ءومىر دەگەن نەمەنە؟

استانا. قازاقپارات- بۇ دۇنيەنىڭ فورمۋلاسى وتە قاراپايىم. جولعا شىعاسىز: قاي جەرگە بارىپ توقتاۋ كەرەكتىگىن بىلەسىز.

ساباققا باراسىز: 11 جىلدان سوڭ مەكتەپ بىتىرەتىنىڭىزدى بىلەسىز.

شارۋا باستايسىز: ءتامام بولار ءساتى جەتەتىنىن بىلەسىز.

ادام ءومىرى دە سونشالىقتى قاراپايىم: كۇندەردىڭ كۇنى بىتەدى. ءبارىبىر سوڭعى ايالدامادان تۇسەسىز.

جاقىندا اعالارمەن داستارقان باسىندا جولىعىسىپ قالدىق. ءومىر كورگەن، كوپ نارسەنى جادىنا تۇيگەن، پىكىرىن جۇرت سىيلايتىن اياۋلى جاندار. ەكەۋى ءوزارا قاتتى قالجىڭداسادى. اڭگىمە ءوز- وزىنەن كوڭىلسىز راۋىشكە اۋىسىپ، ءومىر جايىن تولعاپ كەتتىك. ارا- اراسىنا ءبىز دە قىستىرىلىسىپ قويامىز. اعامىزدىڭ بىرەۋى تەرەڭ كۇرسىنىپ الدى دا:

- ءومىر دەگەن انشەيىن نارسە عوي. وعان كەلگەنشە، كەلمەي- اق قويعان دۇرىس، نەگىزى.. . - دەدى.

قولىمىزداعى شارۋا بولسا قانە.. . «شىنىندا دا، جاقسى وي ەكەن. ومىرگە كەلمەسەڭ، ەش ماسەلە جوق، راقات» دەپ وتىرمىز. سوندا اعامىز كەنەت سەرپىلىپ:

- ءاي، ءبىراق ومىرگە كەلگەنىم جاقسى بولدى. ەگەر كەلمەگەن بولسام، مىنا مىلجىڭدى بىلمەس، تانىماس ەدىم عوي، - دەدى دوسىن كورسەتىپ. ءبارىمىز اقتارىلا كۇلىپ الدىق.

ءومىر دەگەن سول ءوزى.. . كەلۋىن كەلىپ الاسىز دا، عۇمىرىڭىز جەتكەنشە ءوز ورنىڭىزدى ىزدەيسىز. باسىڭىزدى تاۋعا دا، تاسقا دا ۇرىپ كورەسىز. بالا بولىپ جۇرگىڭىز كەلمەيدى، تەز ەسەيۋدى قالايسىز. ەسەيىپ العان سوڭ، كۇن سايىن كۇناعا شومىلا بەرگەسىن، بالالىققا قايتقىڭىز كەلەدى. بايان جوق. بالالىق قايىرىلۋشى ما ەدى؟ .. ءبىر كەزدەرى ءسىزدىڭ ءوزىن ەش قادىرلەمەگەنىڭىزدى ۇقتىرىپ، پەرزەنتتەرىڭىزدىڭ ءتاتتى قىلىقتارىن، كەشىرىلە سالاتىن قاتەلەرىن الدىڭىزعا تارتا بەرەدى، تارتا بەرەدى.. .

ءومىر دەگەن سول ءوزى.. . كەلۋىن كەلىپ الاسىز دا، اتا- انا، باۋىر، دوس، جار ماحابباتىنا مۇقتاجداناسىز. الەمنەن مەيىرىم تىلەيسىز. ءبىراز ۋاقىتقا دەيىن، باسىڭىز پىسكەنشە، تاعدىر دەگەنگە مويىنسۇنا قويمايسىز. ءبارىن ءوزىڭىز تىندىرا الاتىنداي الكەۋدە تۇرادى كەرىلىپ. سوسىن جەلى شىققان دوپتاي كىشىرەيەسىز. ءبىر دۇنيە قولىڭىزعا ءوز- وزىنەن كەلىپ تۇسەدى، ەندى بىرەۋى قانشا جىل بويى، ارعىماعىڭىزدى التىنمەن تاعالاپ قۋساڭىز دا جەتكىزبەيدى.. .

