قازاقستان ەۋرازيانىڭ ماڭىزدى تورابىنا اينالدى - يران پرەزيدەنتى ماسۋد پەزەشكيان
استانا. KAZINFORM - يران يسلام رەسپۋبليكاسىنىڭ پرەزيدەنتى ماسۋد پەزەشكيان ق ر پرەزيدەنتىنىڭ تەلەراديوكەشەنىنە بەرگەن ەكسكليۋزيۆتى سۇحباتىندا قاسىم-جومارت توقايەۆتىڭ باسشىلىعىمەن قازاقستان ەۋرازيانىڭ نەگىزگى تورابىنا اينالىپ جاتقانىن ايتتى. بۇل اۋماقتا شىعىس پەن باتىستىڭ، سولتۇستىك پەن وڭتۇستىكتىڭ مۇددەلەرى توعىسادى. ونىڭ سوزىنە قاراعاندا، قازاقستان پرەزيدەنتىنىڭ تاجىريبەسى مەن ديپلوماتيالىق كوزقاراسى وڭىرلىك ىنتىماقتاستىق ءۇشىن جاڭا مۇمكىندىكتەر اشىپ جاتىر. بۇل تۇرعىدا يران قازاقستانعا پارسى شىعاناعىنا، ءۇندى مۇحيتىنا جانە نەگىزگى كولىك دالىزدەرىنە شىعۋعا مۇمكىندىك بەرىپ، ەكى ەل اراسىنداعى سەرىكتەستىكتىڭ جاڭا گەوگرافياسىن قالىپتاستىرۋعا دايىن ەكەنىن مالىمدەدى.
- قازىر ءسىزدىڭ رەسمي ساپارىڭىزدىڭ اياسىندا استانادا كەزدەسىپ وتىرمىز. پرەزيدەنت مىرزا، قازاقستان مەن يران ساۋدادا ايتارلىقتاي ءوسىم كورسەتىپ جاتىر. دەگەنمەن، 3 ميلليارد دوللار كولەمىندەگى ماقساتقا ءالى قول جەتكىزىلگەن جوق. بۇل جەتىستىككە جەتۋدى نە جەدەلدەتە الادى؟
- ءبىرىنشى كەزەڭدە ەلدەرىمىز اراسىنداعى بايلانىستى نىعايتۋ ماڭىزدى، سوندا ءبىز العا قويعان ماقساتتارىمىزعا جەتۋ ءۇشىن قاجەتى قارىم-قاتىناستاردى ورناتا الامىز. بۇدان كەيىن ساياسي بايلانىستار كەڭەيىپ، ءوزارا تۇسىنىستىك تەرەڭدەگەن سايىن كەلەسى قادام ۆيزالىق رەجيمدى جەڭىلدەتۋ بولادى. بۇل ەكى ەل ازاماتتارىنا ساياسي، ەكونوميكالىق، عىلىمي، مادەني جانە قاۋىپسىزدىك سالالارىندا ەركىن ءوزارا ارەكەتتەسۋگە مۇمكىندىك بەرەدى. مۇنداي قادام وڭ ناتيجە بەرەتىن ءبىرقاتار بىرلەسكەن ءىس-شارانىڭ نەگىزىن قالايدى.
- ەۋرازيالىق ەكونوميكالىق وداق اياسىندا ىنتىماقتاستىقتى نىعايتۋ ەسكەرىلگەن. بۇل تۇرعىدا قازاقستان مەن يران ءۇشىن قانداي جاڭا مۇمكىندىكتەر اشىلادى؟
- ەندى ءبىز ەۋرازيالىق باقىلاۋشى فورماتىنا قوسىلعاندىقتان، وسى كەڭىستىكتە بولۋىمىز قامتاماسىز ەتىلدى. ەۋرازيانىڭ ەكونوميكالىق ورتاسى ەلدەرىمىز ءۇشىن دە، بۇل فورماتتىڭ بارلىق قاتىسۋشىلارى ءۇشىن دە جاڭا مۇمكىندىكتەر اشادى.
