قازاقستان اتوم سالاسىن قالاي دامىتادى: 2050-جىلعا دەيىنگى جوسپار

استانا. KAZINFORM - قازاقستان تاۋەلسىزدىك العاننان كەيىن يادرولىق قارۋدى تاراتپاۋعا قاتىستى جاۋاپتى ۇستانىم قابىلدادى. 1994-جىلدان باستاپ ەل اتوم ەنەرگياسى جونىندەگى حالىقارالىق اگەنتتىككە (ماگاتە) مۇشە بولدى. سودان بەرى بەيبىت اتوم سالاسىنداعى ءارتۇرلى باعدارلامالارعا تۇراقتى تۇردە قاتىسىپ كەلەدى.

قازاقستاننىڭ حالىقارالىق باستامالارداعى ورنى

قازاقستان - ۋران ءوندىرۋ كولەمى بويىنشا كوش باستاپ تۇرعان ەلدەردىڭ قاتارىندا. ءوز اۋماعىندا تومەن بايىتىلعان ۋران بانكىن ورنالاستىرۋ ارقىلى جاھاندىق يادرولىق قاۋىپسىزدىككە ۇلەس قوستى.

ەلدەگى عىلىمي ينفراقۇرىلىم دا وسى حالىقارالىق جوبالارعا بەلسەندى اتسالىسىپ جاتىر دەۋگە بولادى. قر ۇلتتىق يادرولىق ورتالىعى - ءۇش ءىرى عىلىمي ينستيتۋت ارقىلى 1800 دەن استام ماماننىڭ باسىن قوسىپ وتىر. مۇندا قاۋىپسىزدىك، تەرمويادرولىق سينتەز، رادياتسيالىق ماتەريالتانۋ، قالدىقتاردى باسقارۋ سياقتى باعىتتاردا زەرتتەۋلەر جۇرگىزىلەدى. كەيىنگى جىلدارى ءبىرقاتار رەاكتور مەن زەرتحانالار جاڭعىرتىلعانى جانە بار.

عىلىم مەن ءوندىرىستىڭ توعىسى

يادرولىق فيزيكا ينستيتۋتى - قازاقستاننىڭ اتوم سالاسىندا عىلىمي زەرتتەۋلەر جۇرگىزىپ وتىرعان نەگىزگى ورتالىقتارىنىڭ ءبىرى. مۇندا رادياتسيالىق ستەريليزاتسيا، نەيتروندى تالداۋ، مەديتسينالىق جانە ونەركاسىپتىك ماقساتتاعى يزوتوپتار ءوندىرىسى جولعا قويىلعان. يزوتوپتار قاتەرلى ىسىكتەردى انىقتاۋ مەن ەمدەۋدە، ونەركاسىپتى باقىلاۋ جۇيەلەرىندە كەڭىنەن قولدانىلادى.

ينستيتۋت تەك ماگاتەمەن عانا ەمەس، جاپونيا، گەرمانيا، رەسەي جانە ا ق ش زەرتحانالارىمەن دە ىنتىماقتاسىپ وتىر. مىسالى، 2024-جىلدان باستاپ قىرعىزستانعا موليبدەن-99 گەنەراتورلارىن جەتكىزىپ كەلەدى. بۇل قازاقستاننىڭ ايماقتىق دەڭگەيدە دە ماڭىزدى ويىنشىعا اينالىپ كەلە جاتقانىن كورسەتەدى.

كادر ساياساتى

ساتپايەۆ اتىنداعى قاز ۇ ت ز ۋ، ءال-فارابي اتىنداعى قاز ۇ ۋ، ە ۇ ۋ، ا ە ج ب ۋ، يادرولىق فيزيكا ينستيتۋتى اتوم سالاسىنىڭ ماماندارىن دايىنداۋدا ءبىرشاما تاجىريبەسى بار ءبىلىم وردالارى بولىپ ەسەپتەلەدى.

ستۋدەنتتەر مەن جاس عالىمدار وسى وۋقى ورىندارىندا تاعىلىمدامالار، مەن حالىقارالىق كۋرستاردان ءوتىپ، ترەنينگتەرگە قاتىسادى. «بولاشاق» باعدارلاماسى اياسىندا شەتەلدىك جەتەكشى ۋنيۆەرسيتەتتەردە يادرولىق ماماندىق يگەرىپ جاتقاندار بار. سونىمەن بىرگە رەسەيدىڭ ميفي ۋنيۆەرسيتەتىمەن، جاپونيانىڭ حوككايدو ۋنيۆەرسيتەتىمەن، دۋبناداعى بىرىككەن يادرولىق زەرتتەۋلەر ينستيتۋتىمەن كەلىسىمدەر بار.

