گاز، ينۆەستيتسيا، لوگيستيكا - استانا مەن اشحاباد بايلانىسىنىڭ تاريحي كەزەڭى باستالدى
استانا. KAZINFORM - جاھاندىق ەنەرگەتيكالىق نارىقتا ماڭىزدى ءرول اتقاراتىن قازاقستان مەن تۇرىكمەنستان ىنتىماقتاستىقتى تەرەڭدەتۋگە ەرەكشە نازار اۋدارادى. تۇرىكمەنستان پرەزيدەنتى سەردار بەردىمۇحامەدوۆتىڭ استاناعا مەملەكەتتىك ساپارى بارىسىندا ەكى ەل باسشىلارى الداعى دامۋ جوسپارىن تالقىلادى.
Kazinform اگەنتتىگىنىڭ اناليتيكالىق شولۋشىسى ساپار ناتيجەسى مەن الداعى باستامالاردى جان-جاقتى ساراپتاپ شىقتى.
ساۋدا اينالىمىن 1 ميلليارد دوللارعا جەتكىزۋ جوسپاردا
سوڭعى جىلدارى قازاقستان مەن تۇرىكمەنستان اراسىنداعى ساياسي ديالوگ جاڭا بەلەسكە كوتەرىلدى. سوڭعى ءبىر جىل ىشىندە مەملەكەت باسشىلارى التى رەتتەن اسا كەزدەستى، ال قاراشادا ءۇشىنشى رەسمي كەزدەسۋ ءوتتى. مۇنداي قارقىندى بايلانىس قوس ەلدىڭ جۇيەلى ىنتىماقتاستىققا بەت بۇرعانىن كورسەتەدى. ساراپشىلار بۇل ءۇردىستىڭ بۇكىل ورتالىق ازيادا بايقالاتىنىن ايتادى، ال تۇرىكمەنستان ينتەگراتسيالىق پروتسەستە ماڭىزدى ءرول اتقارىپ، ەنەرگەتيكالىق الەۋەت پەن ترانزيتتىك باعىتتاردى بىرىكتىرەتىن ستراتەگيالىق بۋىنعا اينالىپ وتىر.
اقورداداعى كەزدەسۋدە قاسىم-جومارت توقايەۆ ەلىمىز تۇرىكمەنستاندى ستراتەگيالىق سەرىكتەس جانە باۋىرلاس مەملەكەت سانايتىنىن جەتكىزدى.
- ءبىزدى عاسىرلاردان جالعاسىپ كەلە جاتقان دوستىق، ورتاق تاريح، ءتىل مەن مادەنيەت بىرىكتىرەدى. مەملەكەتتەرىمىز اراسىنداعى ساۋدا- ساتتىق، ەكونوميكالىق ىقپالداستىقتىڭ باسقا دا تۇرلەرى جانە مادەني- گۋمانيتارلىق بايلانىستار قارقىندى دامىپ كەلەدى. ەكى ەل سەرىكتەستىگىنىڭ اۋقىمى مەن ساپاسىنا كوڭىلىمىز تولادى دەپ ايتۋعا نەگىز بار. بۇل ىنتىماقتاستىق ستراتەگيالىق سيپاتقا يە. دەگەنمەن العا قادام باسۋ قاجەت، — دەدى قازاقستان پرەزيدەنتى.
سەردار بەردىمۇحامەدوۆ قوناقجايلىق تانىتقانى ءۇشىن قاسىم-جومارت توقايەۆقا العىس ايتتى.
— سىزگە تۇرىكمەن حالقىنىڭ ۇلت كوشباسشىسى، قۇرمەتتى گۋربانگۋلى بەردىمۇحامەدوۆتىڭ سالەمىن جەتكىزۋگە رۇقسات ەتىڭىز. بۇگىندە تۇرىكمەنستان مەن قازاقستاننىڭ قارىم-قاتىناسى دوستىق، باۋىرلاستىق جانە تاتۋ كورشىلىك قاعيداتتارى نەگىزىندە دامىپ كەلەدى. ءوزارا ىقپالداستىعىمىز ساياسي-ديپلوماتيالىق، ساۋدا-ەكونوميكالىق جانە مادەني-گۋمانيتارلىق سالالاردى قامتيدى، - دەدى تۇرىكمەنستان پرەزيدەنتى.
كەزدەسۋ بارىسىندا ەنەرگەتيكا، وندىرىستىك كووپەراتسيا، اۋىل شارۋاشىلىعى، IT، ءبىلىم بەرۋ جانە مەديتسينا سالالارىنداعى بىرلەسكەن جوبالارعا ەرەكشە نازار اۋدارىلدى. كەزدەسۋدىڭ قورىتىندىسىندا قاسىم-جومارت توقايەۆ پەن سەردار بەردىمۇحامەدوۆ بىرلەسكەن مالىمدەمەگە قول قويدى.
