وزىڭە دەگەن شامادان تىس سەنىمدىلىك قاتەلىككە اكەلىپ سوعۋى مۇمكىن - بالالار حيرۋرگى
استانا. KAZINFORM - كۇنى- ءتۇنى، قىسى- جازى ادام ءومىرىنىڭ اراشاسى اتانىپ، حالىقتىڭ اق باتاسىن الىپ جۇرگەن اق حالاتتى جانداردىڭ ەڭبەگى وراسان.
بۇگىنگى اڭگىمەمىزدىڭ كەيىپكەرى - ەلىمىزگە تانىمال بالالار حيرۋرگى. ەڭ كۇردەلى وتالاردى جاسايتىن قازاقستانداعى جالعىز مامان. مەرەكە قارساڭىندا UMC انا مەن بالا ورتالىعى بالالار حيرۋرگياسى دەپارتامەنتىنىڭ ديرەكتورى داستان رۇستەموۆپەن سۇحباتتاسۋدىڭ ءساتى تۇسكەن ەدى.
- داستان زەينوللا ۇلى، مەملەكەتتىڭ باستى بايلىقتارىنىڭ ءبىرى - انا مەن بالا دەنساۋلىعى ەكەنى انىق. بۇل رەتتە، سوڭعى جىلدارى ەلىمىزدە بالالار اۋرۋىنىڭ قانداي ءتۇرى بەلەڭ الىپ جاتىر ؟
- دەنساۋلىق - تەك جەكە باستىڭ عانا ەمەس، ۇلتىمىزدىڭ ۇلى يگىلىگى. دۇنيەجۇزىنىڭ وركەنيەتتى ەلدەرىنىڭ بارلىعىندا دەرلىك حالىق دەنساۋلىعى، اسىرەسە انا مەن بالا دەنساۋلىعى باستى ۇلتتىق قۇندىلىق جانە مەملەكەتتىك ساياساتتىڭ باسىم باعدارى بولىپ تابىلادى. بالالار اراسىندا قازىرگى ۋاقىتتا ەلىمىز بويىنشا قانداي اۋرۋلار بەلەڭ الىپ تۇرعانى جونىندە ناقتى اقپاراتتى ايتا المايمىن. بالالار حيرۋرگياسىندا، ونىڭ ىشىندە ءوز ورتالىعىمىزدا سوڭعى جىلدارى بالالار اراسىنداعى ونكولوگيالىق اۋرۋلار، ءتۇرلى قاتەرلى جانە قاتەرسىز تۇزىلىستەردىڭ كەزدەسۋى جىلدان-جىلعا جيىلەپ كەلەدى. سونداي-اق، ءتۇرلى دامۋ اقاۋلارىمەن دۇنيە ەسىگىن اشاتىن نارەستەلەرىمىزدىڭ سانى دا ارتىپ وتىر.
- اۋرۋلاردىڭ پايدا بولۋىنىڭ سەبەبى نە، ونىمەن كۇرەسۋدىڭ جولى قانداي؟
- بۇل جەردە سۇراقتىڭ اۋقىمى وتە ۇلكەن دەپ ايتۋعا بولادى. جالپى، اۋرۋلاردىڭ ۇلكەن 2 توبى بار: تۋا پايدا بولعان اقاۋلار جانە جۇرە پايدا بولعان اۋرۋلار. تۋا پايدا بولعان اقاۋلار قۇرساقىشىلىك دامۋ كەزەڭىندە قانداي دا ءبىر كەرى اسەر بەرۋشى فاكتورلار سەبەبىنەن پايدا بولسا، جۇرە پايدا بولعان اۋرۋلار، ءوزى اتى ايتىپ تۇرعانداي بالا ومىرگە كەلگەن سوڭ اسەر ەتۋشى فاكتوردىڭ بالاعا تىكەلەي اسەرىنەن داميدى.
اتالعان اۋرۋلار توبى تەك حيرۋرگياعا عانا ەمەس، مەديتسينانىڭ بارلىق سالاسىنا قاتىستى. مىسالى، بالالار حيرۋرگياسىندا ءجيى كەزدەسەتىن «جەدەل ءىش سيندرومى» اۋرۋىن الاتىن بولساق، ونداعان سەبەپتەرى بولۋى مۇمكىن. سوندىقتان، ءار نوزولوگيا بويىنشا سەبەپتەرىن ايتىپ وتىراتىن بولساق، ۋاقىت جەتپەيدى.
