سەكسەۋىل اۋىلدى قۇم كوشىنەن قۇتقارا ما؟

اقتاۋ. KAZINFORM - ەلىمىزدىڭ شولەيت اۋماقتارىندا، قۇم اراسىن قونىستانعان حالىقتىڭ ەرەكشە ءبىر ماسەلەسى بار.

ول ماسەلە قۇمعا قاتىستى. قىسى-جازى دامىلسىز سوعاتىن جەل قۇمدى بوراتا دا، سىرعىتا دا كوشىرىپ، ەلدى مەكەننىڭ ماڭىن قۇمعا كومىپ تاستايدى. قۇم اراسىندا تۇرىپ كورمەگەن جۇرت البەتتە ونىڭ قيىندىعى مەن سالدارىن بىلە بەرمەيدى.

ال ءبىزدىڭ ەلىمىزدىڭ اتىراۋ، قىزىلوردا، ماڭعىستاۋ سياقتى قۇمدى وڭىرلەرىندەگى ءبىرقاتار ەلدى مەكەندەردە بۇل ماسەلە قاي ۋاقىتتا دا اسا وزەكتى. قۇم اراسىنداعى اۋىلدا تۇراتىن اعايىننىڭ جايى ءاردايىم پروبلەما تۋدىرىپ جاتاتىنى جاسىرىن ەمەس.

قۇم كوشكىنىنىنە توسقاۋىل قويۋ ماسەلەسى ماڭعىستاۋ وبلىسىنداعى ءۇشتاعان، جارما، سازدى، ساۋىسقان ەلدى مەكەندەرىندە كۇن تارتىبىنەن ەشقاشان تۇسكەن ەمەس. اسىرەسە ءۇشتاعان ەلدى مەكەنىنىن جايىن ەرەكشە ءبولىپ ايتۋعا بولادى.

قالىڭ قۇمدا وسىمدىك اتاۋلى تىم سيرەك. بايلاناتىن جەرى بولماعاندىقتان توقتاۋسىز كوشەتىن قۇم ماڭىن باسىپ قالاتىنى ءوز الدىنا، جولدى جاۋىپ قالاتىن ساتتەر دە بولادى. ءۇپ ەتكەن جەل تۇرسا بولدى، اۋىل قۇمدى بوراننىڭ استىندا قالاتىنى تاعى بار.

ماڭعىستاۋ اۋدانىنا قاراستى وسى ءۇشتاعان اۋىلىندا قۇم كوشكىنىنە توسقاۋىل بولۋى ءۇشىن ون بەس جىلدان استام ۋاقىتتان بەرى سەكسەۋىل تۇقىمداس بۇتالار ەگىلىپ كەلەدى. بۇگىندە اۋىل ماڭىندا اۋماعى 600 گەكتاردان اساتىن سەكسەۋىل القابى پايدا بولعان. اۋىل اكىمى مەدەت بەكمۋرزيننىڭ سوزىنشە، بۇتالار وتىرعىزۋ بويىنشا كەشەندى جۇمىستاردىڭ ارقاسىندا قۇم كوشۋى مەن بوراننىڭ سالدارى توقسان پايىزعا دەيىن كەمىگەن.

