مەملەكەت باسشىسى قاسىم-جومارت توقايەۆتىڭ ۇكىمەتتىڭ كەڭەيتىلگەن وتىرىسىندا سويلەگەن ءسوزى

استانا. KAZINFORM - اقوردا سايتىندا پرەزيدەنتتىڭ ۇكىمەتتىڭ كەڭەيتىلگەن وتىرىسىندا سويلەگەن ءسوزىنىڭ تولىق ءماتىنى جاريالاندى.

قۇرمەتتى ۇكىمەت مۇشەلەرى جانە جيىنعا قاتىسۋشىلار!

جاڭا ۇكىمەتتىڭ العاشقى كەڭەيتىلگەن وتىرىسىن باستايمىز. ەڭ الدىمەن، پرەمەر-مينيستر ولجاس اباي ۇلى بەكتەنوۆتى وسى جوعارى لاۋازىمعا تاعايىندالۋىمەن قۇتتىقتايمىن. ۇكىمەت تابىستى جۇمىس ىستەيدى دەپ سەنەمىن. بۇگىن ءبىز بىلتىر اتقارىلعان جۇمىستى قورىتىندىلايمىز. سونداي-اق الداعى كەزەڭنىڭ باستى مىندەتتەرىنە توقتالۋىمىز كەرەك.

جالپى، وتكەن جىلى ەكونوميكامىز 5,1 پايىزعا ءوستى. ەڭ باستىسى، ەلىمىزدىڭ دامۋ قارقىنى باسەڭدەگەن جوق. الدىڭعى ۇكىمەت وسى باعىتتا ءبىراز جۇمىس ىستەدى. كەشە مەن بۇرىنعى پرەمەر-مينيستر ءاليحان سمايىلوۆقا العىسىمدى ءبىلدىردىم.

ءبىراق قازىر جايباراقات وتىرۋعا بولمايدى، سەبەبى الدىمىزدا اۋقىمدى جۇمىس تۇر. سوندىقتان ۇكىمەتتىڭ جۇمىسىنا جاڭا سەرپىن بەرۋ قاجەت. نەگىزگى ماقسات - بارشاڭىزعا بەلگىلى.

ءبىز 2029-جىلعا قاراي ەكونوميكامىزدىڭ كولەمىن 450 ميلليارد دوللارعا جەتكىزۋىمىز كەرەك. ياعني، ناقتى مەجە بار. ەندى تەك جۇمىس ىستەۋ قاجەت. بۇل - ەلىمىزدىڭ جالپى ىشكى ءونىمى جىل سايىن كەمىندە 6 پايىزعا ءوسۋى كەرەك دەگەن ءسوز. سونداي-اق ماكروەكونوميكالىق كورسەتكىشتەرمەن قاتار حالىقتىڭ ناقتى تابىسى دا قارقىندى تۇردە ارتۋى كەرەك. بۇل - وتە ماڭىزدى مىندەت. ءبىر سوزبەن ايتقاندا، بىزگە، شىن مانىندە، ساپالى دامۋ قاجەت. سوندىقتان ءاربىر قادامدى جان-جاقتى، مۇقيات ويلاستىرىپ، باتىل ارەكەت ەتۋ كەرەك.

الداعى مىندەتتەردى ورىنداۋ ءۇشىن ۇكىمەتكە دە، اكىمدىكتەرگە دە ءتيىستى قۇزىرەت بەرىلگەن. الايدا بۇل مۇمكىندىكتەر كوپ جاعدايدا دۇرىس قولدانىلماي جاتادى. سونىڭ كەسىرىنەن رەفورمالاردى جۇزەگە اسىرۋ قارقىنى باسەڭدەپ كەتتى. مۇندايدى دوعارۋ قاجەت.

مەملەكەتتىك ورگاندار اراسىندا ءوزارا كەلىسۋ مەن تالقىلاۋ جۇمىسى اياقتالعانشا، كەز كەلگەن باستامانىڭ نەگىزگى ءمان-ماڭىزى دا وزگەرىپ كەتەدى. بيۋروكراتيانى توقتاتۋ قاجەت، بىزگە ناقتى ناتيجە كەرەك. ۇكىمەت پەن اكىمدەر جۇمىس ىستەۋ ءتاسىلىن تۇبەگەيلى وزگەرتۋگە ءتيىس. جۇمىس بارىسىندا جۇيەلى ۇستانىم بولۋى قاجەت. ماسەلەنى جەدەل شەشۋمەن قاتار، ەكونوميكانىڭ ۇزاقمەرزىمدى دامۋىن قامتاماسىز ەتۋ وتە ماڭىزدى.

قازىرگى جاعدايدا ەكونوميكامىزدىڭ مەيلىنشە ەركىن دامۋىنا ءمان بەرۋىمىز قاجەت. ەلىمىزدى دامۋدىڭ جاڭا بەلەسىنە شىعارامىز دەسەك، بۇل جۇمىستى جەدەل جانە دايەكتى تۇردە جۇرگىزگەن ءجون. مەن بىلتىرعى جولداۋىمدا جاڭا ەكونوميكالىق ساياساتتىڭ نەگىزگى باعىتتارىن ايقىنداپ بەردىم. سوندىقتان بۇگىن مەن قازىرگى ەكونوميكالىق احۋالعا قاتىستى وزەكتى ماسەلەلەرگە توقتالامىن.

ءبىرىنشى. بيۋجەت جانە سالىق ساياساتىنىڭ تيىمدىلىگىن بارىنشا ارتتىرۋ قاجەت. سوڭعى بەس جىل ىشىندە بيۋجەت تاپشىلىعى 11 تريلليون تەڭگەدەن اسىپ كەتتى. سوندىقتان بيۋجەتتى ءتيىمدى باسقارۋ جانە ونىڭ ولشەمدەرىن نەعۇرلىم دۇرىس بولجاۋ ۇكىمەتتىڭ الدىندا تۇرعان باستى مىندەت بولىپ قالا بەرەدى.

قارجى مينيسترلىگى بىلتىرعى تابىس جوسپارىن الدىن الا تولەنگەن وسى جىلدىڭ سالىقتارى ەسەبىنەن ورىنداعانى بەلگىلى. 600 ميلليارد تەڭگە كولەمىندە قوسىلعان قۇن سالىعىن قايتارۋ ۋاقىتشا توقتاتىلدى. دەمەك بيۋجەت ماسەلەلەرى بيزنەستىڭ اينالىمداعى قاراجاتى ەسەبىنەن شەشىلدى.

ءالى شەشىمىن تاپپاعان تاعى ءبىر ماسەلە - بيۋجەتتى ءبولۋ ءتارتىبى. ول ەكونوميكالىق بەلسەندىلىكتى ارتتىرۋعا باعىتتالماعان. قاراجات كۇندەلىكتى ماسەلەلەردى شەشۋگە جۇمسالادى، ستراتەگيالىق ماقساتتار سونىڭ كولەڭكەسىندە قالادى. ۇكىمەت شىعىستاردىڭ ەكونوميكالىق پايداسى بارىنشا جوعارى بولۋىنا باسا ءمان بەرە وتىرىپ، ونىڭ ناقتى باسىمدىقتارىن ايقىنداۋى كەرەك.

ەندى بيۋجەتتىڭ كىرىس بولىگىنە كەلەيىك. قازىر جاڭا سالىق كودەكسى ازىرلەنىپ جاتىر. بۇل قۇجات ينۆەستورلارعا قولايلى جاعداي جاساۋ مەن بيۋدجەتكە قاجەتتى كولەمدە قارجى ءتۇسىرۋدىڭ اراسىندا كوكەيگە قونىمدى تەڭگەرىم بولۋىن قامتاماسىز ەتۋى كەرەك. الايدا بيزنەس قاۋىمداستىعىندا بۇل قۇجات، ەڭ الدىمەن، سالىق مولشەرلەمەسىن ءوسىرۋدى كوزدەيدى دەگەن پىكىر قالىپتاسىپ وتىر. قازاقستاندا تۇپكى ءمانى وزگەرىپ كەتكەن قوسىلعان قۇن سالىعىنىڭ ءوزىن رەفورمالاۋ قاجەت. ونى 12 پايىزدان 16 پايىزعا دەيىن كوتەرۋ ماسەلەنى شەشپەيدى. ساراپشىلار قوسىلعان قۇن سالىعىن كوتەرۋ كولەڭكەلى ەكونوميكانىڭ ۇلەسىن ارتتىرىپ، ينفلياتسيانىڭ وسۋىنە اكەپ سوقتىرۋى ىقتيمال دەپ ورىندى پىكىر ءبىلدىرىپ جاتىر. بۇل قادام ەلىمىزدىڭ ينۆەستيتسيالىق تارتىمدىلىعىنا دا كەرى اسەر ەتۋى مۇمكىن.

بۇرىنعى ۇكىمەت ۇلتتىق قوردان بولىنەتىن ترانسفەرتتىڭ ورنىنا سالىقتى كوتەرىپ، قازىناعا قوسىمشا قارجى تۇسىرەمىز دەگەن ءۋاجدى العا تارتاتىن. جاڭا سالىق كودەكسىن ازىرلەۋ بارىسىنا مەملەكەت باسشىسى رەتىندە مەنىڭ كوڭىلىم تولمايدى. الدىمىزدا ۇلتتىق ەكونوميكانى ساپالى ءارى قارقىندى دامىتۋ دەگەن وتە ماڭىزدى مىندەت تۇرعانىن تەرەڭ ءتۇسىنۋ قاجەت.

تابىس پەن مۇلىككە سالىق سالۋدىڭ جاڭا جۇيەسىن ەنگىزبەسەك، كاسىپكەرلەردى تابىسىن قالتاعا باسپاي، بيزنەسىن دامىتۋ ءۇشىن جۇمساۋعا ىنتالاندىرماساق، ارنايى سالىق رەجيمدەرىن وزگەرتپەسەك، بۇل مىندەتتى ورىنداي المايمىز. سوندىقتان سالىق كودەكسى سەكىلدى ستراتەگيالىق ماڭىزى بار قۇجاتتى ازىرلەۋگە وسى سالا ماماندارىنان بولەك ەكونوميستەر مەن بيزنەس وكىلدەرى جۇمىلدىرىلۋى قاجەت. ارينە، بيۋجەت قورجىنىن تولتىرۋ مىندەتىن ۇمىتۋعا بولمايدى. ەكونوميكا نەعۇرلىم قۋاتتى بولسا، سوعۇرلىم كوپ سالىق تۇسەدى دەگەن قاعيداتتى بەرىك ۇستانۋ كەرەك.

سالىقتى جايدان جاي كوبەيتە سالۋعا بولمايدى. ەڭ الدىمەن، سالىق سالۋ جۇيەسىن رەتتەپ، ونى جەتىلدىرۋ قاجەت. سونداي-اق كولەڭكەلى ەكونوميكانى بارىنشا ازايتۋ كەرەك. ياعني، سالىق جۇيەسىن باسقارۋ جۇمىسى دۇرىس جولعا قويىلماسا، ەڭ وزىق دەگەن سالىق ساياساتىنىڭ ءوزى ءتيىمسىز بولىپ شىعادى.

ۇكىمەت سالىق جەڭىلدىكتەرىن بەرۋدىڭ اشىق ءارى ناقتى ەرەجەلەرىن ازىرلەۋگە ءتيىس. قارجى مينيسترلىگىنىڭ مالىمەتى بويىنشا جەڭىلدىك بەرۋدىڭ سالدارىنان جىل سايىن بيۋدجەتكە ورتاشا ەسەپپەن 7 تريلليونعا جۋىق تەڭگە كەم تۇسەدى.

