تۇردىبەك مايدان: «التىن ادام» قازاقتىڭ سيمۆولى بولعانى ءجون
استانا. KAZINFORM - ەكرانعا تەلمىرگەن بالانىڭ نازارى قازىر قازاق انيماتسياسىنا اۋىسىپ جاتىر. بۇل سالانىڭ جاعدايى الەمدىك مۋلتيپليكاتسيا ونەرىندە ءالسىز ەكەنى تۋرالى تالاي ايتىلىپ ەدى.
ءبىراق ۇلتتىق بولمىسىمىز بەن قۇندىلىقتارىمىزدى، تاريحي تۇلعالارىمىزدى دارىپتەپ، ۇرپاقتىڭ ساناسىن جاڭعىرتىپ جاتقان قازاق انيماتسياسىنىڭ قورجىنى تاعى ءبىر جاڭا مۋلتفيلممەن تولىقپاق. ساق ءداۋىرىنىڭ جاۋىنگەرى «التىن ادام» تۋرالى تۇسىرىلگەن العاشقى انيماتسيالىق فيلمنىڭ بالالارعا بەرەرى كوپ بولاتىنىنا ەش ءشۇبامىز جوق. مۋلتيپليكاتور-سۋرەتشى تۇردىبەك مايداننىڭ «مۇزبالاقتان» كەيىنگى تۇسىرىلگەن بۇل انيماتسياسى جۋىردا كورەرمەن نازارىنا جول تارتادى. مۇنىڭ الدىندا اۆتوردىڭ وزىمەن تۋىندى تۋرالى اڭگىمەمىزدى وقىرمانعا ۇسىنباقپىز.
- التىنمەن اپتالعان «التىن ادام» - تاريحي قۇندى جادىگەرلەرىمىزدىڭ ءبىرى. سول «التىن ادام» ەندى انيماتسيالىق فيلمگە ارقاۋ بولىپ وتىرعان سەكىلدى. بۇعان دەيىن ەشكىم «التىن ادامدى» ءتۇسىرۋ تۋرالى ويعا الماعان با؟
- «التىن ادام» - ءبىزدىڭ ەلىمىزدەگى قۇنى جەتپەس تاريحي جادىگەر. ءبىزدىڭ ماقساتىمىز - وسى باعالى بايلىعىمىزدى تەك مۋزەيدە ساقتاپ قويماي، ونىڭ قۇنىن جاس ۇرپاققا ءتۇسىندىرۋ، تاريحىمىزدى ساناسىنا ءسىڭىرۋ بولدى. «التىن ادام» - ءبىر فيلمگە عانا ەمەس، ءبىرقاتار فيلم مەن سەريال جاساۋعا ارقاۋ بولاتىن قۇندى دۇنيە. جادىگەر مۋزەيدە التىن ساۋىت رەتىندە ساقتالعان، سولاي تۇر. ال بالالاردىڭ ويىندا وسىنداي ساۋىتتى قانداي ادام كيگەن، ول قانداي بولدى دەگەن سۇراق تۋۋى مۇمكىن. وسى انيماتسيالىق فيلمدى ءتۇسىرۋدىڭ نەگىزگى ماقساتى دا سول - بالالاردىڭ سۇراعىنا جاۋاپ بەرۋ. ونى بالالاردىڭ كوزقاراسىمەن جانە انيماتسيالىق تىلمەن جەتكىزۋگە تىرىستىق.
انيماتسيالىق فيلمنىڭ تاقىرىبىن «التىن ادام» دەپ الۋ يدەياسى «مۇزبالاقتى» جاساپ جاتقان كەزدە پايدا بولدى. بۇگىنگە دەيىن بۇل تاقىرىپتا كينو نە انيماتسيا ءتۇسىرۋ كوپتەگەن رەجيسسەردىڭ ويىندا بولدى دەپ ويلايمىن. ستۋدەنتتىك شاعىمدا تەمىربەك مامبەتوۆ «التىن ادام» تۋرالى فيلم ءتۇسىرۋدى باستاپ ەدى، ءبىراق ول اياقسىز قالدى. دەگەنمەن قاي تاقىرىپ بولسا دا، ونى ءار رەجيسسەر وزىنشە باسقا قىرىنان، ءارتۇرلى تاسىلدەر ارقىلى كورسەتەدى. بۇگىندە فيلم بولسىن، انيماتسيا بولسىن ءدال وسى «التىن ادامدى» قولعا الىپ، اتالعان جوبادا ناقتى جۇمىس ىستەگەن رەجيسسەردى ءالى كورمەدىم.
