جاراتىلىسى باسقاشا ءبىرءتۇرلى ادامدار
استانا. قازاقپارات - «ماڭدايعا نە جازسا، سونى كورەسىڭ». قازاق ءتامسىلىنىڭ بۇل دانالىعىنا ادام بالاسى بارعان سايىن كوز جەتكىزگەندەي. باي دا، بۇقارا ءۇشىن دە جازىلماعان ورتاق ءبىر زاڭدىلىق بار. پەشەنەگە جازىلعاننان ەشقاشان قاشىپ قۇتىلا المايسىڭ.

ادام بالاسىنىڭ بارلىعى دا باقىتتى ءومىر سۇرگىسى كەلەدى. الايدا ءبارى دە باي بولا المايدى. جاستىڭ دا، كارىنىڭ دە، داۋلەتتى مەن كەدەيدىڭ دە تۇبىندە بارار جەرى ءبىر. ءبىر ۋىس قارا توپىراق بۇيىرادى. باسقان جەرى «بالقان تاۋ» بولسا دا، شالقىپ ءومىر سۇرسە دە، ەلگە، وتانعا سۇيكىمسىز تۇلعالار دا بولادى.
ماسەلەن، وتكەن عاسىردىڭ 2000 - جىلىنا دەيىن بىرەۋدى بيلىككە اكەلىپ، ەكىنشىسىن ىعىستىرعان، ەلسيندى ءوز ەركىمەن تاقتان ءتۇسىرىپ، كوز ىلەسپەس جىلدامدىقپەن، ساناۋلى عانا ۋاقىت ىشىندە پۋتيندى مانساپقا اكەلگەن ورىستىڭ بايى بەرەزوۆسكي اقىرىندا ءوز ساياسي ويىنىنىڭ قۇربانى بولدى. ارتىندا مىڭعىرعان مال-داۋلەتى قالعان بەرەزوۆسكي وتانى رەسەيگە كەلە الماي پۇشايمان حالدە دۇنيەدەن ءوتتى. ءبىراق ءومىردىڭ ءمانىن ادام دۇنيەدەن وتەرىندە عانا تۇسىنەدى ەمەس پە؟ سول بەرەزوۆسكيدەن نە قالدى، سوندا؟
«كوك ادامنىڭ» كۇيزەلىسى
ەندى سول بەرەزوۆسكيمەن ا ق ش-تا قايتىس بولعان پول كاراسوننىڭ ءومىرىن سالىستىرىپ كورىڭىز. تاريحتا «كوك ادام» دەگەن اتپەن قالعان كاراسون ولە-ولگەنشە تىرشىلىك ءۇشىن كۇرەسىپ ءوتتى. بۇكىل الەم «كوك ادام» تۋرالى 2007 - جىلدان باستاپ قانا بىلە باستادى. بۇعان دەيىن تىنىش كاليفورنيا شتاتىندا مامىراجاي قالىپتا ءومىر سۇرگەن پول كاراسون امەريكالىق باسپاسوزگە شىققاننان باستاپ، وعان جۋرناليستەر مەن مامان-دارىگەرلەر نازار اۋدارا باستادى.
ونىڭ بۇكىل دەنەسى، تەرىسى كوكپەڭبەك بولىپ كەتكەن. ونىڭ اعزاسىندا كۇمىس مەتالل كوپ. ءبىراق ارگيروز اۋرىنا شالدىققانىمەن، ول بۇل سىرقاتتان قايتىس بولعان جوق. 1990 - جىلداردىڭ باسىنان باستاپ، تەرىسى كوگەرە باستاعان. 2007 - جىلعا دەيىن ول تولىققاندى «كوك ادامعا» اينالعان. بەتىنە شىققان جارادان كەيىن ونى وزدىگىنشە ەمدەمەك بولىپ، بەلگىسىز ءبىر ءدارى سەپكەن ول ارتىنشا ونىڭ زاردابىن تارتقان. بەتى باسقا تۇسكە وزگەرە باستاعان. ونىڭ ۇستىنە بار پاناسى، قامقورشىسى اكەسى قايتىس بولعان ول قاتتى پسيحولوگيالىق كۇيزەلىسكە تۇسەدى.