قازىرگى ۋاقىت زاماناۋي تەحنيكانىڭ، قۇرىلعىلاردىڭ قارىشتاپ دامىعان ۋاقىتى. ەرەسەكتەردەن بولەك، بالالاردىڭ ءارقايسىسىندا 2-3 تەلەفون، پلانشەت، نوۋتبۋكتان بار. زامان تالابى دەسەك تە كەيىنگى ۇرپاقتى اقىرىن قۇرتىپ جاتقان جايى بار. جالپىلاما ايتقاندا، گادجەت مىلتىقسىز مايدانعا اينالدى. بۇرىن قارۋدان قورىقساق، قازىر گادجەتتەن قورقاتىن بولدىق. مي بالالاردا دەنە بولىگىنىڭ %2 - ن قۇرايتىن بولسا، ەنەرگيانىڭ %20- ىن جۇمسايدى. وكىنىشكە قاراي، گادجەتتى بالالار كوپ قولدانعاننان ويلاۋعا جاۋاپتى ميدىڭ بولىگى جۇمىسىن تومەندەتەدى. مي ەنەرگيا الىپ قورەكتەنبەگەن سوڭ نەيروندار ولەدى، وشەدى.
سودان بالالار مىلتىقسىز مايداننىڭ قۇربانىنا اينالىپ، ءوز دامۋىنان كەش قالادى. بۇگىندە سويلەۋىندە، ويلاۋىندا، تۇسىنىگىندە كەشىگۋى بار بالالار اتا-انالارى دامىتۋ، تۇزەتۋ ورتالىقتارىنىڭ ەسىگىن توزدىرۋدا. ودان بولەك، گادجەتتەر بالا پسيحولوگياسىنا اسەر ەتىپ، تاۋەلدىلىكتى تۋىنداتادى. مۇنىڭ بارلىعىنىڭ اقىرى ۇلكەن پسيحياتريالىق وزگەرىستەرگە الىپ كەلەدى. اتالعان تەندەنتسيا جالعاسا بەرەر بولسا، بىرنەشە جىلدان كەيىن نە بولاتىنا جاۋاپ بەرۋ وتە قيىن.
- وسى ۋاقىتقا دەيىن قانداي كۇردەلى وتالاردى جاسادىڭىز، قاتەلىككە بوي الدىرامىن دەگەن ۇرەي بولماي ما؟
- وتە قيىن سۇراق. بالالار حيرۋرگياسى سالاسىندا 13-14 جىلعا جۋىق قىزمەت اتقارىپ كەلەمىن. شىنى كەرەك، وسى ۋاقىتقا دەيىن قانشا وتا جاساعانىمدى ساناماعان ەكەنمىن، سانىن ناقتى ايتا المايمىن. ءار وتا وزىنشە كۇردەلى. بالا دەنساۋلىعىنا قاتىستى سۇراق تۇرعان ۋاقىتتا، مىنا وتانىڭ ءتۇرى جەڭىل، مىنا وتا اۋىر دەپ ءبولىپ قاراۋعا بولمايدى. سەبەبى، ءار بالا اعزاسى وزىنشە ەرەكشە. مەديتسينانىڭ نەگىزى - اناتوميا دەپ قارايتىن بولساق، اناتوميادا اعزالاردىڭ ۆاريانتتى ورنالاسۋى دەگەن تۇسىنىك بار. وڭاي دەپ قاراعان وتاڭىزدا ۆاريانتتى اناتوميا كەزىكسە، قيىن وتاعا اينالادى.
بۇگىندە ءتۇرلى اقاۋلارمەن دۇنيەگە كەلگەن نارەستەلەرگە ورتالىعىمىزدا قول جەتىمدى، زاماناۋي، ساپالى مەديتسينالىق كومەك ورتالىعىمىزدىڭ جەتەكشى دارىگەرلەرى الەمدىك دەڭگەيدە جاسالاتىن وتانىڭ كوپتەگەن ءتۇرىن جاسايدى دەپ ايتۋعا بولادى. سوڭعى جىلدارى ورتالىعىمىزدىڭ ماماندارى تۋا پايدا بولعان ءوت شىعارۋ جولدارىنىڭ اقاۋلارى مەن جۇرە پايدا بولعان ەمدەۋگە كەلمەيتىن باۋىر اۋرۋلارى كەزىندە جاسالاتىن بالالارداعى باۋىر ترانسپلانتاتسياسى وتاسىن ءساتتى جاساپ جۇرگەنىن اتاپ وتكەن ءجون.
