قازاقستان اسپانىن قورعايتىن اسكەر: 33 جىلداعى جول مەن بولاشاقتاعى ماقسات
استانا. قازاقپارات - 19-ماۋسىم - قازاقستاننىڭ اۋە شابۋىلىنا قارسى قورعانىس اسكەرىنىڭ قۇرىلعانىنا - 33 جىل. ەلىمىزدىڭ اۋە كەڭىستىگىن قورعاۋ جۇيەسى قالاي جۇمىس ىستەيدى، نەلىكتەن كادرلاردى ەل ىشىندە دە، شەتەلدە دە دايارلاۋعا باسىمدىق بەرىلىپ وتىر؟
سونداي-اق جاساندى ينتەللەكت قورعانىس تاسىلدەرىن قالاي وزگەرتە الادى؟ وسى جانە وزگە دە اۋە قورعانىسى تۋرالى Kazinform اگەنتتىگىنە بەرگەن سۇحباتىندا قازاقستاننىڭ اۋە شابۋىلىنا قارسى قورعانىس اسكەرلەرىنىڭ قولباسشىسى، گەنەرال-مايور قايرات ءداۋىتوۆ ايتىپ بەردى.
- اۋە شابۋىلىنا قارسى قورعانىس اسكەرلەرى قۇرىلعان ساتتەن باستاپ قانداي نەگىزگى كەزەڭنەن ءوتتى، تاۋەلسىزدىكتىڭ العاشقى جىلدارىندا قانداي مىندەت تۇردى جانە قازىر قانداي مىندەت ورىندالىپ جاتىر؟
- 1992 -جىلدىڭ 19 -ماۋسىمىندا اۋە شابۋىلىنا قارسى قورعانىس اسكەرلەرى قازاقستان قارۋلى كۇشتەرىنىڭ دەربەس ءتۇرى رەتىندە قۇرىلدى. بۇل مارتەبەدە ولار 1998 -جىلدىڭ 1 -ماۋسىمىنا دەيىن بولدى. سول كەزدە پرەزيدەنت جارلىعىمەن اۋە قورعانىسى كۇشتەرى قۇرىلىپ، اۋە شابۋىلىنا قارسى قورعانىس اسكەرلەرى ولاردىڭ قۇرامىنا اسكەر ءتۇرى رەتىندە ەندى.
2012 -جىلى اۋە شابۋىلىنا قارسى قورعانىس اسكەرلەرى تولىققاندى اسكەري باسقارۋ ورگانىن - اۋە شابۋىلىنا قارسى قورعانىس اسكەرلەرىنىڭ قولباسشىسى باسقارماسىن الدى. سودان بەرى جانە بۇگىنگى كۇنگە دەيىن ولار اۋە قورعانىسى كۇشتەرى قۇرامىنداعى اسكەر ءتۇرى رەتىندە ارەكەت ەتىپ جاتىر.
33 جىل بۇرىنعى باستى مىندەت - اۋە كەڭىستىگىن باقىلاۋ، ستراتەگيالىق نىسانداردى، حالىق پەن اۋماقتى اۋە- عارىشتىق شابۋىل قۇرالدارىنان قورعاۋ. بۇل مىندەت قازىر دە وزەكتىلىگىن جوعالتقان جوق.
- بۇگىندە قانداي اۋە قاۋىپتەرى وزەكتى بولىپ تۇر جانە اۋە شابۋىلىنا قارسى قورعانىس اسكەرلەرى جاڭا سىن-قاتەرگە قالاي بەيىمدەلىپ جاتىر؟
- بۇگىندە الەمدەگى جاعداي تۇراقسىز. كوپتەگەن قارۋلى قاقتىعىستا اۋە-عارىشتىق شابۋىل قۇرالدارى بەلسەندى تۇردە قولدانىلىپ جاتىر. قاۋىپ تۇرلەرى ەۆوليۋتسياعا ۇشىراپ، جاڭا قۇرالدار پايدا بولىپ جاتىر. ونىڭ ىشىندە ۇشقىشسىز ۇشۋ اپپاراتتارى (بپلا)، گيپەردىبىستى ۇشۋ اپپاراتتارى، ءتۇرلى قاشىقتىقتاعى بالليستيكالىق زىمىراندار تاعى باسقا.
