نيۋ-يوركتە وتكەن ماڭىزدى كەزدەسۋلەر: قازاقستاننىڭ ستراتەگيالىق باعىتى مەن ينۆەستيتسيالىق سەرىكتەستىگى
استانا. KAZINFORM - قازاقستان پرەزيدەنتى قاسىم-جومارت توقايەۆتىڭ نيۋ-يوركتەگى جۇمىس ساپارى اياسىندا حالىقارالىق ىسكەرلىك جانە ساياسي كوشباسشىلارمەن ءبىرقاتار ماڭىزدى كەزدەسۋ ءوتتى. بۇل كەزدەسۋلەر ەلىمىزدىڭ الەمدىك ارەناداعى ورنى مەن ستراتەگيالىق سەرىكتەستىكتەرىن ودان ءارى نىعايتۋعا باعىتتالعان.
پرەزيدەنت ا ق ش-تىڭ ءىرى كومپانيالارى مەن حالىقارالىق ۇيىمداردىڭ وكىلدەرىمەن كەزدەسىپ، قازاقستاننىڭ ينۆەستيتسيالىق مۇمكىندىكتەرى، سيفرلىق ترانسفورماتسياسى جانە «جاسىل» ەنەرگەتيكا سالاسىنداعى امبيتسيالارى تۋرالى ناقتى ءارى سەنىمدى مالىمدەمەلەر جاسادى.
وسى ماڭىزدى وقيعالارعا بايلانىستى، ا ق ش-تاعى Transportation - Supply Chain Entrepreneur ءىرى ترانسپورت كومپانياسىنىڭ نەگىزىن قالاۋشى جانە باس ديرەكتورى قازىبەك تاعابەرگەنوۆ ءوز كاسىبي تاجىريبەسى مەن ساراپتامالىق كوزقاراسى نەگىزىندە قازاقستان مەن ا ق ش اراسىنداعى ەكونوميكالىق جانە ستراتەگيالىق سەرىكتەستىكتىڭ ماڭىزدىلىعىن جان-جاقتى تالداپ، ەلىمىزدىڭ حالىقارالىق ارەناداعى ورنى مەن كەلەشەك دامۋ پەرسپەكتيۆالارى تۋرالى پىكىر ءبىلدىردى.
-قاسىم-جومارت توقايەۆ ا ق ش قازاقستان ەكونوميكاسىنا 100 ميلليارد دوللاردان استام ينۆەستيتسيا سالعان ەڭ ءىرى ينۆەستور ەكەنىن اتاپ ءوتتى. بۇل ەكى ەلدىڭ ەكونوميكالىق ىنتىماقتاستىعىنىڭ قانداي دەڭگەيدە ەكەنىن كورسەتەدى؟ قازاقستاندا ينۆەستيتسيا تارتۋ ءۇشىن قانداي مۇمكىندىكتەر جاسالعان دەپ ويلايسىز؟
ا ق ش-تىڭ 100 ميللياردتان استام ينۆەستيتسياسى بۇل ەڭ الدىمەن قازاقستاننىڭ ينستيتۋتسيونالدى تۇراقتىلىعى مەن ەكونوميكالىق الەۋەتىنە حالىقارالىق ينۆەستورلاردىڭ جوعارى سەنىمىنىڭ ايقىن كورىنىسى. بيزنەستىڭ تۇرعىسىنان العاندا، بۇل ەلىمىزدىڭ زاڭنامالىق جانە رەتتەۋشى بازاسىنىڭ ايقىن، بولجامدى جانە قۇقىقتىق قورعالاتىنىن بىلدىرەدى.
پرەزيدەنتتىڭ ءبىرقاتار ا ق ش-تاعى كەزدەسۋى ەكىجاقتى قاتىناستاردىڭ ستراتەگيالىق ماڭىزدىلىعىن ناقتى كورسەتەدى، بۇل ينۆەستيتسيالىق كليماتتىڭ وڭ قالىپتاسۋىنا ىقپال ەتەدى. قازاقستاننىڭ مينەرالدى رەسۋرستارى - ۋران، مىس، ليتيي، گرافيت سىندى اسا قاجەتتى مەتالدار جاھاندىق «جاسىل» ەكونوميكا مەن سيفرلاندىرۋ ۇردىستەرىندە سۇرانىسقا يە.