ءۇي جاعدايىندا كۇمىس قوسىلعان تازالانعان سۋدى ءىشىپ، سىرقاتتان قۇتىلماق بولعان بۇل ارەكەتىنىڭ ومىرىنە تۇگەل وزگەرىس اكەلەتىنىن ويلاعان جوق. سونىمەن قاتار كاراسون دەنەسىنە كۇمىستىڭ ەلەمەنتتەرى قوسىلعان ءبالزام جاققان. ناتيجەسى... «كوك ادام» بولىپ شىعا كەلگەن. مىنە، سىرقاتىنا وزدىگىنەن ەم ىزدەمەك بولعان ادامنىڭ اقىرى نەمەن اياقتالدى؟
جالپى، 1999 - جىلدان باستاپ ا ق ش-تىڭ تاعام جانە دارىلىك قۇرالداردى پايدالانۋ جونىندەگى ارنايى كوميسسياسى بۇل پرەپاراتتى ادام دەنساۋلىعىنا پايدالانۋعا مۇلدە تىيىم سالعان. دارىگەرلەر كاراسوننىڭ تەرىسىن قانشاما وزگەرتۋگە كۇش سالعانىمەن، ولار تۇبەگەيلى وزگەرىس اكەلە العان جوق. «كوك ادام» كۇيىندە ول ومىردەن ءوتتى.
تەرىسىنىڭ كوكپەڭبەك بولىپ كەتۋى ونىڭ جانىن قينادى. ول امەريكادا ءجيى ورىن اۋىستىردى. قالادان قالاعا كوشىپ ءجۇردى. كاليفورنيادان شۇعىل ورىن اۋىستىرۋىنا دا ادامداردىڭ كوزبەن كۇلىپ، قولىمەن نۇسقاپ تاڭىرقاعان كوزقاراسى سەبەپ بولدى. دەسەك تە، ول ومىردەن كۇدەرىن ۇزگەن جوق. دارىگەر، پسيحولوگتاردان ءجيى كەڭەس الدى، ءوزىن جۇباتۋ ءۇشىن ءارتۇرلى شوۋعا ءجيى قاتىستى، ءسويتىپ ءجۇرىپ ءوز ماحابباتىن تاپتى. دجو اننا اتتى ارۋ ونىڭ سۇيىكتىسىنە اينالدى.
- الايدا پول كاراسون جانى قينالعانىمەن، تىرشىلىك ءۇشىن كۇرەستى. ءومىر ءسۇردى. ونى تەلەديدار كورسەتىپ، قاندايدا ءبىر حابار باستالعاندا، « Eiffel 65» توبىنىڭ «Blue» ءانى مىندەتتى تۇردە قويىلاتىن. بۇل ارەكەت وعان ۇنامايتىن. دەگەنمەن ول مۇنى قالجىڭعا اينالدىرىپ، تۇبىندە «جاسىل ادامعا» اينالىپ، جاسىلدار پارتياسىن قۇرامىن دەپ قالجىڭدايتىن، - دەيدى زايىبى دجو اننا.
ءبىراق راسىندا، پەشەنەگە جازىلعانىڭدى كورەسىڭ. «كوك ادامنىڭ» سىرقاتى ونىڭ تەرىسىنىڭ كوكپەڭبەك بولۋىندا عانا ەمەس، ول راكپەن دە اۋىردى. ءبىراق تىنىمسىز تىرشىلىك پەن ءومىر سۇرۋگە جانتالاستىڭ ارقاسىندا ول بۇل اۋرۋدى جەڭدى.
دارىگەرلەردىڭ قاتاڭ باقىلاۋىندا بولعان ونىڭ اعزاسىندا 2009 - جىلدان باستاپ ازداعان ءوزگەرىستەر پايدا بولدى. تەرى ءوز قالپىنا كەلە باستادى. ءبىراق ءومىرىنىڭ سوڭىنا دەيىن تاسادا ءومىر ءسۇردى. وعان امەريكالىقتار مەن شەتەلدەن كەلگەن تۋريستەردىڭ تاڭعالا قاراۋى مەن قولىن شوشايتىپ كورسەتۋى ۇناعان جوق. بۇل ارەكەتتى ول جەك كوردى. پول كاراسوننىڭ سوڭعى ەكى جىلدا قان قىسىمى مەن قان قۇرامى تولىق قالپىنا كەلدى.