بۇل اۋە شابۋىلىنا قارسى قورعانىس اسكەرلەرىنەن جەدەل بەيىمدەلۋدى تالاپ ەتەدى. ءبىز ۇنەمى احۋالدى ساراپتاپ، قورىتىندى جاساپ، ءتيىستى شارالار قابىلدايمىز. ەل باسشىلىعى، قارۋلى كۇشتەر مەن اۋە قورعانىسى كۇشتەرىنىڭ باسشىلىعى سالانى جاڭعىرتۋ بويىنشا جۇيەلى جۇمىس ىستەپ جاتىر. جاڭا قارۋ-جاراق ۇلگىلەرى ساتىپ الىنىپ جاتىر، باسقارۋ جانە بايلانىس جۇيەلەرى جەتىلدىرىلۋدە، جەكە قۇرامنىڭ كاسىبي دايارلىق دەڭگەيى ارتىپ كەلەدى. ەسكىرگەن جۇيە كەزەڭ-كەزەڭىمەن زاماناۋي، بارلىق اۋە قاۋپىنە توتەپ بەرە الاتىن جۇيەگە اۋىستىرىلىپ جاتىر.
- ەلىمىزدىڭ اۋە شەكاراسى مەن ستراتەگيالىق نىساندارىن قورعاۋ قانداي شارالار مەن تەحنيكالار ارقىلى قامتاماسىز ەتىلەدى؟
- اۋە-عارىشتىق قاۋىپتەرگە ۋاقتىلى دەن قويۋ ءۇشىن الدىن الا دايىندىق قاجەت. اۋە كەڭىستىگىن ۇنەمى باقىلاۋدا ۇستايمىز، ماڭىزدى نىساندارعا - مەملەكەتتىك، اسكەري، ينفراقۇرىلىمدىق - ىقتيمال شابۋىلدارعا تويتارىس بەرۋگە ءازىر بولامىز. بارلاۋ، مونيتورينگ جانە جەدەل ارەكەت ەتۋ جۇيەسى ىسكە قوسىلعان. قازاقستاننىڭ اۋە شەكاراسىن، حالقىن جانە ستراتەگيالىق ماڭىزدى نىساندارىن سەنىمدى قورعاۋ ءۇشىن بارلىق شارا قابىلداپ جاتىر.
- تەحنيكا مەن قارۋ-جاراق قانشالىقتى جاڭارتىلعان؟ قانداي جۇيە قولدانىستا جانە قانداي جاڭا جۇيە ەنگىزۋ جوسپارلانىپ وتىر؟ وتاندىق جانە شەتەلدىك ءوندىرىستىڭ اراقاتىناسى قانداي؟
- بۇگىندە تەحنيكا شامامەن %50 جاڭارتىلعان. سالىستىرار بولساق، 10- 15 جىل بۇرىن بۇل كورسەتكىش الدەقايدا تومەن بولاتىن. قارۋلى كۇشتەر باسشىلىعى جاڭعىرتۋدى قامتاماسىز ەتۋ ءۇشىن بارلىق شارانى قابىلداپ جاتىر.
زاماناۋي زەنيتتىك-زىمىراندىق كەشەن - «بۋك- م2ە» ، «تور- م2ك» ، سونداي-اق GM-403 «نۇر»، «روسا-رب» راديولوكاتسيالىق ستانسياسى جاۋىنگەرلىك كەزەكشىلىكتە تۇر. بۇل تەحنيكا رەسەي، بەلارۋس جانە فرانسيادا شىققان. سونىمەن قاتار ولاردىڭ تەحنيكالىق قىزمەت كورسەتۋى، جوندەۋى مەن جاڭعىرتىلۋى قازاقستاندىق قورعانىس-ونەركاسىپ كەشەنىندە جۇزەگە اسىرىلادى. مىسالى، «نۇر» راديولوكاتسيالىق ستانسياسى تولىعىمەن قازاقستان اۋماعىندا قۇراستىرىلىپ، جەتكىزىلەدى.
