استىق ەكسپورتى: شارۋالار مول ءونىمدى قايدا وتكىزبەك
سونىمەن، 2024 -جىل قازاقستاندىق شارۋالار ءۇشىن ءونىمدى كەزەڭنىڭ ءبىرى بولدى. ەگىن جيناۋ ناۋقانى تولىق ءبىتىپ، ەلىمىز 26,5 ميلليون توننا استىق باستىرعانى بەلگىلى.
شارۋالار ءار گەكتاردان 16 سەنتنەردەن ەگىن جينادى. ەندى ەلىمىز ارتىق ءونىمنىڭ كوپ بولۋىنا بايلانىستى استىق ەكسپورتى ماسەلەسىن كۇن تارتىبىنە شىعاردى. قازاقستان قاي مەملەكەتتەرگە، قانشا كولەمدە استىق جەتكىزبەك، كاسىپكەرلەر قانداي قيىندىقتارعا تاپ بولۋدا؟ Kazinform ءتىلشىسى وسى تاقىرىپتى تالداپ كوردى.
ەۋروپا مەن افريكا نارىعىنا قىزىعۋشىلىق بار
تاياۋدا ساۋدا جانە ينتەگراتسيا مينيسترلىگى ەلىمىز 12 ميلليون توننا استىق ەكسپورتتاۋدى جوسپارلاپ وتىرعانىن حابارلادى. ياعني، قازاقستان وزگە ەلدەرگە اي سايىن 1 ميلليون توننا استىق جەتكىزىپ وتىرۋى قاجەت.
جوعارىدا ايتىلعان 12 ميلليون توننانىڭ 7,5 ميلليون تونناسى بيدايعا، 1,4 ميلليون تونناسى ارپاعا، 300 مىڭ تونناسى جۇگەرىگە تيەسىلى. مايلى داقىلدار بويىنشا الەۋەت 1 ميلليون توننادان اسادى دەپ باعالانعان.
ساۋدا مينيسترلىگىنىڭ جوسپارىنا قاراساق، ەلىمىز ورتالىق ازيا مەن اۋعانستانعا 4,2 ميلليون توننا بيداي جەتكىزبەك. قىتايعا جالپى استىق ەكسپورتى 2023 -جىلى 1,43 ميلليون توننانى قۇراپ، الدىڭعى جىلمەن سالىستىرعاندا 5,5 ەسە وسكەن. ونىڭ ىشىندە بيدايدىڭ ۇلەسى - 538,8 مىڭ توننا. ەندى قىتايعا ەكسپورت كولەمىن 1,6 ميلليون تونناعا دەيىن ارتتىرۋعا مۇمكىندىك تۋىپ وتىر ەكەن. دەگەنمەن قىتاي شەكاراسىنداعى كىدىرىستەر مەن ليتسەنزيالاۋ شارتتارى ءالى دە قيىن بولىپ تۇرعانىن ۆەدومستۆو وكىلدەرى مويىندادى.
قازىر جاھاندىق سۇرانىستىڭ ارتۋى مەن ونىمدىلىكتىڭ تومەندەۋىنە بايلانىستى يتاليا، لاتۆيا، يسپانيا سياقتى ە و ەلدەرى ماڭىزدى نارىق بولىپ وتىر. جالپى، تۇركيا مەن تاياۋ شىعىسقا شامامەن 1 ميلليون توننا بيداي ەكسپورتتاۋ مۇمكىندىگى بار. يرانعا ارپا جەتكىزۋدى قالپىنا كەلتىرۋ ءۇشىن ساۋدا جانە لوگيستيكا ماسەلەلەرى شەشىلۋدە. پاكىستان، يندونەزيا، برازيليا جانە مالايزيا نارىقتارىندا قازاقستاندىق بيداي برەندىن ىلگەرىلەتۋ جۇمىسى باستالىپتى.