- ول ۇيدەن سيرەك شىعاتىن. تاريحي ادەبيەتتەردى ءجيى وقىدى، تەلەديداردان تاريحي تاقىرىپتاردى كورگەندى ۇناتاتىن. بانككە نەمەسە تەمەكى الۋعا عانا كوشەگە شىعاتىن، - دەيدى ايەلى دجو اننا.
ءومىرىنىڭ سوڭعى جىلدارى ۆاشينگتوندا تۇرعان ول 62 جاسقا قاراعان شاعىندا - 2013 - جىلى 26 - قىركۇيەكتە جۇرەك اۋرۋىنان قايتىس بولدى.
پول كاراسون ءبىراق ءوز وتانىندا، امەريكادا ءولدى. ال مىڭعىرعان مال-داۋلەتى، بايلىعى بار بەرەزوۆسكيدىڭ سۇيەگى اعىلشىن جەرىندە قالدى. دوس-جاران، تۋعان-تۋىس، اعايىن-باۋىر توپىراق سالۋعا جارامادى. ولەرىنىڭ الدىندا پۋتينگە حات جازىپ، ومىرىنە اراشا سۇراعان بەرەزوۆسكيدى ەشكىم كەرەك ەتكەن جوق. ەندەشە، پول كاراسون باقىتتى ما، بەرەزوۆسكي مە؟». ءمان-ماعىنا «كوك ادامنىڭ» كۇيزەلىسى مەن مەن بەرەزوۆسكيدىڭ بايلىعىندا ما؟ سۇراقتى بۇلاي قويۋ قيسىنسىز شىعار. ءبىراق مەيلى، ميلليونەر بول، كەدەي بول، دۇرىسى -وتانىڭدا ءومىر ءسۇرۋ باقىتتىراق...
«شاشى ۇزىن» قىز
ارينە، «كوك ادام» ءوز ومىرىنە جارا سالدى دەسە دە بولادى. «كۇمىس قوسىلعان سۋدى كوبىرەك ءىشىپ، اعزامدى باكتەريادان تازارتامىن» دەگەن ونىڭ ويى اقىرىندا ورنى تولماس زارداپقا ۇرىندىردى. پول كاراسون ءوزى جاساعان قاستاندىقتىڭ قۇربانى بولسا، سازۋفان سۋپاترانىڭ جانىنا تابيعات-انا جارا سالعان.
2000 - جىلى تۋىلعان سازۋفان سۋپاترانى الەمدەگى تاڭعاجايىپ ادامداردىڭ ءبىرى دەپ اتاۋعا بولادى. ول بانگكونكتە تۇرادى. سازۋفان گيپەرتريحوز سىرقاتىمەن اۋىرادى. ونىڭ بار دەنەسىن تۇك باسىپ كەتكەن. ادەتتە ءبىز دەنە-باسىن تۇك باسقان ادامداردى كينودان، قالىڭ ورماننىڭ اراسىنان كورەمىز عوي. ال سازۋفان قالادا تۇرادى. كادىمگى قاراپايىم وتباسىندا تۇرمىس كەشەدى.
ادامنىڭ شاشى وسسە، شاشتارازعا بارىپ قيدىراتىنىمىز اقيقات. ال سۋپاترا دا شاشتارازعا بارادى، ءبىراق باسىنداعى ەمەس، بەتىندەگى شاشىن قيدىرادى. بۇل سىرقاتتىڭ ەمى جوق دەيدى ماماندار. ارينە، ونىڭ دەنەسىندەگى قۇبىلىستى لازەرلىك ساۋلە ارقىلى ەمدەپ، توقتاتۋعا بولادى دەپ جورامال جاسالعانى بەلگىلى. الايدا دارىگەرلەر بۇل ارەكەتتەن باس تارتتى.