سونىمەن قاتار، ەلىمىزدىڭ ەۋرازيا جۇرەگىندە ورنالاسۋى ءبىزدى ماڭىزدى لوگيستيكالىق ورتالىققا اينالدىرادى. يندۋستريا، اۋىل شارۋاشىلىعى جانە قىزمەت كورسەتۋ سالالارىندا ءىرى جوبالارعا قولداۋ كورسەتىلىپ، ارنايى ەكونوميكالىق ايماقتار مەن سيفرلىق ينفراقۇرىلىم دامىتىلىپ جاتىر. وسى فاكتورلار شوعىرلانۋى قازاقستاندى ينۆەستيتسيا تارتۋعا ءتيىمدى ءارى تۇراقتى ەلگە اينالدىرادى.
-«قازاقتەلەكوم» مەن Amazon Kuiper اراسىنداعى 200ميلليون دوللارلىق كەلىسىم جىلجىمالى بايلانىس ينفراقۇرىلىمىن دامىتۋعا جانە سپۋتنيكتىك بايلانىس ايماعىن قالىپتاستىرۋعا قالاي اسەر ەتەدى دەپ ويلايسىز؟
بۇل كەلىسىم قازاقستان مەن ورتالىق ازيا ءۇشىن ءىرى ستراتەگيالىق جوبا. تەك سپۋتنيكتىك ينتەرنەتكە قول جەتكىزۋ ەمەس، سيفرلىق ەگەمەندىك پەن تەحنولوگيالىق تاۋەلسىزدىككە باعىتتالعان ينفراقۇرىلىمدىق سەرپىلىس.
پرەزيدەنتتىڭ قولداۋىمەن جۇزەگە اسىپ جاتقان جوبا شالعاي ايماقتاردا، اۋىلدىق جەرلەردە، شەكارالاس اۋدانداردا تۇراقتى ينتەرنەتكە قول جەتكىزۋدى قامتاماسىز ەتەدى. بۇل ءبىلىم بەرۋ، دەنساۋلىق ساقتاۋ، اۋىل شارۋاشىلىعىن سيفرلاندىرۋ مەن مۋنيتسيپاليتەتتەردىڭ «اقىلدى» قىزمەتتەرىن دامىتۋعا جاڭا مۇمكىندىكتەر اشادى.
سونىمەن قاتار، بۇل جوبا قازاقستاندى ايماقتىق سپۋتنيكتىك بايلانىس حابى رەتىندە قالىپتاستىرۋعا العاشقى قادام. ەلىمىز جەرۇستى ستانتسيالارىن ورنالاستىرۋ، قىزمەتتەردى لوكاليزاتسيالاۋ جانە جابدىقتاردى لوگيستيكا جاساۋ ءۇشىن ءتيىمدى ورىن ۇسىنا الادى. قاجەتتى نورماتيۆتىك بازا مەن كادرلىق قولداۋ بولسا، قازاقستان تەك ىشكى نارىقتى عانا ەمەس، ورتالىق ازيا مەن ودان ءارى وڭتۇستىك ازيا ەلدەرىن دە قامتاماسىز ەتە الادى.
-Wabtec كومپانياسىمەن 4,2ميلليارد دوللارلىق كەلىسىم تەمىرجول سالاسىن جاڭعىرتۋعا ارنالعان ۇلكەن جوبا. مۇنداي ينۆەستيتسيالار ەكونوميكانى ءارتاراپتاندىرۋ مەن قىزمەت ەكسپورتىن ارتتىرۋعا قالاي اسەر ەتەدى؟
بۇل كەلىسىم جاي تەمىرجول تەحنيكالارىن جاڭارتۋ ەمەس، يندۋستريالىق ءوسۋدىڭ جاڭا مودەلىن قالىپتاستىرۋ. قازاقستاننىڭ گەوگرافيالىق ارتىقشىلىعىن ناقتى تابىسقا اينالدىرۋ ءۇشىن لوگيستيكانى مودەرنيزاتسيالاۋ كەرەك.
بۇل جوبا لوكوموتيۆتەر مەن ۆاگونداردى ساتىپ الۋمەن قاتار، ءوندىرىستىڭ ءبىر بولىگىن لوكاليزاتسيالاۋعا، جوعارى بىلىكتى كادرلار دايارلاۋعا جانە ولارعا قاتىستى سالالاردى دامىتۋعا مۇمكىندىك بەرەدى. بۇل ەكونوميكانى ءارتاراپتاندىرۋعا، جاڭا جۇمىس ورىندارىن قۇرۋعا جانە ماشينوستروەنيە مەن IT سياقتى سالالاردىڭ دامۋىنا سەرپىن بەرەدى.