مەن سالىق جەڭىلدىكتەرىن 20 پايىزعا ازايتۋ تۋرالى تاپسىرما بەردىم. ءبىراق ءالى كۇنگە دەيىن ورىندالعان جوق، ءتىپتى، ماسەلەنى شەشۋ جولدارى دا ءازىر ەمەس. ميكرو جانە شاعىن كاسىپكەرلىك ءۇشىن ەڭبەكاقى تولەۋ قورىنان ءبىر رەتتىك تولەم جاساۋدى ەنگىزۋ ءىسى دە اياقسىز قالدى. بۇل نورمانىڭ ەنگىزىلگەنىنە ءبىر جىلدان استى. ۋاكىلەتتى ورگاندار جۇمىستىڭ تابىستى اتقارىلعانى تۋرالى ەسەپ بەردى. ال بيزنەس وكىلدەرى بۇرىنعىسىنشا سالىق پەن جارنانى بيۋدجەتتىك ەمەس قورلارعا جەكە-جەكە تولەۋدى جالعاستىرىپ جاتىر.

ءبىر جاعىنان، ورتا بيزنەسكە ناقتى قولداۋ كورسەتۋ ماسەلەسىنە ايرىقشا ءمان بەرۋ كەرەك. مىسالى، كوپ جاعدايدا بيزنەستى قولدان ۇساقتاپ جاتادى. كاسىپكەرلەردى ءتيىستى ساناتقا ءبولۋ ادىستەمەسى دۇرىس جولعا قويىلماعان. مەملەكەتتىك ساتىپ الۋ جانە مەملەكەتتىك قولداۋ شارالارىن ۇسىنۋ كەزىندە ورتا بيزنەسكە باسىمدىق بەرىلۋى كەرەك. وسى ماسەلەلەردى مىندەتتى تۇردە شەشۋ قاجەت. بيزنەسكە اكىمشىلىك قىسىم كورسەتۋدى ازايتۋ كەرەك، سونىڭ ىشىندە رەتتەۋ قاعيداتىن قولدانۋ ارقىلى ىقپال ەتۋدى دوعارعان ءجون. توقەتەرىن ايتساق، وسى سالاعا ساپالى وزگەرىس جاساۋ كەرەك.

تاعى ءبىر ماسەلە. سالىق جۇيەسىن تولىق سيفرلاندىرۋ قاجەت. بۇل سالا سيفرلىق تاسىلدەردى، اسىرەسە، جاساندى ينتەللەكتىنى قولدانۋ جاعىنان ەڭ الدىڭعى شەپتە بولۋعا ءتيىس. قىسقاسى، اتقاراتىن جۇمىس - اۋقىمدى.

مەملەكەتتىك كىرىستەر كوميتەتىندە 2000-2014-جىلدارى ىسكە قوسىلعان 14 اقپاراتتىق جۇيە بار. ولاردىڭ كوبى كەڭىنەن قولدانىلمايدى. 2021-جىلى بۇل جۇيەلەردىڭ ءبارى حالىقارالىق قارجى ۇيىمدارىنىڭ قولداۋىمەن 12 جىل بويى جاسالعان جاڭا جۇيەلەرمەن الماستىرىلۋى كەرەك ەدى. ءبىراق قاراجات يگەرىلگەنىنە قاراماستان، ەش ناتيجە جوق. ۆەدومستۆونىڭ بارلىق اقپاراتتىق جۇيەسىنە تاۋەلسىز IT- اۋديت جۇرگىزۋدى تاپسىرامىن.

جاڭا سالىق كودەكسىن ازىرلەۋمەن قاتار مەملەكەتتىك كىرىستەر كوميتەتىنىڭ جاڭا اقپاراتتىق ارحيتەكتۋراسىن قالىپتاستىرۋ قاجەت. جالپى، سالىق جانە بيۋدجەت سالاسىنا تۇبەگەيلى رەفورما قاجەت. سونىڭ ارقاسىندا مەملەكەت پەن بيزنەستىڭ اراسىندا جاڭا قوعامدىق شارت جاسالماق. وسىلايشا، ۇلتتىق تابىستى ءادىل ءبولۋدىڭ پاراساتتى جولى قالىپتاسادى. بۇل - ۇكىمەتتىڭ الدىندا تۇرعان نەگىزگى باسىمدىق. جاڭارعان سالىق جانە بيۋدجەت زاڭناماسى مەن جاريالاعان جاڭا ەكونوميكالىق ساياساتتىڭ بەرىك تۇعىرىنا اينالۋى كەرەك.

ەكىنشى. جاڭا ينۆەستيتسيالىق كەزەڭدى باستاۋ كەرەك. ءوندىرۋ سالاسىنداعى جوبالاردان تۇسكەن پايدا قايتادان ينۆەستيتسيا رەتىندە ەكونوميكاعا سالىنىپ جاتىر. تىكەلەي شەتەل ينۆەستيتسياسى، نەگىزىنەن، وسى قاراجاتتىڭ ەسەبىنەن قامتاماسىز ەتىلىپ وتىر.

نەگىزگى كاپيتالعا سالىنعان ينۆەستيتسيانىڭ ىشكى جالپى ونىمگە شاققانداعى ۇلەسى ازايىپ بارادى. بۇل كۇردەلى جاعداي دەۋگە بولادى. سەبەبى ەكونوميكاعا جەتكىلىكتى قاراجات سالىنباي جاتىر. سونىڭ سالدارىنان الداعى جىلدارى ەلدىڭ دامۋ قارقىنىن ساقتاپ تۇرۋدىڭ ءوزى قيىن بولۋى مۇمكىن. سوندىقتان ىشكى جانە سىرتقى ينۆەستيتسيانى ايتارلىقتاي كوبەيتۋ كەرەك. بۇل - جاڭادان قۇرىلعان ينۆەستيتسيالىق شتابتىڭ نەگىزگى مىندەتى. شتاب ەلگە ينۆەستيتسيا تارتۋعا قاجەتتى ءبىرتۇتاس ەكوجۇيە قالىپتاستىرۋى كەرەك. دامۋ ينستيتۋتتارىنىڭ جۇمىسىن جانداندىرىپ، بيزنەس وكىلدەرىمەن ءتيىمدى ديالوگ جۇرگىزۋگە ءتيىس. شەتەلدەگى مەكەمەلەردىڭ، ورتالىق پەن ايماقتاردىڭ اراسىندا تىعىز بايلانىس ورناتۋ قاجەت. ەڭ باستىسى، ينۆەستيتسيالىق شتاب قاجەتتى شەشىمدى دەر كەزىندە قابىلداۋى كەرەك.

ينۆەستورلارعا، مىسالى، 50 ميلليون دوللاردان كوپ قارجى سالۋعا دايىن ءىرى كومپانيالارعا «ءبىر تەرەزە» قاعيداسىمەن جان-جاقتى قولداۋ كورسەتكەن ءجون. سونىمەن قاتار جوبالاردىڭ ىسكە اسىرىلۋىن قاداعالايتىن ءتيىمدى مونيتورينگ جۇيەسىن ىسكە قوسۋ كەرەك.

مەملەكەتتىك ورگاندار پايداسى جوق پرەزەنتاتسيالار مەن ءىس-شارالار وتكىزۋمەن اۋەستەنبەۋگە ءتيىس. مەكەمە باسشىلارىنىڭ شەتەلگە جاساعان ءاربىر ءىسساپارى ناقتى ناتيجە بەرۋگە ءتيىس. ساپار قورىتىندىسى بويىنشا ۇكىمەت باسشىلىعىنا، قاجەت بولعان جاعدايدا، پرەزيدەنتكە ەسەپ بەرىلۋى كەرەك.

ينۆەستيتسيالىق جوبالاردى ىسكە اسىرۋعا قاتىستى كەدەرگىلەر، اسىرەسە، ايماقتاردا ءجيى بولىپ تۇرادى. اكىمدەر ينۆەستيتسيا تارتۋدىڭ ورنىنا ەسكى ادەتكە سالىپ، بيۋدجەت قاراجاتىنا سەنىپ وتىرادى. ال ايماقتارعا بارىپ، جۇمىس ىستەگىسى كەلەتىن ينۆەستور كوپتەگەن توسقاۋىلعا تاپ بولادى.

جەرگىلىكتى بيلىك كوپ جاعدايدا ەشقانداي ارەكەت جاسامايدى نە بولماسا ينۆەستوردى اۋرە-سارساڭعا سالادى. سونىڭ كەسىرىنەن كاسىپكەر جوباسىن كەيىنگە شەگەرەدى نەمەسە ءبىرجولا توقتاتۋعا ءماجبۇر بولادى.

ايماققا جەكە ينۆەستيتسيا تارتۋ اكىمدەردىڭ ەڭ باستى مىندەتىنىڭ ءبىرى بولۋى كەرەك. جالپى، بارلىق مەملەكەتتىك ورگان ەل ەكونوميكاسىنا مەيلىنشە كوبىرەك ينۆەستيتسيا تارتۋعا باسا ءمان بەرۋگە ءتيىس. بۇل - نەگىزگى باسىمدىق، ولاردىڭ جۇمىسى دا سوعان سايكەس باعالانۋى كەرەك.

ماسەلە شتات سانىن كوبەيتىپ، جۇمىس توبىن قۇرىپ، جاڭا تۇجىرىمداما جازۋدا ەمەس. بۇل، ەڭ الدىمەن، مەملەكەتتىك اپپاراتتىڭ جۇمىس ىستەۋ ءتاسىلىن وزگەرتەتىن ناقتى رەفورما. سونى دۇرىس ءتۇسىنۋ قاجەت.

ءبىز جارتى جىلدىڭ ناتيجەسى بويىنشا ينۆەستيتسيالىق شتابتىڭ جۇمىسىن قورىتىندىلايمىز. ءاربىر مينيستر مەن اكىمنىڭ وسى باعىتتا اتقارعان جۇمىسىنا ناقتى باعا بەرەمىز. تالاپ قاتاڭ بولادى.

ەلىمىزگە اۋقىمدى ينۆەستيتسيا تارتۋدىڭ تاعى ءبىر ماڭىزدى شارتى - ۇلتتىق ينفراقۇرىلىم جوسپارى. بۇل قۇجات ساپالى ازىرلەنۋگە ءتيىس. ويعا كەلگەننىڭ ءبارىن ءبىر قۇجاتقا جيناقتاپ، سوسىن بيۋدجەتتەن قارجى بولىنبەدى دەپ سىلتاۋ ايتۋ - قولىڭنان تۇك كەلمەيتىنىن مويىنداۋ دەگەن ءسوز. ۇكىمەتكە ينفراقۇرىلىم جوسپارىن قايتا قاراۋدى تاپسىرامىن.

نەگىزگى باسىمدىقتاردى ايقىنداپ، ستراتەگيالىق ماڭىزى بار جوبالارعا جەكە ينۆەستيتسيا تارتۋ ماسەلەسىن مۇقيات ويلاستىرۋ كەرەك. تەك اسا قاجەت بولعان جاعدايدا عانا قارجىلاي قولداۋ شارالارىن قاراستىرعان ءجون.

