دۋشانبەدەگى سامميت: ورتالىق ازيا -رەسەي ىنتىماقتاستىعىنىڭ جاڭا كەزەڭى
استانا. KAZINFORM - دۋشانبەدە ەكىنشى «ورتالىق ازيا - رەسەي» ءسامميتى ءوتتى. جيىندا مەملەكەت باسشىلارى ەكونوميكالىق، كولىك- لوگيستيكا، ەنەرگەتيكا، سيفرلاندىرۋ، ەكولوگيا، ءبىلىم بەرۋ جانە قاۋىپسىزدىك سالاسىنداعى ستراتەگيالىق باسىمدىقتاردى تالقىلاپ، بىرلەسكەن ءىس-قيمىل جوسپارىن بەكىتتى.
وسى كەزدەسۋلەر اياسىندا ت م د مەملەكەتتەرى باسشىلارىنىڭ وتىرىسى دا ۇيىمداستىرىلدى. Kazinform ءتىلشىسى سامميتتەگى ماڭىزدى ماسەلەلەرگە شولۋ جاسادى.
وڭىرلىك سەرىكتەستىكتىڭ جاڭا ءداۋىرى
دۋشانبەدە وتكەن ەكىنشى «ورتالىق ازيا -رەسەي» سامميتى - گەوساياسي تۇرعىدان ەرەكشە مانگە يە تاريحي باسقوسۋ بولدى. تاجىكستان استاناسىندا وتكەن بۇل كەزدەسۋدىڭ سيمۆولدىق ماڭىزى زور. ءبىر جاعىنان، ول ورتالىق ازيانىڭ جۇرەگىندە ورنالاسقان دۋشانبەنىڭ ايماقتىق ديالوگ الاڭى رەتىندەگى ءرولىن ايقىن كۇشەيتسە، ەكىنشى جاعىنان، ءوڭىردىڭ ورتاق قاۋىپسىزدىك پەن ورنىقتى دامۋ جولىنداعى مۇددەلەرىنىڭ توعىسقان تۇسىن كورسەتتى.
بۇل سامميتتىڭ مازمۇنىنان ايماقتىق ىقپالداستىقتىڭ جاڭا ساپالىق دەڭگەيگە كوتەرىلگەنى انىق بايقالدى. مەملەكەت باسشىلارىنىڭ پىكىرلەرى مەن ۇسىنىستارى ورتاق ۇستانىم مەن ءبىرتۇتاس كوزقاراستى ايقىندادى. ورتالىق ازيا ەلدەرى مەن رەسەي اراسىنداعى بايلانىس تەك ساياسي فورماتتاعى ارىپتەستىكپەن شەكتەلمەي، ەكونوميكالىق جانە مادەني ىقپالداستىقتىڭ كەڭ ءورىسىن قامتي باستاعانى بايقالدى.
دۋشانبەدە وتكەن كەزدەسۋ مەن ت م د اياسىنداعى جيىندار وڭىرلىك سەرىكتەستىكتى تەرەڭدەتۋدىڭ باستى تاقىرىپتارىن ايقىندادى. دوستاستىق ەلدەرىنىڭ باسشىلارى ەكونوميكالىق ىنتىماقتاستىقتى جانداندىرۋ، ينۆەستيتسيالىق جوبالاردى ىسكە اسىرۋ جانە كولىك-ترانزيت الەۋەتىن ءتيىمدى پايدالانۋ جونىندەگى ناقتى شارالاردى تالقىلادى. سونىمەن قاتار، سيفرلىق دامۋ، جاساندى ينتەللەكت جانە ءبىلىم سالاسىنداعى تاجىريبە الماسۋ ت م د ەلدەرىنىڭ ورتاق كۇن تارتىبىندەگى باستى باعىتقا اينالدى.
ەكونوميكالىق ىنتىماقتاستىق: ساۋدا مەن ينۆەستيتسيا
قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ پرەزيدەنتى قاسىم-جومارت توقايەۆ ەكىنشى «ورتالىق ازيا - رەسەي» سامميتىندە سەرىكتەس مەملەكەتتەر اراسىنداعى تۇراقتى ديالوگتىڭ ستراتەگيالىق مانىنە ەرەكشە توقتالدى. ول استانادا وتكەن العاشقى سامميتتىڭ ماڭىزىن ەسكە الا وتىرىپ، سەنىم مەن تۇراقتىلىققا نەگىزدەلگەن ساياسات وڭىرلىك ۇيلەسىمدىلىكتى ارتتىرىپ، ورتاق مۇددەلەردى بىرىكتىرەتىن بەرىك كوپىرگە اينالاتىنىن اتاپ كورسەتتى.