يراننىڭ شامامەن 90 ميلليون ادامنان تۇراتىن ۇلكەن نارىعى بار، بۇل ءوز كەزەگىندە قازاقستانعا ايتارلىقتاي اۋقىمدى مۇمكىندىك دەپ سانايمىن. ارينە، يران ءۇشىن دە قازاقستان مەن ە ا ە و ەلدەرىندە ەكونوميكالىق قارىم-قاتىناستى كەڭەيتۋگە قولايلى ورتا قالىپتاسىپ جاتىر. تاريفتىك كەدەرگىلەردى جويۋ ارقىلى مۇنداي پلاتفورما كاسىپكەرلەرگە، ونەركاسىپكە جانە وندىرۋشىلەرگە ءتيىمدى تەتىككە اينالادى، سونداي-اق ءوزارا ءىس-قيمىل مەن ءوزارا قولداۋدى جەڭىلدەتەدى.
- وسى ىنتىماقتاستىقتى ەسكەرە وتىرىپ، يراننىڭ وڭتۇستىگىندە قازاقستاندىق لوگيستيكالىق ورتالىق قۇرىلىپ جاتىر. بۇل قادامدار ەلدەرىمىز اراسىنداعى ساۋدا- ساتتىق اياسىندا سولتۇستىك- وڭتۇستىك ءدالىزىنىڭ دامۋىنا قالاي اسەر ەتەدى؟
- ءسىز ايتقان ماقساتتاردى جۇزەگە اسىرۋ ءۇشىن ەلدەرىمىز بەن ەۋرازيا مەملەكەتتەرى اراسىندا بىرلەسكەن كولىك توراپتارى بولۋى كەرەك. بۇل باعىتتار تەڭىز، تەمىرجول جانە اۋە جولى ارقىلى قۇرىلۋى مۇمكىن. ەگەر قازاقستاننان پورتقا قاراي تەمىرجول باعىتىن كەڭەيتە الساق، وڭتۇستىك پورتىمىزدا باۋىرلاس ءارى دوستىق قاتىناستاعى قازاقستان ءۇشىن لوگيستيكالىق ورتالىق قۇرىلادى. وسى باعىتتاعى جوبالار الدىمىزعا قويعان ەكونوميكالىق جانە مادەني ماقساتتارعا قول جەتكىزۋدى الدەقايدا جەڭىلدەتەدى.
پارسى شىعاناعىنا، ءۇندى مۇحيتىنا، سونداي-اق شىعىس پەن باتىس باعىتتارىنا شىعۋ جولدارىن قامتاماسىز ەتۋ ءۇشىن بارلىق قاجەت قادامداردى بىرلەسىپ ىسكە اسىرۋعا دايىنبىز. بۇل جوسپار مادەني، ەكونوميكالىق، ساياسي جانە قاۋىپسىزدىك سالاسىنداعى قارىم- قاتىناسقا بەرىك نەگىز قالايدى.
- قازاقستان مەن يران كاسپي ايماعىندا بەلسەندى ىنتىماقتاستىقتى ءوربىتىپ جاتىر. وسى ورايدا ەكى ەلدىڭ تەڭىزدەگى قاۋىپسىزدىك پەن ەكولوگيالىق بالانستى ساقتاۋداعى ءرولى قانداي؟
- كاسپي تەڭىزى تۋرالى كونۆەنتسيا كاسپي ماڭى ەلدەرى اراسىنداعى ىنتىماقتاستىقتىڭ نەگىزى سانالادى. وڭىردەگى ەكى باۋىرلاس مەملەكەت رەتىندە كاسپي تەڭىزىن ساقتاۋدا ءوزارا ءىس- قيمىلدى كۇشەيتۋىمىز كەرەك. ونىڭ ەكولوگياسىنا، سۋ رەسۋرستارىنا ەرەكشە ءمان بەرىپ، تەڭىز ارقىلى ىسكە اساتىن ساۋدا- ەكونوميكالىق قىزمەتتىڭ تۇراقتىلىعىنا نازار اۋدارۋ ماڭىزدى.
ەگەر اشىق جانە تۇسىنىكتى فورماتتا ارەكەت ەتسەك، كاسپي تەڭىزىن ساقتاپ قالامىز. ونىڭ شىعىس پەن باتىسقا، سولتۇستىك پەن وڭتۇستىككە باعىتتالعان ساۋدا- ەكونوميكالىق ءدالىز رەتىندەگى ماڭىزى زور. بىرلەسكەن قادامدار تەڭىزدىڭ تابيعي ورتاسىن ساقتاۋعا مۇمكىندىك بەرەدى.