ەلدەن زاڭسىز شىعارىلعان اكتيۆتەردى قايتارۋ ينۆەستيتسيانىڭ تاعى ءبىر قاينار كوزى بولۋعا ءتيىس. مەن بۇل شارۋانىڭ باعىت-باعدارى تۋرالى بىرنەشە رەت ايتقان بولاتىنمىن. بيزنەس وكىلدەرىمەن كەزدەسۋلەردە دە وسى ماسەلەگە توقتالدىم. ۋاكىلەتتى قۇرىلىمدار جۇمىستى جانداندىرۋى كەرەك. تۇسكەن قاراجاتتى ەلىمىز ءۇشىن ماڭىزى زور جوبالاردى جۇزەگە اسىرۋعا پايدالانۋ قاجەت.

الايدا وزگە دە قۇقىق قورعاۋ ورگاندارى جۇگەنسىزدىككە جول بەرمەۋگە ءتيىس. تاعى دا ەسكەرتەمىن، «شاش ال دەسە، باس الىپ»، اسىرا سىلتەمەۋ كەرەك. مەن مۇنداي ءجونسىز ارەكەتتىڭ قاي-قايسىسىن دا قاتاڭ ايىپتايمىن. ءبىزدىڭ باستى مىندەتىمىز - كاسىپكەرلەردىڭ ەركىندىگىن شەكتەۋ ەمەس، كەرىسىنشە، ەلىمىزدە بيزنەسكە جانە ينۆەستيتسياعا جايلى ورتا قالىپتاستىرۋ. بۇل جۇمىستىڭ الەۋمەتتىك ادىلدىكتى قامتاماسىز ەتۋ تۇرعىسىنان ايرىقشا ءمانى بار. ماڭىزدى ەكونوميكالىق مىندەتتى ورىنداۋدى كوزدەيتىن وسى باستامانى ەشكىمنىڭ جوققا شىعارۋىنا جول بەرىلمەيدى.

ءۇشىنشى. مەملەكەتتىك ساتىپ الۋ، مەملەكەت پەن جەكەمەنشىك سەرىكتەستىگى، قۇرىلىس سالاسىن رەتتەۋ جۇيەسىن رەفورمالاۋ قاجەت. بۇل جۇمىس ينۆەستيتسيا تارتۋ جانە بيۋدجەت قاراجاتىن ءتيىمدى پايدالانۋ ىسىندەگى رەفورمالارمەن بارىنشا ۇيلەسىپ، ونى تولىقتىرا تۇسۋگە ءتيىس.

قازىر ماجىلىستە مەملەكەتتىك ساتىپ الۋ تۋرالى زاڭ جوباسى قارالىپ جاتىر. بۇل قۇجاتتى پىسىقتاپ، جەتىلدىرۋ قاجەت. پارلامەنت دەپۋتاتتارىنان وسىعان ەرەكشە ءمان بەرۋدى سۇرايمىن. ەڭ الدىمەن، اۋديتورلاردىڭ قىزمەتىن رەتتەۋ كەرەك. وسى ورايدا اركىمنىڭ زاڭ نورمالارىن ءوز قالاۋىنا قاراي يكەمدەپ، تۇسىندىرۋىنە جول بەرۋگە بولمايدى. بۇل - تاۋار، جۇمىس جانە قىزمەت ۇسىنۋشىلارعا قويىلاتىن تالاپتارعا دا قاتىستى ماسەلە. ولاردىڭ بەلگىلەنگەن مەرزىمدى بۇزعانى جانە جۇمىستى ساپاسىز ورىنداعانى ءۇشىن جاۋاپكەرشىلىگىن كۇشەيتۋ قاجەت. مۇنىڭ، اسىرەسە، قۇرىلىس سالاسى ءۇشىن ماڭىزى زور.

مەملەكەتتىك ساتىپ الۋ تۋرالى جاڭا زاڭ ەرس شارتتارىن قولدانا وتىرىپ، ينفراقۇرىلىم جوبالارىن تولىق جۇزەگە اسىرۋعا مۇمكىندىك بەرۋگە ءتيىس. بۇل رەتتە ەرس شارتتارىن جاساۋعا دايىندىق شارالارىنىڭ مەرزىمى قىسقا بولۋعا ءتيىس. سوندا اكىمدىكتەر باسىمدىق بەرىلگەن ءارى شۇعىل جۇزەگە اسىرىلۋعا ءتيىس جوبالاردى تەزدەتەدى.

مەملەكەت پەن جەكەمەنشىكتىڭ سەرىكتەستىگىن دامىتۋ ءۇشىن ءبىراز شارۋا اتقارىلدى. ءبىراق ناتيجەسى ءالى دە ماردىمسىز. قازىر مۇنداي جوبالار، نەگىزىنەن، الەۋمەتتىك سالاعا ەنگىزىلىپ جاتىر. بۇل سالادان كوپ تابىس تۇسپەيتىنى بەلگىلى. اشىعىن ايتقاندا، ءبىز نىسانداردىڭ قۇرىلىسىنا ءبولىپ تولەۋ ارقىلى قارجى قۇيىپ وتىرمىز. مەملەكەت ءۇشىن مۇنداي ءتاسىل، ارينە، ءتيىمسىز. جالپى، وسى سالاداعى نورمالار مەن راسىمدەر جەكە بيزنەسكە سالماق سالادى نە بولماسا ينۆەستورعا وتە ءتيىمدى بولعانىمەن، مەملەكەتكە پايدا اكەلمەيدى. ءبىر سوزبەن ايتقاندا، تەڭگەرىمدى، ياعني بالانستى ساقتاۋ كەرەك، مەملەكەت پەن ينۆەستوردىڭ مۇددەسى بىردەي ەسكەرىلۋى قاجەت. ءبىراق بىزدە مەملەكەت پەن جەكەمەنشىك سەرىكتەستىگى جەكە جوبالاردى بيۋجەتتەن استىرتىن قارجىلاندىراتىن تاسىلگە اينالىپ كەتتى.

مەملەكەت پەن جەكەمەنشىك سەرىكتەستىگى جۇيەسىن قايتا قۇرۋعا قاتىستى جۇمىس باياۋ ءجۇرىپ جاتىر. ازىرگە ناقتى ناتيجە جوق. ۇكىمەت وسى ماسەلەنى رەتكە كەلتىرۋ قاجەت.

ەشقانداي جاڭالىق ويلاپ تابۋدىڭ قاجەتى جوق. وعان الەمدەگى وزىق تاجىريبەنى پايدالانىپ، ۋاقىت تەزىنەن وتكەن تاسىلدەردى ۇسىنا الاتىن حالىقارالىق ۇيىمداردى تارتقان ءجون. بۇل ماسەلەنى شۇعىل شەشۋ كەرەك.

ەلىمىزدى ەكونوميكالىق-الەۋمەتتىك دامىتۋ ىسىندە ماڭىزدى ءرول اتقاراتىن قۇرىلىس سالاسىنىڭ ءتيىمسىز باسقارىلۋى وتە وزەكتى ماسەلە بولىپ تۇر. مىسالى، جوبالاردىڭ قۇنىن سمەتالىق ەسەپتەر ارقىلى انىقتاۋ ادىستەمەسى الەمدىك ستاندارتتارعا ساي ەمەس. ينۆەستورلار ۋاقىتىن، قاراجاتىن جانە جۇمىسقا دەگەن قۇلشىنىسىن جوعالتىپ، اقىرى قۇرىلىسقا رۇقسات بەرەتىن قۇجاتتار كوپ تالاپ ەتىلمەيتىن ەلدەرگە كەتىپ قالادى. ۇكىمەت حالىقارالىق تاجىريبەنى نەگىزگە الا وتىرىپ، ينۆەستورلار ءۇشىن جوبالىق-سمەتالىق قۇجاتتاردى بەكىتۋ ءتارتىبىن بارىنشا جەڭىلدەتۋ كەرەك.

وزدەرىڭىزگە ءمالىم، مەن وسىدان ءبىر جارىم جىل بۇرىن الەمدەگى وزىق تاجىريبەگە ساي كەلەتىن قالا قۇرىلىسى تۋرالى كودەكس ازىرلەۋدى تاپسىردىم. ءبىراق مەنىڭ اتىما ءبىرقاتار ساراپشىلار مەن كاسىپكەرلەردەن وتىنىشتەر كەلىپ جاتىر. ولاردىڭ ايتىپ جاتقان شاعىمدارى مىناداي: قازىرگى كودەكستىڭ جوباسى قويىلعان تالاپقا ساي كەلمەيدى، بۇرىننان بار نورمالار ۇسىنىلعان، جاڭا تاسىلدەر مەن شەشىمدەر جوق. سوندىقتان كودەكستىڭ جوباسىن قايتادان مۇقيات قاراپ، جەتىلدىرۋ قاجەت.

قازىر قۇرىلىس سالاسىندا ساراپتاما جاساۋدى مەملەكەتتىڭ يەلىگىنە قايتارۋ ماسەلەسى قىزۋ تالقىلانىپ جاتىر. ازاماتتاردىڭ قاۋىپسىزدىگىن قامتاماسىز ەتۋ - ەڭ باستى مىندەت. قۇرىلىس ساپاسىنا جاسالاتىن باقىلاۋدى مىندەتتى تۇردە كۇشەيتۋ كەرەك. بۇل - انىق دۇنيە. الايدا مەملەكەت وسى نارىقتى تۇگەل يەمدەنىپ الماۋى قاجەت. شىنايى باسەكە بولۋعا ءتيىس. ۇكىمەت بارلىق تاراپتىڭ مۇددەسىن ەسكەرۋى كەرەك.

بۇل سالادا ۇلەسكەرلىك قۇرىلىسقا، عيماراتتاردىڭ زاڭسىز ءارى ورىنسىز سالىنۋىنا، مۇلىك يەلەرىنىڭ بىرلەستىگىن رەفورمالاۋعا قاتىستى قوردالانعان ماسەلەلەر بار. ازاماتتار ۇنەمى شاعىمدانىپ جاتادى. الايدا قۇزىرلى ورگاندار ءالى كۇنگە دەيىن ءتيىستى شارا قولدانباي وتىر. ۇكىمەت بۇل ماسەلە بويىنشا جىل سوڭىنا دەيىن ناقتى شەشىم قابىلداۋى كەرەك.

تاعى ءبىر وزەكتى ماسەلە - سىبايلاس جەمقورلىق. بۇل - قۇرىلىس سالاسىن عانا ەمەس، جالپى ەكونوميكانى دامىتۋعا توسقاۋىل بولاتىن فاكتور. سىبايلاس جەمقورلىققا قارسى جاپپاي كۇرەسۋ قاجەت. مەن بۇل تۋرالى ۇنەمى ايتىپ ءجۇرمىن. وسى باعىتتا ءبىراز جۇمىس جاسالدى، ناتيجە دە بار. ءبىراق سولاي ەكەن دەپ، بوساڭسۋعا بولمايدى. جۇمىستى جالعاستىرۋ قاجەت. اسىرەسە، سيفرلاندىرۋدى بەلسەندى تۇردە قولدانۋ كەرەك.

قازىر قۇرىلىس سالاسىندا بىرنەشە اقپاراتتىق جۇيە بار. وسىنداي تاسىلدەر ارقىلى بولىنگەن قاراجاتتىڭ ماقساتقا ساي جۇمسالۋىن قامتاماسىز ەتۋ قاجەت، ياعني بارىنشا اشىق جانە قاتاڭ باقىلاۋ بولۋعا ءتيىس. بۇل - وتە ماڭىزدى ماسەلە. سەبەبى قارجىنىڭ ۇرلانۋى، ەڭ الدىمەن، قۇرىلىستىڭ ساپاسىنا اسەر ەتەدى جانە بيۋدجەتكە قوسىمشا سالماق سالادى.