كەزدەسۋ بارىسىندا ەكونوميكالىق ىنتىماقتاستىق، كولىك-لوگيستيكا ينفراقۇرىلىمىن جاڭعىرتۋ جانە ەنەرگەتيكا سالاسىنداعى ارىپتەستىك باستى تاقىرىپقا اينالدى. قابىلدانعان بىرلەسكەن ءىس-قيمىل جوسپارى 50-دەن استام ناقتى شارانى قامتىپ، ساۋدانى جانداندىرۋ مەن وندىرىستىك كووپەراتسيانى تەرەڭدەتۋگە باعىتتالدى. رەسەي فەدەراتسياسى قازاقستان ەكونوميكاسىنا ستراتەگيالىق ينۆەستور رەتىندە 26 ميلليارد دوللاردان استام قارجى قۇيعان، ال وتكەن جىلى تىكەلەي ينۆەستيتسيا كولەمى 4 ميلليارد دوللاردان استى. قازىرگى تاڭدا 33 جوبا جۇزەگە اسىرىلىپ جاتىر، ولاردىڭ جالپى قۇنى 4,5 ميلليارد دوللاردان اسادى.
- قازاقستاننىڭ سىرتقى ساياساتى پراگماتيكالىق سيپاتقا يە بولىپ، ەلدىڭ ۇلتتىق مۇددەسىن باستى نازاردا ۇستاپ وتىر. دۋشانبەدە وتكەن ەكىنشى «ورتالىق ازيا -رەسەي» سامميتى وڭىرلىك ينتەگراتسيانى كۇشەيتۋدىڭ ناقتى قادامى رەتىندە باعالانۋى ءتيىس. بۇل كەزدەسۋ تەك ساياسي كەلىسىمدەرگە عانا ەمەس، سونىمەن قاتار ەكونوميكالىق ىنتىماقتاستىقتى، كولىك-ترانزيت الەۋەتىن جانە ينۆەستيتسيالىق جوبالاردى ىسكە اسىرۋعا باعىتتالعان ناقتى ءىس-قيمىلدارعا نەگىزدەلگەن»، - دەدى ساياساتتانۋشى ەدۋارد پولەتايەۆ.
پرەزيدەنت ساۋداداعى كەدەرگىلەردى ازايتۋ، شەكارالىق ساۋدا ايماقتارىن دامىتۋ، سونداي-اق فورۋمدار مەن كورمەلەر ۇيىمداستىرۋ ارقىلى ءوزارا ساۋدانى جانداندىرۋدى باستى باسىمدىققا الۋ قاجەتتىگىن ايتتى.
ورتالىق ازيادا بىرلەسكەن ساۋدا-ونەركاسىپ ايماقتارى مەن يندۋستريالدى حابتار قالىپتاسىپ كەلەدى.
- بۇل الاڭدار ءوندىرىستى لوكاليزاتسيالاۋعا، كووپەراتسيانى دامىتۋعا جانە تاسىمال ينفراقۇرىلىمىن تۇراقتاندىرۋعا مۇمكىندىك بەرەدى. رەسەيلىك كاسىپكەرلەردىڭ قاتىسۋى تاۋارلاردىڭ ۇزاق ۋاقىت بويى تۇراقتى اينالىمدا بولۋىنا وڭ اسەر ەتەدى، - دەدى پرەزيدەنت.
كولىك-لوگيستيكا - ايماقتىق ىنتىماقتاستىقتىڭ وزەگى
قاسىم-جومارت توقايەۆ كولىك-لوگيستيكا سالاسىن ايماقتىق ىنتىماقتاستىقتىڭ نەگىزگى تىرەگى دەپ اتادى. قازاقستان گەوگرافيالىق تۇرعىدان ەۋرازيالىق كولىك-لوگيستيكا جەلىسىنىڭ وزەگى بولىپ، شىعىس پەن باتىستى، سولتۇستىك پەن وڭتۇستىكتى ءتيىمدى بايلانىستىرا الادى. رەسەي - ءوڭىر مەملەكەتتەرىنىڭ الەمدىك نارىققا شىعۋىنا نەگىزگى قاقپا.
مەملەكەت باسشىسى قازاقستان اۋماعى ارقىلى وتەتىن 11 حالىقارالىق كولىك ءدالىزىنىڭ ماڭىزىن ەرەكشە اتاپ ءوتىپ، سوڭعى 15 جىلدا سالاعا 35 ميلليارد دوللاردان استام ينۆەستيتسيا سالىنعانىن، جۇك تاسىمالى تۇراقتى ءوسىپ كەلە جاتقانىن ايتتى. سوڭعى ءۇش جىلدا رەسەيدەن ورتالىق ازياعا قازاقستان ارقىلى تاسىمالداناتىن تەمىرجول جۇگى 26 پايىزعا ءوسىپ، 30 ميلليون توننادان استى. كەرى باعىتتاعى ترانزيت كولەمى 50 پايىزعا كوبەيگەن. ال رەسەيدەن قىتايعا ەلىمىز ارقىلى وتەتىن جۇك اعىمى ءۇش ەسە ارتقان.