قانشالىقتى تاجىريبەڭىز مول بولعانىمەن، ءاربىر وتانىڭ الدىندا بەلگىلى ۇرەيدىڭ بولارى ءسوزسىز جانە ونىڭ بولۋى دا زاڭدىلىق. جوعارىدا اتاپ وتكەنىمدەي، بالا دەنساۋلىعىنا قاتىستى سۇراق تۇرعان ۋاقىتتا - جاۋاپكەرشىلىك ۇلكەن! وزىڭىزگە دەگەن شامادان تىس سەنىمدىلىك كەيدە قاتەلەككە اكەلىپ سوعۋى مۇمكىن...
- نارەستەلەردىڭ تۋا بىتكەن اۋرۋلارمەن دۇنيەگە كەلۋى نەمەن بايلانىستى، ولاردى ەمدەۋ قانشالىقتى قيىن؟
- نارەستەلەردىڭ تۋا بىتكەن اقاۋلارمەن دۇنيەگە كەلۋىنىڭ ناقتى سەبەبىن اتاپ كورسەتۋ وتە قيىن. مەديتسينا تىلىمەن ايتقاندا پوليەتيولوگيالى دەپ ايتۋىمىزعا بولادى. ەگەر قۇرساقتا جاتقان ۇرىقتىڭ دامۋ كەزەڭىن 3 كەزەڭگە ءبولىپ قارايتىن بولساق، سونىڭ العاشقى كەزەڭى انا ءۇشىن دە، قۇرساقتاعى نارەستە ءۇشىن دە وتە جاۋاپتى ۋاقىت بولىپ سانالادى. سەبەبى وسى ۋاقىتتا نارەستە اعزالارىنىڭ قالىپتاسۋى جۇزەگە اسادى. وسى كەزەڭدە اناسى قانداي دا ءبىر اۋرۋلارمەن اۋىراتىن بولسا، قانداي دا ءبىر دارىلىك زاتتاردى قابىلدايتىن بولسا نەمەسە كۇيزەلىسكە تۇسەتىن بولسا نارەستەدە دامۋ اقاۋلارىنىڭ پايدا بولۋىنا الىپ كەلەدى. وسى رەتتە، جىنىس جولدارى ارقىلى بەرىلەتىن جانە اناسىنداعى قۇرساق ىشىلىك ينفەكسيالاردى (TORCH- ينفەكسياسى) بولەك اتاپ ءوتۋ كەرەك. جۇكتىلىكتى جوسپارلاۋ بارىسىندا اناسىندا وسىنداي ينفەكسيالار انىقتالعان جاعدايدا تولىق ەم قابىلداعان سوڭ عانا جۇكتىلىكتى جوسپارلاعانى ءجون.
ءبىزدىڭ ورتالىقتا بۇگىندە «نارەستەلەر حيرۋرگياسى» بولىمشەسى جۇمىس ىستەيدى. اتالعان بولىمدە ءتۇرلى دامۋ اقاۋلارىمەن دۇنيەگە كەلگەن نارەستەلەرگە ءومىرىنىڭ العاشقى كۇندەرىندە جوعارى دەڭگەيدە كومەك كورسەتىلەدى. قازىرگى ۋاقىتتا «نارەستەلەر حيرۋرگياسى» بولىمىندە تىنىس الۋ جۇيەسى، اس قورىتۋ جۇيەسى، نەسەپ شىعارۋ جۇيەسى جانە بيىلعى جىلدان باستاپ جۇرەك اقاۋلارىمەن دۇنيەگە كەلگەن بالالارعا جىلىنا 400-دەن استام جوسپارلى جانە شۇعىل وتالار جاسالادى. وتادان سوڭ نارەستەلەر بولىمشەدەگى اشىق قارقىندى تەراپيا بولىمىندە ەمدەرىن جالعاستىرادى. نەگە اشىق دەگەن سۇراق تۋىنداۋى مۇمكىن؟ ەرەكشەلىگى سول وتادان سوڭ اناسى نارەستەنىڭ ەم الۋ بارىسىن قاداعالاپ، قاسىندا ەركىن بولا الادى.