«ءۇشتاعان اۋىلى بويىنشا بوراعان، كوشكەن قۇمعا توسقاۋىل قويۋ جۇمىستارى نەگىزىنەن 2007 -جىلى باستالدى. الماتى گەوگرافيالىق ينستيتۋتىنىڭ وكىلدەرى زەرتتەۋ جۇمىستارىن جۇرگىزىپ، سول كىسىلەردىڭ كەڭەسىمەن اعاش-بۇتا وتىرعىزۋ ءىسى قولعا الىندى. وعان وكرۋگ اكىمدىگى 1300 گەكتار جەر بولگەن. ال 2022 -جىلى سول اۋماقتىڭ 648,8 گەكتارى بەينەۋ ورماندارىنىڭ قاراۋىنا بەرىلگەن بولاتىن. سونىمەن قاتار، اقتوبە اۋىلدىق وكرۋگىندەگى جارما، سازدى، ساۋىسقان ەلدى مەكەندەرىندە دە وسىعان ۇقساس قۇم توقتاتۋ جۇمىستارى باستالدى. 2022 -جىلدىڭ قىركۇيەك ايىندا قولعا الىنعان كەشەندى جۇمىستار ءۇش ەلدى مەكەن بويىنشا التى جىلعا، ياعني، 2027 -جىلدىڭ اياعىنا دەيىن جوسپارلانعان. اعاش وتىرعىزۋ جۇمىستارىن «جاسىل الەم» ج ش س جۇزەگە اسىرىپ، ءۇشتاعان اۋىلىنداعى شارالار وڭ ناتيجەسىن بەردى. جارما، سازدى، ساۋىسقان ەلدى مەكەندەرىندەگى جۇمىستاردى دا اتالعان سەرىكتەستىك جۇرگىزىپ جاتىر»، - دەيدى اۋىل اكىمى.

ەلدى مەكەندەردى كوشپەلى قۇمنان قورعاۋ ماقساتىندا ماڭعىستاۋ وبلىسىنىڭ تابيعي رەسۋرستار جانە تابيعات پايدالانۋدى رەتتەۋ باسقارماسىنىڭ تاپسىرىسىمەن سەكسەۋىل ەگۋ جۇمىستارى 2004 -جىلدان باستاپ جۇرگىزىلىپ كەلە جاتىر ەكەن.

باسقارما باسشىسى اسەل بالمانوۆانىڭ ايتۋىنشا، ءۇشتاعانداعى اۋقىمدى جۇمىستار 2007 -جىلى باستالىپتى. سەنەك، ءۇشتاعان، تۇشىقۇدىق جانە شەبىر اۋىلدارىنىڭ اينالاسىندا وسى كۇندەرى 3329 گەكتار القاپتا جاسىل وازيس پايدا بولعان. ءۇشتاعان اۋىلىنىڭ «بوستانقۇم №1»، «بوستانقۇم №2» جەر ۋچاسكەلەرىنىڭ جالپى اۋماعى 648,8 گەكتارعا جەتىپ وتىر.

«وسى جۇمىستارعا ايتارلىقتاي قاراجات بولىنگەن. ماسەلەن، 2019-2022 -جىلدار ارالىعىندا 125440000 تەڭگە قاراستىرىلىپ، تولىق يگەرىلگەن. ناقتى ايتقاندا، 2019 -جىلى اۋىلدا 88244 ءتۇپ قارا سەكسەۋىل، 88242 ءتۇپ جۇزگىن وتىرعىزىلدى. ال 2020 -جىلى 80 مىڭ قارا سەكسەۋىل، 77 مىڭنان استام ءتۇپ جۇزگىن ەگىلدى. 2021 -جىلى دا 22 مىڭنان استام قارا سەكسەۋىل، 22 مىڭ ءتۇپ جۇزگىن وتىرعىزىلعان. ال كەيىنگى ءۇش جىلدا تاعى دا 190466 دانا قارا سەكسەۋىل، 188241 دانا جۇزگىن تالى ەگىلىپتى. قۇم كوشكىنىنىڭ الدىن الۋ شارالارى وڭ ناتيجەسىن بەردى»، - دەيدى اسەل امانبەك قىزى.

سوڭعى جىلداردا قۇم كوشكىندەرى كىدىرىپ، ونىڭ توقتاعان جەرىنەن اۋىلعا دەيىنگى ءبىرشاما ارالىقتى قۇم المايتىن بولدى.

«سەكسەۋىلگە بولىنگەن قارجى قۇمعا سىڭگەن سۋداي بولعان جوق پا؟» دەگەن ساۋالعا قاتىستى باسقارماسى باسشىسى ءوز جاۋابىن بەردى.