- انيماتسيالىق فيلمنىڭ مازمۇنى قانداي بولماق: تاريحي وقيعالارعا نەگىزدەلگەن بە الدە ويدان شىعارىلعان قاھارمان با؟
- قازىر فيلمنىڭ مازمۇنىن تولىق اشىپ ايتپاي- اق قويايىن. جالپى، جاڭاعى ايتقانىمداي، التىن ساۋىتتى كيەتىن ادامنىڭ قاسيەتتەرى مەن سيپاتتارى تۇسىندىرىلەدى. «التىن ادام» دەگەندە ويعا بىردەن سىرتى جىلتىراعان، نە بولماسا كيىمدەرى التىنمەن اپتالىپ، كۇمىسپەن كۇپتەلگەن، باي-قۋاتتى ادامنىڭ بەينەسى كەلەدى. ءبىراق انيماتسيانىڭ مازمۇنى بويىنشا ىشكى جان-دۇنيەسى، رۋحى التىن ادامنىڭ قاسيەتتەرى باياندالادى. شىنىندا التىن ادام سولاي بولۋى كەرەك. فيلمدەگى باس كەيىپكەردىڭ اتى - اڭقىل، 11-12 جاس شاماسىنداعى بالا. «التىن ادامعا» لايىقتى كەيىپكەرگە قاراپ، كورەرمەن بالالار دا وعان ۇقساعىسى كەلەتىنىن، سونداي قاسيەتتى بويعا سىڭىرۋگە، پاتريوتتىق سەزىمگە باۋلۋدى كوزدەدىك.
«التىن ادامنىڭ» كەيىپكەرلەرىن ەشقانداي تاريحي وقيعاعا نەگىزدەپ العانىمىز جوق. دەگەنمەن جالپىلاما اڭىزداردىڭ ۇشقىندارى بار. سولاي بولسا دا، نەگىزگى كەيىپكەردى ويدان شىعارىلدى دەپ ايتۋعا بولادى. بۇل انيماتسيانىڭ بىرنەشە نۇسقاسى جازىلدى، سوڭعىسى - ءتورتىنشى نۇسقاسى. بىرنەشە ستسەناريسپەن بىرگە وتىرىپ جۇمىس ىستەدىك. العاشقىلارى كوڭىلدەن شىقپاعان سوڭ، قايتا-قايتا جازۋعا تۋرا كەلدى. سوڭعى نۇسقاسىنىڭ ەكرانعا شىعۋىنا دا از قالدى.
- 2023 -جىلى ءبىتۋى كەرەك ەدى، ءبىراق مۋلتفيلم ءالى ەكرانعا جول تارتقان جوق. نە كەدەرگى بولىپ جاتىر؟
- نەگىزى، 2023 -جىلدان دا بۇرىن ءبىتىرۋ كەرەك بولعان. ەڭ وكىنىشتىسى - فيلمنىڭ كەلىسىمشارتپەن ىستەگەن ۋاقىتىنىڭ از بولۋى. وسى كۇنگە دەيىن كەلىسىمشارتپەن جۇمىس ىستەگەن كۇنىمىزدى ساناپ كورسەك، 386 كۇن عانا ەكەن. ول دەگەنىمىز - 1 جىل، 20 كۇن. بۇل ۋاقىت ارالىعى مۋلتفيلم ءۇشىن وتە قىسقا. «مۇزبالاقتىڭ» ءوزىن 2 جارىم جىلدا دايىنداعان ەدىك. ەندى بۇل جەردەگى تاعى ءبىر ايتا كەتەتىن جايت، كورسەتىلگەن مەرزىمنىڭ ىشىندە ۇزدىكسىز جۇمىس ىستەدىك دەپ ايتا المايمىن. بۇلاي دەۋىمنىڭ سەبەبى، 2020 -جىلى فيلم باستالعاندا 37 كۇن كەلىسىمشارتپەن جۇمىس ىستەپپىز.
