا 3500 تۇراقتى جانە 16000 ۋاقىتشا جۇمىس ورىندارىن قۇرۋ جوسپارى بار.
اۆتور
ەرسىن شامشادين