پرەزيدەنت ۇكىمەتكە 2030 -جىلعا دەيىن 5 مىڭ شاقىرىم جاڭا تەمىرجول سالۋ جانە 11 مىڭ شاقىرىم اۆتوموبيل جولىن جوندەۋ مىندەتىن جۇكتەدى. سونىمەن قاتار، «سولتۇستىك -وڭتۇستىك» ءدالىزى اياسىندا ەۋرازيالىق باعىتتى دامىتۋ كەڭەسىن قۇرۋ ۇسىنىلدى.
- بىرلەسە كۇش جۇمىلدىرىپ، «سولتۇستىك - وڭتۇستىك» ءدالىزى اياسىنداعى ەۋرازيالىق باعىتتى دامىتۋ كەڭەسىن قۇرۋدى ۇسىنامىن. كەڭەستى ەلدەرىمىزدىڭ كولىك ۆەدومستۆولارىنىڭ باسشىلارى باسقارا الادى، وعان ساراپشىلار مەن كاسىپكەرلەردى تارتۋعا بولادى»، - دەدى پرەزيدەنت.
ەنەرگەتيكالىق سەرىكتەستىك جانە يننوۆاتسيالار
مەملەكەت باسشىسى ەنەرگەتيكا سالاسىنداعى ىنتىماقتاستىقتىڭ ستراتەگيالىق مانىنە ەرەكشە توقتالدى.
- رەسەي، قازاقستان جانە وزبەكستاننىڭ ءۇشجاقتى گاز وداعىنىڭ ارقاسىندا وڭىردە جاڭا ەنەرگەتيكالىق جۇيە قالىپتاسىپ كەلەدى. بۇل حالىق پەن ونەركاسىپتى كوگىلدىر وتىنمەن سەنىمدى تۇردە قامتاماسىز ەتەدى، - دەدى پرەزيدەنت.
سامميتتە كاسپي قۇبىرى كونسورتسيۋمىنىڭ ماڭىزى دا ايتىلدى. بىلتىر ءدال وسى جەلى ارقىلى شامامەن 63 ميلليون توننا قازاقستاندىق مۇناي ەكسپورتتالعان. سونىمەن قاتار شىعىس باعىتىنداعى تاسىمال الەۋەتى ارتىپ، قازاقستان رەسەي مۇنايىن قىتايعا جەتكىزۋدە ماڭىزدى ءرول اتقاراتىنى ايتىلدى.
پرەزيدەنت اتوم ەنەرگەتيكاسى سالاسىنداعى ىنتىماقتاستىقتىڭ سەرپىندى دامىپ كەلە جاتقانىن اتاپ ءوتتى. ونىڭ ايتۋىنشا، «روس اتوم» كومپانياسىنىڭ قاتىسۋىمەن قازاقستاندا العاشقى اتوم ەلەكتر ستانسياسىن سالۋ ەكى ەل اراسىنداعى ستراتەگيالىق سەرىكتەستىكتى جاڭا دەڭگەيگە كوتەرەدى.
ق ر پرەزيدەنتى جانىنداعى ق س ز ي باس ساراپشىسى الىشەر تاستەنوۆ رەسەي اتوم ەنەرگەتيكاسى سالاسىندا ورتالىق ازيادا ءوز پوزيتسيالارىن بەلسەندى كۇشەيتىپ وتىرعانىن ايتتى.
- «روس اتوم» كومپانياسى قازاقستان، وزبەكستان جانە قىرعىزستانمەن كەلىسىمدەرگە قول قويىپ، جاڭا ەنەرگەتيكالىق ارحيتەكتۋرانى قالىپتاستىرۋدا. اتومدىق سالا تەك زاماناۋي عىلىمي شەشىمدەردى قاجەت قىلماي، سونىمەن بىرگە جوعارى دەڭگەيدەگى ماماندار دايارلاۋدى تالاپ ەتەتىن ستراتەگيالىق باعىت. قازاقستان ءۇشىن بۇل سالا ەرەكشە ماڭىزعا يە، سەبەبى ەلىمىز - الەمدەگى ءىرى ۋران قورى مەن نەگىزگى شيكىزات جەتكىزۋشىلەرىنىڭ ءبىرى، - دەدى ول.
ساراپشى سونىمەن قاتار قازاقستاندا وڭىرلىك كەڭەس قۇرۋ، يادرولىق وتىن سيكلىن دامىتۋ جانە عىلىمي- ءبىلىم بەرۋ بازاسىن نىعايتۋ - ايماقتىق ەنەرگەتيكالىق ىنتىماقتاستىقتى تەرەڭدەتۋدىڭ نەگىزگى باعىتتارى ەكەنىن اتاپ ءوتتى.