اقشاعا سيفرلىق تەڭگە ارقىلى ەن سالۋ جانە ونى قاداعالاۋ، باسقاشا ايتقاندا، «اقشانى بوياۋ» بيۋجەت قاراجاتىنىڭ جۇمسالۋىن باقىلايتىن وتە ماڭىزدى تەتىك بولۋى مۇمكىن. بۇگىندە سيفرلىق ۆاليۋتانى قولدانۋعا قاتىستى پيلوتتىق جوبالار ءتيىمدى جۇزەگە اسىرىلىپ جاتىر. سىبايلاس جەمقورلىققا قارسى ءىس-قيمىل اگەنتتىگىنە ۇكىمەتپەن جانە ۇلتتىق بانكپەن بىرلەسىپ، وسىنداي جوبالاردىڭ اۋقىمىن كەڭەيتۋدى، ونىڭ ىشىندە قۇرىلىس سالاسىنا بارىنشا ەنگىزۋدى تاپسىرامىن.

ءتورتىنشى. ەكونوميكانى كەشەندى تۇردە ىرىقتاندىرۋ ءۇشىن جۇيەلى شارالار قابىلداۋ قاجەت. بۇل - مەملەكەتتىڭ ەكونوميكالىق ۇدەرىستەرگە شامادان تىس ارالاسۋىنان بىرتىندەپ باس تارتۋعا مۇمكىندىك بەرەتىن وتە ماڭىزدى رەفورما. مىسالى، وتىن-ەنەرگەتيكا نارىعىنداعى باعانى شەكتەن تىس رەتتەۋ مۇناي ءوندىرىسىن تومەندەتىپ، ءونىم تاپشىلىعىن تۋىنداتتى. ۇكىمەت بۇل جاعدايدان ءتيىستى قورىتىندى جاسادى، احۋال بىرتىندەپ تۇزەلىپ جاتىر.

سونىمەن بىرگە ۇيالى بايلانىس نارىعىندا ولقىلىقتار كوپ. قىزمەت ساپاسىن ءالى دە جاقسارتا ءتۇسۋ كەرەك. مەملەكەتتىڭ ۇلەسىن بىرتىندەپ ازايتىپ، باسى ارتىق شەكتەۋ جانە رەتتەۋ شارالارىن الىپ تاستاۋ قاجەت. بۇلار ەكونوميكانىڭ بارلىق سالاسىنا قاتىستى ماڭىزدى مىندەتتەر.

باقىلاۋسىز مونوپوليانى، رەسۋرستاردى ادىلەتسىز ءبولۋدى، باسەكەنىڭ زاڭسىز تاسىلدەرىن قولدانۋدى تۇبىرىمەن جويۋ قاجەت. جەكەشەلەندىرۋ ءتيىمدى جۇرگىزىلگەن جاعدايدا عانا ەكونوميكانىڭ بارىنشا ەركىن دامۋىنا جول اشىلادى. بۇل ماسەلە بويىنشا كوپتەگەن جوسپار جاسالدى. دەگەنمەن، «باياعى جارتاس - سول جارتاس» كۇيىندە قالىپ تۇر. سەبەبى بۇل جوسپاردىڭ ءبارى قۇر ءتىزىم رەتىندە ازىرلەندى. وندا مۇلىكتى يەلىكتەن شىعارۋ قاجەتتىگىنە تالداۋ جاسالعان جوق، جەكەشەلەندىرۋدىڭ ناقتى شارتتارى دا انىقتالماعان.

جەكەشەلەندىرىلەتىن كاسىپورىندار تۋرالى اقپارات قولجەتىمدى ەمەس. جەكەشەلەندىرۋ ءتاسىلىن تاڭداۋ ءتارتىبى دە تولىق رەتتەلمەگەن. بۇل جاعداي سىبايلاس جەمقورلىق قاۋپىن تۋىنداتادى. ۇكىمەتكە مەملەكەتتىك مەنشىك ءتىزىلىمىن قايتا قاراۋدى جانە جەكەشەلەندىرۋ ۇدەرىسىنىڭ ءادىس-ءتاسىلىن ناقتىلاۋدى تاپسىرامىن.

ۇلتتىق كومپانيالاردى IPO- عا شىعارۋ ماسەلەسىن قايتا قاراۋ وتە ماڭىزدى. بۇل ىستە نەگىزگى ماقسات - مەملەكەتتىك اكتيۆتەردىڭ تيىمدىلىگىن ارتتىرۋ. كورپوراتيۆتىك باسقارۋدىڭ زاماناۋي ءادىس- تاسىلدەرىن ەنگىزۋ قاجەت. سول ارقىلى كومپانيالاردىڭ بارىنشا اشىق قىزمەت ەتۋىن قامتاماسىز ەتۋگە بولادى. ۇكىمەت الداعى ەكى جىلدا اكسيالارىنىڭ ەداۋىر بولىگى IPO- عا شىعارىلاتىن ءىرى نىسانداردىڭ ناقتى ءتىزىمىن جاساۋعا ءتيىس.

تاعى ءبىر ماڭىزدى ماسەلە. كۆازيمەملەكەتتىك سەكتوردا اۋقىمدى رەفورما جاساۋ قاجەت. قاي جەردە مەملەكەتتىڭ ۇلەسى ساقتالۋى كەرەك، قاي تۇستا باسەكەنى دامىتۋ قاجەت دەگەن ماسەلەنى ءبىرجولا شەشىپ العان ءجون. اسىرەسە، «سامۇرىق-قازىنا» قورىنا كىرەتىن كومپانيالاردا مەملەكەتتىڭ ۇلەسى باسىم. سوندىقتان جۇمىستى سولاردان باستاۋ كەرەك. قوردى تۇبەگەيلى ساۋىقتىرۋ ءۇشىن جۇيەلى ءارى تىڭ شارالار قاجەت. نەگىزگى ماقسات - ينۆەستورلارمەن بىرلەسە وتىرىپ، ءىرى جوبالاردى كەڭىنەن جۇزەگە اسىرۋ ارقىلى قوردىڭ ەكونوميكالىق قۇنىن ارتتىرۋ.

ۇكىمەتكە ءبىر اي ىشىندە ستراتەگيالىق جوسپارلاۋ جانە رەفورمالار، باسەكەلەستىكتى قورعاۋ جانە دامىتۋ اگەنتتىكتەرىمەن بىرلەسە وتىرىپ، ەكونوميكانى ىرىقتاندىرۋ (ليبەراليزاتسيا) تۋرالى جارلىقتى ازىرلەۋدى تاپسىرامىن. قۇجاتتا ءۇش باعىتقا باسا ءمان بەرىلۋى كەرەك: نارىقتاعى باسەكەنى ارتتىرۋ، جەكەشەلەندىرۋدى ءتيىمدى جۇرگىزۋ جانە كۆازيمەملەكەتتىك سەكتوردى رەفورمالاۋ ماسەلەلەرى.

بەسىنشى. ەلىمىزدەگى ءوندىرىستىڭ دامۋىنا تىڭ سەرپىن بەرۋ قاجەت. بارشاعا تۇسىنىكتى جانە ءتيىمدى يندۋستريا ساياساتىن جۇرگىزۋ ءۇشىن بىلتىر جەكە مينيسترلىك قۇرىلدى. سودان بەرى ءبىراز ۋاقىت ءوتتى، ەندى جۇمىستىڭ ناتيجەسىن كورسەتۋ كەرەك. مينيسترلىك سالانىڭ دامۋ باعدارىن انىقتاپ، ينۆەستورلارعا جول كورسەتۋى كەرەك. وزىق تەحنولوگيانى قولداناتىن جاڭا وندىرىستەر اشۋ قاجەت. الايدا ناقتى شارالار مەن ءادىس-تاسىلدەر دايىن ەمەس. ءوندىرىستىڭ دامۋىنا سەرپىن بەرەتىن جوبالاردىڭ ءتىزىمى بار، دەگەنمەن، بۇل جۇمىس تا تولىق اياقتالماعان.

بۇل وندىرىستەر ەكونوميكا قۇرىلىمىن وزگەرتۋگە، ەلىمىزدىڭ مىقتى ونەركاسىپتىك نەگىزىن قالاۋعا جانە تەحنولوگيالىق ءوسىمدى قامتاماسىز ەتۋگە ءتيىس. ازىرگە مۇنىڭ ەشقايسىسى ىسكە اسقان جوق. كوپتەگەن جوبانى قارجىلاندىرۋ كوزدەرى ايقىندالعان جوق.

مەملەكەت بولاشاقتا ەلىمىزدىڭ ەكونوميكالىق وركەندەۋىنە نەگىز بولاتىن اۋقىمدى ءارى يننوۆاتسيالىق جوبالاردى ءبىرىنشى كەزەكتە قولداۋى قاجەت. وسى تۇستا جۇمىس ىستەپ تۇرعان وندىرىستەردى جاڭعىرتۋمەن قاتار، ەلىمىز ءۇشىن مۇلدە جاڭا ءوندىرىس ورىندارىن اشۋعا باسا ءمان بەرۋ كەرەك.

ۇكىمەت حالىقارالىق قارجى ينستيتۋتتارىمەن، ترانسۇلتتىق كورپوراتسيالارمەن جانە وتاندىق كاسىپكەرلەرمەن اراداعى سىندارلى ديالوگتى نىعايتا ءتۇسۋى قاجەت. جالپى، ەلىمىزدىڭ بولاشاقتاعى يندۋستريالىق كەلبەتى قانداي بولادى، قانداي كاسىپورىندار ماڭىزدى ءرول اتقارادى دەگەن ساۋالدارعا جاۋاپ بولۋعا ءتيىس. ياعني، ۋاقىتتىڭ تالابىنا ساي بەلسەندى جۇمىس ىستەۋ كەرەك.

كەلەسى ماڭىزدى مىندەت بۇل - قازىرگى ءوندىرىس ورىندارىن تۇبەگەيلى جاڭعىرتۋ ماسەلەسى. بۇل جۇمىستى، ەڭ الدىمەن، ابدەن توزعان مەتاللۋرگيا كومبيناتتارىنان باستاۋ كەرەك. ويتكەنى ونداعى جاعداي وتە ناشار دەۋگە بولادى. سەبەپ - بارىمىزگە بەلگىلى. ءوندىرىستى دامىتۋعا جانە جاڭعىرتۋعا قاجەتتى ينۆەستيتسيا سالىنبايدى. سونىڭ سالدارىنان دايىن ءونىمنىڭ قوسىلعان قۇنى تومەندەيدى، ساپالى جۇمىس ورىندارى ازايادى.

بۇدان بولەك، ءوندىرىستىڭ تەحنيكالىق جاعدايىنا دا قاتاڭ باقىلاۋ جاساپ وتىرۋ قاجەت. كەيبىر ينۆەستور تاپقان تابىسىن تەك قالتاعا باسقاندى ءجون كورەدى. ەڭبەك قاۋىپسىزدىگى، ەكولوگيا، ءوندىرىستى جاڭعىرتۋ سياقتى ماڭىزدى ماسەلەلەرگە مۇلدە نازار اۋدارىلمايدى. مۇنداي جاعدايعا ءبارىمىز كۋا بولدىق. سوندىقتان مەنىڭ تاپسىرماممەن قاراعاندى كومبيناتى ۇلتتىق ينۆەستورعا بەرىلدى. وعان بەرىلۋىنىڭ باستى سەبەبى - ينۆەستوردىڭ كاسىپورىندى كەشەندى تۇردە جاڭعىرتامىن دەگەن نيەتىنىڭ بولۋى. ءوندىرىستىڭ جۇمىسىن توقتاتپاۋ جانە اپاتتى جاعدايعا جول بەرمەۋ ءۇشىن كەن ورنىن دەرەۋ قالپىنا كەلتىرۋ، وندىرىستىك قاۋىپسىزدىكتى كۇشەيتۋ، ماتەريالدىق-تەحنيكالىق بازانى جاڭارتۋ كەرەك.