سونداي-اق ساۋدا مينيسترلىگى ارمەنياعا 600 مىڭ توننا، يتالياعا 1 ميلليون توننا بيداي جونەلتۋ تۋرالى كەلىسسوزدەر ءجۇرىپ جاتقانىن مالىمدەدى. سولتۇستىك افريكا ەلدەرىنە 200 مىڭ توننا ەكسپورت بويىنشا كەلىسىمدەر ازىرلەنۋدە.
ايتپاقشى، پرەزيدەنت تاپسىرماسى بويىنشا ۇكىمەت رەزەرۆىنەن بولىنگەن قاراجات ەسەبىنەن وتاندىق شارۋالاردان 150 مىڭ توننا استىق ساتىپ الۋ قاراستىرىلىپ وتىر. ءوز كەزەگىندە «ازىق-تۇلىك كەلىسىمشارت كورپوراتسياسى» ۇ ك» وكىلدەرى قازىر 20 ميلليون دوللارعا 5 شارت بەكىتىلگەنىن، سىرتقى نارىققا شىعۋ ءۇشىن شارۋالارعا كوپ كومەك كورسەتىلىپ جاتقانىن العا تارتقان. ناقتىراق ايتقاندا، فەرمەرگە تىكەلەي كەلىسىمشارت ۇسىنىپ، ەشبىر كوميسسياسىز، اقىسىز تۇردە نارىققا شىعۋعا كومەكتەسۋدە. قوسىمشا 100 مىڭ تونناعا تاجىكستان كومپانياسىمەن شارت بەكىتىلگەن. ەندى سىرتقى نارىقتا باسەكەگە قابىلەتتى بولۋ ءۇشىن كولىك شىعىندارىن سۋبسيديالاۋدىڭ قاجەتتىلىگى بار.
ال پرەمەر-ءمينيستردىڭ ورىنباسارى سەرىك جۇمانعارين باتىس ەۋروپا مەن سولتۇستىك افريكاعا شامامەن 1,5-2 ميلليون توننا استىق كەتەتىنىن ناقتىلادى. بۇعان قوسا، باتىس اۋعانستان مەن شىعىس يرانعا 1,5-2 ميلليون توننا استىق جونەلتىلەدى. ءداستۇرلى تۇردە جەتكىزىلەتىن ورتالىق ازياعا، كورشىلەس ەلدەرگە 6-8 ميلليون توننا كەتپەك. ماسەلەن، وزبەكستانعا 3,5 ميلليون توننا جىبەرۋگە كەلىسىم جاسالعان.
- كەلەر جىلدىڭ باسىندا شىڭجاڭدا (قىتاي) كەزدەسۋ بولادى. ول جاققا ءوزىم بارامىن. گونكونگتىڭ باسشىسى مەن ش ۇ ا ءو (شىڭجاڭ- ۇيعىر اۆتونوميالىق ولكەسى - رەد.) باسشىسى بولادى. ۇشەۋىمىز وسى تاقىرىپتى تالقىلايمىز. گونكونگ پەن ۆەتنامعا بيداي اپاراتىن جوسپارىمىز بار، كونتەينەرلەر ارقىلى جەتكىزەمىز، - دەپ قوسقان ۇكىمەت باسشىسىنىڭ ورىنباسارى.
جۇمانعاريننىڭ سوزىنە قاراعاندا، كەيىنگى 2 ايدا 2,1 ميلليون توننا استىق ەكسپورتقا شىعارىلعان. وسىنداي تەندەنتسيا جالعاسا بەرسە، بولاشاقتا ەلىمىز ەكسپورت كولەمىن 12 ميلليون تونناعا جەتكىزە الادى.
جالپى، جىل باسىنان بەرى قازاقستان وزگە ەلدەرگە 6 ميلليون توننا استىق ەكسپورتتاعان. ونىڭ ىشىندە قاراقۇمىق ەكسپورتى 10 ەسە، جاسىمىق 7 ەسە، بۇرشاق 3 ەسە جانە جۇگەرى 2,5 ەسەگە ارتىپتى. جىل سوڭىنا دەيىن قىتايعا 250 ميلليون دوللارعا ماي ونىمدەرىن ەكسپورتتاۋ جوسپارلانىپتى.
