كومىر حيمياسىنا قاشان كوڭىل بولىنەدى؟

استانا. KAZINFORM - قازاقستان 2050-جىلى كومىر بەيتاراپتىعىنا كوشۋ كەرەك. دەمەك، شيرەك عاسىردان كەيىن شيكىزاتتى قازىرگىدەي جىلىنا 110 ميلليون توننا ەمەس، 30 ميلليون توننا وندىرۋگە تۋرا كەلەدى.

Көмір химиясына қашан көңіл бөлінеді?
Фото: Kazinform

ەگەر ب ۇ ۇ- نىڭ كليماتتىق سامميتتەگى مىندەتىنە سايكەس كومىر يگەرۋ كەمىتىلسە، قورداعى شيكىزاتتى قايدا جىبەرەمىز؟ ونىڭ گەولوگيالىق قورى 650 جىلعا جەتەدى. بۇل 272 ميلليارد توننا. ال، تەك زەرتتەلگەن قورى 32-34 ميلليارد توننا. وسىلايشا ءبىز قاتتى وتىن كولەمى جاعىنان الەمدە 10- ورىندامىز. ەلدەگى ەنەرگيانىڭ %68- ى كومىر جاعۋ ارقىلى الىنسا، بالامالى قۋات كوزى نەبارى %5-7. وسى رەتتە حيميا عىلىمىنىڭ دوكتورى بولات ەرماعامبەتتەن سالانىڭ بولاشاعى تۋرالى سۇرادىق.

Көмір химиясына қашан көңіл бөлінеді?
Фото: Kazinform

- ەگەر دۇرىس پايدالانساق حيميا ونەركاسىبى - قازاقستان ەكونوميكاسىنىڭ كوزى بولار ەدى. مىسالى، قىتايدىڭ Shenhua زاۋىتىندا 80 تاۋار وندىرەدى. ءبىز بارىپ، ارالاپ كوردىك. عىلىم مەن ونەركاسىپ قۇستىڭ قوس قاناتىنداي ۇيلەسىم تاپقان. استاسىپ جاتىر. مىنە، وسىنداي قارىم-قاتىناس ورناسا عانا ءبارى داميدى. عىلىمنىڭ كۇشى وتە مىقتى بولۋى ءتيىس، - دەدى كومىر حيمياسى جانە تەحنولوگيالار ينستيتۋتىنىڭ ديرەكتورى.

ءبىراق، ءبىزدىڭ جاعداي «باياعى، بايقوجانىڭ تاياعى». كومىر وندىرىسكە تەك ەسكى ەكى ادىسپەن ەنگەن.

Көмір химиясына қашан көңіл бөлінеді?
Фото: Kazinform

- قازىر تەك تەمىر بالقىتۋعا كوكس الادى. فەروقورىتپاعا جارتىلاي كوكستى پايدالانادى. قاراعاندى شاھتالارى جىلىنا 10-12 ميلليون توننا كومىر وندىرسە، سونىڭ 7-8 ميلليون كوكس الۋعا جۇمسالادى. شۇباركول رازەزىندە سارى ارقا دەگەن فابريكا بار. سوندا جىلىنا 650 مىڭ توننا عانا جارتىلاي كوكس وندىرىلەدى. ودان شىعاتىن قالدىقتارى پروبلەما. تەحنولوگيا نورمالارعا سايكەس بولۋى ءتيىس. ايتپەسە ول جاسىل ەنەرگەتيكاعا جاتپايتىنىن ايتتى پروفەسسور بولات ەرماعامبەت.

قازاقستاندا 41 كومىر كەنىشى بار. قاراعاندى، قوستاناي جانە پاۆلودار وبلىستارىندا شوعىرلانعان. قاراعاندىدا نەگىزىنەن تاس كومىر. ال، جوعارعى سوقىر قوڭىر كومىر كەن ورنىندا 2,5 ميلليارد توننا قور بار. سول قوڭىر كومىردەن حيميالىق زاتتار الۋ قولايلى.