سونداي-اق، قازاقستان كورشىلەس ەلدەرگە ترانسپورتتىق جانە ينجينيرينگتىك قىزمەتتەردى ەكسپورتتاۋعا دايىندالۋدا. قازىرگى تاڭدا تەحنيكانى سەرۆيستەۋ جانە وقىتۋ باعىتىندا بەلسەندى جۇمىس ءجۇرىپ جاتىر.
بۇل جوبا قازاقستاننىڭ جىبەك جولىنداعى لوگيستيكالىق حاب رەتىندە ءرولىن نىعايتىپ، قىتاي، رەسەي، ەۋروپا مەن تاياۋ شىعىس نارىقتارىندا پوزيتسياسىن كۇشەيتەدى.
-Chevron جانە ExxonMobil كومپانيالارىمەن كەلىسسوزدەردە كومىرسۋتەكتەردى ءوندىرۋدى ۇلعايتۋ ماسەلەسى قارالدى، ءبىراق قازاقستان «جاسىل» ەنەرگەتيكا مەن سيفرلاندىرۋعا داباسىمدىق بەرۋدە. بۇل ەكى باعىت اراسىنداعى بالانستى قالاي باعالايسىز؟
قازاقستاننىڭ پراگماتيكالىق بالانسى وتە ماڭىزدى. نارىقتىق ەكونوميكا تۇرعىسىنان كومىرسۋتەكتەر ەلدىڭ ماكروەكونوميكالىق تۇراقتىلىعى مەن ينفراقۇرىلىمىن دامىتۋعا باستى كىرىس كوزى.
سونىمەن بىرگە، بولاشاقتىڭ ەنەرگياسى تومەن كومىرتەكتى، سيفرلىق جانە ءارتاراپتاندىرىلعان بولادى دەگەن تۇسىنىك قالىپتاسۋدا. سوندىقتان قازاقستان جاڭارتىلاتىن ەنەرگيا كوزدەرىن، سۋتەگى ەنەرگەتيكاسىن، جەلى مەن ەنەرگيانى ساقتاۋ تەحنولوگيالارىن دامىتۋعا بەلسەندى ينۆەستيتسيا سالۋدا.
ۋران سەكتورىنىڭ ماڭىزى ەرەكشە: الەمدەگى ۋران جەتكىزىلىمدەرىنىڭ %40 ى قازاقستانعا تيەسىلى، ونىڭ ىشىندە ا ق ش يمپورتىنىڭ %24 ىن قۇرايدى. بۇل جاھاندىق ەنەرگەتيكالىق قاۋىپسىزدىكتىڭ ماڭىزدى قۇرامداس بولىگى.
جەكە مەن ءۇشىن ءداستۇرلى جانە جاڭا ەنەرگەتيكا سالالارى اراسىنداعى تەپە-تەڭدىك ۇزاق مەرزىمدى تۇراقتىلىق پەن باسەكەگە قابىلەتتىلىكتىڭ نەگىزى.
-قازاقستان مەن ا ق ش C5+ جانە B5+ فورماتتارىندا ستراتەگيالىق سەرىكتەستىكتى كەڭەيتۋدى كەلىستى. بۇل قازاقستاننىڭ ورتالىق ازياداعى ءرولىن قالاي كۇشەيتە الادى؟
C5+ جانە B5+ فورماتتارى بۇل قازاقستاننىڭ ايماقتاعى كوشباسشىلىق پوزيتسياسىن كۇشەيتەتىن ءارى تۇراقتاندىراتىن ماڭىزدى ستراتەگيالىق مەحانيزمدەر دەپ بىلەمىن. بۇل فورماتتار مەملەكەتتىك ورگاندار مەن ىسكەرلىك قوعامداستىق اراسىندا تۇراقتى ديالوگ پەن ناقتى ءىس-قيمىلداردى ىسكە اسىرۋعا باعىتتالعان.
پرەزيدەنتتىڭ قاتىسۋى مەن وسى فورماتتاردى بەلسەندى دامىتۋى قازاقستاننىڭ كوپۆەكتورلى سىرتقى ساياساتىنىڭ تيىمدىلىگىن ايقىندايدى. بۇل سەرىكتەستىكتەر ايماق ەلدەرىنىڭ ەكونوميكالىق ينتەگراتسياسىن تەرەڭدەتۋگە، ينفراقۇرىلىمدىق جوبالاردى بىرلەسىپ جۇزەگە اسىرۋعا، سونداي-اق يننوۆاتسيالار مەن سيفرلاندىرۋ سالاسىنداعى تاجىريبە الماسۋعا مۇمكىندىك بەرەدى.