سوندا ءومىر دەگەن نە ءوزى؟

قۇداي ساقتاسىن- اي، سوعىس بولىپ جاتقان ايماقتاردىڭ اقپاراتىن قاراپ وتىرامىن دا، قانشا ادامنىڭ وققا ۇشقان، اجال قۇشقان دەرەگىنە كەلگەندە جانىم اۋىرادى. ول دا ءومىر ءسۇردى، ۇمىتتەندى، الدىنا ماقسات قويدى، بىرەۋگە رەنجىدى، بىرەۋگە كەكتەندى، بىرەۋدى كەشىرە سالدى، ءسۇيدى، ءسۇيىلدى. اقىرى، سونىڭ ءبارى تۇككە تاتىماي، قايران عۇمىر جالعىز وققا جالىنىپ كەتە باردى.

يزرايل گازا سەكتورىن اتقىلاپ جاتىر. «كوز ۇيرەنگەن» داۋ عوي، ونشا سەلت ەتپەيمىز. عالامتوردان سۇمدىق بەينەجازبا شىعا كەلدى. مارقۇم بولعان ادامدى بەسىككە سالىپ، توپ ادام زيراتقا كەتىپ بارا جاتىر. كىم بولسا دا، بىرەۋ ءبارىن تەلەفونىنىڭ بەينە جازۋ قۇرىلعىسىمەن ءتۇسىرىپ جاتىر. ءبىر كەزدە.. . توپتىڭ تۋرا ورتاسىنا بومبا ءتۇستى. اينالا اقتۇتەك. قىشقىرعان، شىڭعىرعان، اللادان جاردەم تىلەگەن داۋىستار. ءتۇتىن سەيىلگەن كەزدە.. . قاراۋعا كوز شىدامايدى.. . قانشاما عۇمىر كوز الدىڭدا جوق بولدى. جوق! قانشاما ارمان دۇنيەنىڭ بەرگى بەتىندە شىرىلداپ قالا بەردى.. . ءومىر دەگەنىڭ وسى بولسا.. .

نەمەسە. كۇندەلىكتى كەشكى جاڭالىقتاردى كورىپ وتىرساڭىز، ايتەۋىر ءبىر تابيعي اپات جايى ايتىلادى. جاقىندا، مىسالى، قىتاي پروۆينتسيالارىنىڭ بىرىندەگى جەر سىلكىنىسىنەن 160 تان استام ادام كوز جۇمعانى، تاعى بىرنەشە ونداعان ادام ءىز- ءتۇزسىز كەتكەنى لەنتالاردان جۇگىرىپ ءوتتى. ءىشىم، تۇلا بويىم ءدىر ەتە قالدى. «قارا قۇرتتاي قاپتاعان قىتاي» دەي سالامىز، شىندىعىندا، سونىڭ ءارقايسىسى ءبىر- ءبىر تاعدىر عوي. ءومىر وسىلاي اياقتالا سالا ما؟

ءبىر ايعا جەتەر- جەتپەس ۋاقىتتا ءۇش ۇشاق قۇلادى. ورىندىققا تاڭىلعان كۇيى ورتەنىپ كەتكەن بالاقايدىڭ سۋرەتى الەمنىڭ بارلىق اقپارات قۇرالدارىن شارلاي جونەلدى. دونەتسك ماڭىنا قۇلاعان «بوينگتىڭ» «قارا جاشىگىن» «حالىقشىل رەسپۋبليكالاردىڭ» وكىلدەرى ءبىراز ۋاقىت حالىقارالىق قوعامداستىققا بەرگىسى كەلمەي بۇلتالاقتاعانى ءوز الدىنا. قۇلاعان جەردەگى جولاۋشىلاردىڭ جەكە زاتتارىن اقتارىپ، ورتەنگەن، كۇيگەن ولىكتەردىڭ قولىنان ساقينا- بىلەزىكتەرىن، قۇلاعىنان سىرعاسىن شىعارىپ الىپ جۇرگەن «جاۋىنگەرلەردىڭ» الدىندا ءومىر بايعۇس ءوز قۇنىن داۋلاي السىن با؟ ويتكەنى سول قارۋلىلاردىڭ ءوز ءومىرى وزدەرىنە دە قۇنسىز عوي. ولار ولىمگە بار- جوعى بەس ءجۇز دوللار ءۇشىن باس تىگە سالادى.. .