ءسويتىپ، ءتورت جىل بويى، ءار جىلى جەلتوقسانعا جەتپەي جوبا توقتاپ، تامىز ايىندا قايتا باستالادى. سوندا جىلىنا ءۇش-ءتورت ايدان ارتىق جۇمىس ىستەي المادىق. سەبەبى ۇلتتىق كينونى قولداۋ ورتالىعىنداعى قازىرگى جۇمىستىڭ جۇيەسىزدىگى قاتتى اسەر ەتىپ وتىر. ۇزاق ۇزىلىستەن كەيىن باستالاتىن جۇمىسقا ماماندار دا بىردەن دايىن وتىرا قالمايدى.
ويتكەنى ولار باسقا جوبالارعا اۋىسىپ، تىزگىنىن الىپ قويادى. ال جۇمىس پروتسەسى ەندى قىزا باستاعاندا، جوبا تاعى دا توقتاپ قالادى. سول سەبەپتەن فيلم ءالى اياقتالماي جاتىر. اياقتالۋ مەرزىمىنە تاياپ قالعان جۇمىستىڭ ءالى دە بىرنەشە ايلىق جۇمىسى قالدى. جوعارىدا اتاپ وتكەندەردىڭ ءبارى - جۇيەسىزدىك دەپ ايتار ەدىم. مۇنىڭ ءبارى فيلم اياقتالماۋىنىڭ بىردەن ءبىر سەبەبى. ارينە، ءىشىڭ ۋداي اشيدى مۇندايدا. انيماتسيا - ۇرپاققا ارنالىپ جاتقان دۇنيە. جاھاندانۋ زامانىندا شەتەلدىڭ ەكرانىنا تەلمىرىپ، وزگە ەلدىڭ دۇنيەسىن كورىپ ءجۇر. بۇل - ءبىزدى الاڭداتۋى كەرەك.
- وسىدان بۇرىن تۇسىرگەن «مۇزبالاقتا» قازاق ساياتشىلىق ونەرى تۋرالى باياندالسا، «التىن ادامدا» قانداي ۇلتتىق بولمىسىمىز دارىپتەلەدى؟
- «مۇزبالاق» - بۇركىت پەن ادام اراسىنداعى دوستىقتى، قازاقتىڭ مىنەز-قۇلقى مەن جان-دۇنيەسىن، قايسارلىعى مەن ادالدىعىن قىزىقتى وقيعاللار ارقىلى بالالارعا جەتكىزگەن انيماتسيالىق تۋىندى. وسى مۋلتفيلمنەن كەيىن بالالار تۋداعى بۇركىتتى مۇلدە باسقاشا ءتۇسىنىپ، بۇركىتكە دەگەن ماحابباتى دا ارتتى دەپ ويلايمىن. ونى YouTube ارنادا جيناعان 10 ميلليوننان اسا قارالىم مەن ءۇش مىڭعا جۋىق جازىلعان پىكىرلەرگە قاراپ ايتۋعا بولادى. ءالى كۇنگە دەيىن مەكتەپتەردەگى كەزدەسۋدەگى بالالاردىڭ قوشەمەتى مەن ىقىلاسىنا قاراپ تا وسىنداي تۇجىرىمعا كەلۋگە بولادى. «التىن ادام» انيماتسياسىنداعى كەيىپكەر كيگەن التىن ساۋىت ول «قازاق» بولۋى كەرەك، ياعني قازاقستاننىڭ سيمۆولى بولۋعا ءتيىس دەپ ويلايمىن. ونى ەڭ قۇندى جادىگەردىڭ ءبىرى دەپ ايتتىق قوي. التىن ساۋىتتى دارىپتەپ، ونى الەمدىك دەڭگەيگە سيمۆولىمىز رەتىندە كوتەرۋىمىز كەرەك. مىسالى، ەيفەل مۇناراسىن ەستىگەندە - فرانسيا، ۇلى قورعان دەسە - قىتاي ەسكە تۇسەدى. وسى سياقتى «التىن ادام» دەگەندە قازاقستان ەسكە تۇسەتىندەي بولۋى كەرەك.