دەرەكتەرگە سۇيەنسەك، سوڭعى ەكى جىلدا ەكىجاقتى ساۋدا اينالىمى 500 ميلليون دوللاردان اسقان. الداعى ۋاقىتتا قوس تاراپ 1 ميلليارد دوللارلىق ساۋدا اينالىمىنا قول جەتكىزۋدى ماقسات ەتىپ وتىر. قازاقستاندا 140-قا جۋىق تۇرىكمەن كاپيتالى قاتىسقان كومپانيا تابىستى جۇمىس ىستەپ كەلەدى، ال قازاقستاننان تۇرىكمەنستان ەكونوميكاسىنا ينۆەستيتسيالار كولەمى 120 ميلليون دوللارعا جەتكەن.
«سىرتقى ساياسي زەرتتەۋلەر ينستيتۋتى» ا ق باسقارما ءتوراعاسىنىڭ ورىنباسارى ماناربەك قابازييەۆتىڭ ايتۋىنشا، قازىر ەكى ەل ەنەرگەتيكادان لوگيستيكاعا دەيىن تىعىز ىنتىماقتاستىق ورناتتى.
— وسىنداي كەزدەسۋلەر ءوزارا ارەكەتتەستىكتى جاڭا دەڭگەيگە كوتەرۋگە مۇمكىندىك بەرەدى. ەكى ەل تەك قىسقا مەرزىمدى جوبالارعا ەمەس، ۇزاق مەرزىمدى باستامالارعا دا مۇددەلى. ساۋدا- ساتتىقتى دامىتۋ ماقساتىندا ەكى ەلدە ساۋدا ۇيلەرىن قۇرۋ جانە تىكەلەي كوممەرتسيالىق اۋە رەيستەرىن اشۋ ماسەلەلەرى قاراستىرىلدى. سونىمەن قاتار اۆتوجول ينفراقۇرىلىمىن ۇيلەستىرۋ جۇمىستارى دا نازاردا، — دەدى ماناربەك قابازييەۆ.
ترانزيتتىك جانە ەنەرگەتيكالىق ىنتىماقتاستىق
قازاقستان مەن تۇرىكمەنستان ەۋرازيانىڭ نەگىزگى ترانسپورتتىق جانە ەنەرگەتيكالىق باعىتتارىنىڭ قيىلىسىندا ورنالاسقان. ەلدەردىڭ مۇناي، گاز، ۋران جانە باسقا دا ستراتەگيالىق رەسۋرستارعا باي بولۋى، تۇرىكمەنستاننىڭ بەيتاراپ ساياساتى مەن قازاقستاننىڭ كوپۆەكتورلى باعىتى سەنىم مەن بىرلەسكەن باستامالارعا بەرىك نەگىز قالايدى.
اتالعان فاكتورلار سولتۇستىكتى وڭتۇستىكپەن، شىعىستى باتىسپەن بايلانىستىراتىن لوگيستيكالىق جانە ەنەرگەتيكالىق حابقا اينالدىرادى. مۋلتيمودالدى دالىزدەردى دامىتۋ، پورتتاردى سيفرلاندىرۋ ءارى كاسپييدەگى ترانزيتتىك ورتالىقتاردى قۇرۋ قازاقستان مەن تۇرىكمەنستاندى وڭىرلىك ينتەگراتسيانىڭ كوشباسشىلارى ەتەدى.
— قازىر ترانزيتتىك جانە ترانسپورتتىق سالا ستراتەگيالىق ماڭىزعا يە. مۇندا «قازاقستان — تۇرىكمەنستان — يران» تەمىرجولى ەرەكشە ءرول اتقارادى، ول سولتۇستىك — وڭتۇستىك ترانسپورتتىق ءدالىزىنىڭ ماڭىزدى بۋىنى. بيىل 10 ايدا تاسىمال كولەمى 1,5 ميلليون تونناعا جەتىپ، %14- عا وسكەن. تاريفتەردى وڭتايلاندىرۋ، اكىمشىلىك راسىمدەردى جەڭىلدەتۋ بويىنشا شارالار قابىلدانىپ جاتىر. شەكارا ماڭىنداعى ينفراقۇرىلىم بەلسەندى دامىپ، وتكىزۋ پۋنكتتەرى جاڭارتىلدى. تۋركمەنباشى — گارابوگاز — قازاقستان شەكاراسى باعىتىنداعى جول ينفراقۇرىلىمىن بىرتىندەپ ۇيلەستىرۋ ماسەلەسى شەشىلىپ كەلەدى. كاسپييدەگى اقتاۋ، قۇرىق جانە تۇركمەنباشى پورتتارىنىڭ ترانسپورتتىق- لوگيستيكالىق مۇمكىندىكتەرىن كونتەينەرلىك تاسىمالدى ارتتىرۋ ءۇشىن تولىق پايدالانۋ تۋرالى كەلىسىم جاسالدى، — دەپ حابارلادى پرەزيدەنت.