اۋىل شارۋاشىلىعى مينيسترلىگىنىڭ مالىمدەۋىنشە، الەمدىك نارىقتا استىققا سۇرانىس وتە جوعارى. دەگەنمەن باسىم بولىگى ساپالى استىقتى قالايدى. ەۋرووداق ەلدەرى قىزىعۋشىلىق تانىتقانىمەن، ازىرگە ەل ەكسپورتى بىرنەشە مەملەكەتپەن شەكتەلىپ وتىر. مۇندا جول توسىپ تۇرعان پروبلەمالار جوق ەمەس.
تابىس ەگىن شىعىنىن اقتاماي تۇر
ەندى ناقتى قانداي ماسەلەلەر سالانىڭ تىنىسىن اشتىرماي تۇرعانىنا ويىسايىق. «اتامەكەن» ۇ ك پ باسقارما ءتوراعاسىنىڭ ورىنباسارى ەربول ەسەنەيەۆتىڭ سوزىنشە، بيىل كورشى ەلدەر دە قازاقستان سەكىلدى استىقتى مول جيناعان. رەسەي بيىل 100 ميلليون توننادان استام استىق جيناپ، سىرتقى نارىققا 53 ميلليون توننا بيداي ەكسپورتتاۋدى جوسپارلاعان.
- قىتاي قازاقستان استىعىنا شەكتەۋ قويىپ وتىرعانى بەلگىلى، سەبەبى ولار ءبىرىنشى وزدەرىنىڭ ءونىمىن تولىق يگەرىپ بارىپ، جەتپەگەن كەزدە يمپورتقا جۇگىنەدى. ەلىمىزدەن قانشا استىق الاتىنى شامامەن كەلەسى جىلى كوكتەمنىڭ باسىندا بەلگىلى بولماق.
دەگەنمەن يران، اۋعانستان، تاجىكستان سەكىلدى ەلدەر بيدايىمىزعا قىزىعىپ وتىر. سوندا دا قازاقستاندا كوپ استىق ارتىلىپ قالعالى تۇر. مىسالى، قازاقستاننىڭ ىشكى نارىعىنا كەرەك جالپى استىقتىڭ مولشەرى - 8-9 ميلليون توننا. بيىل 26,5 ميلليون توننا استىق باستىردىق. سوندا 17-18 ميلليون توننا استىق ارتىلادى. مىنە، «سونىڭ ءبارىن قايدا ەكسپورتتايمىز؟» دەگەن ساۋالعا باس قاتىرۋدامىز. وتكىزۋگە بولار ەدى، ءبىراق تەڭىز پورتتارى بىزدەن تىم الشاق. ەگەر ۇكىمەت جول شىعىندارىن تولەپ بەرىپ وتىرسا، شارۋالارعا مۇمكىندىك اشىلادى. ءبىراق شىعىن وتەلە مە، بەلگىسىز. ماسەلەن، قازىر 1 توننا بيدايدىڭ قۇنى 100 دوللاردان اسپايدى. 1 ۆاگونعا ءارى كەتسە 60 توننا بيداي ارتىلادى. ياعني، 1 ۆاگون بيدايدىڭ قۇنى بار بولعانى - 6000 دوللار، - دەيدى ساراپشى.
ەسەنەيەۆتىڭ ايتۋىنشا، بۇعان قوسا ساپا ماسەلەسى دە تەجەۋ. 3-سورتتى بىلاي قويعاندا، بيىل ەلىمىزدەگى بيدايدىڭ باسىم بولىگى 4 نەمەسە 5-سورت بولىپ شىققان. دامىعان ەلدەر بۇل سورتتاعى ءونىمدى تەك مال ازىعى رەتىندە پايدالانادى. ارينە، تاياۋ شىعىس ەلدەرى اتالعان سورتتاعى بيدايدى الا بەرەدى. دەگەنمەن شارۋالار جەردىڭ قۇنارلىعىن الدىن الا باعالاماعانى بىلىنگەن. ونىڭ ۇستىنە بيىل جاۋىننىڭ كوپ بولۋى كەرى اسەر ەتىپتى.