ەلدە ا ە س سالۋ باستالعان كەزدە ماماندارعا سۇرانىس كۇرت وسەتىنى انىق. قۇرىلىستىڭ وزىندە عانا 10 مىڭعا جۋىق جۇمىس ورنى اشىلادى دەگەن ەپەس بار. ال ستانسانى پايدالانۋ كەزىندە 2 مىڭنان استام قىزمەتكەر كەرەك. ونىڭ ىشىندە 600 دەن استامى جوعارى بىلىكتى ينجەنەر مەن فيزيك قاجەت بولادى. وسىعان بايلانىستى قولدانبالى باكالاۆريات كۋرستارى ەنگىزىلىپ، رەاكتور وپەراتورلارىن، تەحنيكتەردى دايارلاۋ باستالىپ كەتتى.

قازىردىڭ وزىندە ەلىمىزدە رادياتسيالىق قاۋىپسىزدىك، جوبالاۋ، اقپاراتتىق قاۋىپسىزدىك، ماتەريالتانۋ سالالارىندا بىلىكتى كادرلار تاپشى. بۇل ماسەلە جاڭا ستراتەگيالاردا باستى نازاردا بولماق.

2050-جىلعا دەيىنگى ستراتەگيا

اتوم ەنەرگياسى جونىندەگى اگەنتتىك 2050-جىلعا دەيىنگى دامۋ ستراتەگياسىن دايىنداپ جاتىر. قازىر بۇل قۇجات وزگە مەملەكەتتىك ورگانداردىڭ ماقۇلداۋىنا جىبەرىلگەن.

ستراتەگيانىڭ نەگىزگى ماقساتى - يادرولىق كلاستەر قالىپتاستىرۋ. بۇل ماقسات سالۋ، يادرولىق وتىن ءوندىرىسىن دامىتۋ، راديواكتيۆتى قالدىقتاردى باسقارۋ، عىلىم مەن مەديتسينانى دامىتۋ، ءوندىرىستى جەرگىلىكتى اۋماققا شوعىرداندىرۋ سياقتى كەزەڭدەردەن تۇرادى.

- ستراتەگيا قازاقستاندا زاماناۋي ءارى جوعارى باسەكەلى يادرولىق كلاستەردى قالىپتاستىرۋعا ارنالعان. بۇل قۇجاتتا رادياتسيالىق جانە فيزيكالىق قاۋىپسىزدىككە، يادرولىق عىلىم مەن مەديتسينانى دامىتۋعا، ءوندىرىستى جەرگىلىكتەندىرۋگە جانە وتاندىق مامانداردى تارتۋعا ەرەكشە نازار اۋدارىلعان، - دەيدى اگەنتتىك ءتوراعاسى الماسادام ساتقاليەۆ.

قازاقستان - ۋران قورى جونىنەن الەمدىك دەڭگەيدە كوشباسشىلاردىڭ ءبىرى. وندىرىستىك ينفراقۇرىلىمى، عىلىمي بازاسى، تاجىريبەلى ماماندارى بار. وسى ارتىقشىلىقتاردى پايدالانا وتىرىپ، ۋران وندىرۋدەن باستاپ ەنەرگيا وندىرۋگە دەيىنگى تولىق يادرولىق تسيكلدى تۇزە الادى. بۇل - ەكونوميكانىڭ تۇراقتىلىعى مەن ەنەرگەتيكالىق قاۋىپسىزدىككە قوسىمشا كەپىل بولاتىن قادام.

- بۇل رەسۋرستار ۇلتتىق يادرولىق باعدارلامانى ىسكە قوسۋ مەن دامىتۋدا مىقتى ىرگەتاس بولا الادى. ءبىز ۋران وندىرۋدەن باستاپ يادرولىق-وتىن تىزبەگىن تقتاس تۇزۋگە مۇددەلىمىز. بۇل رەتتە قازاقستان اتوم ەنەرگياسىن بەيبىت ماقساتتا پايدالانۋ تۋرالى حالىقارالىق مىندەتتەمەلەردى، ا ە ح ا ۇسىنىمدارىن قاتاڭ ساقتايدى، - دەيدى اگەنتتىك باسشىسى.

ايتا كەتەيىك، بۇگىن - اتوم سالاسى قىزمەتكەرلەرىنىڭ كۇنى.