مەديسينا سالاسىندا قارجى مول، تيىمدىلىك كەم - سەرىك مۇراتحان ۇلى
استانا. KAZINFORM - قازاقستان رەسپۋبليكاسى دەنساۋلىق ساقتاۋ مينيسترلىگىنە رەسپۋبليكالىق بيۋدجەتتەن بولىنگەن قارجى 2017 -جىلى 892 ميلليارد تەڭگە (2,67 ميلليارد دوللار) بولسا، بۇل كورسەتكىش 2022 -جىلى 2,87 تريلليون تەڭگەنى (6,62 ميلليارد دوللار)، 2024 -جىلى 3,77 تريلليون تەڭگەنى (7,62 ميلليارد دوللار) قۇرادى.
ياعني بولىنگەن قارجى تەڭگەگە شاققان كەزدە 2017 -جىلدان 2024 -جىلعا دەيىن 4 ەسە ارتتى. ءتورت ەسە ارتتى دەسەك، تەڭگەنىڭ دوللارعا شاققانداعى قۇنسىزدانۋىن كولدەنەڭ تارتىپ، اقتالىپ وتىرعان ماماندار دا بار. الايدا دوللارمەن ەسەپتەگەن كۇننىڭ وزىندە 2,6 ەسە ارتىپ وتىر. ءبىراق 2017 -جىلعى مەديتسينالىق قىزمەتتىڭ ساپاسىن، ءونىمىن 2024 -جىلى 4 ەسە كوتەرە الدىق پا؟
دەنساۋلىق ساقتاۋ سالاسىنا بولىنگەن قارجىنىڭ ەسەلەپ ارتۋى مىندەتتى مەديتسينالىق ساقتاندىرۋ جۇيەسى ىسكە اسقاننان كەيىن پايدا بولدى. الايدا قارجى ەسەلەپ ارتقانمەن، ساپانىڭ سوعان سايكەس ارتپاعانى، كەرىسىنشە، جۇرتتىڭ شاعىمى كوبەيە تۇسكەنى بايقالادى. ەندەشە وسى ماسەلەنى نازاردا ۇستاي وتىرىپ، ەلىمىزدە بيۋدجەت تاپشىلىعى جوعارىلاپ، ۇكىمەت جەكە تابىس سالىعىن (ن د س) 20 پايىزعا دەيىن كوتەرىپ، قارجى تاپشىلىعىن شەشەمىز دەپ جانتالاسىپ جاتقاندا، ءبىز دەنساۋلىق ساقتاۋ سالاسىنداعى قوماقتى قارجىنى ۇنەمدەۋدىڭ، ورىندى جۇمساۋدىڭ، تيىمدىلىگىن ارتتىرۋدىڭ ۇتىمدى جولىن ۇسىنۋدى ءجون كوردىك.
ءبىرىنشى، دەنساۋلىق ساقتاۋ سالاسىنا بولىنەتىن قارجىنىڭ مولشەرمەن %65-70 دارىلىك زاتتار مەن مەديتسينالىق ماقساتتاعى بۇيىمدارعا جۇمسالادى. قارجىنى كوپ تالاپ ەتەتىن دە وسى سالا. قازىرگى جۇيە بويىنشا دارىلىك زاتتار مەن مەديتسينالىق ماقساتتاعى بۇيىمداردى شەتەلدەن ساتىپ الۋ تەك قانا «سامۇرىق-قازىنا» ۇلتتىق ءال-اۋقات قورى» ا ق- قا قاراستى «س ك- فارماتسيا» ج ش س ارقىلى جۇرگىزىلەدى. ۇكىمەتتىڭ ۋاجىنە سۇيەنسەك، بۇل ورتالىقتاندىرىلعان ساتىپ الۋدى، باعانىڭ تومەن، تۇراقتى بولۋىن قامتاماسىز ەتەتىن كورىنەدى.