كاسىپكەرلەر قازىر قينالىپ وتىرعانى راس. بىرىنشىدەن، جەلتوقسان ايىندا نەسيەلەرىن وتەپ ۇلگەرۋگە ءتيىس، ەكىنشىدەن، ءونىمنىڭ ءوتۋى قيىنداۋدا. تۇتىنۋشى جوق ەمەس، كوپ، تەك ولار قازىر ەمەس، 2-3 ايدان كەيىن «ويانادى». ۇكىمەت وتاندىق شارۋالاردان 1,5 ميلليون تونناعا دەيىن استىق ساتىپ الاتىنىن العا تارتقان، دەگەنمەن سالا ماماندارى قوسىمشا جەڭىلدىكتەر جاساۋدى سۇراپ وتىر.
- نەگىزى بيىلعى جاعداي شارۋالارعا سوعىلعان دابىل ىسپەتتى. كەزىندە كاسىپكەرلەر ەگىن ەگۋدىڭ تابىسى كوپ ەكەنىن ءبىلدى دە، ءبىرىڭعاي وسى سالاعا بەت بۇردى. ەندى قۇر ەگىنمەن شەكتەلمەي، قوسىمشا مال شارۋاشىلىعىن قولعا العانى ابزال. سول كەزدە ۇيلەسىمدىلىك بولىپ، شىعىننىڭ ورنىن تولتىرا الار ەدى. ودان ءارى تەرەڭ وڭدەۋدى جولعا قويسا، ايتپەسە قازىر تەك شيكىزاتپەن شەكتەلىپ وتىرعانىن وزدەرى دە بىلەدى. شىنىندا، دايىن ءونىم ۇسىنا المادى.
قالاي العاندا دا، تاياۋدا بانكروتقا ۇشىرايتىن شارۋالار كوبەيەدى. ەسەپتەۋىمىز بويىنشا، كاسىپكەرلەر 1 گەكتار جەرگە بيداي ەگىپ، ءوسىرىپ، جيناۋعا ورتا ەسەپپەن 100 مىڭ تەڭگە شىعىندالعان. ءار گەكتاردان 15-18 سەنتنەردەن ءونىم جيناعاندا 55-60 مىڭ تەڭگە تاپقان. ياعني، ءار گەكتار ءۇشىن 40-45 مىڭ تەڭگە مينۋسقا كەتكەن، - دەيدى ەربول ەسەنەيەۆ.
ساراپشىنىڭ ايتۋىنشا، وسى كەزەڭنەن ۇكىمەت تە قورىتىندى شىعاراتىنى انىق. ەكسپورتتاۋدىڭ جاڭا جولدارىن ىزدەي بەرەدى نەمەسە شارۋاشىلىق باعىتىن رەتكە كەلتىرۋگە كوشۋى مۇمكىن.
اۋەلى وزگە نارىقتارمەن كەلىسىم جاسالۋى كەرەك
ال قازاقستان فەرمەرلەرى قاۋىمداستىعى باسقارما ءتوراعاسىنىڭ ورىنباسارى اكپار ماۋلەنوۆتىڭ ايتۋىنشا، ەلىمىزدىڭ 12 ميلليون توننا استىق ەكسپورتتاۋى - جوسپار كۇيىندە تۇرعان دۇنيە. جاۋاپتى ۆەدومستۆولار تاراپىنان باتىس ەۋروپا مەن سولتۇستىك افريكاعا - 2 ميلليون توننا، تاياۋ شىعىس پەن كورشى وزبەكستان نارىعىنا دا وسىنشا كولەمدە دەگەن سەكىلدى بولجامدار قۇرىلعان.