سونىمەن قاتار كەلىسسوزدەر بارىسىندا اۋعانستان ارقىلى وڭتۇستىك ازياعا باعىتتالعان تەمىرجول جەلىسىن سالۋ پەرسپەكتيۆالارى قارالدى. تاراپتار ەنەرگەتيكا سالاسىنداعى بىرلەسكەن جوبالاردى تالقىلادى، گاز وڭدەۋ جانە گاز تاسىمالداۋ ينفراقۇرىلىمىن دامىتۋ سالاسىنداعى جوبالار بويىنشا ىنتىماقتاستىقتى جالعاستىرۋعا كەلىستى. بۇعان وتكەن جىلى قول قويىلعان گاز سالاسىنداعى ستراتەگيالىق ىنتىماقتاستىق تۋرالى كەلىسىم نەگىز بولىپ وتىر.
— ەنەرگەتيكا — ەكىجاقتى ىنتىماقتاستىقتىڭ باسىم باعىتتارىنىڭ ءبىرى. تۇرىكمەنستان وسى باعىتتا ىنتىماقتاستىقتى جالعاستىرۋعا دايىن. سونداي- اق، تۇرىكمەنستان ەلەكتروەنەرگەتيكا جانە حيميالىق ونەركاسىپ سالاسىندا سەرىكتەستىكتى ارتتىرۋ مۇمكىندىكتەرىنە يە ەكەنى اتاپ ءوتىلدى. ءبىزدىڭ ءوزارا ارەكەتتەستىكتىڭ ستراتەگيالىق قۇرامداس بولىگى — ترانسپورت پەن لوگيستيكا. قازىرگى گەوساياسي جانە گەوەكونوميكالىق جاعدايلاردا شىعىس — باتىس جانە سولتۇستىك — وڭتۇستىك باعىتتارىنداعى قولدانىستاعى ترانزيتتىك دالىزدەردى بەلسەندى پايدالانۋ ماسەلەسى ەرەكشە ماڭىزدى، — دەدى سەردار بەردىمۇحامەدوۆ ەلدىڭ ۇزاقمەرزىمدى ىنتىماقتاستىققا دايىن ەكەنىن راستاي وتىرىپ.
ساراپشىلاردىڭ پىكىرىنشە، قازاقستان مەن تۇرىكمەنستان اراسىنداعى ەنەرگەتيكالىق جانە ترانسپورتتىق ىنتىماقتاستىق جالپى ايماقتىق ەكونوميكالىق كەڭىستىك قۇرۋدىڭ نەگىزى بولۋى مۇمكىن.
— بۇل قادام لوگيكالىق ءارى ستراتەگيالىق تۇرعىدان دۇرىس كورىنەدى. تۇرىكمەنستاندا ۇلكەن تابيعي گاز قورى بار. ونى جاھاندىق نارىقتارعا جەتكىزۋ مۇمكىندىكتەرى بۇكىل ورتالىق ازيا ءۇشىن پەرسپەكتيۆا اشادى. قازاقستان ءوز كەزەگىندە مۇناي ءوندىرۋ مەن تاسىمالداۋدا ەلەۋلى الەۋەتكە يە، سونىمەن قاتار ەنەرگەتيكالىق رەسۋرستار ترانزيتى ءۇشىن دامىعان ينفراقۇرىلىم بار. ناتيجەسىندە ەكى ەلدىڭ ەرەكشە تاندەمى قالىپتاسىپ، ول جالپى ايماقتىق ەكونوميكالىق كەڭىستىك قۇرۋدىڭ ىرگەتاسى بولا الادى، — دەيدى ساياساتتانۋشى فارحاد قاسەنوۆ.
قانداي كەلىسىمدەرگە قول قويىلدى؟
قازاقستان مەن تۇرىكمەنستاندى جاھاندىق ساياساتتاعى ەرەكشە ۇستانىم بىرىكتىرەدى. تۇرىكمەنستان 1995 -جىلى ب ۇ ۇ باس اسسامبلەياسىنىڭ قارارىمەن تۇراقتى بەيتاراپتىعى حالىقارالىق دەڭگەيدە مويىندالدى جانە بۇل باعىت ونىڭ سىرتقى ساياساتىنىڭ نەگىزىنە اينالدى.
مەملەكەت باسشىسىنىڭ ايتۋىنشا، استانا مەن اشحابادتى كوپتەگەن وڭىرلىك جانە حالىقارالىق ماسەلەلەردى دامىتۋعا قاتىستى ورتاق كوزقاراس بىرىكتىرەدى. عالامدىق تۇراقسىزدىق جاعدايىندا وسىنداي ارەكەت مودەلى ەكى ەلگە ستراتەگيالىق سەرىكتەستىكتى نىعايتۋعا مۇمكىندىك بەرەتىن ءبىرتۇتاس فاكتورعا اينالادى.