الايدا «س ك- فارماتسيا» ج ش س قازاقستاندا ءدارى-دارمەك، مەديتسينالىق ماقساتتاعى بۇيىمداردى يمپورتتاۋدى تولىق مونوپوليالاپ، اشىق باسەكەلەستىككە كەدەرگى كەلتىرىپ وتىرعانىن وسى سالانىڭ توڭىرەگىندە جۇرگەندەردىڭ ءبارى ءبىلىپ وتىر. مونوپوليا تەك سىرتتان كىرگىزىلەتىن ءدارى-دارمەك پەن مەديتسينالىق بۇيىمداردىڭ يمپورتتالۋىن عانا ەمەس، ولاردىڭ تۇرلەرىن، ءارتۇرلى بالامالارىن، سونىڭ ىشىندە قىمبات تاۋارلاردىڭ سيپاتتاماسى، قۇرامى ۇقساس، ءبىراق باعاسى ارزان بالامالى تاۋارلاردى قاراستىرۋ مۇمكىندىگىن دە مونوپوليالاپ العان.
جاپونيا ەلىندە قارجى ۇنەمدەۋدىڭ ەڭ ۇلكەن جولى قىمبات، برەند كومپانيالارىنىڭ ونىمىنە بالاما بولاتىن، باعاسى تومەن، ءبىراق سيپاتتاماسى، قۇرامى ۇقساس ونىمدەردى تاڭدايدى. ال قازاقستاندا «س ك- فارماتسيا» ج ش س وزدەرى تاڭداعان نەمەسە بۇرىننان كەلە جاتقان مەردىگەرلەرمەن كەلىسىمشارتتى جالعاستىرادى. ەگەر بۇل سالا اشىق باسەكەگە جول اشىپ، ونداعان باسەكەلەس كومپانيالار جۇمىس ىستەسە، جاپونياداعىداي ءار كومپانيا حالىققا، بيۋدجەتكە، وزدەرىنە دە ءتيىمدى، ارزان ءارى ساپالى مەديتسينالىق بۇيىمداردى ىزدەپ، باسەكەگە دايىندالادى. سوندىقتان قازاقستان ۇكىمەتى «س ك- فارماتسيانىڭ» مونوپولياسىن بۇزىپ، بۇل سالانى اشىق باسەكەگە جىبەرۋى قاجەت. سونداي-اق «س ك- فارماتسيا» ج ش س وزگە جەكەشە كومپانيالارعا باسەكەلەس رەتىندە جۇمىسىن جالعاستىرا بەرەدى. سوندا عانا قازاقستان فارماكولوگيا سالاسىندا اشىق باسەكەلەستىك تۋىپ، ءدارى-دارمەكتەردىڭ التەرناتيۆاسى كوبەيەدى، باعاسى ارزانداپ، جالپى جۇرتقا قولجەتىمدى بولادى. مەملەكەتتىك ساتىپ الۋعا كەتەتىن قارجى ۇنەمدەلەدى، دەنساۋلىق ساقتاۋ سالاسىنا بولىنگەن ميللياردتاعان قارجى ۇنەمدەلەدى.
ەكىنشى، مەديتسينالىق اپپاراتتار مەن دارىلىك زاتتاردىڭ قازاقستاندا تىركەۋ ءتارتىبىن جەڭىلدەتۋ قاجەت. ەۋروپالىق، حالىقارالىق قاۋىپسىزدىك ستاندارتىنان وتكەن، ساپالى سەرتيفيكاتى بار مەديتسينالىق جابدىقتاردى، دارىلىك زاتتاردى حالىقارالىق ستاندارتقا ساي لابوراتورياسى بولماسا دا، قانشاما قۇجات سۇراتىپ، تىركەۋدىڭ ۋاقىتىن جارتى جىلدان بىرنەشە جىلعا دەيىن سوزىپ، جۇمىستى قيىنداتاتىن جۇيەنى وزگەرتۋ قاجەت. كەز كەلگەن ءوندىرۋشى نەمەسە ءوندىرۋشىنىڭ ۋاكىلەتتى كومپانياسى قازاقستان رەسپۋبليكاسىندا ءوز ءونىمىن اشىق تۇردە تەز تىركەتىپ الۋىنا مۇمكىندىك جاساۋ قاجەت. ال ءارى قاراي ول ءونىمىنىڭ قازاقستاندا سۇرانىسقا يە بولۋىن، تۇتىنۋشىلاردىڭ قولداۋىنا يە بولۋىن نارىق جانە باسەكە شەشەدى.