سيفرلىق ترانسفورماتسيا مەن جاساندى ينتەللەكت
مەملەكەت باسشىسى سيفرلىق ترانسفورماتسيا مەن جاساندى ينتەللەكت تەحنولوگيالارىن ەنگىزۋدىڭ ماڭىزدىلىعىن ەرەكشە اتاپ ءوتتى. جاقىندا استانادا اشىلعان حالىقارالىق جاساندى ينتەللەكت ورتالىعى الەمدىك جانە رەسەيلىك كومپانيالارمەن بىرلەسە وتىرىپ، ۇلتتىق سيفرلىق ەكوجۇيەنى قالىپتاستىرۋعا باعىتتالعان. ۇلتتىق سۋپەركومپيۋتەر ىسكە قوسىلىپ، ەكىنشى قۇرىلعىنى جولعا قويۋ جوسپارلانعان. سونىمەن قاتار، 400 مىڭنان استام ستۋدەنتتى قامتيتىن مەملەكەتتىك باعدارلاما جۇزەگە اسىرىلۋدا.
قاسىم-جومارت توقايەۆ قازاقستاننىڭ وسى باعىتتا ىنتىماقتاستىقتى تەرەڭدەتۋگە، رەسەيمەن يننوۆاتسيا مەن عىلىمي زەرتتەۋ سالاسىندا ۇزاق مەرزىمدى سەرىكتەستىك ورناتۋعا مۇددەلى ەكەنىن ءبىلدىردى.
ايماق ەلدەرى بۇرىن-سوڭدى بولماعان ەكولوگيالىق سىناقتارعا تاپ بولىپ وتىرعانىن دا اتاپ وتكەن پرەزيدەنت، ونى ەڭسەرۋ ءۇشىن ۇكىمەتتەر مەن ۆەدومستۆولار دەڭگەيىندە جۇيەلى شارالار قابىلداۋ قاجەتتىگىن ايتتى. وسى ماقساتتا رەسەي مەن ورتالىق ازيا ەلدەرىنىڭ مينيسترلەر كەڭەسىن قۇرۋ، ترانسشەكارالىق وزەندەر مەن كاسپيي تەڭىزىن قورعاۋ، سونداي- اق عارىشتىق مونيتورينگ ارقىلى سۋ رەسۋرستارى مەن اۋىل شارۋاشىلىعى جەرلەرىنىڭ جاي- كۇيىن باقىلاۋ ۇسىنىلدى.
ءبىلىم مەن قاۋىپسىزدىك: وڭىرلىك ىنتىماقتاستىقتىڭ ستراتەگيالىق باعىتى
مەملەكەت باسشىسى مادەني-گۋمانيتارلىق بايلانىستاردى نىعايتۋعا ەرەكشە ءمان بەردى. ول ورىس ءتىلىنىڭ ايماق ەلدەرىن بىرىكتىرەتىن ورتاق قۇندىلىق رەتىندەگى ءرولىن اتاپ ءوتىپ، قازاق ءتىلىنىڭ مەملەكەتتىك مارتەبەسىن ساقتاۋ جانە جاستاردىڭ كوپتىلدىلىگىن دامىتۋ مىندەتتەرىن العا قويدى. «بىرلىگىمىز - ءارالۋاندىقتا» ۇستانىمى ۇلتتىق ساياساتتىڭ باستى وزەگى بولىپ قالا بەرمەك.
جوعارى ءبىلىم سالاسىنداعى ىنتىماقتاستىق تا ستراتەگيالىق ماڭىزعا يە. قازىرگى تاڭدا قازاقستاننىڭ 60 ۋنيۆەرسيتەتى رەسەيدىڭ 50 جوعارى وقۋ ورنىمەن بايلانىس ورناتىپ، رەسەيدە 60 مىڭنان استام قازاقستاندىق ستۋدەنت ءبىلىم الۋدا. ەل ىشىندە رەسەيدىڭ جەتەكشى وقۋ ورىندارىنىڭ 9 فيليالى جۇمىس ىستەيدى، سونىڭ ىشىندە ماسكەۋ مەملەكەتتىك حالىقارالىق قاتىناستار ينستيتۋتىنىڭ جاڭا فيليالى بار. سونىمەن قاتار، تاشكەنت، بىشكەك جانە وش قالالارىندا قازاقستاندىق ۋنيۆەرسيتەت فيليالدارى ستۋدەنتتەر قابىلداپ جاتىر. ومبى مەملەكەتتىك ۋنيۆەرسيتەتى بازاسىندا ءال- فارابي اتىنداعى قازاق ۇلتتىق ۋنيۆەرسيتەتىنىڭ فيليالىنىڭ اشىلۋى رەسەيدەگى العاشقى شەتەلدىك وقۋ ورنىنىڭ وكىلى رەتىندە ماڭىزدى وقيعا بولىپ وتىر.