- جوسپاردىڭ ورىندالۋى ءۇشىن اۋەلى اتالعان نارىقتارمەن كەلىسىمدەر جاسالۋى قاجەت. ماسەلەن، وزگە نارىقتاردى كوزدەپ وتىرعاندا ونسىز دا ءجيى شەكتەۋ ەنگىزەتىن قىتاي بيداي الۋدان باس تارتۋى مۇمكىن. راس، ەۋروپا نەمەسە افريكاعا امالىن تاۋىپ جەتكىزۋگە بولادى، ءبىراق بارىپ تۇرعان استىقتى قابىلداۋعا كەلىسپەسە - ماسەلە سوندا تۋىندايدى.
ەكىنشىدەن، ۇكىمەت شارۋالارعا ءارى كەتسە 2024 -جىلدىڭ 15- جەلتوقسانىنا دەيىن نەسيەلەرىن قايتارۋدى سۇراپ وتىر. بۇنداي قىسپاقتا بارلىق ديقاندار قامبادا جاتقان استىعىن ساتۋعا اسىعادى. ال ءبىر مەزگىلدە ۇسىنىس كوبەيگەن سوڭ نارىقتاعى باعا تومەندەيدى. وسى ءساتتى كورشى تاجىكستان جاقسى پايدالانىپ ۇيرەنگەن، استىعىن وتكىزۋگە اسىققان شارۋانى ارزان باعاعا كوندىرىپ، ءونىمنىڭ كوپ بولىگىن الىپ كەتەدى. ياعني، ديقانداردىڭ شىعىنى اقتالماۋى مۇمكىن، - دەدى ساراپشى.
ماۋلەنوۆتىڭ ايتۋىنشا، 12 ميلليون توننا استىقتى ەكسپورتتاۋعا بولادى، الايدا تەمىر جولمەن تاسىمالداۋ ماسەلەسى بار. ەۋروپا ەلدەرىنە ەكسپورتتاۋ ءۇشىن استىقتى الدىمەن رەسەي ارقىلى وتكىزۋگە تۋرا كەلەدى. كورشى ەل اۋماعىنان الىپ ءوتۋ ءۇشىن تاريفتەر بەلگىلەنگەن. دەمەك، جەتكىزۋدىڭ شىعىنى از بولمايدى. ۇكىمەت ەكسپورتتاۋعا ارنايى سۋبسيديا قاراستىرعالى جاتىر، ەگەر ءساتتى قولعا الىنسا، شارۋالارعا ۇلكەن كومەك بولماق.
- نارىقتاعى باعانى ۇستاپ تۇرۋ ءۇشىن ازىق-تۇلىك كورپوراتسياسى ارقىلى شارۋالاردان استىق ساتىپ الىنباق. دەگەنمەن ءبىرىنشى رەت 150 مىڭ توننا عانا وتكىزىلمەك. مەنىڭ ويىمشا، بۇل وتە از مولشەر. ونداعان ميلليون توننا استىق تۇرعاندا بۇل ءىستىڭ مۇلدە پايدالى اسەرى بولمايدى. ءبىز شارۋالاردان كەمىندە 3 ميلليون توننا استىق ساتىپ الۋ كەرەگىن ايتىپ ۇسىنىس جاسادىق. بالكىم، الداعى ۋاقىتتا ىسكە اسا جاتار، - دەپ توپشىلادى اكپار ماۋلەنوۆ.
ءبىر سوزبەن ايتقاندا، استىق ەكسپورتتاۋدا تەمىر جولدار تىنىمسىز جۇمىس ىستەپ، اقشا اينالىمى توقتاماۋعا ءتيىس. يمپورتتاۋشى ەلدەر دە دايىن تۇرعانى ابزال. 12 ميلليون توننا استىق ەكسپورتتاۋ تەك جوسپار كۇيىندە. ايتسە دە ءتيىستى ۆەدومستۆولار قولدان كەلگەننىڭ ءبارىن جاساپ، ورىنداۋعا كۇش سالىپ جاتقان ءتارىزدى.
اۆتور
ماديار تولەۋوۆ