سوڭعى جىلدارى وتاندىق ونىمدەردى قولداۋعا بايلانىستى مەملەكەتتىك ساتىپ الۋدى پايدالانىپ قالعىسى كەلگەن پىسىقايلار «قازاقستاندا جاسالعان» دەگەن جاپسىرما جاپسىرىپ، ءىس جۇزىندە ءجۇز پايىز شەتەلدىك قىمبات اپپاراتتاردى كونكۋرس تارتىبىمەن ساتىپ الۋ بارىسىندا تيىمدىلىككە يە بولىپ، وزگە ەلدەردىڭ پارامەترلەرى ۇقساس، ءبىراق باعاسى ارزان اپپاراتتارىنىڭ باسەكەگە تۇسۋىنە تەجەۋ بولا باستادى. قازاقستاندا جاسالماسا دا، قازاقستاندا جاسالعان اتاق العان ونىمنەن قازاقستان ەكونوميكاسىنا پايدا كەلىپ جاتقان جوق. كەرىسىنشە، اشىق باسەكە بولماعاندىقتان، بيۋدجەت قارجىسىنىڭ ۇنەمدەلۋىنە كەرى اسەرىن تيگىزىپ وتىر. سوندىقتان قازاقستاندا جاسالعان ونىمدەرگە عانا تيىمدىلىك بەرىپ، «قازاقستاندا جاسالعان» دەگەن جالعان اتقا يە بولعان بارلىق مەديتسينالىق اپپاراتقا تيىمدىلىكتى الىپ تاستاۋ قاجەت. سوندا عانا مەملەكەتتىك بيۋدجەتتى ۇنەمدەۋگە بولادى.
ءۇشىنشى، مەديتسينالىق جابدىقتاردىڭ قىزمەت كورسەتۋ مەرزىمىن ارتتىرۋ، سەرۆيس شىعىنىن ازايتۋ ءۇشىن اۋرۋحانالاردىڭ مەديتسينالىق اپپاراتتاردى ساتىپ الۋدى جوبالاۋ، ساتىپ الۋ، قابىلداۋ، كەپىلدىك نەمەسە گارانتيادان كەيىنگى سەرۆيس قىزمەتىن كورسەتۋ، مەديتسينالىق جابدىقتاردى ءونىمدى، دۇرىس قولدانۋ جانە ۋتيليزاتسياعا دەيىنگى جۇمىستاردىڭ ءتارتىبىن ءبىرتۇتاس باعدارلاما رەتىندە بەلگىلەپ، بۇكىل رەسپۋبليكا بويىنشا ءبىر ستاندارتقا ساي جۇمىس ىستەۋدى جولعا قويۋ قاجەت. ءبىر اۋرۋحانا، ءبىر ەمحانادا جوق دەگەندە ءبىر كلينيكالىق ينجەنەر بولۋدى مىندەتتەيتىن نورما قابىلداپ، كلينيكادا ىستەيتىن ينجەنەرلەردىڭ مىندەتتەرىن ايقىنداپ، ولاردىڭ زاڭدىق ورنىن تۇراقتاندىرۋ قاجەت. ءدال وسىلاي ءبىرىزدى جۇمىس ىستەلسە، مەديتسينالىق اپپاراتتاردىڭ تەحنيكالىق كۇتىمىنىڭ ساپاسى جوعارىلاپ، جۇمىس ىستەۋ مەرزىمى ارتىپ، مەزگىلسىز ىستەن شىعۋىن نەمەسە اقاۋعا بايلانىستى توقتاپ قالۋىنىڭ الدىن الۋعا بولادى.