- فيلمدى شىعارۋدا قانشا انيماتور جۇمىس ىستەدى؟ بۇل تولىقمەتراجدى انيماتسيانىڭ مازمۇندىق قۇرىلىمى باسقا فيلمدەردەن نەسىمەن ەرەكشەلەنەدى؟
- جوبانى جۇزەگە اسىرۋ كەزىندە ءارتۇرلى جۇمىس اتقارىلدى. ءار كەزەڭدە ءارتۇرلى بولدى. ماسەلەن، دايىندىق كەزەڭىندە كوپ مامان جۇمىس ىستەمەيدى. ال ءتۇسىرىلىم كەزىندە شامامەن 40-45 مامان جۇمىس ىستەدى. ءار فيلم سيۋجەتىمەن، رەجيسسەرلىك قويىلىمىمەن، تۇسىمەن ەرەكشەلەنەدى. «التىن ادام» مۋلتفيلمى تاريحي كەزەڭدەرگە ساي تۇسىرىلگەندىكتەن، ساق داۋىرىندەگى ستيلمەن ەرەكشەلەنەدى، ەل قۇرىلىمىنان باستاپ حالىقتىڭ جاي-كۇيى، باتىرلاردىڭ اتقا ۇزەڭگىسىز مىنۋىنە دەيىن باياندالادى. انيماتسيا دا جانر بولعاندىقتان مۋلتفيلمنىڭ ءوزىنىڭ زاڭدىلىقتارى بار جانە سول بويىنشا ءتۇسىرىلۋى كەرەك. قازاقتىڭ قولىنان شىققان دۇنيە بولعاندىقتان، ۇلتتىق بولمىسى دا، تاريحى دا مىندەتتى تۇردە كورىنىس تابادى.
- ءسوزىڭىزدىڭ بىرىندە «بەكىتىلگەن قارجى ءالى كۇنگە دەيىن بولىنبەي كەلەدى» دەپ قارجى تاپشىلىعىنان جوبانىڭ توقتاپ قالعانىن ايتىپسىز. جالپى، بىزدە انيماتسيا سالاسىندا قارجىلاندىرۋ ماسەلەسى اقساپ تۇرعان سەكىلدى. نەگە؟
- «ايقايلاي-ايقايلاي قاسقىردان دا ۇيات بولدى» دەگەن بار عوي. قارجىنىڭ توقتاپ قالۋى، جوبانىڭ اسىقپاي، جايباسارلىقپەن جىلدىڭ سوڭىندا قايتادان باستالۋىنا ەتىمىز دە ۇيرەنىپ قالدى. بىزدە ءالى كۇنگە دەيىن جوبا جۇمىسىنىڭ كەستەسى مەملەكەت تاراپىنان بەلگىلى ءبىر جۇيەگە قويىلعان جوق. انيماتسيالىق جوبالاردا ءبىر ادام نەمەسە ءبىر كوماندا جۇمىس ىستەمەيدى. ونىڭ ارتىندا مەملەكەتتىك دەڭگەيدە ۇلكەن قولداۋ بولۋى كەرەك.
بايقاساڭىز، انيماتسيانى قۋاتتى مەملەكەتتەر جاسايدى. ءبىز دە ءوزىمىزدى قۋاتتى ەلمىز دەپ ساناعان سوڭ، بۇعان جۇيەلى تۇردە قاراۋىمىز كەرەك، بۇل - ۇرپاققا كەرەك دۇنيە. بۇل تۋرالى تەك سۇقباتتاردا ايتىلىپ، گازەت-جۋرنالدىڭ بەتىنە جازىلىپ قويماۋ كەرەك، مەملەكەتتىك دەڭگەيدە زاڭداستىرىلىپ، جۇيەلى تۇردە ءبىر جولعا قويىلۋى كەرەك، سوندا عانا ەشقانداي ماسەلە بولماي، جوعارى دەڭگەيدە داميدى. نەگىزى، انيماتسيا دامىپ تۇرعان سالا عوي، كورەرمەن تاراپىنان دا سۇرانىسقا يە. ءبىز بۇكىل يدەولوگيانى، تاريحتى، بارلىق ۇلتتىق قۇندىلىقتى وسى مۋلتفيلم ارقىلى جەتكىزەتىنىمىزدى، ايتاتىنىمىزدى بارلىعى تۇسىنسە ەكەن دەيمىن.