پرەزيدەنت عىلىم مەن ءبىلىم سالاسىنداعى ىنتىماقتاستىقتى ودان ءارى تەرەڭدەتۋ ماقساتىندا «ورتالىق ازيا - رەسەي» فورماتىنداعى العاشقى رەكتورلار فورۋمىن قازاقستاندا وتكىزۋدى، سونداي-اق ۋنيۆەرسيتەتتەردىڭ كۋرستارى مەن ارحيۆتەرىن قولجەتىمدى ەتەتىن بىرلەسكەن ءبىلىم بەرۋ ونلاين- پلاتفورماسى - «ورتالىق ازيا - رەسەي» سيفرلىق كىتاپحاناسىن قۇرۋدى ۇسىندى.
وڭىرلىك قاۋىپسىزدىك ماسەلەسى
پرەزيدەنت وڭىرلىك قاۋىپسىزدىكتى قامتاماسىز ەتۋدى باستى مىندەتتەردىڭ ءبىرى دەپ اتادى. حالىقارالىق جاعداي كۇردەلى ءارى تەز وزگەرىپ وتىرعاندىقتان، ءوزارا قۇرمەت پەن سەنىمگە نەگىزدەلگەن ىنتىماقتاستىق بارلىق سىن-قاتەردى جەڭۋگە مۇمكىندىك بەرەدى. قازاقستان ءۇشىن تەرروريزم مەن ەكسترەميزمگە قارسى ءىس-قيمىلدىڭ تيىمدىلىگىن ارتتىرۋ، سونداي-اق ەسىرتكى، ونىڭ ىشىندە سينتەتيكالىق تۇرلەرىنىڭ زاڭسىز اينالىمىن باقىلاۋ ماڭىزدى.
بۇل قاتەردى ازايتۋ ءۇشىن قۇزىرەتتى ورگاندار بىرلەسكەن ارەكەتكە كوشىپ، ورتالىق ازيانىڭ وڭىرلىك اقپاراتتىق ۇيلەستىرۋ ورتالىعى مەن شىۇ ەسىرتكىگە قارسى ورتالىعى سياقتى مەملەكەتارالىق قۇرىلىمداردى كۇشەيتۋ قاجەت.
قاۋىپسىزدىك كەڭەسى حاتشىلارىنىڭ جۇمىسى «ورتالىق ازيا -رەسەي» فورماتىندا جالعاسۋى ءتيىس. سونىمەن قاتار، جاساندى ينتەللەكتىنى پايدالانا وتىرىپ كيبەرقورعانىس پەن كيبەرقىلمىسقا قارسى تۇرۋ شارالارى ىسكە اسىرىلۋى قاجەت.
اۋعانستاندى قولداۋ جانە وڭىرلىك تۇراقتىلىق
مەملەكەت باسشىسى اۋعانستانداعى احۋالدى وڭىرلىك قاۋىپسىزدىكتى قامتاماسىز ەتۋدەگى ماڭىزدى فاكتور رەتىندە اتاپ ءوتىپ، ەلدى ەكونوميكالىق ۇدەرىستەرگە تارتۋ بويىنشا ۇيلەستىرىلگەن جۇمىستى جالعاستىرۋ قاجەتتىگىن ايتتى.
«ورتالىق ازيا - رەسەي» سامميتى وڭىرلىك ىنتىماقتاستىقتىڭ جاڭا ساپالىق دەڭگەيگە كوتەرىلگەنىن كورسەتتى. كەزدەسۋ بارىسىندا مەملەكەت باسشىلارى ەكونوميكالىق، كولىك-لوگيستيكا، ەنەرگەتيكا، ءبىلىم بەرۋ، ەكولوگيا، مادەني-گۋمانيتارلىق جانە قاۋىپسىزدىك سالالارىنداعى ستراتەگيالىق باسىمدىقتاردى ناقتىلاپ، بىرلەسكەن ءىس-قيمىل جوسپارىن قابىلدادى. پرەزيدەنت قاسىم-جومارت توقايەۆتىڭ سوزىنشە، ءوزارا سەنىم مەن تۇراقتىلىققا نەگىزدەلگەن ساياسات وڭىرلىك ۇيلەسىمدىلىكتى ارتتىرىپ، ورتاق مۇددەلەردى توعىستىراتىن بەرىك كوپىرگە اينالادى.
