قاسىم-جومارت توقايەۆ: قازاقستان مەن قىتايدىڭ بەرىك قارىم-قاتىناسى - تابىستى ىنتىماقتاستىق كەپىلى
استانا. KAZINFORM - قىتايدىڭ ەڭ ءىرى باسىلىمى China Daily قازاقستان پرەزيدەنتى قاسىم-جومارت توقايەۆتىڭ «قازاقستان مەن قىتايدىڭ بەرىك ءارى سەنىمدى قارىم-قاتىناسى - تابىستى ىنتىماقتاستىقتىڭ كەپىلى» اتتى ماقالاسىن جاريالادى. Kazinform وسى ماتەريالدىڭ بەيرەسمي اۋدارماسىن وقىرماندار نازارىنا ۇسىنادى.
عاسىرلاردان تامىر تارتاتىن قازاق پەن قىتايدىڭ تاتۋ كورشىلىك قارىم-قاتىناسى ءوزارا سەنىم، قولداۋ مەن تۇسىنىستىككە ارقا سۇيەيدى.
بۇگىنگى تاڭدا وسىناۋ بەرىك دوستىق بايلانىستارىمىز ستراتەگيالىق سەرىكتەستىك پەن مەملەكەتارالىق ىنتىماقتاستىقتىڭ ۇلگىسىنە اينالدى.
ءبىزدى بەيبىت جانە تاتۋ كورشىلىكتىڭ سيمۆولىنا اينالعان 1700 شاقىرىمعا سوزىلاتىن ورتاق شەكارا بىرىكتىرەدى. جوعارى دەڭگەيدەگى ساپارلار مەن ەكى ەل اراسىنداعى بەلسەندى ساياسي ديالوگ ماڭگىلىك ءارى جان-جاقتى ستراتەگيالىق سەرىكتەستىك رۋحىن كۇشەيتە تۇسەدى.
قىتاي الەمدىك دەڭگەيدەگى كورنەكتى ساياساتكەر سانالاتىن ءتوراعا شي جينپيڭنىڭ ساليقالى باسشىلىعىمەن تاڭعالارلىق تابىستارعا قول جەتكىزدى. بۇل جاقىن كورشىلەرىنە، سونىڭ ىشىندە قازاقستانعا كەرەمەت تىڭ مۇمكىندىكتەرگە جول اشىپ وتىر.
بولاشاعىنان كوپ ءۇمىت كۇتتىرەتىن جاڭا كەزەڭگە قادام باسقان كەزدە ۋاقىت تەزىنەن وتكەن سەرىكتەستىگىمىزدىڭ قانشالىقتى مىقتى ءارى تەرەڭ ەكەنىن ءتۇيسىنۋ وتە ماڭىزدى. كەلەشەككە كوز تىككەن ورتاق مۇرات پەن بارلىق باعىتتا ىنتىماقتاستىقتى كەڭەيتۋ ارقىلى سوڭعى جىلدارى ءوزارا ىقپالداستىعىمىز ەرەكشە قارقىن العانىنا ءبارىمىز كۋامىز.
جاھاندى جايلاعان ەكونوميكالىق سىن-قاتەرلەرگە قاراماستان ەلدەرىمىزدىڭ ساۋدا-ەكونومكالىق بايلانىستارى ايتارلىقتاي دامىپ كەلەدى. 2024-جىلى ەكىجاقتى ساۋدا-ساتتىق كولەمى 44 ميلليارد دوللارعا جەتتى. بۇل - تاريحي مەجە. وسىلايشا، قىتاي قازاقستاننىڭ ەڭ ءىرى ساۋدا-ەكونوميكالىق سەرىكتەسى رەتىندە پوزيتسياسىن كۇشەيتتى.
2005-جىلدان بەرى قىتايلىق كاسىپورىندار قازاقستانعا 27 ميلليارد دوللاردان استام ينۆەستيتسيا قۇيدى. بۇگىنگى تاڭدا قىتاي كاپيتالىنىڭ ۇلەسى بار التى مىڭعا جۋىق كومپانيا جۇمىس ىستەيدى. ولار ەلىمىزدىڭ تەحنولوگيالىق تۇرعىدان دامۋىنا ىقپال ەتىپ، ونەركاسىپتى جاڭعىرتۋ ىسىندە ماڭىزدى ءرول اتقارادى.