- الەمدە جىلىنا قانشاما انيماتسيالىق فيلمدەر شىعىپ جاتىر. بىزدە ءالى سول: بىرەن-ساران مۋلتفيلممەن الدانىپ وتىرمىز. انيماتور ماماندار از با؟
- كورشىلەس رەسەيدىڭ ءوزى جىلىنا 200-300 ساعات مۋلتفيلم شىعارسا، قىتاي 3000 ساعات مۋلتفيلم شىعارادى. قىتايلىقتار انيماتسيانى كوبىنە ەكولوگيا، ۇلتتىق تاربيەلى مەملەكەتتىڭ يدەولوگياسىن جۇرگىزۋ، حالقىنىڭ ۇلتتىق بولمىسىن پاش ەتەتىن تاقىرىپ توڭىرەگىندە جاساپ، ونىڭ ءبارىن ۇرپاقتارىنىڭ ساناسىنا قۇيىپ جاتىر. ءبىزدىڭ انيماتسيادا «مۇزبالاق» 2018 -جىلى شىققان، ودان بەرى ەكىنشى تولىقمەتراجدى مۋلتفيلم شىعارعان جوقپىز. وعان جانى اشىپ جۇرگەن ەشكىم جوق، كوبى مۋلتفيلمدى بالانىڭ ەرمەگى دەپ تۇسىنەدى. قازاقستاندا انيماتسيا ماماندارىن دايارلايتىن جوعارى وقۋ ورىندارى، كوللەدجدەر بار. ءبىراق بولىنەتىن گرانت سانى وتە از، ودان شىققان مامانداردىڭ قانشاسى وسى سالادا جۇرگەنىن دە بىلمەيمىز. اقىلى بولىمدە وقىپ، وزدىگىنەن ىزدەنىپ جاتقاندار بار، ءبىراق ەلىمىزدىڭ انيماتسيا سالاسىنداعى جۇيەسىزدىكتىڭ كەسىرىنەن ولار شەتەلگە كەتىپ جاتىر. بۇدان وزىمىزدە مامانداردىڭ تاپشىلىعى بايقالادى. بالالار ءۇشىن جاسالاتىن مۋلتفيلمدەرگە بيۋدجەت از بولىنەدى، ونىڭ ناتيجەسى شەتەلمەن سالىستىرعاندا، قۇمعا سىڭگەن تامشىداي.
- سوڭعى جىلدارى جاقسى كادرلار شىقسا، شەتەلگە كەتۋگە اسىعادى. قازاقستاندا بۇل سالانى دامىتۋعا مۇمكىندىك جوق پا؟
- قازىر ەلىمىزدەگى بارلىق سالانىڭ بىلىكتى ماماندارى شەتەلگە تارتىلىپ جاتقاندارى كورىنىپ تۇر. ونىڭ سەبەبىن ىزدەۋ كەرەك بىزگە. بۇگىنگى سيفرلى اقپارات زامانىندا ينتەرنەت ارقىلى شەتەلمەن بىرگە جۇمىس ىستەپ جاتقان قانشا قازاق جاستارى بار. ءوز ەلىمىزدەگى ستۋديالاردا شەتەلدەن تاپسىرىپ الىپ، بوتەن ەلدىڭ جۇمىسىن اتقارىپ ءجۇر. قاراڭىز، ەلدە ارنايى وسى سالا ءۇشىن گرانت بولىنەدى، ال وقۋىن ءتامامداعان تۇلەكتەردىڭ كوبى شەتەلدىڭ جۇمىسىن ىستەۋگە كىرىسەدى. مۇندايدا ەلدەگى انيماتسيا توقىراۋعا تۇسەدى. جۇيەلى جۇمىس كەستەسى قۇرىلمادى ءالى. قۇرۋعا قابىلەتتى ارىپتەستەرىمىز بولعانىمەن، ولارعا مۇمكىندىك جوقتىڭ قاسى.