- ەلىمىزدە بالالاردىڭ اۋرۋىن ەمدەۋگە قاجەتتى قوندىرعىلار جەتكىلىكتى مە ؟
- ەلىمىزدە بالالاردى ەمدەۋدە قوندىرعىلار بارلىق وڭىردەگى اۋرۋحانالاردا جەتكىلىكتى دەپ ايتا المايمىن، سەبەبى ونداي ناقتى اقپارات مەندە جوق. كەي جاعدايلاردا ءىس-ساپارىمەن وزگە وڭىرلەردەگى اۋرۋحانالارعا بارىپ تۇراتىن ساتتەر بولادى. سوندا كەيبىر اۋرۋحانالاردا وتا جاساۋعا قاجەتتى قۇرىلعىلار بولعانىمەن، زاماناۋي تالاپتارعا سايكەس ەمەس ەكەنىن كورىپ ءجۇرمىز. «اۋرۋىن جاسىرعان ولەدى» دەيدى حالىق دانالىعى. سوندىقتان دا بالا دەنساۋلىعىنا قاتىستى سۇراق تۇرعان كەزدە ماسەلەنى بۇكپەي، اشىپ ايتۋىمىز قاجەت.
بۇگىندە مەديتسينا ءبىر ورىندا تۇرعان جوق، كۇندە ءبىر جاڭالىق اشىلادى، زاماناۋي ەمدەۋدىڭ ءادىس- تاسىلدەرى دە كۇندەلىكتى جاڭارۋدا. حيرۋرگيالىق كومەك كورسەتۋدىڭ از ءينۆازيۆتى ادىستەرى - وزەكتى سۇراق. ال، ءبىزدىڭ ورتالىققا كەلەتىن بولساق، ناقتى ايتا الامىن، بالالارىمىزعا بۇگىنگى كۇنى زاماناۋي تالاپتارعا ساي، از ينۆازيۆتى جانە اشىق وتالار جاساۋ ءۇشىن قۇرىلعىلارىمىز تولىق جەتكىلىكتى. دەسەك تە، جوعارىدا اتاپ كورسەتىلگەندەي، مەديتسيناداعى جەتىستىكتەر، كومەك كورسەتۋدىڭ جاڭا تۇرلەرى، مەديتسينالىق قۇرىلعىلار ساعات ساناپ وزگەرۋدە. سوعان سايكەس، بۇگىنگى ەمدەۋ ادىستەرى مەن قۇرىلعىلار ەرتەڭ ءوز ءمانىسىن جوعالتىپ، جاڭا ادىستەر، مەديتسينالىق جابدىقتار كەلۋى ىقتيمال.
- قازاقستاندىقتاردىڭ كوبى كۇردەلى وتالاردى جاساۋ ءۇشىن شەتەلگە بارادى. ءوز ەلىمىزدە جاساۋعا نە كەدەرگى؟
- وتانداستىرىمىز كۇردەلى وتانى جاساۋ ءۇشىن شەتەلگە كوپ بارادى دەپ ايتۋ قيىنداۋ. سەبەبى، الەمدىك دەڭگەيدە جاسالاتىن كۇردەلى وتالاردىڭ كوپشىلىگىن ەلىمىزدىڭ ماماندارى بۇگىنگى كۇندە وزدەرى جاسايدى. ول ءۇشىن ءبىزدىڭ تەحنيكالىق جانە كادرلىق رەسۋرستارىمىز جەتكىلىكتى. ماماندارىمىزدىڭ كوپشىلىگى وزگە ەلدىڭ وزىق كلينيكالارىندا بىرنەشە مارتە تاجىريبەلەردەن ءوتىپ، سوڭعى ادىستەردى جەتىك مەڭگەرگەن.