تىم سەنتيمەنتالدى بولىپ كەتتىم عوي دەيمىن.. .

ءومىر دەگەن - ءبىر قاراساڭ، ويىنشىق. ەڭ الدىمەن، قولىندا «قىزىل نۇكتەسى» بارلاردىڭ ويىنشىعى. يمپەريالىق امبيتسيا، جاپپاي تويىمسىزدىق ءومىردىڭ قۇنىن تۇككە العىسىز ەتەدى ەكەن. فۋتبولعا قىزىعىپ، سونىڭ اينالاسىنداعى جانداردىڭ پىكىرىنە قۇلاق تۇرە جۇرەتىن ادەتىمىز. رەسەيدىڭ «كراسنودار» كومانداسىنىڭ پرەزيدەنتى، ميللياردەر سەرگەي گاليتسكي ءبۇي دەپتى: «ەۋروپادا 70 جىلدان بەرى سوعىس بولعان جوق جانە كارى قۇرلىقتىڭ وسىنشا ۋاقىت بەيبىت ءومىر كەشۋىنە فۋتبولدىڭ ۇلەسى زور دەيسىز بە؟ ول ويىڭىز دا دۇرىس. ءبىراق باستى ماسەلە - يادرولىق قارۋدىڭ بار بولۋىندا. ونىڭ بار بولۋى قاراپايىم ادامداردى ەمەس، ساياساتكەرلەردى تەجەيدى. ويتكەنى سەن مايدان شەبىنە مىڭداعان ادامداردى ولىمگە اتتاندىرىپ سالىپ جاتقانىڭدا، تۇگىڭ كەتپەيدى. ال سول قارۋ تۋرا ساعان قادالىپ تۇرسىنشى، ءوز- ءوزىڭدى ەرىكسىز تەجەيسىڭ».

وتە دۇرىس ايتادى. كەز كەلگەن بيلەۋشى وزىنە تونەر قاۋىپ بولماعاسىن، قانشاما عاسىر بويى تاعدىرلارمەن وينادى. ۇندىستەردىڭ سكالپى اياۋسىز سىپىرىلىپ، ءاربىر كەسىلگەن باسقا اقى تولەنگەن ۋاقىت ادامزات قازىرگى مورالدىق بيىگىنىڭ ەتەگىن دە باسپاعان شاعى ما؟ جوعالىپ كەتكەن حالىقتار مەن جوعالىپ كەتكەن تىلدەردىڭ اقىسى كىمدە؟ ءسىڭىرىلىپ كەتكەن حالىقتاردىڭ ءومىر- تاعدىرىن ويلاپ جاتقان كىم بار؟ قانشاما عاسىر ءتىلىم- ءتىلىم بولىپ ايقاسقاندا، جەرگە تالاسقاندا، قان- جوسا قىرعىنعا جول بەرگەندە، ادامزات بۇگىنگى قارۋ كەمەلدىگىنە عانا قادام جاساعانى ما؟ نەگە بەلگىلى ءبىر قوعامدىق جەتىستىككە سونشاما تاعدىرلاردى شىعىنداپ بارىپ جەتۋىمىز كەرەك؟

ءومىردى كۇرەس دەيمىز. وتە دۇرىس. كۇرەسپەسەڭىز، نەسىبەڭىزدەن قاعىلاسىز. كۇرەسپەسەڭىز، كۇرەسىنگە يتەرىلەسىز. وعان ەشكىمنىڭ قىلشىعى قيسايمايدى. جەڭىلىپ، جەر بولعانىڭىز اۋەلى «قىزۋ تالقىلانار» ، سوسىن اركىمنىڭ ءوز قوتىرى وزىنىكى. ءبىراق ادام دەگەن جارىقتىق بىرەۋدىڭ جەڭىلگەنىنەن، جەر بولعانىنان، تىزەرلەپ بارىپ تۇرا الماي، توڭقالاڭ اسقانىنان نەگە ءلاززات الادى؟ ءبىراق ءومىرىن كۇرەسكە ارناعان جانداردىڭ تۇككە تۇرعىسىز جەلەۋمەن جوق بولىپ كەتكەنى دە ويلاندىرادى عوي.