پاۆلودار وبلىسى ەكىباستۇز كەنىشىنىڭ قورى 40 ميلليارد تونناعا جۋىق. ءبىراق، ونداعى كومىر كۇلى %50- دان اسادى. سوندىقتان حيميالىق وڭدەۋگە جارامايدى.

Көмір химиясына қашан көңіл бөлінеді?
Фото: Kazinform

مايكۇبى باسسەينىندە دە قوڭىر كومىر. سوسىن تورعاي كومىر باسسەينى كولەمى جاعىنان كوپ. قورى 40 ميلليارد توننادان اسادى. وسى كەن ورنىنداعى قاتتى وتىن حيميالىق وڭدەۋگە تارتىمدى. سەبەبى، كۇلى از، كۇكىرتى %0,5. ىلعالدىعى وتە جوعارى. قۇسمۇرىن قوڭىر كومىرىن دە تەرەڭ وڭدەۋگە بولادى. سونداي- اق جۇرت شۇباركول كومىرىن جاقسى كورەدى. ويتكەنى، كۇلى تومەن. %6-8. قاعاز سياقتى جانعىش. قۇرامىنداعى شايىر %14-18 عانا. بۇل ءتىپتى جانارماي الۋعا جارايدى.

- عالىم ەبىنەي بوكەتوۆ 1980 -جىلى بەنزين الۋعا بولاتىنىن عىلىمي دالەلدەپ، جوعارى دەڭگەيگە كوتەرگەن. ەندى شاكىرتى رەتىندە سول جۇمىس ءبىزدىڭ موينىمىزدا. بۇل بالامالى شيكىزات. مۇنايدان قانشا زات الىنسا كومىردەن دە سونشا ءونىم وندىرىلەدى. بىزگە تەك قارجىلاندىرۋ كوزى كەرەك. جەكە عىلىمي مەكەمە بولعان سوڭ قارجى جەتىسپەيدى. عىلىم كوميتەتى كونكۋرستارىنا قاتىسامىز. كەنىشتەردەن تاپسىرىس الامىز. ءبىراق، سوندا دا جۇيەلى قولداۋ قاجەت. سوندا مۇنايدان شىعارعانداي پوليەتيلەن، پوليپروپيلەن، نانو تالشىقتاردى كومىردەن دە الىپ، ەكونوميكاعا زور ۇلەس قوسۋعا بولادى. سونىڭ ءبارىن زەرتتەۋ كەرەك. كوپ باعىتتا ارتتا قالدىق. سول ءۇشىن كومىر حيمياسىنا ءوز الدىنا ۇلتتىق باعدارلاما قاجەت، - دەپ ەسەپتەيدى پروفەسسور.

Айнагүл
Фото: Kazinform

كومىر - ازىرگە ەنەرگەتيكالىق شيكىزات. نەگىزى حيميالىق كومىرسۋتەگى قاتارىنا جاتادى. وسى تۇرعىدا بولات ەرماعامبەت باسقاراتىن ينستيتۋت زەرتحاناسى ءتۇرلى عىلىمي جوبالارىن قولداپ، 30 پاتەنتكە يە بولعان. ءبىراق، وندىرىسكە ەنگەنى جوقتىڭ قاسى. تەك وسىمدىك تىڭايتقىشى وڭتۇستىك وڭىردە تام- تۇمداپ قولدانىلادى. ول ۋكراينانىڭ گۋمات تىڭايتقىشىنان دا اسىپ ءتۇسىپتى. بيداي، ارپا، سۇلى سياقتى ءداندى- داقىلدارى مەن كارتوپ، قىزاناق جانە باسقا كوكونىس تۇرلەرىنىڭ ونىمدىلىگى ارتىپ، بويىنداعى نيتراتتاردى ازايتقان.

5-6 جىل بۇرىن باياناۋىلدى كومىر ارقىلى گازداندىرۋ ماسەلەسى كوتەرىلگەن. مىسالى 2 ميلليون تەكشە مەتر گاز الۋ ءۇشىن 6 ميلليون توننا كومىر گازاندىرىلادى. جاعىلمايدى.