ەشقانداي ەمى جوق اۋرۋدان ايىقپاعان سازۋفان سۋپاترا وسىلاي ون جىلدان استام ۋاقىت بويى ەل-جۇرتتىڭ كوز الدىندا ءپۇشايمان كەيىپتە ءومىر ءسۇرىپ كەلەدى. ارينە، جاس قىزدىڭ اينالىسىندا جۇرگەندەر ونىڭ قىلىعى مەن بولمىسىنا كوزدەرى ابدەن ۇيرەنىپ كەتكەن بولار. ءبىراق ءبىر كورگەن ادامنىڭ شوشىنا قارارى حاق. سونداي-اق، قۇبىجىق رەتىندە ءوسىپ كەلە جاتقان قىزدىڭ جانى ايانىشتى ەكەنىن ۇعىنۋعا بولار...
جاراتىلىسى بولەك جان
تاڭجايىپ ادامداردىڭ ءبىرى - ەگىز ەبيگەيل مەن بريتتاني حەنسەل. ولار 1990 - جىلى ا ق ش-تا تۋعان. ەگىزدى تاعدىر قىزىق ەتىپ جاراتقان. دەنە بىرەۋ، ءبىراق ءبىر دەنەدە - ءۇش وكپە، ءۇش باۋىر، ەكى جۇرەك، ەكى اسقازان بار. ارقاسىندا ەكى ومىرتقا جۇلىنى جۇمىس ىستەگەنمەن، ەكەۋى دە بارىپ، ءبىر قۇيىمشاققا تىرەلەدى. ءبىراق ولاردىڭ دەنەسى ءبىر، مۇشەلەرى بىرنەشەۋ بولعانىمەن، قان تامىرلارى دا جالعىز. ءبىر دەنەدەن شىعىپ تۇرعان ەكى باستى ادامدى كوز الدىڭىزعا ەلەستەتىپ كورىڭىز.
قالاي ايتقاندا دا ەبيگەيل مەن بريتتاني جاراتىلىسى بولەك جاننىڭ قاتارىنا جاتادى. ميى بولەك، ءبىراق ارمانى ءبىر. ەكەۋى دە بولاشاقتا دارىگەر بولۋدى ارماندايدى. ەكى باستى بولعانىمەن، ولاردىڭ قوزعالىسى دا كادىمگىدەي ءبىرقالىپتى. ولار دا جۇگىرىپ، كولىك پەن ۆەلوسيپەدكە مىنەدى. جۇزدەرى جىلى. قاشاندا كۇلىپ جۇرەتىن ەكى قىزعا اينالاسىندا ادامدار جىلى كەيىپپەن قارايدى.
ەكى باستى - پينون
جالپى، تابيعات جاراتقان تاڭعاجايىپ ادامدار وتە كوپ. سولاردىڭ ءبىرى- 20 - عاسىردىڭ باسىندا ءومىر سۇرگەن - پاسكۋال پينون. الدىمەن ونىڭ ماڭدايىندا ىسىك پايدا بولعان. مۇنى ول بايقاماي جۇرە بەرگەن. سيركتە ويىن كورسەتىپ جۇرگەن ونى ارىپتەس قىزمەتكەرى بايقاپ قالعان.
زيانسىز ىسىك بولىپ شىققان بۇل سىرقاتتى ەش دارىگەر توقتاتا الماعان. اقىرىندا ماڭداي شەكەدەن ەكى كوزى بار تاعى ءبىر باس پايدا بولعان. ءبىراق ونىڭ ەش زاردابى بولماعان كورىنەدى. دەسەدە قۇبىلىسى بولەك جان كوپ ءومىر سۇرگەن جوق. قىرىق جاسىندا قايتىس بولدى.
... ومىردە مۇنداي جاندار كوپ. ءبىرتۇرلى ادامداردىڭ ىشىندە تالانتتىلار دا جەتەرلىك. تالانتسىزدارى دا بار. ءبىراق تاعدىر، تابيعات وسىلاي قاتال سىي تارتقان سوڭ، ودان قۇتىلۋدىڭ جولى قايسى؟!.
بەرىك بەيسەن ۇلى
«ايقىن» گازەتى. 2013