- قازاقستاننىڭ اۋە شابۋىلىنا قارسى قورعانىس دايارلىعى ورتالىق ازيا جانە ت م د ەلدەرىمەن سالىستىرعاندا قاي دەڭگەيدە؟
- مەن جاس وفيتسەر كەزىمدە ت م د-عا مۇشە مەملەكەتتەردىڭ بىرلەسكەن اۋە شابۋىلىنا قارسى قورعانىس جۇيەسىنىڭ بىرلەسكەن وقۋ-جاتتىعۋلارىنا قاتىستىم. ءبىزدىڭ اسكەر حالىقارالىق بايقاۋلاردا، اسىرەسە رەسەيدە وتەتىن «اسپان كىلتى» سەكىلدى سايىسىندا ۇنەمى جوعارى ناتيجە كورسەتىپ ءجۇر.
ورتالىق ازيا ەلدەرىنىڭ اسكەرىمەن بىرلەسكەن ءىس-شارالار تۇراقتى تۇردە ءوتىپ تۇرادى. بۇل ايماقتا ءبىز سەنىمدى كوشباسشىمىز. ال ت م د اياسىندا تۇراقتى تۇردە ۇزدىك ۇشتىك قاتارىندامىز. بۇل ءبىزدىڭ جاۋىنگەرلىك دايىندىقتىڭ جوعارى دەڭگەيىنىڭ دالەلى.
- اۋە شابۋىلىنا قارسى قورعانىس اسكەرى ۇلتتىق جانە وڭىرلىك قاۋىپسىزدىكتى قامتاماسىز ەتۋدە، سونىڭ ىشىندە ۇجىمدىق قاۋىپسىزدىك شارت ۇيىمى جانە باسقا ۇيىمدار اياسىندا قانداي ءرول اتقارادى؟
- ۇلتتىق قاۋىپسىزدىك – كوپ قىرلى ۇعىم، ونىڭ ىشىندە اسكەري قاۋىپسىزدىك تە بار. ءبىزدىڭ اسكەر اۋە-عارىش كەڭىستىگىندەگى قاۋىپسىزدىكتى قامتاماسىز ەتۋدە جەتەكشى ءرول اتقارادى. سوڭعى جىلدارداعى تاجىريبە كورسەتكەندەي، اۋەدەگى باسىمدىق - كەز كەلگەن مەملەكەتتىڭ قاۋىپسىزدىگىنىڭ اسا ماڭىزدى شارتى.
ءبىز ت م د ەلدەرىنىڭ بىرلەسكەن اۋە شابۋىلىنا قارسى قورعانىس جۇيەسى، ۇجىمدىق قاۋىپسىزدىك تۋرالى شارت ۇيىمى، شاڭحاي ىنتىماقتاستىق ۇيىمى اياسىندا بەلسەندى تۇردە ىنتىماقتاسىپ كەلەمىز. بۇل قۇرىلىمداردا اۋە قورعانىسى اسكەرلەرى شەشۋشى ءرول اتقارادى جانە جەدەل دايىندىقتىڭ نەگىزگى ءىس-شارالارىنا قاتىسادى.
- قازاقستاننىڭ اۋە شابۋىلىنا قارسى قورعانىس اسكەرى قانداي حالىقارالىق وقۋ-جاتتىعۋلارعا قاتىسادى جانە قاي ەلدەرمەن تىعىز ىنتىماقتاستىق ورناتىلعان؟
- ءبىز تاجىريبەنى ەلگە قاراپ بولمەيمىز. ەڭ الدىمەن، ناقتى اسكەري تاجىريبەنىڭ بولۋىنا قارايمىز، ونى زەرتتەپ، بەلگىلى ءبىر دەڭگەيدە وزىمىزگە قابىلدايمىز. سونىمەن قاتار ءبىز سەرىكتەس ەلدەردىڭ عانا ەمەس، تاياۋ شىعىس، سولتۇستىك افريكا جانە باسقا ءوڭىر ەلدەرىنىڭ اسكەري تاجىريبەسىن دە زەردەلەيمىز. بۇل زاماناۋي قاۋىپ-قاتەردى جان-جاقتى تۇسىنۋگە مۇمكىندىك بەرەدى.
وقۋ-جاتتىعۋلاردىڭ ىشىندەگى نەگىزگىسى - تاق جىلدارى وتكىزىلەتىن «جاۋىنگەرلىك ىنتىماقتاستىق». 2025 -جىلدىڭ كۇزىندە بۇل وقۋ-جاتتىعۋعا ارمەنيا، بەلارۋس، رەسەي، قىرعىزستان جانە تاجىكستان قاتىسادى.
