سولتۇستىككە حالىق كوشىپ كەلمەسە، اۋىل تۇرماق تۇتاس اۋدان تاراپ كەتۋى مۇمكىن - بۋراحان داقانوۆ
تۇركىستان. KAZINFORM - بۇگىندە ەڭبەك كۇشى جەتىسپەيتىن سولتۇستىك وڭىرلەرگە حالقى تىعىز ورنالاسقان وڭتۇستىكتەن تۇرعىنداردى كوشىرۋ ماسەلەسى كۇن تارتىبىنەن تۇسكەن ەمەس.
اتالعان جوبا اياسىندا اتقارىلىپ جاتقان جۇمىستىڭ بارىسىن بىلمەك بولىپ TAUEKEL ۇيىمىنىڭ جەتەكشىسى بۋراحان داقانوۆپەن سۇحباتتاستىق.
- بۋراحان نۇرجان ۇلى، تۇركىستاننان تەرىسكەيگە كوشتى ناسيحاتتاۋ ىسىندە تىنىمسىز ەڭبەك ەتىپ جۇرگەن ازاماتتىڭ ءبىرىسىز. جالپى سولتۇستىككە قونىس اۋدارىپ جاتقان حالىقتىڭ ىشىندە تۇركىستاندىقتاردىڭ ۇلەسى قانداي؟ كوپ پە، از با؟
- 2017 -جىلدان بەرى سولتۇستىك وڭىرلەرگە 18 مىڭعا جۋىق ادام قونىس اۋداردى. سونىڭ كەم دەگەندە 60-70 پايىزى - تۇركىستان وبلىسىنىڭ تۇرعىندارى. سوندىقتان ءبىز كوش ماسەلەسىندە تۇركىستان وبلىسىن «دونور وبلىس»، «ينۆەستور وبلىس» دەپ ەسەپتەيمىز. تۇركىستاننان تەرىسكەيگە قونىس اۋدارعان ازاماتتاردىڭ ارقاسىندا ءبىزدىڭ سولتۇستىك قازاقستانداعى ەل-جۇرتى كوشىپ، جەر بەتىنەن قۇرىعالى تۇرعان اۋىلدار مەن مەكتەپتەر امان قالدى. ەڭ باستىسى - قاراكوزدەرىمىزدىڭ سانى ارتتى. سونداي-اق، تەرىسكەيدەگى قازاقى يدەولوگيانىڭ دامۋىنا وسى تۇركىستان وبلىسى تۇرعىندارىنىڭ ۇلەسى وتە ۇلكەن دەپ بىلەمىن. سول سەبەپتى اقىندار مەن باتىرلاردىڭ ەلى، كيەلى دە قاسيەتتى قىزىلجاردىڭ اتىنان، TAUEKEL ۇيىمىنىڭ اتىنان تۇركىستان وبلىسىنىڭ تۇرعىندارىنا العىس ايتامىن. سىزدەرگە ريزامىز.
- جالپى، تۇركىستاننان تەرىسكەيگە قونىس اۋدارعان ازاماتتاردىڭ اراسىندا كەرى قايتىپ جاتقاندارى دا بار. بۇعان نە سەبەپ؟ اۋا رايى جاقپادى ما، الدە مەملەكەت تاراپىنان بەرىلگەن كومەك كوڭىلدەن شىقپادى ما؟
- كوشى-قون ماسەلەسىمەن اينالىسىپ جۇرگەنىمە ءۇش جىلدىڭ ءجۇزى بولدى. تۇركىستان، قىزىلوردا، تاراز، ماڭعىستاۋ جەرلەرىن ارالاپ، قانشاما ازاماتتاردىڭ سولتۇستىككە كوشۋىنە ناسيحات جۇرگىزىپ، قونىس اۋدارۋىنا سەبەپكەر بولدىق. كەيبىر باسشىلار «كوشىپ بارعان ازاماتتارعا ءۇيىن بەرىپ، ازداعان اقشاسىن تولەسەك، جۇمىسقا ورنالاستىرساق بولدى، ءبارى جاقسى بولىپ كەتەدى» دەپ ويلايدى. مۇلدەم ولاي ەمەس. ونىمەن بىرگە ادامنىڭ جاڭا مەكەنىندە جاڭا ورتا تاۋىپ، بىتە قايناسىپ كەتۋ ماسەلەسىن ەستەن شىعارماۋىمىز قاجەت. ونى ەشكىم ەسكەرىپ جاتقان جوق. ءبىر وبلىستان ەكىنشى ايماققا قونىس اۋدارۋشى ادامدار ەڭ ءبىرىنشى اداپتاتسيادان وتە الماي قينالادى. مۇنى مويىنداۋىمىز كەرەك. قايتا كوشىپ كەتكەن ازاماتتاردىڭ ءبىرازىن ءوز ماشيناممەن پويىزعا دەيىن شىعارىپ سالعان كەزدەرىم دە بولدى. بىرەۋلەر سۋىققا شىداي الماسا، ەندى بىرەۋدى «ويباي، الىسقا كەتىپ قالدىڭ» دەگەن سىلتاۋمەن تۋىستارى شاقىرىپ الىپ جاتتى.