«ورمان كودەكسىنىڭ 56-بابىنىڭ 3-تارماعىنا سايكەس، ورماندى ورنالاستىرۋ جوباسى بويىنشا بيىل زەرتتەۋ جۇمىستارى قولعا الىنباق. سول زەرتتەۋ جۇمىستارى اياقتالعاننان كەيىن بۇرىن وتىرعىزىلعان كوشەتتەردىڭ تامىر جايۋ جاعدايلارى انىقتالادى. جالپى، سەكسەۋىل اعاشى سۋارۋدى قاجەت ەتپەيدى. سوندىقتان ول قۇم توقتاتۋ جۇمىستارىنا كەڭىنەن پايدالانىلادى. ارينە، بۇل جەردە اۋىل تۇرعىندارىنىڭ جاۋاپكەرشىلىگى دە قاجەت. ولار ءوز ۇيلەرىن قۇمنان قورعايتىن سەكسەۋىل اعاشتارىنا قيانات جاساماي، كەرىسىنشە قامقور بولا ءجۇرۋى كەرەك»، - دەيدى اسەل بالمانوۆا.

قۇم قۇرساۋىندا وتىرعان ءۇشتاعان اۋىلىنىڭ اينالاسىندا سەكسەۋىل وتىرعىزۋ جۇمىستارى 2021 -جىلى اياقتالعان. ال 2022 -جىلى ءۇشتاعان، تۇشىقۇدىق، شەبىر جانە سەنەك اۋىلدارىنداعى بارلىعى 3328,9 گەكتار جاسىل وازيستى قورعاۋ ماقساتىندا ماڭعىستاۋ وبلىسى اكىمىنىڭ قاۋلىسىمەن «بەينەۋ ورماندار جانە جانۋارلار دۇنيەسىن قورعاۋ» ك م م-نىڭ قاراۋىنا بەرىلگەن. وسىعان وراي، بەينەۋ ورمان شارۋاشىلىعى مەكەمەسىنە قوسىمشا 4 ورمانشى (ءار اۋىلعا 1 ورمانشىدان) جانە قوسىمشا 8 كومەكشى قىزمەتكەر جۇمىسقا قابىلداندى. ونىڭ ىشىندە ءۇشتاعان ورمانىنا ەكى جۇمىسشى مەن ءبىر ورمانشى جاۋاپتى.

جالپى، وڭايلىقپەن سىنبايتىن، جارىلمايتىن سەكسەۋىل قۇم كوشكىنى ءجيى بولاتىن ايماقتاردا وتە پايدالى اعاش. ءار كەزدە قۇمنان قاۋىپ تۋىپ، مازاسى قاشقان جۇرتقا وسى بۇتا قورعان بولا الادى.

ەكولوگتار ءبىر عانا سەكسەۋىل ءۇش توننادان اسا قۇمعا بوگەت بولاتىنىن ايتىپ وتىر. ءبىر قۋانارلىعى، وڭىردەگى بارلىق ەلدى مەكەندەر گازبەن قامتاماسىز ەتىلگەندىكتەن، سەكسەۋىلدى وتىنعا تاسيتىندار ازايعان. قاي ءبىر جىلى سەكسەۋىلدى وتاۋعا موراتوري دە جاريالانعان بولاتىن. ونىڭ ۇستىنە، قولدان اعاش وتىرعىزۋ قۇمدا وتىرعان ەلدىڭ كۇپتى كوڭىلىن سەيىلتىپ، اۋىلدىڭ مامىراجاي تىرشىلىگىنە ۇلكەن ءۇمىت سىيلادى. ماڭعىستاۋدىڭ ءبىر قيىرىنداعى اۋىلعا سەكسەۋىلدىڭ وسىنداي وراسان زور پايداسى بار.

اۆتور

جانكەلدى قارجان