جاقسىلاردىڭ «جات» قىلىقتارى

استانا. قازاقپارات - «ادامعا ءتان نارسەنىڭ ءبارى ماعان دا جات ەمەس» دەپ قابا ساقال كارل ماركس ايتقانداي، اتاقتى ادامداردىڭ دا بويىندا ەرسى، ادەپكە قايشى دەۋگە بولاتىن وعاش قىلىقتارى مەن ومىرلىك داعدىلارى، وزىندىك ادەتتەرى بولعان.

ون توعىزىنشى عاسىردا ارقادا ءومىر سۇرگەن پاڭ نۇرماعامبەت دەگەن اتاقتى باي قولىنان قىسى-جازى اق بيالايىن تاستاماعان.

حالىق ماڭعازدىعىنا وراي «پاڭ» دەگەن اتاق بەرگەن. سول پاڭ تورە بول، قارا بول، كىممەن بولسىن امانداسقاندا، قولىنان اق بيالايىن شەشپەيتىن كورىنەدى. اقان سەرى قىمىز بەرگەن ءۇيدىڭ اياعى كىر بولسا، داستارقانىن تاستاپ جۇرە بەرگەن، كىر جاستىقتان قاشىپ، ەر-توقىمىن جاستانىپ، قۇلا دۇزگە بارىپ قوناتىن بولعان.

كۇش اتاسى قاجىمۇقان تيتىمدەي تىشقاننان قاتتى قورقاتىن بولعان. سونى جاقسى بىلەتىن اقىن يسا بايزاقوۆ الىپ بالۋانعا شىناشاقتاي بويىمەن ايتقانىن ىستەتەدى ەكەن. باۋىرجان مومىش ۇلى جازۋ ۇستەلىندەگى حاوستى، قاعاز، كىتاپتاردىڭ قالاي بولسا سولاي شاشىلىپ جاتقانىن ۇناتقان. «موي پوريادوك - ەتو موي بەسپوريادوك» دەيدى ەكەن. جازۋشى تاكەن ءالىمقۇلوۆ قاقاعان قىستان جالاڭباس شىعاتىن بولعان. ايتۋىنشا، مۇنىڭ قان قىسىمىن تومەندەتۋگە كومەگى تيەدى.

جازۋشى اسقار سۇلەيمەنوۆ كۇندىز ۇيىقتاپ، ءتۇنى بويى كىتاپ وقىپ، جازۋىن جازاتىن بولعان.

اقىن جۇمەكەن ناجىمەدەنوۆ جىر جازىپ وتىرعاندا سىرىڭكەنىڭ تالدارىن ءبىر-بىرلەپ مايدالاپ سىندىرىپ وتىرعان.

كوزى ءتىرى جازۋشى تىنىمباي نۇرماعامبەتوۆ ۇيرەنگەن اۆتوقالامىن قاشان سىنىپ قالعانشا قولىنان تاستاماي، ءىشىن عانا اۋىستىرىپ وتىرادى. «مەن تەك اۆتوقالاممەن جازامىن. جازۋدى باستاعالى بەرى اۆتوقالامىن ەكى-اق رەت، اسىپ كەتسە ءۇش رەت قانا اۋىستىرعان. قىرىق جىلعا جۋىق ۋاقىت ىشىندە ۇستاعانى - ءۇش-اق قالام. سەنسەڭىز دە، سەنبەسەڭىز دە وسى. ىرىم. سەنىم.

جازۋشى مۇحتار ماعاۋين جازۋعا قازى-قارتاعا تويىپ الىپ ءبىر-اق وتىراتىنىن ايتادى.

اكادەميك اسقار جۇمادىلدايەۆتىڭ ەشقاشان ۇيالى تەلەفون ۇستامايتىنىن جۋرناليستەر جاقسى بىلەدى.

وسىلاي تەرە بەرسەك، قازاقتىڭ بەلگىلى ادامدارىنىڭ تالايىنىڭ بويىنان ومىرلىك داعدىلارىن تابۋعا ابدەن بولادى. ەندى وزگە جۇرتقا ويىسايىق.

ورىستىڭ ۇلى اقىنى پۋشكين سەنات الاڭىندا كوتەرىلىسكە شىققان دەكابريست دوستارىنا قوسىلۋ ءۇشىن جولعا شىققاندا، الدىن ۇزىن قۇلاق سۇر قويان كەسىپ وتەدى. سول ەكەن، جامشىگىنە ات-اربانى كەرى قاراي بۇرۋدى بۇيىرادى. ورىستار وسى بەرتىندە كەمەل اقىندى دارعا اسۋدان نەمەسە سىبىرگە ايدالۋدان امان ساقتاپ قالعانى ءۇشىن قىسىق كوز قويانعا ميحايلوۆسكىدە ەسكەرتكىش ورناتقان.