ءبىر قىزىعى، سولتۇستىكتەن كوشىپ كەتكەن ادام ءوزىن ەشقاشان كىنالى سەزىنبەيدى. كوپشىلىگى «سولتۇستىكتە جاعداي دۇرىس جاسالعان جوق» دەگەن سەبەپ ايتادى. الايدا ونىمەن بىرگە كوشىپ كەلگەن ازاماتتار قالدى عوي، ءالى دە تۇرىپ جاتىر. سوندىقتان بۇل اركىمنىڭ جەكە باسىنا بايلانىستى ماسەلە دەپ ويلايمىن. ماسەلەن، اۋلاعا 10 اعاش ەكسەڭ، سونىڭ التاۋى كوكتەپ، تامىرلاپ كەتتى دەلىك، سونىڭ ءوزىن وتە جاقسى ناتيجە دەپ قابىلداۋ كەرەك.
- بۇگىنگى كۇنى سولتۇستىكتەگى دەموگرافيالىق ءوسىم قالاي؟
- سولتۇستىك قازاقستان وبلىسىنداعى 530 مىڭ حالىقتىڭ جارتىسى پەتروپاۆل قالاسىندا تۇرادى. قالعانى اۋدانداردا شوعىرلانعان. مىسالى، تۇركىستان وبلىسىنداعى سايرام اۋدانىنىڭ وزىندە 240 مىڭ ادام تۇرادى ەكەن. ال، بىزدەگى اۋدانداردا ادام سانى 25 مىڭنان اسپايدى. ءبىز كوبىنە جابىلىپ جاتقان اۋىلدار بويىنشا دابىل قاعامىز عوي. بىزدە نەگىزى جابىلايىن دەپ تۇرعان اۋدان بار. ماسەلەن، تيميريازيەۆ اۋدانىندا 12 مىڭعا جۋىق حالىق قونىستانعان. مەملەكەتتىك رەتتەۋ بويىنشا، حالىق سانى 10 مىڭعا ازاياتىن بولسا، اۋدان ەكىگە ءبولىنىپ، كورشىلەس اۋداندارعا قوسىلۋى قاجەت. ءبىزدىڭ قازىرگى دەموگرافيالىق ماسەلەمىز وسىندان-اق كورىنىپ تۇر.
ءبىر قۋانىشتى جاعداي ايتايىن، شال اقىن اۋدانىندا رەسپۋبليكا كۇنىنە وراي كوپبالالى انالارعا «التىن» جانە «كۇمىس» القالار بەرىلدى. سوندا 5 انا التىننان القا تاقتى. ونىڭ ۇشەۋى - تۇركىستان وبلىسىنان كوشىپ بارعان كوپ بالالى انالار. سوندىقتان، مەن تۇركىستاندىق كوپ بالالى وتباسىلاردى سولتۇستىككە قونىس اۋدارۋعا شاقىرامىن ءارى كوپ بولىپ كوشىپ كەلسە دەپ ارماندايمىن.