سونداي-اق جاڭا وندىرىستەر اشىپ، قوسىلعان قۇنى جوعارى تاۋارلار شىعارۋ ءۇشىن اۋقىمدى ينۆەستيتسيا تارتقان ءجون. جوعارى تەحنولوگيامەن ساپالى قۇرىش قۇيۋ ءتاسىلىن مەڭگەرۋ كەرەك. مۇنداي ونىمدەر كولىك جاساۋ ونەركاسىبىنە جانە باسقا دا سالالارعا قاجەت. الداعى بەس جىلدا كاسىپورىن ءوندىرىس قارقىنىن بارىنشا ارتتىرىپ، ت م د- دا كوش باستاپ تۇرعان مەتاللۋرگيا كومبيناتتارىنىڭ قاتارىنا قايتا قوسىلۋى كەرەك.

كەلەسى ماڭىزدى مىندەت. يندۋستريا سالاسىندا مىقتى ورتا كاسىپكەرلىكتى قالىپتاستىرۋ قاجەت. مەن وسى ماسەلەنى بىرنەشە رەت كوتەردىم. الايدا ءالى كۇنگە دەيىن جۇيەلى جۇمىس جوسپارى جاسالعان جوق. قانداي باسىمدىقتار بولۋى كەرەك، كاسىپكەرلەرگە قانداي قولداۋ كورسەتىلەدى دەگەن سۇراقتاردىڭ جاۋابى ازىرگە بەلگىسىز.

جالپى، ەلىمىزدە زامانعا ساي جاڭا وندىرىستەر اشۋعا مۇمكىندىك جەتەدى. مىسالى، ءىرى مۇناي-گاز جانە تاۋ-كەن كومپانيالارى جەر قويناۋىن يگەرۋ كەزىندە وزىق تەحنولوگيانى پايدالانا وتىرىپ، ۇلتتىق ەكونوميكانىڭ قۇرىلىمىن وزگەرتۋگە ءتيىس.

ەلىمىزدە جول جانە قۇرىلىس تەحنيكاسىن، ەنەرگەتيكا سالاسىنا، سۋارۋ جۇيەسىنە قاجەتتى قۇرال-جابدىقتار مەن باسقا دا كوپتەگەن دايىن ءونىم شىعارۋعا بولادى. مۇنداي وندىرىستەردى قازىردەن باستاپ قولعا الماساق، قۇرال-جابدىق يمپورتىنا تولىق تاۋەلدى بولىپ قالۋىمىز ابدەن مۇمكىن. سوندىقتان يندۋستريالىق ساياسات ينفراقۇرىلىمدى جاڭعىرتۋ جانە مينەرالدى-شيكىزات كەشەنىن دامىتۋ جوسپارىنا ساي جۇرگىزىلۋى وتە ماڭىزدى.

وسى ورايدا ەلىمىز ماشينا جاساۋ سالاسىندا ءبىرشاما تابىسقا جەتتى. ەندى اۆتوكولىك قۇراستىرۋدىڭ اناعۇرلىم كۇردەلى دەڭگەيىنە بىرتىندەپ كوشۋ كەرەك.

ەلىمىزدە وڭدەۋ ونەركاسىبىنىڭ باسقا دا بولاشاعى زور سالالارىن دامىتقان ءجون. سونداي-اق ىشكى نارىقتىڭ سۇرانىسىن تولىق وتەگەننەن كەيىن بيزنەستى ەكسپورتقا شىعۋعا باعىتتاۋ قاجەت. مۇنداي قادام كاسىپكەرلەرىمىزدىڭ باسەكەگە قابىلەتى جوعارى ەكەنىن كورسەتەتىن بولادى.

ناقتى سەكتوردى ۇزاق مەرزىمگە ارنالعان قارجىمەن قامتاماسىز ەتۋ - ونەركاسىپ سالاسىن قارقىندى دامىتۋدىڭ نەگىزگى شارتى. ءبىرىڭعاي جيناقتاۋشى زەينەتاقى قورىنىڭ اكتيۆتەرىن ءتيىمدى پايدالانۋ - وسى ماسەلەنى شەشۋدىڭ ءبىر امالى. بۇل رەتتە، ارينە، مىندەتتى تۇردە زەينەتاقى جيناعىنىڭ ساقتالۋىن قامتاماسىز ەتۋ كەرەك. سوندىقتان ەكونوميكانى ءارتاراپتاندىرۋعا جانە يندۋستريالاندىرۋعا ىقپال ەتەتىن جوبالاردى مۇقيات ىرىكتەۋ قاجەت. ەكونوميكالىق اينالىمعا تۇسەتىن زەينەتاقى اكتيۆتەرىن تەك قانا نارىق تالاپتارىنا ساي قولدانۋ كەرەك. بۇل ماسەلەدە سالىمشىلار الدىنداعى جاۋاپكەرشىلىك وتە جوعارى. قاجەت بولسا، ۇكىمەت ءبىرىڭعاي زەينەتاقى سالىمدارى ەسەبىنەن جۇزەگە اسىرىلاتىن جوبالاردىڭ پايىزدىق ءوسىمىن سۋبسيديالاۋعا ءتيىس. وسى ماڭىزدى جۇمىسقا كۆازيمەملەكەتتىك قۇرىلىمدار سياقتى دەلدالداردى قولدان جاساۋدىڭ قاجەتى جوق. مۇنداي جاعداي بۇرىن تالاي رەت بولعان. بۇل ىسكە ءتيىستى ساراپتاما جاساي الاتىن جانە قاجەتتى ينفراقۇرىلىمى بار ەكىنشى دەڭگەيدەگى بانكتەردى بەلسەندى تۇردە تارتۋ كەرەك.

بانكتەردى ەكونوميكانىڭ ناقتى سەكتورىنا قارجى قۇيۋعا ىنتالاندىرۋ كەرەك. ۇكىمەت پەن ۇلتتىق بانك ءوزارا تىعىز ىنتىماقتاسىپ، بۇل جۇمىستى بىرلەسە جۇرگىزۋگە ءتيىس. جالپى، ۇلتتىق بانك ينفلياتسيا ۇدەرىسى مەن ەكونوميكانىڭ ءوسىمىن باقىلاپ وتىرۋدى كوزدەيتىن ءتيىمدى جالپى مەملەكەتتىك ساياساتتى ۇستانۋى كەرەك.

التىنشى. اگروونەركاسىپ كەشەنىن دامىتۋ جانە سۋ رەسۋرستارىن ۇنەمدەپ پايدالانۋ وتە ماڭىزدى.

اۋىل شارۋاشىلىعىنىڭ دامۋىن تەجەپ تۇرعان كەدەرگىلەردى ءبارىمىز بىلەمىز. باستى تۇيتكىل-جىلدار بويى قاجەتتى قارجىنىڭ جەتكىلىكتى بولىنبەۋى. ينۆەستيتسيانىڭ تاپشىلىعى تەحنيكانىڭ توزۋىنا، ەگىننىڭ بىتىك جانە ەڭبەكتىڭ ءونىمدى بولماۋىنا اكەپ سوقتىرادى. سوندىقتان اۋىل شارۋاشىلىعىنا بولىنەتىن قارجىنى بارىنشا، ءتىپتى، مۇمكىندىك بولسا، ەكى ەسە ارتتىرۋ قاجەت. وعان بيۋدجەتتەن عانا ەمەس، باسقا دا قارجى كوزدەرىنەن، سونىڭ ىشىندە ەكىنشى دەڭگەيدەگى بانكتەردەن قاراجات تارتقان ءجون.

كوكتەمگى ەگىس ناۋقانىنا جانە كۇزگى جيىن-تەرىنگە جەڭىلدىكپەن بەرىلەتىن نەسيەنى 1,5 تريلليون تەڭگەگە دەيىن ارتتىرۋ كەرەك. ال ينۆەستيتسيالىق جوبالارعا بولىنەتىن جەڭىلدەتىلگەن نەسيەنى 800 ميلليارد تەڭگەگە جەتكىزۋ قاجەت. جەڭىلدىكپەن ليزينگ بەرۋگە جىل سايىن كەمىندە 450 ميلليارد تەڭگە بولىنۋگە ءتيىس. سوندا ءار جىل سايىن اۋىل شارۋاشىلىعى تەحنيكاسىنىڭ 10 پايىزى جاڭارىپ وتىرادى. بۇل شارالار اۋىل شارۋاشىلىعىنىڭ جالپى ءونىمىن 2 ەسە ارتتىرۋعا جول اشادى.

سونداي-اق مينەرالدى تىڭايتقىش سەبۋدى عىلىمي نەگىزى بار قاجەتتىلىكتىڭ تىم بولماعاندا جارتىسىنا جەتكىزۋگە مۇمكىندىك بەرەدى. ءبىر گەكتار جەردەن 10 سەنتنەر ءونىم الۋ-ەلىمىز ءۇشىن ماقتاناتىن كورسەتكىش ەمەس. دەمەك قازاقستانداعى كاسىپورىنداردا ساپالى تىڭايتقىشتار وندىرىلگەنىمەن، اگروحيميا سالاسىندا مۇلدە جۇمىس ىستەلمەيدى.

مەن بىلتىرعى جولداۋىمدا وسى سالاعا قاتىستى ناقتى تاپسىرما بەردىم. ءۇش جىل ىشىندە اگروونەركاسىپ سالاسىنداعى وڭدەلگەن ءونىمنىڭ ۇلەسىن 70 پايىزعا جەتكىزۋ تۋرالى مىندەت قويىلدى. بۇل باعىتتا اۋىز تولتىرىپ ايتارلىقتاي جۇمىس جاسالىپ جاتقان جوق. قازىرگى تاڭدا تەك شيكىزات وندىرىسىنە عانا سەنىپ وتىرۋعا بولمايدى.

اۋىل شارۋاشىلىعى ءونىمىن وڭدەۋمەن بەلسەندى تۇردە اينالىسۋ كەرەك. ۇكىمەت وسى ماسەلەگە ايرىقشا نازار اۋدارۋعا ءتيىس. اۋىل شارۋاشىلىعىمەن شۇعىلدانام دەۋشىلەردىڭ سانىن مەيلىنشە كوبەيتۋ كەرەك. داقىل ءتۇرىن كوبەيتىپ، ەگىننىڭ شىعىمىن ارتتىرىپ جاتقان ديقاندارعا جان-جاقتى قولداۋ كورسەتكەن ءجون.

سونداي-اق ءبىرىڭعاي جەر سالىعىن قولدانۋ ماسەلەسىن قايتا قاراستىرۋ قاجەت. سەبەبى، ءىس جۇزىنە كەلگەندە، ءبىراز تۇيتكىل بار. نەگىزگى تالاپ - سالىق تولەۋدى جەڭىلدەتۋ عانا ەمەس. ەڭ باستىسى، شارۋالار جەردى ءتيىمدى پايدالانىپ، بارىنشا مول ءونىم بەرۋگە ۇمتىلۋى كەرەك.