سونىمەن قاتار، سامميت اۋعانستانداعى احۋالدى تۇراقتاندىرۋعا، ترانسشەكارالىق ەكولوگيالىق ماسەلەلەردى شەشۋگە جانە ءبىلىم مەن عىلىم سالاسىنداعى ىنتىماقتاستىقتى كەڭەيتۋگە باعىتتالعان ناقتى شارالاردى بەلگىلەدى. مەملەكەت باسشىسى وڭىرلىك سەرىكتەستىك تەك ەكونوميكالىق قاتىناستارمەن شەكتەلمەي، قاۋىپسىزدىك، مادەنيەت جانە يننوۆاتسيا سالالارىندا دا تەرەڭدەۋى كەرەگىن ەرەكشە اتاپ ءوتتى.
جالپى، دۋشانبەدەگى سامميت - ورتالىق ازيا مەن رەسەي اراسىنداعى ستراتەگيالىق ارىپتەستىك پەن كوپجاقتى بايلانىستاردىڭ جاڭا كەزەڭىن ايقىندايتىن، ءوڭىردىڭ تۇراقتىلىعى مەن وركەندەۋىنە سەرپىن بەرەتىن ماڭىزدى وقيعا رەتىندە ەستە قالماق.
ت م د ەلدەرىندەگى ەكونوميكالىق ينتەگراتسيا مەن كولىك- لوگيستيكا سالاسىنداعى جاڭا قادامدار
قازاقستان پرەزيدەنتى قاسىم-جومارت توقايەۆ تمد ەلدەرى اراسىنداعى ستراتەگيالىق سەرىكتەستىكتى دامىتۋعا جانە ۇيىمنىڭ قىزمەتىن ىلگەرىلەتۋگە باعىتتالعان ءبىرقاتار ماڭىزدى ۇسىنىستارىن ورتاعا سالدى. ونىڭ باستى نازارىندا ساۋدا-ەكونوميكالىق بايلانىستار مەن وڭىرلىك ىنتىماقتاستىقتىڭ جاڭا مۇمكىندىكتەرى تۇردى.
وتكەن جىلدىڭ قورىتىندىسى بويىنشا ت م د ەلدەرى اراسىنداعى ساۋدا اينالىمى 8 پايىزعا ءوسىپ، 110 ميلليارد دوللارعا جەتكەن. سوڭعى بەس جىلدا قازاقستان مەن دوستاستىق مەملەكەتتەرى اراسىنداعى ساۋدا كولەمى ءبىر جارىم ەسە ۇلعايىپ، 38 ميلليارد دوللارعا جەتتى. بۇل كورسەتكىش ۇيىمنىڭ الەۋەتىن ايقىن كورسەتىپ قانا قويماي، الەۋەتتى مۇمكىندىكتەردىڭ ءالى دە مول ەكەنىن دالەلدەيدى.
پرەزيدەنتتىڭ ايتۋىنشا، ساۋدا مەن ەكونوميكالىق ىنتىماقتاستىقتى ودان ءارى دامىتۋ ءۇشىن بىرنەشە ستراتەگيالىق قادام قاجەت: نارىقتارعا كەدەرگىسىز قولجەتىمدىلىكتى قامتاماسىز ەتۋ، بىرلەسكەن وندىرىستەردى ىسكە قوسۋ، نەگىزگى سالالارداعى كووپەراتسيالىق بايلانىستاردى نىعايتۋ. سونىمەن قاتار ينۆەستيتسيا تارتۋ، كولىك- ترانزيت الەۋەتىن ءتيىمدى پايدالانۋ، سيفرلىق شەشىمدەردى ەنگىزۋ جانە وڭىرلەر اراسىنداعى تەڭ دارەجەلى بايلانىستاردى دامىتۋ - باستى مىندەتتەر قاتارىندا. وسى ماسەلەلەر كەلەسى جىلى ساۋىردە استانادا ب ۇ ۇ اياسىندا وتەتىن حالىقارالىق فورۋمدا جان-جاقتى قارالاتىن بولادى.
بەلسەندى جۇمىس ىستەيتىن كولىك دالىزدەرى ايماقتىق ساۋدا مەن ەكونوميكالىق ىنتىماقتاستىقتىڭ نەگىزگى كەپىلى ەكەنىنە پرەزيدەنت ەرەكشە توقتالدى. قازاقستاننىڭ گەوگرافيالىق ورنالاسۋى ەۋروپا مەن ازيانى، سولتۇستىك پەن وڭتۇستىكتى ءتيىمدى بايلانىستىرۋعا مۇمكىندىك بەرەدى. «سولتۇستىك -وڭتۇستىك» ءدالىزى تمد ەلدەرى ءۇشىن پارسى شىعاناعى مەن وڭتۇستىك ازيا نارىعىنا تىكەلەي جول اشسا، «شىعىس - باتىس» باستاماسى مەن ترانسكاسپي باعىتى قىتايدىڭ «ءبىر بەلدەۋ، ءبىر جول» مەگاجوباسىمەن ۇشتاسىپ، ت م د اۋماعىن ەۋرازياداعى ماڭىزدى كولىك تورابىنا اينالدىرادى.