قازاقستان مەن قىتاي - ۇلى جىبەك جولى زامانىنان بەرى ءبىر-بىرىمەن بىتە قايناسقان تاعدىرلاس ەلدەر. قازىر ءبىز وسى تامىرلاستىقتىڭ نەگىزىندە جاڭا كۇرە جولدار سالۋعا كىرىستىك. پرەزيدەنت شي جينپيڭنىڭ العاش رەت 2013-جىلى استانادا جاريالاعان «ءبىر بەلدەۋ، ءبىر جول» باستاماسى تاريحي ىقپالداستىقتىڭ جارقىن مىسالى سانالادى.
ساۋدا جانە كولىك باعىتتارىنىڭ زاماناۋي جەلىسى قازاقستاننىڭ ەۋرازيا قۇرلىعىنداعى باستى ترانزيت تورابى رەتىندە ءرولىن كۇشەيتىپ، قىتايدىڭ ەكونوميكالىق قۋاتىن پاش ەتتى.
ترانسكاسپي حالىقارالىق كولىك باعدارىنىڭ نەمەسە ورتا ءدالىزدىڭ وركەندەۋى - ءبىزدىڭ ورتاق كۇش-جىگەرىمىزدىڭ ناتيجەسى. بۇل - قىتاي، ورتالىق ازيا جانە ەۋروپا اراسىندا ۇزدىكسىز جۇك تاسىمالداۋعا مۇمكىندىك بەرەتىن اناعۇرلىم قىسقا ءارى ورنىقتى كولىك باعىتى.
2024-جىلى «دوستىق - مويىنتى» ۋچاسكەسىندە قوسىمشا تەمىرجول جەلىسىنىڭ ىسكە قوسىلۋى قازاقستان ارقىلى قىتاي - ەۋروپا دالىزىمەن بەس ەسە كوپ جۇك جونەلتۋگە مۇمكىندىك بەرەدى.
سونداي-اق وتكەن جىلى قىتايلىق سەرىكتەستەرىمىزبەن بىرگە سيان قالاسىندا ساۋدا-لوگيستيكا ورتالىعىن اشتىق. ناتيجەسىندە ءوزارا كولىك بايلانىستارىمىز ايتارلىقتاي نىعايدى.
تەڭىز سالاسىنداعى سەرىكتەستىك تە ەرەكشە ماڭىزعا يە. قازاقستاننىڭ اقتاۋ پورتىندا قىتايدىڭ ليانيۋنگان پورتىنىڭ اكىمشىلىگىمەن بىرگە كونتەينەر حابىنىڭ قۇرىلىسى اياقتالدى. بۇل، ءوز كەزەگىندە، ورتالىق ازيا مەن كاسپي ايماعىنا لوگيستيكالىق قىزمەتتىڭ بارلىق ءتۇرىن ۇسىناتىن كونتەينەر فلوتىن قۇرۋعا ىقپال ەتتى.
مۇناي-گاز سەكتورى ءارقاشان ءبىزدىڭ ەكونوميكالىق بايلانىستارىمىزدىڭ ارقاۋى بولعان. قازاقستان - قىتاي مۇناي قۇبىرىن كەڭەيتۋ، مۇناي وڭدەۋ زاۋىتىن جاڭعىرتۋ جانە مۇناي حيمياسى كاسىپورىندارىن سالۋ وسى سالاداعى ورتاق جوبالارىمىزدىڭ ءبىر پاراسى عانا.
اۋىل شارۋاشىلىعى سالاسىنداعى ىنتىماقتاستىعىمىز دا بەلسەندى دامىپ كەلەدى. بىلتىر قازاقستاننان قىتايعا جونەلتىلەتىن اۋىل شارۋاشىلىعى ونىمدەرىنىڭ ەكسپورتى 10 پايىزعا ۇلعايدى. قىتاي ينۆەستورلارى كوكونىس، ءداندى داقىلدار، جۇگەرى جانە ماقتا سەكىلدى اۋىل شارۋاشىلىعى ونىمدەرىن تەرەڭ وندەيتىن ءىرى جوبالاردى جۇزەگە اسىرۋ مۇمكىندىكتەرىن بەلسەندى قاراستىرىپ جاتىر.