مەملەكەتتىك قولداۋ شارالارىن «ءبىر تەرەزە» قاعيداسىمەن جۇزەگە اسىرۋ قاجەت، ياعني سالالىق قارجى ينستيتۋتتارىنىڭ قىزمەتىن ءبىر جەرگە بىرىكتىرگەن ءجون.

اگرارلىق نەسيە كورپوراتسياسىنىڭ الەۋەتىن ارتتىرىپ، وعان اكىمدىكتەردىڭ اۋىل شارۋاشىلىعىن سۋبسيديالاۋ قۇزىرەتىن بەرۋ قاجەت. ول ءۇشىن اگروونەركاسىپ كەشەنى سۋبەكتىلەرىنە جەڭىلدەتىلگەن نەسيە جانە سۋبسيديا بەرۋ قىزمەتتەرىن ءبىرىڭعاي سيفرلىق پلاتفورماعا بىرىكتىرۋ كەرەك.

جالپى، اگروونەركاسىپ كەشەنىنە اۋقىمدى رەفورما جاسالۋعا ءتيىس. ناقتى ايتقاندا، جاڭا تەحنولوگيالاردى ەنگىزىپ، جەردى جانە باسقا رەسۋرستاردى ۇتىمدى پايدالانىپ، جەڭىلدىكتەر مەن سۋبسيديالاردىڭ تيىمدىلىگىن ارتتىرۋ قاجەت. مۇنىڭ ءبارى، تۇپتەپ كەلگەندە، اۋىل شارۋاشىلىعىنداعى ەڭبەك ونىمدىلىگىن ارتتىرادى، ياعني ناقتى ناتيجە بەرەدى.

سۋ رەسۋرستارىنىڭ قولجەتىمدى بولۋى - اگروونەركاسىپ كەشەنىنىڭ تۇراقتى دامۋىنا تىكەلەي ىقپال ەتەتىن ماڭىزدى فاكتور. بىلتىر جامبىل وبلىسىنىڭ ديقاندارى سۋ تاپشىلىعىنان قاتتى زارداپ شەكتى. بيىل دا قۇرعاقشىلىق بولۋى مۇمكىن. ارنايى قۇرىلعان سۋ رەسۋرستارى جانە يرريگاتسيا مينيسترلىگىنىڭ جۇمىسى ازىرگە ويداعىداي ناتيجە بەرگەن جوق. ال كورشى مەملەكەتتەر سۋ تاپشىلىعىن جويۋ ءۇشىن ناقتى ماقسات قويىپ، بەلسەندى جۇمىس ىستەپ جاتىر.

ال بىزدە بولسا، سۋ رەسۋرستارىن باسقارۋ جۇيەسىن دامىتۋ تۇجىرىمداماسى تەك جاقىندا عانا قابىلداندى. بۇل قۇجات تىم ۇزاق تالقىلاندى. اشىعىن ايتۋ كەرەك، جاعداي وتە كۇردەلى. مىسالى، ەلىمىزدەگى سۋارمالى جەردىڭ 13 پايىزىندا عانا سۋ ۇنەمدەۋ تەحنولوگياسى بار. اسىرەسە، تۇركىستان جانە قىزىلوردا وبلىستارىنداعى جاعداي مۇشكىل، قۇرعاقشىلىق قاۋپى اسا جوعارى. سوعان قاراماستان، وسى ايماقتاردا ءتيىستى جۇمىس جۇرگىزىلىپ جاتقان جوق. سوندىقتان سۋدى كوپ قاجەت ەتەتىن داقىلداردى ازايتىپ، قۇرعاقشىلىققا ءتوزىمدى داقىلداردى كوبەيتۋ كەرەك، سۋ ۇنەمدەيتىن تەحنولوگيانى ەنگىزۋ قاجەت. احۋالدى جاقسارتۋ ءۇشىن باتىل ارەكەت جاساۋ كەرەك.

ەڭ الدىمەن، سۋ ۇنەمدەۋ تەحنولوگياسىن كەڭ اۋقىمدا ەنگىزگەن ءجون. شىنى كەرەك، ءبىز سۋدى تىم ورىنسىز جۇمسايمىز. «سۋدىڭ دا سۇراۋى بار». بۇكىل ەل بولىپ سۋدى ۇنەمدەپ پايدالانۋ مادەنيەتىن قالىپتاستىرۋىمىز كەرەك. كورشى مەملەكەتتەردىڭ تاجىريبەسىن زەرتتەپ، ءتيىمدى تۇستارىن الۋ قاجەت. ەلدى سۋمەن قامتاماسىز ەتۋ -اسا ماڭىزدى مىندەت، ۇلتتىق قاۋىپسىزدىك ماسەلەسى دەۋگە بولادى. ونەركاسىپتە، اگروسەكتوردا، كوممۋنالدىق شارۋاشىلىقتا، جالپى، بارلىق سالادا سۋدى ءتيىمدى پايدالانۋ ماسەلەسىنە ەرەكشە ءمان بەرۋ قاجەت.

جەتىنشى. كوممۋنالدىق- ەنەرگەتيكالىق سەكتوردى جاڭعىرتۋ جۇمىستارىن جەدەلدەتۋ كەرەك.

ەلدى مەكەندەردىڭ تىنىس- تىرشىلىگىنە قاجەتتى بارلىق جۇيە ۇزدىكسىز جۇمىس ىستەۋىن قامتاماسىز ەتۋ ماڭىزدى. بۇل - ۇكىمەت پەن اكىمدىكتەردىڭ نەگىزگى مىندەتىنىڭ ءبىرى. الايدا جىل سايىن جىلىتۋ ماۋسىمىندا سول ءبىر پروبلەمالار قايتالانا بەرەدى. مەملەكەتتىك ورگاندار قاتەلىكتەر مەن ولقىلىقتاردان ساباق المايدى. سونىڭ كەسىرىنەن وسى سالا قازىرگى مۇشكىل حالگە جەتىپ وتىر.

الماتىداعى ەكىنشى جىلۋ ەلەكتر ورتالىعىنداعى بۋ- گاز قوندىرعىسىنىڭ قۇرىلىسى سوزىلىپ كەتتى. ەكىباستۇزداعى ءبىرىنشى گ ر ە س- ءتىڭ ەنەرگوبلوگىن قالپىنا كەلتىرە الماي جۇرگەنىمىزگە ون جىلدان استى (2012 -جىلدان بەرى). سونداي- اق ەكىباستۇزداعى ەكىنشى گ ر ە س- ءتى كەڭەيتۋ جانە كۇردەلى جوندەۋ جوباسى ۋاقتىلى جۇزەگە اسىرىلماي جاتىر. ۇكىمەت، ەڭ الدىمەن، بيىل اپاتتى جاعدايداعى 19 جىلۋ ورتالىعىن جاڭعىرتۋ جۇمىستارىن اياقتاۋعا ءتيىس. سونىمەن قاتار قۋاتى 700 مەگاۆاتتان اساتىن قوسىمشا قۋات كوزىمەن قامتاماسىز ەتۋ كەرەك. بەلگىلەنگەن مەرزىمدى شەگەرۋگە بولمايدى.

جالپى، ەلىمىز ەلەكتر، جىلۋ، سۋ ءوندىرۋ جانە جەتكىزۋ قۋاتىنىڭ تاپشىلىعىن سەزىنىپ وتىرعانى جاسىرىن ەمەس. بالقاش جىلۋ ەلەكتر ورتالىعى قۇرىلىسىنىڭ اياقتالماي قالۋى، تابيعي مونوپوليا سۋبەكتىلەرىنىڭ اشىق جۇمىس ىستەمەۋى، سونداي- اق تاريفتەردىڭ ءوسىمىن قولدان تەجەۋ - وسىنىڭ ءبارى كەزىندە جىبەرىلگەن ءىرىلى- ۇساقتى قاتەلىكتەردىڭ سالدارى. سالاعا تۇبەگەيلى رەفورما جۇرگىزگەن ءجون. ول ءۇشىن جۇيەلى جۇمىس اتقارۋ قاجەت.

ەڭ الدىمەن، تاريفتەر ۇزاق مەرزىمگە بەلگىلەنۋى كەرەك. بۇل مەجەلى ۋاقىت ىشىندە سالىنعان ينۆەستيتسيانى اقتاپ، ينفراقۇرىلىم نىساندارىن ءتيىستى قالىپتا ساقتاۋعا مۇمكىندىك بەرەدى. تابيعي مونوپوليا سۋبەكتىلەرىنە تاريفتى بەلگىلى ءبىر تابىس نورماسىنا ساي ەسەپتەپ، بەكىتۋگە رۇقسات بەرۋ قاجەت.

ءتيىمدى باقىلاۋ جۇرگىزۋ اسا ماڭىزدى. مۇنى وسى سالاداعى بۇكىل ۇدەرىستى تولىق سيفرلاندىرۋ ارقىلى عانا قامتاماسىز ەتۋگە بولادى. رەسۋرستاردى ەسەپتەۋ جانە دەرەكتەردى ونلاين رەجيمدە بەرۋ جۇيەسىن ەنگىزۋ كەرەك. تاريفتەردى ءوسىرۋ تۇتىنۋشىلارعا اتاۋلى سۋبسيديا بەرۋ ىسىمەن قاتار جۇرۋگە ءتيىس. بۇل ۇدەرىستى بارىنشا جەڭىلدەتىپ، اۆتوماتتاندىرعان ءجون. ۇكىمەت ەلدىڭ كوممۋنالدىق- ەنەرگەتيكالىق ينفراقۇرىلىم نىساندارىن قايتا قالپىنا كەلتىرىپ، دامىتۋ ءۇشىن ناقتى كەشەندى شارالار ازىرلەۋى كەرەك.

سونىمەن قاتار اكىمدەر قالالاردى اباتتاندىرۋ جۇمىستارىن بەلسەندى قولعا الىپ، ونىڭ لاستانۋىنا جول بەرمەۋى قاجەت. ەڭ الدىمەن، ءىرى قالالاردا قاتتى تۇرمىستىق قالدىقتاردى قايتا وڭدەيتىن زاۋىتتار سالۋ كەرەك. ول ءۇشىن ينۆەستور تارتۋ ماڭىزدى. سونداي- اق قالالاردى كوگالداندىرۋ ىسىمەن اينالىسۋ قاجەت. قازىر بۇل جۇمىس ويداعىداي جۇرگىزىلمەي جاتىر.

ەلەكتر قۋاتى، جىلۋ، سۋ، جالپى ءتيىمدى كوممۋنالدىق شارۋاشىلىق - باستى يگىلىگىمىز. ونىڭ قولجەتىمدى بولۋى حالىقتىڭ تۇرمىس ساپاسىنا تىكەلەي اسەر ەتەدى. بۇل - سالاداعى قوردالانعان بارلىق ماسەلەنى كەزەڭ-كەزەڭىمەن شەشۋگە مۇمكىندىك بەرەتىن ماڭىزدى ءارى كەشەندى رەفورما.

سەگىزىنشى. ەلىمىزدىڭ كولىك- لوگيستيكالىق الەۋەتىن ارتتىرۋ ءۇشىن بەلسەندى جۇمىس ىستەۋ قاجەت.