مەديتسينانىڭ كەز-كەلگەن سالاسىندا الەم بويىنشا وتە سيرەك كەزدەسەتىن اۋرۋلاردىڭ توبى بار. ونى ءبىز مەديتسينا تىلىندە ورفاندىق اۋرۋلار دەپ اتايمىز. ول اۋرۋلاردىڭ توبى سيرەك كەزدەسەتىن بولعاندىقتان ەمدەۋ دۇنيەجۇزىندە بەلگىلى ءبىر ورتالىققا بىرىكتىرىلەدى. بالالار حيرۋرگياسىندا وسىنداي جاعدايمەن بەتپە- بەت كەلگەندە بالالارعا ارنايى مامانداندىرىلعان كومەك كورسەتۋ ءۇشىن دەنساۋلىق ساقتاۋ مينيسترلىگى قولداۋىمەن قارجىلاي قولداۋ تاۋىپ، ارنايى ورتالىقتارعا ەم قابىلداۋعا جىبەرىلەدى.
كەي جاعدايلاردا اتا-انالار ەم ىزدەپ شەتەل اساتىنى جاسىرىن ەمەس. ونىڭ سەبەبى ەلىمىزدىڭ مەديتسينا سالاسىنا كەيبىر اتا-انالارىمىزدىڭ تاراپىنان سەنىمسىزدىك ءبىلدىرۋى بولسا، ەكىنشى سەبەبى كوپشىلىك اتا-انالار ەلىمىزدە تۋا جانە جۇرە پايدا بولعان اۋرۋلاردا جوعارى مامانداندىرىلعان، ساپالى مەديتسينالىق كومەكتىڭ تەگىن كورسەتىلەتىنىن بىلمەيدى. وسى رەتتە، باسپا ءسوز قۇرالدارى تاراپىنان جاقسى اقپاراتتاندىرىلاتىن بولسا، اتا- انالاردىڭ مەديتسينا قىزمەتكەرلەرىنە دەگەن سەنىمى ارتا تۇسەتىن ەدى.
- بۇل سالاداعى كادر ماسەلەسىنە توقتالساڭىز...
- كادر ماسەلەسى - بارلىق سالادا وزەكتى دەپ ايتۋعا بولادى. بۇگىندە وڭىرلەردەگى ەمدەۋ مەكەمەلەرىندە بالالار حيرۋرگ مامانى تاپشىلىعىنىڭ بارى جاسىرىن ەمەس (ناقتى سانى، قانشا مامان جەتكىلىكتى ەكەنىن ايتۋ ازىرگە قيىن). ول ەلىمىزدەگى مەديتسينالىق جوعارعى وقۋ ورىندارىندا 2000 -جىلداردىڭ باسىندا «پەدياتريا» فاكۋلتەتىنىڭ جابىلۋى سەبەبىنەن دە بولۋى ىقتيمال. ارينە، ناقتى سەبەبىن ايتۋ وتە قيىن. ماماندىقتىڭ اۋىرتپالىعى، كىشكەنە پاتسيەنتتەرىمىزبەن جۇمىس جاساۋداعى قيىنشىلىقتار جانە تاعىسىن تاعى اتالعان سالاداعى مامان تاپشىلىعىنا سەبەپ بولىپ وتىر.
قازىرگى تاڭدا اتالعان ماسەلە بويىنشا جۇمىستار جۇرگىزىلۋدە. ەلىمىزدىڭ جوعارعى مەديتسينالىق وقۋ ورىندارىندا، ءىرى مەديتسينالىق ورتالىقتارىندا «بالالار حيرۋرگياسى» ماماندىعى بويىنشا رەزيدەنتۋرادا جاس دارىگەرلەر دايارلانۋدا. بۇگىندە «University Medical Center» ك ق بازاسىندا «بالالار حيرۋرگياسى» ماماندىعى بويىنشا 20 دارىگەر- رەزيدەنتتەردى دايارلاپ جاتىرمىز. دارىگەر- رەزيدەنتتەرىمىز قازىرگى كۇننىڭ وزىندە شەتەلدىڭ وزىق كلينيكالارىندا تاجىريبە الماسۋ مۇمكىندىكتەرىنە يە بولىپ، حالىقارالىق كونفەرەنسيالارعا بەلسەندى قاتىسىپ، جوعارى دەڭگەيدە كومەك كورسەتە الاتىن ماماندار رەتىندە قالىپتاسىپ كەلە جاتقانىن ناقتى ايتا الامىن. وسى رەتتە، جاقىن ارادا كادر تاپشىلىعى ماسەلەسى وڭ شەشىمىن تاباتىنىنا سەنەمىن.
- اڭگىمەڭىزگە راقمەت!
اۆتور
ورالحان قوجانوۆ