جالپى، پۋشكين سۋجۇرەك قوياننان قاتتى قورقىپ، ونىڭ ۇشىراسۋىن ءاردايىم جاماندىققا جورىعان. جولىن كەسكەن سايىن ايتەۋىر ءبىر جاعىمسىز نارسەگە ۇشىراسىپ وتىرعانىن حاتتارىندا جازىپ قالدىرعان.

ناعىز «سولدات» الەكساندر سۋۆوروۆتىڭ كۇن ءتارتىبى تاڭعالارلىق بولىپتى: ءومىر بويى كەشكى ساعات 6 دا جاتىپ، تۇنگى ساعات 2 دە تۇرىپ كەلگەن.

ۇيىقتاعاندا دا قۇر سابان ۇستىنە جاتىپ، ۇستىنە جۇپ-جۇقا كورپەقاپ جامىلعان، ويانعان سوڭ ۇستىنە مۇزدى سۋ قۇيىنعان. بۇدان باسقا فەلدمارشال قولىنا ەشقاشان ساعات تاعىپ كورمەپتى، ناعىز جاۋىنگەر ۋاقىتتىڭ قانشا ەكەنىن ونسىز دا بىلەدى دەيدى ەكەن.

ادولف گيتلەر ماڭىنداعى ادامداردىڭ الاقانىنا ءۇڭىلۋدى جاقسى كورگەن. ومىردەن وتكەن ۇلى ادامداردىڭ الاقان سۋرەتى جيناقتالعان كىتاپتاردى جيناپ وتىرعان. ونداعى الاقان سۋرەتتەرىن قوناقتارىنا كورسەتىپ، ءوزىنىڭ الاقان سىزىقتارى ۇلى فريدريحتىڭ الاقانىنان اۋمايتىنىنا ماقتاناتىن بولعان.

ا ق ش پرەزيدەنتى كەننەدي كۇن سايىن ءتورت گازەت وقىپ، وعان ءبىر سەكونتى نە ارتىق، نە كەم ەمەس - تۇپ-تۋرا 20 مينۋت جۇمسايتىن بولعان.

جان-پول سارتر وزىنە تەسىلىپ قاراعانداردى ۇناتپاعان. كىم كوزىنە تۋرا قادالىپ قاراسا، ول ءوزىنىڭ مويىنداۋىنشا، قورقىنىشتىڭ سيمۆولى مەدۋزا گورگونە سەكىلدى تىستەنىپ، تاستاي قاتىپ قالاتىن بولعان.

نەمىس كومپوزيتورى يوگاننەس برامس باتەڭكەسىن ۇزاق ۋاقىت بويى تازالاعاندى ۇناتقان. ايتۋىنشا، ءوزىنىڭ مىقتى اۋەندەرى سول كەزدە تۋاتىن كورىنەدى. ديككەنس ءار ەلۋ جول جازعان سايىن ءبىر ستاقان ىستىق سۋ ىشەتىن بولىپتى.

بەتحوۆەن شىعارماشىلىق جۇمىسقا وتىراردان بۇرىن باسىن ىدىستاعى مۇزدى سۋعا تىعاتىن بولعان. بۇل ادەتىنەن ول ءومىرىنىڭ سوڭىنا دەيىن ارىلا الماپتى. سونداي-اق بەتحوۆەن شابىتىمنان ايىرادى دەپ جۇمىسقا كىرىسەر الدىندا ەشقاشان قىرىنباعان. يمپەراتور نەرون ءتىرى بالىقتار ءجۇزىپ جۇرگەن ۆاننادا جاتقاندى ۇناتقان. بالىقتاردىڭ ەنەرگياسى ءوزىنىڭ تەرىسىنە سىڭەدى دەگەن سەنىممەن...

يۆان گروزنىي قوڭىراۋ ءۇنىن ەرەكشە سۇيەتىندىگىمەن ەرەكشەلەنگەن. تاڭەرتەڭ جانە كەشكە شىركەۋ قوڭىراۋىن ءوز قولىمەن سوعۋدان راقاتتانادى ەكەن. قىتاي باسشىسى ماۋ زىدۇڭ ءتىسىن تازالامايدى ەكەن. «مۇنىڭىز تازالىققا جاتپايدى» دەگەندەرگە: «نەمەنە، جولبارىستىڭ ءتىسىن تازالاعانىن قاشان كورىپ ەدىڭدەر؟!» دەپ جاۋاپ بەرگەن.