ءتورتىنشى، مەديتسينالىق اپپاراتتار مەن جابدىقتاردىڭ جۇمىس تيىمدىلىگىن ارتتىرىپ، فۋنكسيونالدى مۇمكىندىگىن تولىق پايدالانىپ، قىزمەت كورسەتۋ مەرزىمىن ۇزارتۋ ءۇشىن مەديتسينالىق جابدىقتاردى دۇرىس، قاۋىپسىز، تولىق مۇمكىندىكتەرىن قولدانۋدى، مەديتسينالىق شىعىنعا كەتەتىن ماتەريالداردى دۇرىس، ۇنەمدى، ءتيىمدى قولدانۋدى وقىتاتىن، سەرتيفيكاتتايتىن تالاپتار ەنگىزىپ، اۋرۋحانادا مەديتسينالىق قىزمەتكەرلەردىڭ بىلىگىن ارتتىرۋ كۋرسىن مىندەتتەۋ جانە ىسكە اسىرۋ كەرەك. بۇل جۇمىستار مەديتسينالىق اپپاراتتاردى تولىق فۋنكسيونالدى قولدانۋ كورسەتكىشىن جوعارىلاتىپ، ەكونوميكالىق تيىمدىلىگىن ارتتىرىپ، جۇمىس ىستەۋ مەرزىمىن ۇزارتىپ، مەديتسينالىق شىعىننىڭ ۇنەممەن قولدانىلۋىنا ەكونوميكالىق جاعىنان ۇلكەن تيىمدىلىك اكەلەدى.
بەسىنشى، مەديتسينالىق جابدىقتارعا سەرۆيس قىزمەتىن كورسەتۋ بويىنشا جاسالعان بۇيرىق (ق ر د س م №273/2020) سالاداعى پروبلەمالاردى شەشۋگە قاۋقارسىز. بۇيرىقتاعى كەيبىر مەديتسينالىق ءوندىرىس كومپانيالارىنىڭ سەرتيفيكاتىن تالاپ ەتۋ شارتتارىن وزگەرتىپ، مەديتسينالىق اپپاراتتاردىڭ اتاۋى جانە فۋنكسياسى سايكەس كەلەتىن سەرتيفيكاتى بار ينجەنەرلەرگە سەرۆيس قىزمەتىن كورسەتۋگە مۇمكىندىك بەرۋ قاجەت. ءۇشىنشى، ءتورتىنشى، بەسىنشى پۋنكتتەردى تولىق شەشۋگە مۇمكىندىك بەرەتىن «كلينيكالىق ينجەنەريا باعدارلاماسى» عىلىمي نۇسقاۋلىعىندا بۇلاردى شەشۋ جايلى ەگجەي-تەگجەيلى جازىلعان.
ەلىمىزدەگى 1200-گە تارتا ۇلكەندى-كىشىلى مەديتسينالىق مەكەمەلەر جىل سايىن ءجۇز ميلليونداعان تەڭگەنى مەترولوگيالىق تەكسەرۋگە جۇمسايدى. مەترولوگيالىق تەكسەرۋدى قاجەت ەتپەيتىن، قازاقستاندا ونى مەترولوگيالىق تەكسەرۋدەن وتكىزە الاتىن اپپارات-جابدىقتارى جوق بولسا دا، تەك سەرتيفيكات ءۇشىن عانا كەلىسىمشارتتار جاسالىپ، مەملەكەت قارجىسىن تەككە جۇمسايتىن، مەترولوگيالىق تەكسەرۋدىڭ ورنىنا كاليبروۆكانى عانا قاجەت ەتەتىن يمپورتتالعان مەديتسينالىق اپپاراتتار از ەمەس. سوندىقتان قازاقستان ستاندارتتاۋ جانە مەترولوگيا ينستيتۋتى ءتىزىمىن قايتا قاراپ، حالىقارالىق ستاندارتقا ساي كەلمەيتىن، مەترولوگيالىق سەرتيفيكاتتاۋ ءۇشىن قاجەتتىلىك جوق مەديتسينالىق جابدىقتاردى تىزىمنەن الىپ تاستاۋ قاجەت.