- جالپى، سولتۇستىككە كوشىپ بارۋشىلارعا قانداي كومەك بەرىلەدى؟ وسى جاعىنا كەڭىنەن توقتالىپ وتسەڭىز.
- ءبىر وتباسىندا قانشا ادام بار، سونىڭ اربىرىنە 260000 تەڭگەدەن ءبىر رەتتىك كومەك تولەنەدى. ول اقشانى ەڭكەيگەن قاريادان ەڭبەكتەگەن سابيگە دەيىن الا الادى. بۇرىندارى كوشىپ كەلۋشىلەرگە ارناپ ۇيلەر سالىنعان بولاتىن. قونىس اۋدارعان ازاماتتار سوندا تۇرىپ جاتىر. دەگەنمەن، قازىر ونداي ۇيلەر تاۋسىلدى. سوندىقتان ۇكىمەت ماسەلەنى شەشۋ ماقساتىندا «ۇتقىرلىق سەرتيفيكاتى» جوباسىن ەنگىزدى. ەندى قونىس اۋدارۋشى سولتۇستىك قازاقستان وبلىسىنان ءۇي ساتىپ الاتىن بولسا، ونىڭ قۇنىنىڭ 50 پايىزىن عانا تولەيدى. ماسەلەن، 6 ميلليون تۇراتىن ءۇيدىڭ 3 ميلليون تەڭگەسىن تابا السا، قالعانىن ۇكىمەت تولەپ بەرەدى. ءۇي بىردەن قونىس اۋدارۋشىنىڭ اتىنا اۋدارىلادى.
تۇركىستان وبلىسىندا ءبىر دارىگەردىڭ ورنىنا 3-4 ادام كەزەكتە تۇرسا، بىزدە دارىگەر، پوليتسيا، ءورت ءسوندىرۋشى سەكىلدى سالالاردا ادام جوق. ءتىپتى، اۋىلدارعا - اكىم، اۋداندارعا - اكىم ورىنباسارى قاجەت. سونداي بوس جۇمىس ورىندارى كوپ. كوشىپ بارۋشىنىڭ ءبىلىمى ساي بولاتىن بولسا، ءۇيىن الىپ، قىزمەت ەتە بەرەدى. ارى قاراي ادامنىڭ وزىنە بايلانىستى. جالپى، 300-400 مىڭ تەڭگە جالاقى تولەيدى دەگەن ويمەن بارماعان ءجون. سولتۇستىك قازاقستان - اۋىل شارۋاشىلىعىنا قولايلى مەكەن. سوندىقتان تىرشىلىك جاساۋ كەرەك. مال باعۋعا، ساۋدا جاساۋعا، ەگىنشىلىكپەن اينالىسۋعا بىزدە مۇمكىندىك كوپ. تەك باسەكەلەستىك دامىماعان. باسەكە جوق جەردە ول سالا جەتكىلىكتى دەڭگەيدە دامىمايتىنى انىق. سول سەبەپتەن بار ءۇمىتىمىز - وڭتۇستىكتىڭ ازاماتتارىندا. سولار كەلىپ، بىزگە باسەكەگە قابىلەتتى ورتا قالىپتاستىرىپ بەرسە، نۇر ۇستىنە نۇر بولار ەدى.
- ءسىز جەتەكشىلىك ەتەتىن TAUEKEL ۇيىمىنىڭ جۇمىسىنا توقتالساق، ءاردايىم كارتادان جوعالعالى تۇرعان اۋىلداردىڭ ماسەلەسىن كوتەرىپ، دابىل قاعىپ جۇرەسىز. بۇل ىسكە مەملەكەت تاراپىنان قانداي دا ءبىر قولداۋ كورسەتىلە مە؟
- ۇكىمەتتىڭ ىشكى كوشى-قون ماسەلەسىنە قاتىستى جاساپ بەرگەن بۇل جوباسىنىڭ ءوزى بىلە بىلگەن ادامعا ەڭ ۇلكەن كومەك دەپ بىلەمىن. اتالعان باعدارلامانىڭ نەگىزگى ماقساتى - وڭتۇستىكتەگى جۇمىس كۇشى كوپ اۋدانداردىڭ اراسىنان، جۇمىس كۇشى از ايماققا جۇمىسشىلاردى تاسۋ، كوشىرۋ. ال، ءبىز سياقتى ۇلتتىم، جەرىم دەگەن ازاماتتار ۇكىمەتتىڭ وسى جوباسىن قولىمىزدان كەلگەنشە پايدالانىپ، تەرىسكەيدەگى شەكارالاردى بەكىتۋگە، جابىلايىن دەپ تۇرعان اۋىلداردى امان ساقتاپ قالۋعا بارىمىزدى سالىپ، پايدالانىپ جاتىرمىز.