دەمەك، ءومىر دەگەن - ەڭ الدىمەن ويىن. قۇدىرەتتەردىڭ ويىنى. ولار ويىنعا قانعانشا، ادامزاتتىڭ دا بولارى بولىپ، بوياۋى ءسىڭىپ قالاتىن بولدى.

ءبىراق ادامزات قانشا ومىرگە كەلىپ، وكىنىشپەن، ءتىپتى رازىلىقپەن كەتىپ جاتسا دا، ءومىردى ءومىر ەتە تۇسەتىن، ماڭىزىن ارتتىراتىن ءبىر عانا نارسە بار. ول - پەرزەنت. ءوزىڭىز ومىرگە كەلىپ الدىڭىز ەكەن. ءومىر كەشتىڭىز ەكەن. قىزىق كوردىڭىز ەكەن. ءبىر كۇنى كوزىڭىز ءىسىپ، ءبىر كۇنى بىرەۋدىڭ كوزىن ءىسىرتتىڭىز ەكەن. ەندى ءسىزدىڭ وسىنداي ءماندى- ءمانسىز ءومىرىڭىزدى جالعاستىرۋ ءۇشىن، ەڭ باستىسى، ءوزى بولىپ كۇن كەشۋ ءۇشىن ۇرپاعىڭىز كەلەدى. ول ءسىز تاڭداعان جولعا تۇسسە دە، ءوز بەتىنشە سوقپاق تاپسا دا - ءوز ءومىرىن ءوزى جاسايدى. ونى ومىرگە كەلتىرگەن ءسىزدىڭ جازىعىڭىز جوق. اكە، انا بولۋعا، اللا بەرگەن نىعمەتتى، قۋانىش پەن قىزىقتى، اقىر اياعىندا، ازاپتى سەزىنۋگە اسىعاسىز. ءسىز ومىرگە كەلگەندە اتا- اناڭىز قاتتى قۋانعان بولار، ءسىزدىڭ تاعدىرىڭىزعا جاۋاپكەرشىلىك تانىتقان بولار، ءسىزدىڭ الدىڭىزداعى پارىزىن شاما- شارقى جەتكەنشە وتەگەن بولار. ەندى ءسىز دە وتەۋگە ءتيىسسىز.

ءبىراق ءبىز ۇرپاققا قانداي ءومىر قالدىرامىز؟ قانداي جاعداي جاسايمىز؟ ماڭگى بىتپەيتىن ساياسي ويىنداردىڭ جانە ءبىر قۇرباندارىن دۇنيەگە اكەلۋگە سەبەپكەر بولمايمىز با؟ الدە ء«وز تالايىن ءوزى كورسىن» دەپ ميسسيامىز اياقتالعان كۇنى كەتە بەرەمىز بە؟

دەمەك، ءومىر دەگەن - ماڭگى سۇراق. بىتپەيتىن سۇراق. ءبىر سۇراقتىڭ جاۋابى تابىلعان ساتتەن- اق ەكىنشى سۇراق كولدەنەڭدەيتىن نارسە.

قۇلاساق تا - جىلاۋعا، سۇرىنسەك تە - جەر بولىپ جاتا كەتۋگە، بۇگىلسەك تە - بەتپەن تۇسپەۋگە مىندەتتىمىز. ويتكەنى ۇرپاق ءۇشىن ءبىراز سۇراقتىڭ ءتۇيىنىن شەشىپ كەتۋگە ءتيىسپىز. مەيلى، قوعام بولىپ قاتە ءومىر سۇرەيىك، ءبىراق ۇرپاق سونىڭ قاتە ەكەنىن سەزىنىپ، سونى جول تاپسا، ءومىرىمىزدىڭ بەكەر وتپەگەنى.

ءومىردىڭ فورمۋلاسى وتە قاراپايىم: باسى جانە اياعى بار.

ءبىراق باسىنان اياعىنا جەتكەنشە قانشاما جولداردى باسىپ ءوتۋ كەرەك، قانشا «اسۋ- اسۋ بەلدەردى، باتپاق، لاي، شولدەردى» ارتتا قالدىرۋ كەرەك؟ ..

ءومىر دەگەن سول عانا.. . شىعار.. .

ەسەي جەڭىس ۇلى

«ايقىن» گازەتى. 2014-جىل