قازاقستاندى ەۋرازيانىڭ تولىققاندى كولىك-لوگيستيكالىق جانە ترانزيتتىك حابىنا اينالدىرۋ - الدىمىزدا تۇرعان ستراتەگيالىق مىندەت. وسى مىندەتتى ىسكە اسىرۋ ءۇشىن كولىك مينيسترلىگى قۇرىلدى. سوندىقتان مينيسترلىك وسى سالاداعى وزەكتى ماسەلەلەر بويىنشا شۇعىل جانە ءتيىمدى شەشىمدەر قابىلداۋى كەرەك. ناقتى ناتيجە كۇتەمىن.

بيىل ءبىرىنشى جارتىجىلدىقتا تەمىرجول سالاسىنداعى وزەكتى ماسەلەلەردى شەشۋ جولدارىن قامتيتىن باعدارلامالىق قۇجاتتى قابىلداۋ قاجەت. ماسەلە از ەمەس. اتاپ ايتقاندا، ۆاگونداردى جاڭارتۋ جۇمىسىن تەزدەتۋ كەرەك. كونتەينەرلەردىڭ تاپشىلىعىن جويۋ قاجەت.

ماگيسترالدى جەلىلەردى كەڭەيتۋگە قاتىستى بارلىق جوبالاردى جۇزەگە اسىرۋ قاجەت (2028 -جىلعا قاراي 1,3 مىڭ شاقىرىم). جالپى، تەمىرجول سالاسىن قارقىندى تۇردە سيفرلاندىرۋ كەرەك. بۇل قادام ونىڭ تيىمدىلىگى مەن ونىمدىلىگىن ەداۋىر ارتتىرۋعا، بيۋدجەت قاراجاتىن ۇنەمدەۋگە مۇمكىندىك بەرەدى.

كەلەسى -اۆتوجول ماسەلەسى. ەلىمىز ءۇشىن ايرىقشا ماڭىزدى «استانا - بالقاش - الماتى» تاس جولى ءالى كۇنگە دەيىن جوندەلىپ بىتكەن جوق. قۇرىلىس 2017 -جىلدان بەرى ءجۇرىپ جاتىر. رەسپۋبليكالىق ماڭىزى بار «اتىراۋ - استراحان»، «اقتوبە - قاندىاعاش»، «تالدىقورعان - وسكەمەن» جولدارىنىڭ جوندەلىپ جاتقانىنا 5 جىلدان استى. بيىل وسى جۇمىستار ءبىرجولا اياقتالۋعا ءتيىس. بۇل جەردە بىرنەشە ماسەلەنى ەسكەرۋ قاجەت. قالىپتاسقان تاجىريبەگە قاراساق، رەسپۋبليكالىق ماڭىزى بار جولداردىڭ تەندەرىن كوپ جاعدايدا تەك شەتەل كومپانيالارى ۇتىپ الادى. مۇنداي جوبالارعا قولىنان ءىس كەلەتىن، ءتيىستى تەحنيكامەن جابدىقتالعان ءوز كاسىپورىندارىمىزدى تارتۋ كەرەك.

سونىمەن قاتار، جول قۇرىلىسىنا قاجەتتى تەحنيكانى ەلىمىزدە شىعارۋ جولدارىن دامىتىپ، ءوزىمىزدىڭ دايىن ءونىمدى پايدالانۋ كەرەك. جالپى، جول ماسەلەسىنە كەلگەندە ءبىر عانا ماقسات بولۋعا ءتيىس. رەسپۋبليكالىق نەمەسە ايماقتىق جول بولسىن، ەلىمىزدەگى جولدىڭ ءبارى ساپالى بولۋى كەرەك. ازىرگە جاعداي ءماز ەمەس.

توعىزىنشى. ەكونوميكانى سيفرلاندىرۋ ءىسىن جالعاستىرۋ جانە جاساندى ينتەللەكت تەحنولوگياسىن كەڭىنەن قولدانۋ اسا ماڭىزدى.

ءبىز مەملەكەتتىك جانە قارجى قىزمەتتەرىن سيفرلاندىرۋ ىسىندە ايتارلىقتاي تابىسقا قول جەتكىزدىك. ماسەلەن، 2023 -جىلدىڭ قورىتىندىسى بويىنشا قولما-قول اقشاسىز تولەم ۇلەسى 88 پايىزعا جەتتى. 2020 -جىلعا دەيىن بۇل كورسەتكىش 50 پايىزدان اسپاعان ەدى. نەبارى ءتورت جىلدىڭ ىشىندە قازاقستاندا قارجى تەحنولوگياسى قارقىندى دامىدى. بۇل جەتىستىك ەكونوميكانىڭ باسقا سالالارىنا دا ۇلگى بولۋعا ءتيىس. ولاردى دا سيفرلاندىرۋ ءىسىن قولعا الاتىن كەز كەلدى.

ءار مينيسترلىكتە ءوز سالاسىنا سيفرلىق وزگەرىس جاساۋ كارتاسى بولۋى قاجەت (سينگاپۋر تاجىريبەسى بويىنشا). مۇنداي كارتادا مينيسترلىكتەرگە قاراستى سالالارعا الداعى بەس جىل ىشىندە قانداي تەحنولوگيانىڭ جاپپاي ەنگىزىلەتىنى تۋرالى كوزقاراس تولىق كورىنىس تابۋعا ءتيىس.

جاساندى ينتەللەكتىنى دامىتۋعا باسا نازار اۋدارۋ قاجەت. ساراپشىلاردىڭ باعالاۋىنشا، 2026-جىلعا قاراي الەمدەگى كاسىپورىنداردىڭ 80 پايىزدان استامى جاساندى ينتەللەكت قۇرالدارىن قولدانادى (بۇگىندە بۇل كورسەتكىش 5 پايىزعا دا جەتپەيدى).

مەديتسينا، ءبىلىم بەرۋ، كرەاتيۆتى يندۋستريا سالالارىندا جاھاندىق وزگەرىستەر بولىپ جاتىر. ءبىز بۇعان قازىردىڭ وزىندە كۋا بولىپ وتىرمىز. ناقتى ايتقاندا، جاساندى ينتەللەكتى ارقىلى ءبىز ەكونوميكامىزدى قارقىندى تۇردە دامىتامىز، سونداي- اق ەلىمىزدە ەڭ ۇزدىك يننوۆاتسيالاردى قولدانامىز. ول ءۇشىن جۇمىستى تۇبىرىنەن باستاۋىمىز كەرەك، ياعني ينستيتۋتسيونالدىق ورتا قالىپتاستىرۋ كەرەك.

جاساندى ينتەللەكتىنىڭ نەگىزگى ارقاۋى - مالىمەتتەر (نەمەسە دەرەكتەر). الايدا بۇل جەردە ماسەلەنىڭ ەكى جاعى بار ەكەنىن ەسكەرۋ قاجەت، ءبىر جاعىنان، مالىمەتتەر كوپكە قولجەتىمدى بولۋى كەرەك، ەكىنشى جاعىنان، قاۋىپسىزدىك، جەكە مالىمەتتەرگە قول سۇقپاۋ، مالىمەتتەردىڭ ساپالى بولۋىن قامتاماسىز ەتۋ ماسەلەسى بار.

ۇكىمەت 87 مەملەكەتتىك مالىمەتتەر بازاسىنان قۇرالاتىن دەرەكقور قالىپتاستىردى. الايدا جاساندى ينتەللەكتىنىڭ وزىق ۇلگىلەرىن جاساۋ ءۇشىن مۇنىڭ ءوزى ازدىق ەتەدى. سوندىقتان مەملەكەتتىك جانە كوممەرتسيالىق سەكتورداعى يەسى ناقتىلانباعان دەرەكتەردى جيناقتاي بەرگەن ءجون.

سونداي- اق دەرەكتەردى باسقارۋ جۇيەسىنىڭ ءبىرىڭعاي ارحيتەكتۋراسىن ەنگىزگەن دۇرىس. ءبىز قۋاتى كۇشتى سۋپەركومپيۋتەر قۇرۋعا كىرىستىك. ول عالىمدارعا عانا ەمەس، سونىمەن قاتار ءبىزدىڭ نارىقتا جۇمىس ىستەيتىن ءتۇرلى كومپانيالارعا دا قولجەتىمدى بولادى. بۇل قادام «اۋقىمدى دەرەكتەردى» كەڭىنەن قولدانۋعا تىڭ سەرپىن بەرەتىنىنە سەنىمدىمىن.

سوڭعى جىلدارى عىلىم سالاسىنا بولىنەتىن قارجى ايتارلىقتاي كوبەيدى. سونىڭ ارقاسىندا مينيسترلىكتەر زەرتتەۋ ينستيتۋتتارىمەن بىرلەسە وتىرىپ، جاساندى ينتەللەكتىنى ءوز سالاسىندا قولدانۋعا مۇمكىندىك بەرەتىن جوبالاردى ۇسىنا الادى. ارينە، ەڭ الدىمەن، بىلىكتى كادرلار قاجەت. ۇكىمەت وسى سالا بويىنشا وزىق ءبىلىم بەرۋ باعدارلامالارىن ازىرلەۋگە ءتيىس.

بۇدان بولەك، شەتەلدىڭ بەلگىلى ماماندارىن تارتۋ ءۇشىن Digital Nomad Residency ارنايى باعدارلاماسىن ىسكە قوسۋ كەرەك. ياعني، ەلىمىزدى الەمدەگى «تسيفرلىق كوشپەندىلەردىڭ ورداسىنا» اينالدىرۋىمىز قاجەت. ءبىر سوزبەن ايتقاندا، زاماننىڭ اعىمىنان قالماۋ كەرەك.

سيفرلىق تەحنولوگيانى نەعۇرلىم جەدەل ءارى ءتيىمدى پايدالانساق، دامۋ قارقىنىمىز دا سوعۇرلىم تابىستى بولماق.

ونىنشى. الەۋمەتتىك سالاعا ايرىقشا نازار اۋدارعان ءجون. رەفورما جۇرگىزگەن كەزدە الەۋمەتتىك كومەكتىڭ كىمگە جانە قالاي بەرىلەتىنىن تۇگەل قايتا قاراۋ قاجەت.

ياعني، بولىنگەن قارجىنى بارىنشا ءتيىمدى جۇمساپ، ونى شىن مانىندە كومەككە مۇقتاج ادامعا بەرۋ كەرەك.

قازىرگى تاڭدا ءتورت جارىم ميلليونعا جۋىق ادام مەملەكەتتەن الەۋمەتتىك كومەك الادى. بۇل - شامامەن ەلىمىزدىڭ ءاربىر بەسىنشى تۇرعىنى دەگەن ءسوز. باسىم كوپشىلىگى - ەڭبەككە جارامدى ازاماتتار. حالىققا الەۋمەتتىك كومەك بەرەمىز دەپ، ءبىز، شىنى كەرەك، قوعامدا ماسىلدىق پسيحولوگياعا جول بەردىك. وركەنيەتتى ەل بولامىز دەسەك، مۇنداي جاعىمسىز ۇدەرىسكە توسقاۋىل قويۋىمىز كەرەك.

تۇراتىن ءۇيى، ءتىپتى، استىندا قىمبات كولىگى بار ازاماتتارعا ەمەس، كومەككە ءزارۋ ادامدارعا كومەك بەرىلۋى قاجەت. جالپى، ازاماتتارعا الەۋمەتتىك قولداۋ كورسەتۋ جۇيەسىن قايتا قاراعان ءجون. سەبەبى مەملەكەتتەن كومەك الۋ ءۇشىن تابىسىن ادەيى ازايتىپ كورسەتەتىن ادامدار بار. الەۋمەتتىك كومەكتى كىمگە بەرۋ قاجەتتىگى ادامنىڭ كىرىسىنە ەمەس، شىعىسىنا قاراپ انىقتالۋعا ءتيىس. بۇل ماسەلەدە ءبىر ناقتى شەشىم قابىلداۋ قاجەت.