قاسىم-جومارت توقايەۆ سەردار بەردىمۇحامەدوۆتىڭ جاڭا فورماتسياداعى بەدەلدى مەملەكەتتىك قايراتكەر، پروگرەسسيۆتى ءارى مىقتى كوشباسشى رەتىندە مەملەكەتتىلىكتى، الەۋمەتتىك- ەكونوميكالىق الەۋەتتى جانە تۇرىكمەنستاننىڭ حالىقارالىق پوزيتسيالارىن جۇيەلى تۇردە نىعايتىپ كەلە جاتقانىن ەرەكشە اتاپ ءوتتى.
— ب ۇ ۇ باس اسسامبلەياسى قولداعان تۇرىكمەنستاننىڭ 2025 -جىلدى حالىقارالىق بەيبىتشىلىك پەن سەنىم جىلى دەپ جاريالاۋ باستاماسى — ەلدىڭ جاۋاپتى جانە بەلسەندى ۇستانىمىنىڭ ايقىن دالەلى، — دەدى قازاقستان پرەزيدەنتى.
مەملەكەت باسشىسى تۇرىكمەنستان باسشىلىعىنىڭ اشحابادتى ديپلوماتيا، بەيبىتشىلىك پەن تۇراقتىلىق ورتالىعى رەتىندە نىعايتۋعا باعىتتالعان كۇش- جىگەرىنە جەكە توقتالدى. باۋىرلاس ەلدەردىڭ دوستىعىن، ءوزارا تۇسىنىستىگىن جانە ستراتەگيالىق سەرىكتەستىگىن نىعايتۋعا قوسقان ۇلەسى ءۇشىن قاسىم-جومارت توقايەۆ تۇرىكمەنستان پرەزيدەنتىن «التىن قىران» وردەنىمەن ماراپاتتادى.
تاراپتار مادەنيەت سالاسىندا جان-جاقتى ىنتىماقتاستىقتىڭ، فەستيۆالدەر، گاسترولدەر جانە باسقا دا بىرلەسكەن ءىس-شارالاردى وتكىزۋ قاجەتتىلىگىن اتاپ ءوتتى. عىلىمي ءبىلىم بەرۋ جانە جاستاردىڭ بايلانىستارىن دامىتۋ پەرسپەكتيۆالارى دا تالقىلاندى.
- قازاق قوعامى استانادا وتكەن تۇرىكمەنستان مادەنيەت كۇندەرىن جانە ۇلى تۇرىكمەن ويشىلى ماحتۋمقۇلي فراگيعا ارنالعان ەسكەرتكىشتىڭ 300 جىلدىق مەرەيتويىنا وراي اشىلۋىن جىلى قابىلدادى. حالىقتارىمىزدىڭ دوستىعى مەن ءوزارا قۇرمەتىنىڭ تاعى ءبىر سيمۆولى رەتىندە اباي ەسكەرتكىشىنىڭ اشحابادتا اشىلۋى بولدى، — دەپ اتاپ ءوتتى قازاقستان پرەزيدەنتى.
كەلىسسوزدەر قورىتىندىسى بويىنشا 11 ۇكىمەتارالىق جانە ۆەدومستۆوارالىق قۇجاتقا قول قويىلدى. ولاردىڭ قاتارىندا قازاقستان رەسپۋبليكاسى پرەزيدەنتىنىڭ تەلەراديوكەشەنى مەن تۇرىكمەنستاننىڭ تەلەديدار، راديو جانە كينەماتوگرافيا جونىندەگى مەملەكەتتىك كوميتەتى اراسىنداعى اقپارات سالاسىنداعى ىنتىماقتاستىق تۋرالى كەلىسىم بار. بۇل وڭىردە بىرلەسكەن عىلىمي زەرتتەۋلەر جۇرگىزۋ جانە مەدياورتانى دامىتۋعا جاڭا مۇمكىندىكتەر اشادى.
وسىلايشا، ەكى ەل ايماقتىق ساياساتتا تابىستى بولۋ ءۇشىن نارىق پەن ينفراقۇرىلىمدى بىرلەسە پايدالانىپ وتىر. سەنىمگە، پراگماتيزمگە جانە مادەني قۇندىلىقتارعا نەگىزدەلگەن ىنتىماقتاستىق گەوساياسي ارتىقشىلىقتار مەن باي رەسۋرستاردى ناقتى جوبالارعا اينالدىرىپ، ءوڭىردىڭ الەمدىك ارەناداعى ورنى مەن بولاشاق ۇرپاق ءۇشىن تۇراقتى دامۋىن قامتاماسىز ەتەدى.
اۆتور
ءمولدىر سنادين