- انيماتسيا سالاسىندا قارجى تاپشىلىعىنان بولەك، قانداي كەمشىلىكتەر بار؟
- انيماتسيا سالاسىنداعى ەڭ ءبىرىنشى كەمشىلىك، قارجى تاپشىلىعىنا كەلىپ تىرەلەدى. بيۋدجەتتىڭ بولگەن ءبىر ميلليارد تەڭگەسىن كوپ كورەتىن حالىقپىز عوي. انيماتسيالىق فيلمدەردىڭ شەتەلدەگى قۇنى قانداي، بۇل ونەردىڭ باعاسىن ەلىمىزبەن سالىستىرىپ وتىرعان ادام، ويىمشا از. وسىنداي زەرتتەۋلەر جۇرگىزىپ، مۋلتيپليكاتور ادامدارمەن سويلەسىپ، شەتەلدىڭ تاريفتەرىنە قاراپ، سانالى تۇردە جۇيەلى كەستە قۇرىپ جۇمىس ىستەسە جاقسى بولار ەدى.
جۇمىس ىستەيتىندەر بار عوي، ءبىراق ولاردىڭ قۇلقى جوق. بىلايشا ايتقاندا، ەڭبەگىنىڭ قۇنى دا بولمايدى. ولاردى قازاقتىڭ بالاسى كورىپ جاتىر. سالىستىرمالى تۇردە قازاق انيماتسياسى مەن شەتەلدىكتەردىڭ جۇمىس دەڭگەيى كورىنىپ تۇرادى.
مىسالى، شەتەلدە 150 ميلليون دوللارعا جاسالاتىن فيلمدەر مەن قازاقتا ءبىر ميلليونعا جەتپەيتىن فيلمدەردى حالىق سالىستىرىپ وتىرادى. شەتەل انيماتسياسى وزدەرىنىڭ ىشىندەگى ەڭ مىقتى مامانداردى جۇمىسقا شاقىرا الادى. قىتايداعى بيۋدجەتى ەڭ تومەن حرونومەتراج فيلم 16 ميلليون دوللار تۇرادى ەكەن. قازاقستان مەن قىتاي اراسىندا ءبىر مۋلتفيلم جاساماق بولعاندا وسىنداي ايىرماشىلىق شىقتى.
وسى ۋاقىتقا دەيىن قازاقستاندا ءبىر ميلليون دوللارعا بيۋدجەتتەن انيماتسيالىق فيلم جاساعان جوق. ال رەسەيدە بيۋدجەتى ەڭ از مۋلتفيلمدەر 3-4 ميلليون دوللار ەكەن. انيماتسيا جاساۋ ءۇشىن ءبارى ءبىر جۇيەدە بولۋى كەرەك. قازىر كينو زاڭى جاسالىپ جاتىر. ونىڭ ىشىندە انيماتسيا تۋرالى تارماقتار بار ما، ول جەردە ايتىلعان پىكىرلەردى بىلمەيمىز. ەندى تۋعان بالا دا شەتەلدىڭ فيلمدەرىن كورىپ، ساناسىنا ءسىڭىرىپ ءوسىپ كەلەدى. وكىنىشتىسى ەكرانعا قاراپ ءوسىپ جاتقان بالاعا كەرەگىن بەرە الماي جاتىرمىز. ءبىز ۇلتتى، ەلدى تاربيەلەيمىز دەسەك، وسىلاردى قولعا الۋىمىز كەرەك. بالاعا رۋحاني ازىق تا كەرەك قوي. وسىنى ءالى دە كەشەۋىلدەتىپ جاتىرمىز.
- اڭگىمەڭىزگە راقمەت!
سۇحباتتاسقان سىمبات باۋىرجان قىزى
«ايقىن» اقپارات