ازاماتتاردى ەڭبەكپەن قامتۋ - حالىقتى الەۋمەتتىك تۇرعىدان قورعاۋدىڭ ماڭىزدى باعىتى. قازىر ەڭبەكپەن قامتۋ ورتالىقتارى جاڭعىرتىلىپ جاتىر. وسى جۇمىستى ۋاقتىلى اياقتاۋ قاجەت. ولارعا ناقتى ناتيجەسىنە قاراي، ياعني جۇمىسقا ورنالاسقان ادام سانىنا بايلانىستى اقى تولەگەن ءجون. ۇكىمەت بارلىق امال-ءتاسىلدى زەردەلەپ، حالىققا الەۋمەتتىك كومەك كورسەتۋدىڭ جاڭا كەشەندى ۇلگىسىن ۇسىنۋى كەرەك.

تاعى ءبىر ماڭىزدى مىندەت. ەلىمىزدىڭ بارلىق ازاماتىنا بىردەي جاعداي جاساپ، شىن مانىندە، كومەككە مۇقتاج ادامدارعا جاردەم بەرۋ - الەۋمەتتىك مەملەكەتتىڭ باستى مىندەتى. ءقازىر مەملەكەت بيۋدجەتىنىڭ جارتىسىنان كوبى الەۋمەتتىك سالاعا ءبولىنىپ جاتىر.

سوڭعى جىلدارى الەۋمەتتىك سالاداعى ينفراقۇرىلىمدى دامىتۋ ءۇشىن ءبىراز جۇمىس اتقارىلدى. الەۋمەتتىك سالا ماماندارىنىڭ، اسىرەسە، پەداگوگتەر مەن مەديتسينا قىزمەتكەرلەرىنىڭ بەدەلىن ارتتىرۋعا باسا ءمان بەرىلدى. ەندى ازاماتتارعا كورسەتىلەتىن قىزمەتتىڭ ساپاسىن جاقسارتۋ قاجەت. بۇل - ەڭ الدىمەن، دەنساۋلىق ساقتاۋ سالاسىنا قاتىستى ماسەلە.

مىندەتتى الەۋمەتتىك مەديتسينالىق ساقتاندىرۋ جۇيەسىنىڭ ىسكە قوسىلعانىنا بەس جىل بولدى. سودان بەرى بۇل سالانىڭ بيۋدجەتى 2 ەسە ارتتى. بيىل 2,6 تريلليون تەڭگە بولىنەدى. الايدا مەديتسينالىق كومەكتىڭ ساپاسى ايتارلىقتاي جاقساردى دەپ ايتۋعا بولمايدى. كوپتەگەن قىزمەت ءالى دە قولجەتىمدى ەمەس.

بۇدان بولەك، كوپ جاعدايدا رەسۋرستار ءتيىمسىز جۇمسالادى. سونىڭ سالدارىنان بۇل سالاعا قوسىمشا قارجى ءبولىپ، بيۋدجەتكە سالماق سالۋعا تۋرا كەلەدى. ۇكىمەت مەديتسينالىق ساقتاندىرۋ جۇيەسىنىڭ قىزمەتىن قاتاڭ باقىلاۋعا الۋى كەرەك. بۇل جۇيە قاراپايىم ءارى تۇسىنىكتى بولۋعا ءتيىس.

مەديتسينالىق كومەكتىڭ ءبىرىڭعاي توپتاماسىن قالىپتاستىرۋ قاجەت. مەملەكەت كەپىلدىك بەرەتىن مەديتسينالىق قىزمەت ونىڭ بازالىق بولىگى بولۋعا ءتيىس. كەلەسى بولىگى جۇمىس بەرۋشىلەر مەن ازاماتتاردىڭ جارنالارىنان قۇرالاتىن ساقتاندىرۋ قاراجاتى ەسەبىنەن جاساقتالۋى كەرەك.

جەرگىلىكتى اتقارۋشى ورگانداردىڭ جاۋاپكەرشىلىگىن ارتتىرعان ءجون. الەۋمەتتىك جاعىنان وسال توپتاعى كەيبىر ازاماتتار ءۇشىن مەديتسينالىق ساقتاندىرۋ جۇيەسىنە اۋدارىلاتىن تولەمدەر جەرگىلىكتى بيۋدجەتتەن بولىنۋگە ءتيىس.

سونىمەن قاتار مەديتسينا ينفراقۇرىلىمىن دامىتۋ - وتە ماڭىزدى مىندەت. «اۋىلدا دەنساۋلىق ساقتاۋدى جاڭعىرتۋ» ۇلتتىق جوباسى بويىنشا 655 نىسان سالۋ جوسپارلانعان ەدى. ءىس جۇزىندە ونىڭ تەك 85 ءى اشىلعان. مۇنىڭ ءبارى جۇمىستىڭ ءتيىمسىز جۇرگىزىلىپ جاتقانىن كورسەتەدى.

جوبالىق-سمەتالىق قۇجاتتار تىم باياۋ ازىرلەندى، قۇرىلىس ۇزاققا سوزىلدى نەمەسە نىسانداردىڭ قۇنى قىمباتتاپ كەتتى دەگەن سەبەپتەر ايتىلىپ ءجۇر. مۇنىڭ قاي- قايسىسى دا - قۇر سىلتاۋ. باسقا سەبەبى جوق دەپ ويلايمىن. قاجەت بولسا، مينيستر دە، اكىم دە كەز كەلگەن ماسەلەنى شۇعىل شەشە الادى. دەمەك سونداي نيەت بولماي تۇر دەگەن ءسوز.

سونداي- اق «جايلى مەكتەپ» ۇلتتىق جوباسىمەن جاڭا فورماتتاعى 369 مەكتەپ سالۋ جوسپارلانعان. مۇندا تەحنيكالىق قۇجاتتار دەر كەزىندە ازىرلەنبەگەن، جەر دە ۋاقىتىلى بولىنبەگەن. وعان قوسا وتاندىق وندىرۋشىلەردىڭ كوبى جاڭا مەكتەپتەردىڭ قۇرىلىسىنا قاتىسا المايتىنىن ايتىپ، شاعىمدانىپ ءجۇر. ۇكىمەتكە، اكىمدەرگە جانە «سامۇرىق- قازىنا» قورىنا ۇلتتىق جوبالاردى جۇزەگە اسىرۋعا كەدەرگى بولىپ جاتقان بارلىق ماسەلەنى دەرەۋ شەشۋدى تاپسىرامىن.

قۇرمەتتى جيىنعا قاتىسۋشىلار!

جالپى، وتكەن جىل ەلىمىز ءۇشىن تابىستى بولدى دەپ ايتۋعا بولادى. ارينە، شەشىمىن تاپپاعان وزەكتى ماسەلەلەر ءالى دە بار. سوندىقتان ەلىمىزدىڭ ساپالى دامۋى ءۇشىن ءتيىستى شەشىمدەردى قابىلداۋىمىز قاجەت.

ءبىز الداعى ۋاقىتتا جاڭا ەكونوميكالىق باعدارمەن جۇرەمىز دەسەك، ۇكىمەت جانە اكىمدەر جۇمىس ىستەۋ ءتاسىلىن تۇبەگەيلى وزگەرتۋگە ءتيىس. ۇلتتىق ەكونوميكانى وركەندەتۋ ءۇشىن جاڭا يدەيالار جانە ۇزاق مەرزىمگە ارنالعان جۇيەلى ۇستانىم قاجەت. ءبىز ەلىمىزدىڭ دامۋ قارقىنىن كۇشەيتۋىمىز كەرەك. ەكونوميكانى ءارتاراپتاندىرىپ، شەتەلدەن كوبىرەك ينۆەستيتسيا تارتۋ قاجەت.

ۇكىمەتتىڭ باستى مىندەتتەرىنىڭ ءبىرى - ەكونوميكالىق قىزمەت سۋبەكتىلەرىنىڭ بارىنە بىردەي جاعداي جاساۋ. ەكونوميكاعا جاڭا سەرپىن بەرۋ ءۇشىن ۇكىمەت كاسىپكەرلەرمەن، ينۆەستورلارمەن تولىققاندى سەرىكتەس رەتىندە تىعىز بايلانىستا جۇمىس ىستەۋى قاجەت.

مەملەكەتتىك اپپارات بارىنشا ءتيىمدى جانە ۇيلەسىمدى جۇمىس ىستەۋى كەرەك. قاعازباستىلىق، كوزبوياۋشىلىق دەگەندى دوعارۋ قاجەت. وسىنداي جاعىمسىز ۇدەرىستەردىڭ كەسىرىنەن جۇرتتىڭ رەفورماعا جانە ادىلەتتى قازاقستانعا دەگەن سەنىمى ازايادى.

جوعارىدان تاپسىرما بەرىلگەنىن، ازاماتتاردان ارىز تۇسكەنىن نەمەسە جاعدايدىڭ ناشارلاپ كەتكەنىن كۇتىپ وتىرماۋ كەرەك. باستاما كوتەرىپ، دەربەس جۇمىس ىستەي ءبىلۋ قاجەت.

قازىر بۇكىل الەم اسا كۇردەلى تاريحي كەزەڭدە ءومىر ءسۇرىپ جاتىر. وسىنداي كەزەڭدە مەملەكەتتەردىڭ كوپجىلدىق دامۋ باعدارى ايقىندالادى. سوندىقتان ءبىز ۋاقىت تالابىنا ساي بولىپ، جىلدام ءارى باتىل قيمىلداۋىمىز كەرەك. جالاڭ سوزگە ۋاقىت كەتىرمەي، ناقتى ارەكەت جاساپ، ساياسي جاۋاپكەرشىلىك تانىتۋ قاجەت.

ءدال قازىرگى كەزەڭدە ءاربىر كۇننىڭ قادىرىن دۇرىس ءتۇسىنىپ، قولدا بار مۇمكىندىكتى دۇرىس پايدالانۋىمىز كەرەك. ايتپەسە، جاھاندىق باسەكەگە ىلەسۋ قيىن بولادى. تابىسقا جەتۋ ءۇشىن مەملەكەت پەن قوعام ورتاق مۇددە جولىندا ءاردايىم بىرگە بولۋى كەرەك. ءبىز وركەنيەتتى ۇلت رەتىندە تەك جارقىن بولاشاققا ۇمتىلىپ، تەك العا قاراي قادام باسۋىمىز قاجەت.

قازىر ۇكىمەت ايرىقشا قۇزىرەتكە يە بولدى. وسى مۇمكىندىكتى دۇرىس پايدالانۋ كەرەك. شۇعىل تۇردە ءتيىستى شەشىمدەردى قابىلداۋ قاجەت.

مەن بۇگىن ءبىرقاتار ماڭىزدى ماسەلەگە توقتالدىم. ارينە، باسقا دا وزەكتى ماسەلەلەر بار. ۇكىمەتتىڭ الدىندا تۇرعان مىندەتتەر - وتە ماڭىزدى. دەرەۋ جۇمىسقا كىرىسۋ كەرەك. تۇپتەپ كەلگەندە، ەكونوميكانىڭ ءار سالاسىندا تۇبەگەيلى رەفورمالار جاسالۋعا ءتيىس.

جۇمىستارىڭىز تابىستى بولسىن!