قازاقستان اۋماعىندا ىسكە قوسىلعان «دوستىق - مويىنتى» تەمىرجول جەلىسى ترانسقازاقستان ءدالىزىنىڭ نەگىزىن قالايدى. دەگەنمەن، ءوڭىردىڭ كولىك الەۋەتىن تولىق اشۋ ءۇشىن زاماناۋي ينفراقۇرىلىم سالۋ قاجەت. وسى ماقساتتا مەملەكەت باسشىسى ءبىرىڭعاي سيفرلىق كولىك- لوگيستيكا كارتاسىن جاساۋعا ۇسىنىس جاسادى. بۇل كارتا ۇلتتىق ينفراقۇرىلىمدىق جوسپارلاردى ۇيلەستىرىپ، كولىك بايلانىستارىن تولىقتىرىپ، ينۆەستيتسيا كولەمىن ارتتىرۋعا مۇمكىندىك بەرەدى. سونىمەن قاتار، جۇك تاسىمالىن ءتيىمدى باسقارۋ جانە شىعىنداردى ازايتۋ ءۇشىن جاساندى ينتەللەكت تەحنولوگيالارىن قولدانۋ جوسپارلانعان.
دۋشانبەدە وتكەن سامميت بارىسىندا ت م د ەلدەرىنىڭ باسشىلارى قازاقستاننىڭ باستاماسىمەن ايماقتىق ساۋدا-ەكونوميكالىق جانە كولىك- لوگيستيكا سالاسىنداعى ىنتىماقتاستىقتى ودان ءارى دامىتۋعا باعىتتالعان ناقتى ءىس-قيمىل جوسپارىن بەكىتتى.
وسىلايشا، مەملەكەت باسشىسىنىڭ باستامالارى ت م د- نىڭ ساۋدا- ەكونوميكالىق الەۋەتىن ارتتىرۋعا، كولىك جانە لوگيستيكا جۇيەسىن جاڭعىرتۋعا، سيفرلىق جانە جاساندى ينتەللەكت تەحنولوگيالارىن ەنگىزۋگە باعىتتالعان ناقتى قادامداردى بىرىكتىرىپ، وڭىرلىك ىنتىماقتاستىقتىڭ جاڭا ساپالىق دەڭگەيىن ايقىندايدى. بۇل ستراتەگيا ت م د- نى تەك ەكونوميكالىق ۇيىم رەتىندە ەمەس، تۇراقتىلىق پەن وركەندەۋ جولىنداعى بەلسەندى سەرىكتەس رەتىندە كورسەتەدى.
ساياسات تانۋشى قازبەك مايگەلدينوۆتىڭ پايىمىنشا، ت م د جۇمىسىنىڭ تيىمدىلىگىن ارتتىرۋ ءۇشىن ەكونوميكالىق ىنتىماقتاستىققا، ترانزيتتىك كولىك جۇيەسىن دامىتۋعا جانە ازىق-تۇلىك قاۋىپسىزدىگىن قامتاماسىز ەتۋگە ەرەكشە نازار اۋدارۋ قاجەت.
- بىرىنشىدەن، ەكونوميكالىق ىنتىماقتاستىق، ويتكەنى بارلىق ت م د مەملەكەتتەرى بىردەي ەكونوميكالىق ساياسات جۇرگىزبەيدى، كەيبىرى ەۋرازيالىق ەكونوميكالىق وداققا كىرەدى. ەكىنشىدەن، ترانزيتتىك كولىك جۇيەسىن دامىتۋ جانە ازىق-تۇلىك قاۋىپسىزدىگىن قامتاماسىز ەتۋ ماڭىزدى، ويتكەنى بۇل ىشكى نارىقتى دامىتۋعا جانە وڭىرلىك تۇراقتىلىققا ىقپال ەتەدى. ازىق-تۇلىك قاۋىپسىزدىگى دەموگرافيالىق وسىمگە تىكەلەي بايلانىستى. دەموگرافيالىق ءوسىم ارتقان سايىن ازىق-تۇلىك ماسەلەسى كۇن تارتىبىندە وزەكتى بولادى.
قاۋىپسىزدىك ماسەلەسى دە ماڭىزدى - تەرروريزم، ەكسترەميزم، شەكارا قاۋىپسىزدىگى جانە ترانسشەكارالىق قىلمىسپەن كۇرەسۋ كۇشەيتىلۋى ءتيىس. سونىمەن قاتار، ماقساتتى رەفورمالار جۇرگىزۋ، مىسالى بىرىككەن ۇلتتار ۇيىمىن رەفورمالاۋ نەمەسە شاڭحاي ىنتىماقتاستىق ۇيىمىندا جاڭا كەزەڭگە كوشۋ ت م د اياسىندا ساياسي ديالوگتى تەرەڭدەتۋگە مۇمكىندىك بەرەدى»، - دەدى ول.