بيزنەس- فورمات B5+ اياسىندا ترانسشەكارالىق جوبالار مەن ينۆەستيتسيالىق مۇمكىندىكتەر كەڭەيەدى، بۇل ءوز كەزەگىندە ايماقتىڭ ەكونوميكالىق تۇراقتىلىعى مەن باسەكەگە قابىلەتتىلىگىن ارتتىرادى. قازاقستاننىڭ نارىقتىق پوتەنتسيالى، ينستيتۋتسيونالدى تۇراقتىلىعى جانە ستراتەگيالىق گەوگرافيالىق ورنى ورتالىق ازيانىڭ ينۆەستيتسيالىق حابى رەتىندە ءرولىن بەكىتەدى.
ناتيجەسىندە، C5+ جانە B5+ بۇل قازاقستاننىڭ حالىقارالىق ارەناداعى ديپلوماتيالىق جانە ەكونوميكالىق سالماعىن ارتتىرىپ، ايماقتاعى نەگىزگى ويىنشىعا اينالۋىنا مۇمكىندىك بەرەتىن قۇرالدار.
-قازاقستان پرەزيدەنتى ب ۇ ۇ-نىڭ ءرولىن قولداپ، ورتالىق ازيا مەن اۋعانستانعا ارنالعان تۇراقتى دامۋ ماقساتتارى بويىنشا وڭىرلىك ورتالىقتىڭ اشىلۋىن قولدادى. بۇل قادامدى قازاقستاننىڭ حالىقارالىق ديپلوماتيالىق سالماعىن ارتتىرۋ ەلەمەنتى دەپ قاراۋعا بولا ما؟
- ءيا، بۇل قادام قازاقستاننىڭ «جۇمساق كۇش» ستراتەگياسىنىڭ ناقتى كورىنىسى. وڭىرلىك تۇراقتى دامۋ ماقساتتارى ورتالىعىنىڭ اشىلۋى قازاقستاننىڭ حالىقارالىق ارەنادا جاۋاپتى ءارى بەلسەندى ويىنشى رەتىندە ءوزىن كورسەتىپ، ايماقتىق تۇراقتىلىق پەن دامۋعا باعىتتالعان ناقتى ءىس- قيمىلدارعا باسشىلىق ەتۋگە دايىن ەكەنىن بىلدىرەدى.
پرەزيدەنتتىڭ وسى باستامانى قولداۋى دا حالىقارالىق قوعامداستىق الدىنداعى بەدەلدى نىعايتۋعا، ديپلوماتيالىق مۇمكىندىكتەردى كەڭەيتۋگە جانە قازاقستاننىڭ ءوز بەدەلىن جۇمساق كۇش ارقىلى ارتتىرۋعا باعىتتالعان ماڭىزدى ستراتەگيا. بۇل ورتالىق ەلدىڭ ديپلوماتيالىق اۋقىمىن كەڭەيتۋمەن قاتار، ورتالىق ازياداعى تۇراقتىلىق پەن دامۋ ماسەلەلەرىنە بەلسەندى ىقپال ەتۋگە مۇمكىندىك بەرەدى.
سونىمەن قاتار، مۇنداي باستامالار ينۆەستيتسيالىق تارتىمدىلىقتى ارتتىرادى، ويتكەنى ينۆەستورلار ءۇشىن تۇراقتى دامۋ، الەۋمەتتىك جاۋاپكەرشىلىك پەن حالىقارالىق ستاندارتتارعا ساي جۇمىس ىستەۋ ماڭىزدى. بۇل قازاقستاننىڭ «اشىق»، يننوۆاتسيالىق جانە جاھاندىق ترەندتەرگە يكەمدى ەل رەتىندە يميدجىن قالىپتاستىرادى.
وسىلايشا، وڭىرلىك ورتالىقتىڭ اشىلۋى قازاقستاننىڭ ايماقتىق كوشباسشىلىق پوزيتسياسىن نىعايتىپ، ونىڭ حالىقارالىق ديپلوماتيالىق سالماعىن جاڭا دەڭگەيگە كوتەرەدى.
ايتا كەتەلىك قازاقستان ا ق ش-پەن ستراتەگيالىق سالالاردا 5,2 ميلليارد دوللارلىق 11 قۇجاتقا قول قويعان ەدى.