سونداي-اق ەلىمىزدە قىرعىزستان، وزبەكستان جانە تاجىكستاننىڭ قاتىسۋىمەن «تازا اسپان» وقۋ-جاتتىعۋى ۇيىمداستىرىلادى. ودان بولەك «اسپان كىلتى» اتتى بايقاۋ دا بار. سوڭعى جىلدارى رەسەيدەگى اشۋلۋك پوليگونىندا ءوتتى، وعان ءبىزدىڭ اسكەر قاتىستى.
- اۋە شابۋىلىنا قارسى قورعانىس اسكەري ماماندارىن قايدا دايارلايدى؟ سول سياقتى تەحنولوگيالىق دامۋ جاعدايىندا كادرعا قانداي تالاپتار قويىلىپ جاتىر؟
- نەگىزگى دايىندىق الماتى قالاسىنداعى راديوەلەكترونيكا جانە بايلانىس اسكەري-ينجەنەرلىك ينستيتۋتىندا جۇرگىزىلەدى. سونىمەن قاتار وفيتسەرلەر رەسەيدە - تۆەر قالاسىنداعى اۋە-عارىش قورعانىسى اسكەري اكادەمياسىندا، سمولەنسك قالاسىنداعى اسكەري اكادەمياسىندا جانە بەلارۋستەگى اسكەري اكادەميادا ءبىلىم الادى.
كادرلىق رەزەرۆ جوعارى وقۋ ورىندارىنداعى اسكەري كافەدرالار ارقىلى دا قالىپتاسادى، ال اۆتوماتتاندىرىلعان باسقارۋ جۇيەسى بويىنشا مامانداردى سانكت-پەتەربۋرگتەگى ا. ف. موجايسكي اتىنداعى اسكەري-عارىش اكادەمياسىندا دايارلايمىز.
قازىر اسكەري وقۋ ورىندارىندا مەملەكەتتىك ەمتيحاندار ءوتىپ جاتىر. اتتەستاتسيالىق كوميسسيانىڭ قۇرامىنا ءبىزدىڭ تاجىريبەلى وفيتسەرلەر ەندى. ولار كۋرسانتتاردىڭ دايارلىق دەڭگەيىن باعالاپ، وقۋ باعدارلامالارىن جەتىلدىرۋگە ۇسىنىستار بەرەدى.
- اۋە شابۋىلىنا قارسى قورعانىس اسكەرى جۇيەسىنە جاساندى ينتەللەكت ەنگىزىلىپ جاتىر ما جانە ەنگىزىلسە قورعانىس قىزمەتىنە قالاي اسەر ەتىپ جاتىر؟
- قارۋلى كۇشتەر شەڭبەرىندە جاساندى ينتەللەكتىنى ەنگىزۋگە بايلانىستى قۇجات ازىرلەنىپ جاتىر. ج ي تەحنولوگياسىنىڭ الەۋەتىن، اسىرەسە كۇندەلىكتى جانە وقۋ- جاتتىعۋ بارىسىنداعى ۇرىستى باسقارۋ پروتسەسىن وڭتايلاندىرۋداعى ماڭىزىن جاقسى تۇسىنەمىز. بۇل باعىتتا جۇمىس ءجۇرىپ جاتىر، ءبىراق قازىر جاساندى ينتەللەكتتى اۋە شابۋىلىنا قارسى قورعانىس اسكەرلەرىنە ناقتى ەنگىزۋ تۋرالى ايتۋعا ەرتە. بۇل ۇلكەن رەسۋرس پەن تەحنولوگيالىق بازانى تالاپ ەتەدى، ال ونى ءالى دامىتۋ قاجەت. دەگەنمەن بۇل باعىتتا ىلگەرىلەپ كەلەمىز.