وسىلايشا، ت م د ەلدەرىندەگى ەكونوميكالىق ينتەگراتسيا مەن كولىك- لوگيستيكا سالاسىنداعى ناقتى قادامدار وڭىرلىك ىنتىماقتاستىقتى جاڭا ساپالىق دەڭگەيگە كوتەرەدى. بۇل ستراتەگيا ت م د- نى تەك ەكونوميكالىق ۇيىم رەتىندە ەمەس، تۇراقتىلىق پەن وركەندەۋ جولىنداعى بەلسەندى سەرىكتەس رەتىندە كورسەتەدى.
«ورتالىق ازيا -رەسەي» ءسامميتى وڭىرلىك ينتەگراتسيانىڭ جاڭا كەزەڭىن باستادى
ساراپشىلاردىڭ ايتۋىنشا، بۇل قادام ايماق ەلدەرىنىڭ حالىقارالىق ارەناداعى بەدەلىن ارتتىرۋعا، سونداي-اق ەكونوميكالىق جانە قاۋىپسىزدىك سالالارىندا ىنتىماقتاستىقتى نىعايتۋعا باعىتتالعان.
ساياسات تانۋشى ەدۋارد پولەتايەۆتىڭايتۋىنشا، قازىرگى گەوساياسي تۋربۋلەنتتىك ايماق ەلدەرىنە قوسىمشا سىن-قاتەرلەر تۋدىرىپ وتىر.
- بۇل ديالوگ پەن ەكونوميكالىق ىنتىماقتاستىقتى دامىتۋ قاجەتتىگىن كۇشەيتۋدە، - دەدى ول.
ق ر پرەزيدەنتى جانىنداعى ق س ز ي باس ساراپشىسى الىشەر تاستەنوۆسامميت بارىسىندا كوتەرىلگەن تاقىرىپتاردى ناقتىلاي وتىرىپ، ەنەرگەتيكا مەن ەكولوگياعا باسىمدىق بەرىلگەنىن ايتادى.
- قازاقستان يادرولىق وتىن سيكلى مەن راديواكتيۆ قالدىقتارمەن جۇمىس ىستەۋ سالاسىندا وڭىرلىك كومپەتەنتسيالىق ورتالىق قۇرۋدى ۇسىندى. ەكولوگيالىق قاۋىپسىزدىك - وڭىردەگى مەملەكەتارالىق ءوزارا ءىس- قيمىلدىڭ اجىراماس بولىگى. بۇل ترانسشەكارالىق وزەندەر مەن كاسپي تەڭىزىنىڭ جاعدايىنا قاتىستى، - دەدى ول.
ال قازبەك مايگەلدينوۆ ت م د مەن ايماق ەلدەرىنىڭ ستراتەگياسىن اتاپ كورسەتتى.
- رەسەي ءالى دە ماڭىزدى سەرىكتەس بولىپ قالا بەرەدى، ءبىراق قازاقستان جانە باسقا ورتالىق ازيا مەملەكەتتەرى سىرتقى ساياساتتا دەربەس ارەكەت ەتۋگە تىرىسادى. دۋشامبەدە وتكەن سامميت ايماق ەلدەرىنىڭ ءارتۇرلى پلاتفورمالاردا تەڭ جۇمىس ىستەۋ قابىلەتىن كورسەتتى. بۇل قازىرگى گەوساياسي تۇراقسىزدىق جاعدايىندا يكەمدىلىكتى ساقتاپ، ءارتۇرلى سەرىكتەستەرمەن ىنتىماقتاستىق ارقىلى ءوز مۇددەلەرىن ءتيىمدى قورعاۋعا مۇمكىندىك بەرەدى، - دەدى ول.
وسىلايشا، ساراپشىلار پىكىرى بويىنشا، سامميت ايماق ءۇشىن ستراتەگيالىق ماڭىزدى بولىپ، ەكونوميكالىق، ەنەرگەتيكالىق جانە قاۋىپسىزدىك سالالارىندا ناقتى ءىس-قيمىلدارعا نەگىزدەلگەن ىنتىماقتاستىقتى كورسەتەدى. بۇل قازاقستاننىڭ سىرتقى ساياساتىنىڭ پراگماتيكالىق باعىتى مەن ايماق ەلدەرىنىڭ بىرلەسكەن كۇش-جىگەرىنىڭ جەمىسى رەتىندە باعالانىپ وتىر.
اۆتور
ۆەنەرا جولامان قىزى
