ج ي ارقىلى قىلمىس ءجيى جاسالاتىن ورىنداردى اۆتوماتتى تۇردە ەكشەيتىن جۇيە كەرەك - ابزال قۇسپان
استانا. KAZINFORM - ءماجىلىس دەپۋتاتى، بەلگىلى زاڭگەر ابزال قۇسپان Kazinform تىلشىسىنە قۇقىق قورعاۋ سالاسىنىڭ الدىندا تۇرعان جۇيەلىك بەتبۇرىستار جايىندا شاعىن سۇحبات بەردى.
- ابزال مىرزا، مەملەكەت باسشىسى بۇگىنگى قۇقىق قورعاۋ ورگاندارىنىڭ كەڭەيتىلگەن القا ماجىلىسىندە ءبىرقاتار ماڭىزدى تاپسىرما جۇكتەدى. سونىڭ ىشىندە سالادا سيفرلاندىرۋدى تەرەڭدەتۋ، جاساندى ينتەللەكتىنى قىلمىستىڭ الدىن الۋعا پايدالانۋ ماسەلەسى كوتەرىلدى. وسى باعىتتا قانداي جاڭاشىلدىقتار ەنگىزۋگە بولادى دەپ ويلايسىز؟
- پرەزيدەنت كوتەرگەن ماسەلەلەر - ۋاقىت تالابى. بۇگىندە قۇقىق قورعاۋ جۇيەسىن سيفرلاندىرۋ تەك تيىمدىلىكتى ەمەس، اشىقتىق پەن سەنىمدىلىكتى دە قامتاماسىز ەتەدى. جاساندى ينتەللەكت (ج ي) كومەگىمەن قۇقىقبۇزۋشىلىقتار تالدانا وتىرىپ، قىلمىس جاسالۋى ىقتيمال جەرلەر مەن تۇلعالار تۋرالى بولجام جاساۋعا مۇمكىندىك تۋادى. ماسەلەن، ۆيدەوباقىلاۋ جۇيەلەرىن ج ي ارقىلى تالداۋ، كريمينوگەندىك ۋچاسكەلەردى كارتادا اۆتوماتتى بەلگىلەۋ، كولىك جانە تۇلعالار قوزعالىسىن ينتەللەكتۋالدى باقىلاۋ - ءبارى دە دەربەس شەشىم قابىلداۋعا ەمەس، ناقتى دەرەككە سۇيەنگەن تالداۋعا نەگىزدەلگەن جاڭا ءداۋىردى باستايدى. ءبىراق بۇل ءۇشىن قۇقىقتىق بازا دا، ەتيكالىق شەكتەۋلەر دە الدىن الا ناقتىلانۋى ءتيىس.
- مەملەكەت باسشىسى ءسوز ەتكەن ەكىنشى ءبىر ماڭىزدى ماسەلە - سوتتالعانداردى قاماۋدا وتىرعان كەزىندە-اق قوعامعا بەيىمدەۋ. ءسىز بۇل باعىتتا قانداي شارالار قاجەت دەپ ەسەپتەيسىز؟
- بۇل - مەن ءوزىم بىرنەشە رەت پارلامەنت قابىرعاسىندا كوتەرگەن ماڭىزدى ماسەلە. قازىرگى پەنيتەنتسيارلىق جۇيە، وكىنىشكە قاراي، كوبىنە جازالاۋعا عانا باعىتتالعان. ەندى ءبىز قىلمىسكەردى ەمەس، اداسقان ادامدى قايتا قوعامعا قايتارۋعا نازار اۋدارۋىمىز كەرەك. ول ءۇشىن، ەڭ اۋەلى سوتتالعان ادامعا ناقتى كاسىبي ءبىلىم، ەڭبەك داعدىلارى بەرىلۋى كەرەك. مىسالى، دانەكەرلەۋشى، ەلەكتريك، سانتەحنيك، اسپاز سياقتى نارىقتا سۇرانىسقا يە قاراپايىم ماماندىقتارعا تىكەلەي مەكەمە ىشىندە وقىتۋ جۇيەسىن جولعا قويۋ قاجەت. سونىمەن قاتار سيفرلىق ساۋاتتىلىقتى ارتتىرۋ، پسيحولوگيالىق كومەك، وتباسى بايلانىستارىن ساقتاۋ - بۇل دا قوعامعا بەيىمدەلۋدىڭ ءبىر بولشەگى.
تاعى ءبىر ماڭىزدىسى - «پەنيتەنتسيارلىق پروباتسيا» دەگەن ۇعىمدى ەنگىزۋ، ياعني سوتتالعان ادام قاماۋدا وتىرسا دا، جازاسىن وتەۋ بارىسىندا قوعامدىق جۇمىسقا، كاسىپتىك دايىندىققا تارتىلىپ، شارتتى تۇردە بوساۋعا دەيىنگى كەزەڭدە بەيىمدەۋ باعدارلاماسىنا قاتىسادى. بۇل - رەتسيديۆ دەڭگەيىن تومەندەتۋدىڭ ناقتى جولى.