- اۋە شابۋىلىنا قارسى قورعانىس اسكەرى ۇنەمى جاۋىنگەرلىك دايىندىقتا بولىپ، كۇتپەگەن قاۋىپ-قاتەرگە قارسى قالاي ارەكەت ەتەدى؟
- بىزدە جاۋىنگەرلىك كەزەكشىلىك جۇيەسى قۇرىلعان. بارلىق جۇمىس كۇردەلى ءارى كوپقىرلى پروتسەستى قامتاماسىز ەتۋگە باعىتتالعان. بۇل جەكە قۇرامدى دايارلاۋدان باستاپ، بارلىق ماتەريالدىق-تەحنيكالىق قۇرالمەن قامتاماسىز ەتۋگە دەيىنگى ءىس-شارالاردى قامتيدى.
تاجىريبەلى وفيتسەرلەر مەن سەرجانتتاردىڭ باسشىلىعىمەن اۋە قورعانىسى اسكەرلەرى تاۋلىك بويى كەزەكشىلىك اتقارادى. بۇل اۋە كۇشىنىڭ كۇتپەگەن قاۋىپكە دەرەۋ جاۋاپ بەرۋگە ۇنەمى دايىن بولۋىن كوزدەيتىن ەرەكشە رەجيم. كەزەكشىلىككە بار تەحنيكا تارتىلادى.
- الداعى ۋاقىتتا اۋە شابۋىلىنا قارسى قورعانىس اسكەر سالاسىن دامىتۋدىڭ قانداي باسىم باعىتتارى بەلگىلەنگەن؟
- قىسقا مەرزىمدەگى باستى باسىمدىققا، كادر دايارلاۋ جانە جەكەلەگەن قارۋ-جاراق ۇلگىلەرىن اۋىستىرۋ. ۇزاق مەرزىمدى پەرسپەكتيۆادا، جاڭا جۇيەگە كوشۋ، تەحنيكالىق قايتا جاراقتاندىرۋ، ينفراقۇرىلىمدى دامىتۋ. بۇل ۇلكەن ادامدىق جانە زياتكەرلىك رەسۋرستاردى قاجەت ەتەدى. قازىر ءبىزدىڭ باستى مىندەت - تەحنيكانى جاڭعىرتۋ جانە زاماناۋي ينفراقۇرىلىممەن قامتاماسىز ەتۋ.
- ءسىزدىڭ ويىڭىزشا، اۋە شابۋىلىنا قارسى قورعانىس اسكەرى نەسىمەن ەرەكشەلەندىرەدى؟
- بۇل سۇراققا جاۋاپ بەرۋ ماعان، ءومىر بويى اۋە شابۋىلىنا قارسى قورعانىس اسكەرلەرىندە قىزمەت ەتكەن قولباسشى رەتىندە، وڭاي ەمەس. ءبىراق، مەن مىنانى ناقتى ايتا الامىن، اۋە شابۋىلىنا قارسى قورعانىس اسكەرىندە قىزمەت ەتەتىندەردى جوعارى ينتەللەكت، كەڭ دۇنيەتانىم، ەڭ باستىسى - وتانعا دەگەن ادالدىق پەن ءوز ىسىنە شىنايى بەرىلگەندىك ەرەكشەلەيدى.
- اۋە شابۋىلىنا قارسى قورعانىس اسكەرلەرىنىڭ كاسىبي مەرەكەسى كۇنى جەكە قۇرام مەن ارداگەرلەرگە قانداي تىلەك ايتاسىز؟
- بارشا ارداگەردى، وفيتسەردى، سەرجانتتار مەن جاۋىنگەرلەردى داڭقتى اۋە شابۋىلىنا قارسى قورعانىس اسكەرلەرىنىڭ كاسىبي مەرەكەسىمەن شىن جۇرەكتەن قۇتتىقتايمىن!
ءارقاشان اۋە قورعانىسىنا ەرەكشە نازار اۋدارىلىپ كەلدى جانە سالا ءقازىر دە اسا ماڭىزدى بولىپ وتىر.
سىزدەرگە زور دەنساۋلىق، اماندىق، توزىمدىلىك پەن تابىس تىلەيمىن. اۋە قورعانىسى اسكەرلەرىنىڭ الدىندا وتە كۇردەلى مىندەت تۇر، ءبىز ولاردى ورىنداۋعا دايىنبىز. ەلىمىزگە وركەندەۋ مەن قارقىندى دامۋ تىلەيمىن!
اۆتور
داۋلەت ىزتىلەۋ