- وسىعان بايلانىستى قازىرگى كەزدە كاسپي ماڭى ەلدەرى تەڭىزدىڭ ەكولوگيالىق بالانسىن ساقتاپ وتىر ما؟ بۇل تۇرعىدا وزگەرىستەر قاجەت پە؟
- ءبىز ءومىر ءسۇرىپ جاتقان الەمدى ساقتاۋ ءۇشىن تەڭىز سالاسىنىڭ ماماندارى مەن ساراپشىلارى ءبىرىڭعاي كوزقاراس جانە ورتاق عىلىمي تاسىلمەن جۇمىس ىستەۋى وتە ماڭىزدى. مۇنداي قادامدار ىسكە اسسا، ساياساتكەرلەر مەن بيزنەس وكىلدەرى جانە مۇددەلى تاراپتار عىلىمعا سۇيەنىپ، وسى ءوڭىردىڭ ەكولوگياسىنا قامقورلىقپەن قاراۋ باعىتىندا ءتيىستى شەشىم قابىلداي الادى.
ەگەر تابيعاتقا قاتىستى عىلىمي نەگىزسىز شارالار قابىلداساق، كليماتتىڭ وزگەرۋىن ەسكەرمەي ارەكەت ەتسەك، وندا بولاشاقتا كاسپي تەڭىزى ماڭىندا ورنالاسقان ەلدەرگە ەلەۋلى زيان كەلتىرۋىمىز مۇمكىن.
- پرەزيدەنت مىرزا، قازاقستان ازاماتتارى يرانعا ساپارلاۋعا ۇلكەن قىزىعۋشىلىق تانىتىپ وتىر. سوندىقتان تۋريزم مەن ىسكەرلىك بايلانىستاردى ىنتالاندىرۋ ءۇشىن ۆيزا راسىمدەرىن جەڭىلدەتۋ جانە قازاقستان مەن يران اراسىنداعى تىكەلەي رەيستەر سانىن كوبەيتۋ جوسپارى بار ما؟
- ارينە، ءسىز ايتقان پروتسەستى دامىتۋعا وتە مۇددەلىمىز. ءبىزدىڭ ەلدەرىمىزدى مىڭجىلدىقتار بويى قالىپتاسقان تەرەڭ مادەني بايلانىستار، ورتاق ءدىني سەنىم مەن تىعىز ءوزارا ءىس-قيمىل جاقىنداتىپ وتىر. وسىنى ەسكەرە وتىرىپ، يسلام ءدىنىن ۇستاناتىن جانە كورشىلەس ەلدەر اراسىنداعى ءوزارا ساپارلار جەڭىل بولۋى كەرەك. بيزنەس وكىلدەرى ءۇشىن ۆيزا راسىمدەرىن 14 كۇنگە دەيىن جەڭىلدەتتىك. ءبىراق بۇل مۇمكىندىكتەردى كەڭەيتۋ كەرەك، ياعني وڭتايلاندىرا ءتۇسۋ قاجەت دەپ سانايمىن. بۇل رەتتە اۋە ساپارلارىنا دا، قۇرلىقتاعى باعىتتارعا دا قاتىستى ايتىپ وتىرمىن. قازاقستانعا تۋريزم مەن ساۋدانى دامىتۋ ءۇشىن كەلدىك.
- يران مەديتسينانى، بيوتەحنولوگيانى جانە جوعارى تەحنولوگيالاردى بەلسەندى تۇردە دامىتىپ كەلەدى. ەكىجاقتى قارىم-قاتىناستار مەن زەرتتەۋلەردىڭ نەگىزىن قانداي عىلىمي سالالار قالىپتاستىرۋى مۇمكىن دەپ ويلايسىز؟
- قازاقستانعا ساپارىمىزدا اۋە، قۇرلىق جانە تەڭىز جولدارىن دامىتۋدى ەگجەي- تەگجەيلى تالقىلادىق. بۇل ءوز كەزەگىندە عىلىمي جانە مەديتسينالىق بايلانىستاردى قوسا العاندا، باسقا دا سالالارداعى ءوزارا ءىس-قيمىلدى دامىتۋدى ايتارلىقتاي جەڭىلدەتەدى. يران بۇگىندە مەديتسينالىق قاجەتتىلىكتەرىن ءوز كۇشىمەن قامتاماسىز ەتىپ وتىر. وسى ورايدا بيوتەحنولوگيا، نانوتەحنولوگيا جانە مەديتسينالىق تەحنولوگيالار سالاسىندا ايتارلىقتاي ناتيجەلەرگە قول جەتكىزدى.