عىلىمي ورتالىق اۋىز سۋ جانە كولىك گازىن تازارتۋ ماقساتىندا سوربەنت تەحنولوگياسىن ۇسىنعان. ول دا دايىن دەيدى. سوربەنت - سۇيىقتىق پەن گازدى سىڭىرەتىن حيميالىق ءادىس. قازىر سونىڭ 1 تونناسىن رەسەي مەن جاپونيادان 1 مىڭ مەن 15 مىڭ دوللار اراسىندا ساتىپ الىپ وتىرمىز. ول مۇناي سالاسىندا قۇبىرلاردى تارزارتۋعا، جەردى قۇنارلاندىرۋعا تاپتىرماس كومىردەن الىناتىن ءونىم ءتۇرى.

- كومىردىڭ كەلەشەگى كەڭ. ۇلكەن. ونەركاسىپ جانە قۇرىلىس مينيسترلىگىندە كومىر ءوندىرۋ باسقارماسى بار. سولارمەن جاقسى جۇمىس ىستەيمىز. جول كارتاسى جاسالعان. ءبىراق، قارجىلاندىرۋ شەشىلمەي تۇر. جاس كادرلاردى قولدايمىز. مىقتى ماماندار قاجەت. ءبىزدىڭ جوبالارىمىزعا قاتىسسا، شىڭدالىپ، بىلىكتى مامان بوپ شىعادى، - دەيدى بولات ەرماعامبەت.

مايرا قازانعاپوۆا كومىر حيمياسى جانە تەحنولوگيا ينستيتۋتىنىڭ اعا عىلىمي قىزمەتكەرى. ول PhD دوكتورى. جاس عالىمداردى باۋلىپ ءجۇر.

- كومىرتەكتى نانوماتەريالدار الۋ ءۇشىن سۋتەكتى ساقتاۋ جۇمىسى جۇرگىزىلىپ جاتىر. گرافەن، كومىرتەكتى نانوتۇتىكشە. بۇندا جوعارى توقتىڭ اسەرىنەن كومىرتەكتى ماتەريالداردى بۋلاندىرۋ ارقىلى جاڭا نانوماتەريالدار الامىز. ونى ليتي باتارەيالار، سۋپەركوندەنساتورلارعا قولدانادى. كولىككە كەرەك وتكىزگىش ماتەريالدار ءقازىر كوبىنە شەتەلدەن جەتكىزىلەدى. سونى الماستىرۋ قاجەت، - دەيدى مايرا قازانعاپوۆا.

ال، ينستيتۋتتىڭ كىشى عىلىمي قىزمەتكەرى ايناگۇل مالعاجداروۆا فۋلۆ قىشقىلىنىڭ قولدانىسىن ءتۇسىندىردى.

- فۋلۆ قىشقىلىنىڭ ۇنتاق تۇرىمەن زەرتتەۋ جاسايمىز. بۇل ءونىم كومىردەن دە قىمبات. الەمدە فۋلۆ قىشقىلىن الۋ ەمەس، ونى تازارتۋ پروتسەسسى قىمباتقا تۇسەدى. سوندىقتان ءبىز سوربەنتتى قولدانۋ ارقىلى ەكونوميكالىق ءتيىمدى باعا تۇرعىسىنان تازارتۋ ءادىسىن زەرتتەپ جاتىرمىز. سوسىن ادام اعزاسىنداعى قارتايۋدى تەجەۋگە، باۋىرداعى حولەستەريندى تومەندەتۋگە جانە قالقانشا ماڭى بەزى گارموندارىن رەتتەۋ ءۇشىن فۋلۆ قىشقىلى قولدانىلادى، - دەيدى ول.

ازىرگە كومىر دەگەندە كۇل شىعارىپ، شارشاعان جۇرتشىلىق پەن اسپاندى تورلاعان كوك ءتۇتىن ەسكە تۇسەدى. ءبىراق، پروفەسسور بولات ەرماعامبەت كومىر حيمياسىنا كوڭىل بولەتىن كۇن تۋارىنان كۇدەر ۇزبەيدى.

اۆتور

نىسانالى ىعىل

سوڭعى جاڭالىقتار