سونداي-اق، سوڭعى كەزدە كوشى-قونمەن قاتار «سولتۇستىكتى قازاقىلاندىرۋ» دەگەن تىركەس ايتىلىپ ءجۇر. مەن بۇل ءسوزدى ايتقاندى قۇپ كورمەيمىن. سەبەبى، سولتۇستىكتە ەجەلدەن قازاق حالقى تۇرىپ كەلگەن، الىدە تۇرىپ جاتىر. بىزدە دە قازاق اۋىلدار بار. ءبىراق سالىستىرمالى تۇردە العاندا از. سوندىقتان سولتۇستىكتى قازاقىلاندىرۋ دەگەن دۇرىس ەمەس. ءبىز ونسىزدا قازاقپىز.
- ساقالىڭىزعا قاراپ ءسىزدى كوپشىلىك «حايپ» قۋىپ ءجۇر دەپ ويلايدى ەكەن.
- بۇل - «جۇمىس ىستەمەيتىن ساقال». مەنىڭ يميدجىم. ال سولتۇستىككە كوشتى وزىمىزگە ميسسيا ەتىپ الدىق. ال، ميسسيانى ورىنداپ، ماقساتقا جەتۋ ءۇشىن حايپ كەرەك بولسا، ونى دا جاساۋعا دايىنبىز.
- بۇگىندە تۇركىستان وبلىسىنىڭ اۋداندارىن ارالاپ، ۇگىت-ناسيحات جۇرگىزىپ جاتىرسىزدار. جالپى حالىقتىڭ كوزقاراسى قالاي؟
- وتكەن جىلدارى سولتۇستىك قازاقستان وبلىسىنان تۇركىستانعا ارنايى دەلەگاتسيامەن كەلىپ، ۇگىت- ناسيحات جۇرگىزىپ، ءبىر اۆتوبۋس ادامدى الىپ كەتكەن بولاتىنبىز. 50 ادامعا ءوڭىردىڭ ەڭ جاقسى شۇرايلى جەرلەرىن كورسەتىپ شىقتىق. سول ازاماتتار تۇركىستان وبلىسىنىڭ تۇرعىندارى اراسىندا سولتۇستىككە كوشۋ ناۋقانىنا ۇلكەن جارناما جاساپ بەردى. الەۋمەتتىك جەلىلەردە كوپ ۆيدەولار تارادى. ناتيجەسىندە ءبىرشاما ادام سولتۇستىككە كوشىپ كەلدى.
بۇگىندە تۇركىستان وبلىسىنىڭ بارلىق اۋدان ورتالىقتارى مەن قالالارىن ارالاپ شىقتىق. وندا سولتۇستىك ايماقتىڭ اسەم تابيعاتى مەن كورىكتى جەرلەرىن ناسيحاتتادىق. كوشىپ بارۋشىلارعا قانداي كومەك كورسەتىلەتىنىن تۇسىندىردىك. حالىقتىڭ دا ىنتا-ىقىلاسى جاقسى. كوشۋگە نيەتتىلەر كوپ.
ءبىراق كوبى كوشۋدى قيىن دەپ ويلايدى ەكەن. ەش قيىندىعى جوق. ءاربىر اۋدان ورتالىقتارىنداعى مانساپ ورتالىعىنا بارساڭىز، بۇكىل مالىمەتتى الا الاسىزدار. ءبىز سىزدەردى كۇتەمىز، قۇرمەتتى وڭتۇستىك جۇرتى.
اۆتور
قايرات زاينيشيەۆ