بۇل مەديتسينالىق مۇمكىندىكتەردى قازاقستاننىڭ الەۋەتىمەن بىرىكتىرۋگە بولادى. مۇسىلمان جانە كورشىلەس ەلدەر رەتىندە بىلىممەن، تاجىريبەمەن الماسىپ، مۇمكىندىكتەرىمىزدى نىعايتا الامىز. عىلىم مەن مەديتسينا سالاسىندا ىنتىماقتاستىقتى كەڭەيتۋگە مۇددەلىمىز.
- وزگەرىپ جاتقان حالىقارالىق احۋالدى ەسكەرە وتىرىپ، وڭىرلىك تۇراقتىلىقتى قامتاماسىز ەتۋدەگى قازاقستان مەن يراننىڭ ءرولىن قالاي باعالايسىز؟
- قازىرگى الەمدەگى ەڭ ماڭىزدى مىندەت - بارشا ادامزات ءۇشىن سالاۋاتتى، بەيبىت، ءادىل جانە قاۋىپسىز ورتا قۇرۋ. ەگەر وزىمىزگە، كورشىلەرىمىزگە، بۇكىل ءوڭىر مەن تۇتاس قۇرلىق ءۇشىن وسىنداي نەگىز قۇرا الامىز، سونداي-اق بىرلىك پەن كەلىسىمدى ساقتاي الامىز دەگەن سەنىمىمىزدى نىعايتساق، بۇل بولاشاق ۇرپاقتارعا جول اشادى.
قاقتىعىستىڭ ورنىنا ءبىر- بىرىمىزگە كومەكتەسۋىمىز كەرەك، ياعني عىلىم، دەنساۋلىق ساقتاۋ، ەكونوميكا، قورشاعان ورتانى قورعاۋ جانە بەيبىتشىلىكتى قامتاماسىز ەتۋ سالالارىندا ىنتىماقتاستىقتى نىعايتۋ ماڭىزدى. ءوزارا سەنىم نەگىزىندە قۇدايدىڭ بىزگە بەرگەن ۋاقىتىن بەيبىتشىلىكتە، مەيىرىمدىلىكتە جانە ىنتىماقتاستىقتا وتكىزە الامىز.
- پرەزيدەنت مىرزا، قازاقستاننىڭ تۇراقتىلىق پەن حالىقارالىق قاۋىپسىزدىكتى قامتاماسىز ەتۋدەگى ءرولىن قانداي؟
- قازاقستان قارقىندى دامۋ كەزەڭىندە تۇر جانە شىعىس پەن باتىس، سولتۇستىك پەن وڭتۇستىك اراسىنداعى ماڭىزدى تورابىنا اينالىپ وتىر. جىلدام دامۋ مادەني، عىلىمي، كوركەم جانە الەۋمەتتىك- ساياسي ءوزارا ءىس-قيمىلدى كۇشەيتۋگە مۇمكىندىك بەرەدى.
ەگەر كولىك باعدارلارىن كەڭەيتىپ، ءوزارا ارەكەتتەسۋدى تەرەڭدەتسەك، قازاقستان ءوڭىردىڭ مادەني ورتالىعىنا اينالۋى مۇمكىن. بۇل ءوز كەزەگىندە حالىقتاردىڭ كوزقاراسىن جاقىنداتىپ، بەيبىتشىلىكتى نىعايتادى جانە دامۋدى جەدەلدەتەدى.
ءبىزدىڭ كاسىپكەرلەر، ينۆەستورلار، عالىمدار جانە مادەنيەت قايراتكەرلەرى بايلانىستاردى الدەقايدا وڭاي ورناتا الادى. قازاقستان، يران جانە ءوڭىردىڭ باسقا دا ەلدەرى ىلگەرى شىققان وزگە مەملەكەتتەردەن ەش كەم ەمەس دەپ بىلەمىن. سوندىقتان ءبىر-بىرىمىزگە كومەكتەسە وتىرىپ، زور جەتىستىكتەردىڭ ناتيجەسىن كورەمىز.