ونورە دە بالزاك جازۋعا وتىراردا شۇلىعىن شەشىپ، جالاڭاياق وتىرسا، شيللەر اياعىن مۇزدى سۋعا مالىپ وتىرىپ جازۋ جازعان. ەكەۋى دە مۇنداي ادەت وزدەرىنە شابىت بەرەتىنىن ايتقان. اناتول فرانس تۋىندىلارىنىڭ كوبىن قولىنا نە تۇسسە سوعان - مەيرامحانادا قول سۇرتكىش قاعازعا، ۆيزيتكىگە جازىپ، ءتىپتى ماڭىزدى قۇجاتتارىنا دەيىن شيمايلاپ تاستايدى ەكەن.

ۇلى عالىم نيكولا تەسلا ميكروبتاردان ولەردەي قورىققان. سونىمەن بىرگە ول 3 سانىنا قۇلاي بەرىلگەندىكتەن، عيماراتقا ەنبەي تۇرىپ، ءۇي سىرتىن ءۇش اينالىپ وتەتىن بولعان. ماتەماتيك پال ەردىش جۇمىس ۇستىندە مينۋتتاردى بوس وتكىزبەۋ ءۇشىن كوفە كەسەسىن ۇرعىلاپ وتىرعان، كوفەين مەن امفەتاميننىڭ دارىلەرىن تۇتىنعان. ناتيجەسىندە ارتىنا قىرۋار ەڭبەك قالدىرعان.

ساۋلەتشى جانە زەرتتەۋشى ريچارد فۋللەر ءارتۇرلى ۋاقىت بەلدەۋىنىڭ ناقتىلى ۋاقىتىن ءبىلىپ ءجۇرۋ ءۇشىن قولىنا ءۇش ساعاتتى بىردەي تاعىپ جۇرەتىن بولعان، بىرنەشە جىلدار بويىنا تاۋلىگىنە ءبىر-ەكى ساعات قانا ۇيىقتاعان (مۇنىسىن «ديماكسيوننىڭ ۇيقىسى» دەپ اتاعان).

«ەرسى» ىستەردەن ەل باسقارعان پرەزيدەنتتەر دە كەندە ەمەس. ۇلكەن ساياساتتا جۇرگەندەر دە ەت پەن سۇيەكتەن جارالعان ادام، ولاردا دا «ەرسى» قىلىقتار جەتىپ ارتىلادى. ماسەلەن، ا ق ش-تىڭ ءتورتىنشى پرەزيدەنت دجەيمس مەديسون كوپشىلىكپەن بىرگە مونشادا جۋىناتىندىعىمەن ەرەكشەلەنگەن.

ال ا ق ش-تىڭ التىنشى پرەزيدەنتى دجون كۆينسي ادامس تاڭ قىلاڭ بەرگەندە پوتوماك وزەنىنە ءجيى-ءجيى شومىلاتىن بولعان. سونداي-اق ول كيىمىن اۋىستىرماعان، ءبىر كوستيۋمدى ۇستىنەن ون جىلدان اسا ۋاقىت تاستاماي كيىپ جۇرەتىن بولعان. ا ق ش-تىڭ جەتىنشى پرەزيدەنتى ەندريۋ دجەكسون ورىستىڭ ۇلى اقىنى پۋشكين سياقتى ەرەگەسكەن ادامىنا وتتى قارۋ الا جۇگىرەتىن بولعان.

كەزەكتى دۋەل ۇستىندە كەۋدەسىنە وق ءتيىپ، حيرۋرگتەر قورعاسىندى الا المايدى. دجەكسون سول وقپەن كوزى جۇمىلعانشا ءومىر سۇرگەن. الىس جاعالاۋ ەلىنىڭ ون ەكىنشى پرەزيدەنتى زاكاري تەيلور قاي جەردە جانە قاشان بولماسىن اۋزىنان تاباگىن تاستاماعان. ءتىپتى ارنايى رەسمي كەزدەسۋلەردە دە قولىنا تاباك تولى مۇشتەگىن ۇستاپ وتىرعان.

ا ق ش-تىڭ ون التىنشى پرەزيدەنتى اۆراام لينكولن ۇنەمى باسىنا بيىك قارا سيليندر كيىپ، باسكيىمىنىڭ ىشىنە حاتتارىن، باعالى قاعازدارىن، زاڭ جوبالارىن ساقتاعان. ادام بالاسىنىڭ بولمىسى وتە كۇردەلى دەسەك، تالانتتاردا ول ءتىپتى كۇردەلى. سوندىقتان اتاقتى ادامداردىڭ وعاش قىلىقتارى مەن ولقىلىقتارى جايلى بۇل ءتىزىمدى كوبەيتەر بولساق، جەتىپ-ارتىلادى.

تورەعالي تاشەنوۆ، «ايقىن»-2013