سەرىكتەستىگىمىز تەك ەكونوميكامەن شەكتەلمەيدى. قوس حالىقتىڭ مادەني بايلانىستارى بۇرىننان بەرىك بولعان. بىلتىر قىتايداعى قازاقستان ءتۋريزمى جىلى تابىستى ءوتتى. ال 2025-جىلدى «قازاقستانداعى قىتاي ءتۋريزمىنىڭ جىلى» دەپ جاريالادىق. ەكى ەلدىڭ سالت-داستۇرىمەن، تاريحىمەن جانە تابيعاتىمەن تانىسۋعا مۇمكىندىك بەرەتىن بۇل باستاما تۋريزم سالاسىنداعى قارىم-قاتىناسىمىزدى جاڭا دەڭگەيگە كوتەرەدى.
ديپلوماتيالىق تۇرعىدان قازاقستان مەن قىتاي شانحاي ىنتىماقتاستىق ۇيىمىنىڭ اياسىندا تىعىز جۇمىس ىستەۋگە بەيىل.
ش ى ۇ تۇراقتىلىققا، ەكونوميكالىق دامۋعا جانە مادەني الماسۋعا دانەكەر بولىپ، ەۋرازياداعى كوپجاقتى ىنتىماقتاستىقتىڭ نەگىزگى الاڭىنا اينالدى.
ۇيىمنىڭ نەگىزىن قالاۋشى ەلدەر رەتىندە قازاقستان مەن قىتاي ءوڭىردى جان-جاقتى دامىتۋ ىسىنە ش ى ۇ الەۋەتىن تولىق پايدالانۋ ءۇشىن بىرگە جۇمىس ىستەپ جاتىر.
قىتايدىڭ قازىرگى ءتوراعالىعى اياسىندا شىۇ وڭىرلىك قاۋىپسىزدىكتى نىعايتۋعا، ەكونوميكالىق ينتەگراتسيانى تەرەڭدەتۋگە جانە مادەني- گۋمانيتارلىق بايلانىستاردى كۇشەيتۋگە ەرەكشە ءمان بەرىپ وتىر. اتالعان باسىمدىقتار قازاقستاننىڭ ءوز ايماعىمىزعا قاتىستى ۇستانىمىمەن بارىنشا ۇندەسەدى.
تيانجين قالاسىندا وتەتىن ش ى ۇ- نىڭ تاريحي سامميتى ۇيىمنىڭ الداعى دامۋ تراەكتورياسىن ايقىندايدى. باسقوسۋ وزەكتى جاھاندىق ماسەلەلەر بويىنشا ستراتەگيامىزدى ۇيلەستىرىپ، ينستيتۋتتىق رەفورمالاردى ىلگەرىلەتۋگە ايرىقشا مۇمكىندىك بەرەدى.
سامميت قازىرگى الماعايىپ زاماندا ش ى ۇ- نىڭ الەمدەگى تۇراقتىلىقتى ساقتاۋعا ەلەۋلى ۇلەس قوساتىن بىرلەستىك رەتىندەگى ءرولىن نىعايتا تۇسەرىنە سەنىمدىمىن. قازىرگى جاعدايدا شانحاي ىنتىماقتاستىق ۇيىمىنىڭ ءوزارا قۇرمەتكە جانە بىرگە دامۋعا نەگىزدەلگەن ۇستانىمىنىڭ وزەكتىلىگى بۇرىنعىدان بەتەر ارتا ءتۇستى.
پرەزيدەنت شي جينپيڭ دۇرىس اتاپ وتكەندەي، قىتاي مەن قازاقستان - جاڭعىرۋ جولىنداعى سەرىكتەر. ەكى ەل ورتاق مۇرات پەن ۇيلەسىمدى ارەكەت ارقىلى كوپتەگەن زاماناۋي سىن- قاتەرلەردى ەڭسەرۋگە بولاتىنىن شارتاراپقا دالەلدەپ، كوپكە ۇلگى كورسەتەدى.
قازاقستان مەن قىتاي قازىر جاڭا تاريحي كەزەڭنىڭ توعىسىندا تۇر. سول سەبەپتى ءبىز قوس مەملەكەتتىڭ ورتاق ماقساتى، ءبىر-بىرىنە دەگەن قۇرمەتى جانە بىرلەسكەن ستراتەگيادان اينىماۋى ءوزارا سەرىكتەستىگىمىزدى جاڭا جەتىستىكتەرگە باستايتىنىنا سەنىمدىمىز. مۇنىڭ يگىلىگىن ەلدەرىمىز عانا كورىپ قويمايدى، سونىمەن بىرگە بۇل تۇتاس ءوڭىردىڭ، ءتىپتى بۇكىل الەمنىڭ ءوسىپ-وركەندەۋىنە سەپتىگىن تيگىزەدى.
اۆتوراسحات رايقۇل