- ش ى ۇ، ا و س ش ك جانە ي ى ۇ سياقتى قانداي حالىقارالىق الاڭداردا ەلدەرىمىز اراسىنداعى ىنتىماقتاستىقتى نىعايتۋدىڭ ەڭ ۇلكەن الەۋەتىن كورىپ وتىرسىز؟
- ءارتۇرلى الاڭداردا قارىم-قاتىناستى نىعايتۋعا بولادى، ياعني كەلىسىمدەر ءبىر- ءبىرىن تولىقتىرادى. ماسەلەن، ءبىر ۇيىم ەكونوميكانى، باسقاسى - قاۋىپسىزدىكتى، ال ءۇشىنشىسى ساياساتتى، الەۋمەتتىك جانە وڭىرلىك ماسەلەنى كەڭىنەن قامتيدى.
بۇگىندە ءبىزدىڭ الدىمىزدا بەلگىلى ءبىر پروبلەما بار، ول - قارجى جانە بانك سالاسىنداعى بايلانىستار. كاسىپكەرلەر ەمىن-ەركىن جۇمىس ىستەي الاتىنداي ەتىپ، وسى تەتىكتەردى جەڭىلدەتۋىمىز كەرەك.
بريكس اياسىندا بانك قۇرۋ ماسەلەسى پىسىقتالىپ جاتىر. بۇل بانك مۇشە ەلدەرگە ورتاق ۆاليۋتا جۇيەسى اياسىندا ەكونوميكالىق وپەراتسيالار جۇرگىزۋگە مۇمكىندىك بەرەدى.
ەۋرازيالىق فورمات تاريفتىك كەدەرگىلەردى الىپ تاستاپ، تاۋارلاردىڭ ەركىن قوزعالىسىن قامتاماسىز ەتەدى. سونىمەن قاتار، يسلامدىق ىنتىماقتاستىق تەتىكتەرى دە ايتارلىقتاي مۇمكىندىكتەر جاسايدى. وسى رەتتە مۇسىلمان ەلدەرىنىڭ بىرلىگى نىعايىپ، اۋقىمدى نارىققا جول اشىلادى.
وسى تەتىكتەردىڭ بارلىعىن دۇرىس ارناعا - دامۋعا جانە ىنتىماقتاستىقتى كەڭەيتۋگە باعىتتاۋ ماڭىزدى.
- سوڭعى سۇراعىم: ءبىزدىڭ پرەزيدەنت قاسىم-جومارت توقايەۆ مىرزانى قانشالىقتى جاقسى بىلەسىز؟ ونىڭ حالىقارالىق ماسەلەلەردى شەشۋدەگى كۇش-جىگەرى مەن جۇمىسىن قالاي باعالايسىز؟
- ءبىز قاسىم-جومارت كەمەل ۇلىمەن جانە ونىڭ جۇمىس تاجىريبەسىمەن جاقسى تانىسپىز. پارلامەنت سپيكەرى، سىرتقى ىستەر ءمينيسترى سياقتى قىزمەتتەردى اتقارعانىن، ال قازىر پرەزيدەنت لاۋازىمىندا ەكەنىن ەسكەرە وتىرىپ، وتە ماڭىزدى ءارى اۋقىمدى ىستەردى شەشۋگە قاۋقارلى دەپ سانايمىن. تاجىريبەسى، ءبىلىمى جانە موتيۆاتسياسى ارقىلى ءتيىمدى شەشىمدەر جاساپ، ءوزارا ءىس-قيمىلدى دامىتۋدا جانە بىرلەسكەن پروتسەستەردى جەڭىلدەتۋدە ماڭىزدى ءرول اتقارا الادى.
ول يرانعا بىرنەشە رەت ساپارمەن باردى جانە وڭىرلىك ساياساتتى، زاڭنامالىق جانە قۇقىقتىق نەگىزدى جاقسى بىلەدى. مەنىڭ ويىمشا، قاسىم-جومارت توقايەۆتىڭ قازاقستان حالقىنىڭ پرەزيدەنتى رەتىندەگى ۇستانىمى ەل ىشىندە دە، وڭىردە دە وتە قولايلى مۇمكىندىكتەر جاساۋعا ىقپال ەتەدى.
اۆتور
رۋسلان عابباسوۆ