- سىزگە دەپۋتات رەتىندە ازاماتتاردان سوتقا دەيىنگى تەرگەپ-تەكسەرۋدىڭ زاڭسىزدىقتارىنا بايلانىستى قانشا شاعىم ءتۇستى؟ بۇل شاعىمدار كوبىنەسە قانداي زاڭسىزدىقتارمەن بايلانىستى؟
- جىل باسىنان بەرى ماعان كەلىپ تۇسكەن ازاماتتىق شاعىمداردىڭ باسىم بولىگى ءدال وسى سوتقا دەيىنگى تەرگەپ-تەكسەرۋگە قاتىستى. رەسمي ستاتيستيكاعا جۇگىنسەك، مەن ءماجىلىس دەپۋتاتتارىنىڭ ىشىندە ەڭ كوپ ارىز-شاعىم الاتىن حالىق قالاۋلىلارىنىڭ قاتارىندامىن. دەگەنمەن، بارلىق ءوتىنىشتى ناقتى سانمەن ءبولىپ-جارىپ ايتۋ قيىن، سەبەبى كەيدە ءبىر شاعىمنىڭ وزىندە بىرنەشە ماسەلە قاتار كوتەرىلەدى. ءبىراق مەنىڭ جەكە باقىلاۋىم بويىنشا، تەرگەۋ ءىس-ارەكەتتەرىنە بايلانىستى شاعىمدار ۇلەستىك سالماعى جاعىنان الدىڭعى ورىندا.
بۇل شاعىمداردىڭ مازمۇنىنا كەلسەك، نەگىزگى پروبلەما - تەرگەۋدىڭ ءبىرجاقتىلىعى. كوپ جاعدايدا قۇقىق قورعاۋ ورگاندارى كۇدىكتى تاراپتىڭ دالەلدەرىن ەلەمەي، ايىپتاۋشىنىڭ عانا پوزيتسياسىنا سۇيەنەدى. سونداي-اق قورعاۋشى تاراپ - ادۆوكاتتاردىڭ تەرگەۋ بارىسىندا ءوز كاسىبي مىندەتتەرىن تولىققاندى اتقارۋىنا جاعداي جاسالمايدى. شىن مانىندە، بۇل - قىلمىستىق پروتسەستەگى باستى پرينتسيپتەردىڭ ءبىرى - تاراپتاردىڭ تەڭ قۇقىلىعى مەن باسەكەلەستىك قاعيداسىنا قايشى.
- بۇلاردىڭ ءبارىن جەكەلەگەن ماسەلە دەپ قاراستىرماي، جۇيەلىك پروبلەما رەتىندە زاڭنامانى جەتىلدىرۋ ارقىلى شەشۋگە بولماي ما؟
- كەيبىر ىستەردە كۇدىكتىلەردىڭ پروتسەسسۋالدىق قۇقىقتارى تولىق تۇسىندىرىلمەيدى، ال كەيدە ولار قىسىم كورسەتۋ، مويىنداتۋ ارقىلى الىنعان جاۋاپتار نەگىزىندە قىلمىستىق جاۋاپقا تارتىلىپ جاتادى. مۇنداي جاعدايلار ازاماتتاردىڭ ادىلدىككە دەگەن سەنىمىن السىرەتىپ، بۇكىل جۇيەگە كۇمان تۋدىرادى.
سوندىقتان مەن بۇل ماسەلەنى بىرنەشە رەت ءماجىلىس قابىرعاسىندا كوتەردىم. قازىر ءبىز قىلمىستىق پروتسەستىك كودەكسىنە جانە باسقا دا نورماتيۆتىك اكتىلەرگە ناقتى وزگەرىستەر ەنگىزۋ بويىنشا جۇمىس توبىن جۇرگىزىپ جاتىرمىز. ماقساتىمىز - سوتقا دەيىنگى تەرگەپ-تەكسەرۋ بارىسىندا ازاماتتاردىڭ كونستيتۋتسيالىق قۇقىقتارىنىڭ ساقتالۋىنا ناقتى كەپىلدىكتەر ورناتۋ.
جالپى بۇل باعىتتاعى رەفورمالار تەرەڭ ءارى جۇيەلى جۇرگىزىلسە عانا ناتيجە بەرەدى. سول ءۇشىن زاڭ شىعارۋشى ورگان رەتىندە ءبىز دە ءوز ۇلەسىمىزدى قوسۋعا دايىنبىز.
ايتا كەتەيىك، قاسىم-جومارت توقايەۆتىڭ پايىمىنشا، ەلىمىزدە «زاڭ مەن ءتارتىپتىڭ» قاتاڭ ساقتالۋىنا قوعام وكىلدەرىنىڭ قوسار ۇلەسى دە وراسان زور.
اۆتور
ەسىمجان ناقتىباي