التىنشى، رەسپۋبليكالىق، وبلىستىق (قالالىق)، اۋداندىق جانە اۋىلدىق (وكرۋگتىك) مەديتسينالىق مەكەمەلەردىڭ ەڭ تومەنگى تەحنيكالىق جابدىقتالۋ ستاندارتىن قايتا قاراپ، مەديتسينالىق مەكەمەلەردىڭ رەسپۋبليكالىق، وبلىستىق، اۋداندىق ستاتۋسىنا عانا ەمەس، ولار قىزمەت كورسەتەتىن حالىقتىڭ سانىنا، كورسەتە الاتىن مەديتسينالىق قىزمەت تۇرلەرىنە، قولدانا الاتىن ماماندارىنا بايلانىستى يكەمدى جانە جۇمىس ىستەيتىن ستاندارت جاساۋ قاجەت. حالقى از جەردە قاجەت ەمەس نەمەسە سيرەك قولداناتىن، قولدانىلماي تۇراتىن مەديتسينالىق جابدىقتاردى الماۋ، تەك قانا ەڭ تومەنگى شەكتىك ستاندارتتان ءوتۋ ءۇشىن قاجەتسىز مەديتسينالىق جابدىقتارعا قارجى شىعىنداماۋ كەرەك. سوندا عانا مىڭداعان مەديتسينالىق مەكەمەلەردە قولدانىلماي، مىڭداعان مەديتسينالىق اپپاراتتار شاڭ باسىپ قويمادا بەكەر تۇرمايدى.
جەتىنشى، مەديتسينالىق مەكەمەلەرگە (جەكەمەنشىك بولسىن، مەملەكەتتىك بولسىن) مەديتسينالىق اپپاراتتار جانە مەديتسينالىق راسحودتار، ءدارى-دارمەكتەر جەتكىزەتىن، سەرۆيس قىزمەتىن كورسەتەتىن كومپانيالارعا سالىق جەڭىلدىگىن جاساپ، بولەك تاريفتەر جاساۋدى قاراستىرۋ قاجەت. مەملەكەت جىل سايىن ميللياردتاعان قارجى بولە وتىرىپ، ونىڭ بەلگىلى ءبىر قوماقتى بولىگىن سالىق رەتىندە قايتارىپ الۋى - مەديتسينالىق سالانىڭ ءوسىپ- ونۋىنە، دامۋىنا ۇلكەن كەدەرگى. دامىعان ەلدەردەن ۇلگى الساق، جاپونيا، گەرمانيا، سولتۇستىك ەۋروپا ەلدەرىندە مەديتسينالىق مەكەمەلەر مەن وقۋ-اعارتۋ مەكەمەلەرىنە سالىق جەڭىلدىگى، بولەك تاريف قاراستىرىلعان. بۇل ءوز كەزەگىندە دەنساۋلىق ساقتاۋ سالاسىنىڭ شىعىنىن ازايتىپ، وعان بولىنگەن قارجىنىڭ ءتيىمدى جۇمسالۋىنا، شىعىننىڭ ازايۋىنا اكەلەدى.
قورىتىپ ايتقاندا، دەنساۋلىق ساقتاۋ سالاسىنا بولىنگەن تريلليونداردى ءتيىمدى قولدانۋ، ۇنەمدەۋ جانە دىتتەگەن جەرىنە جەتۋ ءۇشىن رەسپۋبليكالىق بيۋدجەتتە تاپشىلىق بولىپ جاتقاندا، وسى سالاعا بولىنگەن قارجىنىڭ قۇمعا سىڭگەن سۋداي، جەلگە ۇشقان قۇمداي شاشىلماۋى ءۇشىن ءبىزدىڭ ۇسىنىستارىمىزدىڭ ۇلكەن پايداسى تيەدى دەپ ويلايمىز.
سەرىك مۇراتحان ۇلى، «ۇلتتىق نەيروحيرۋگيا ورتالىعى» ا ق مەديتسينالىق اپپاراتتاردى قولدانۋ ءبولىمىنىڭ مەڭگەرۋشىسى
