ءماجىلىس مەملەكەتتىك ورگانداردىڭ ەل ازاماتتارىنىڭ ءوتىنىشىن قاراۋ ناتيجەسىن تىڭدايدى
استانا. KAZINFORM - بۇگىن ءماجىلىستىڭ جالپى وتىرىسىندا ازاماتتاردان كەلىپ تۇسكەن وتىنىشتەردى مەملەكەتتىك ورگانداردىڭ قاراۋ ناتيجەلەرى تۋرالى ۇكىمەت باسشىسىنىڭ ورىنباسارى اقپارات بەرەدى. سونىمەن قاتار دەپۋتاتتار ءبىرقاتار زاڭ جوباسىن تالقىعا سالادى.
ايتا كەتەرلىگى، 1-جەلتوقساندا ءماجىلىس سپيكەرى ەرلان قوشانوۆتىڭ توراعالىعىمەن پالاتانىڭ بيۋرو وتىرىسى ءوتىپ، بۇگىنگى جيىننىڭ كۇن ءتارتىبى ناقتىلانعان ەدى. سوعان سايكەس، پرەمەر-ءمينيستردىڭ ورىنباسارى قانات بوزىمبايەۆ ءماجىلىس دەپۋتاتتارىنا وڭىرلەردى ارالاۋ بارىسىندا كەلىپ تۇسكەن ازاماتتاردىڭ وتىنىشتەرىن مەملەكەتتىك ورگانداردىڭ قاراۋ ناتيجەلەرى تۋرالى اقپارات ۇسىنادى.
سونىمەن قاتار جالپى وتىرىستا دەپۋتاتتاردىڭ باستاماسىمەن ازىرلەنگەن مەملەكەت باسشىسىنىڭ «ادىلەتتى قازاقستاننىڭ ەكونوميكالىق باعدارى» اتتى جولداۋىن ورىنداۋعا ارنالعان «سيفرلىق كودەكستىڭ» جوباسى ەكىنشى وقىلىمدا قارالادى. قۇجات سيفرلىق ورتاداعى قاتىناستاردى رەتتەۋگە، تاياۋ ءۇش جىلدا قازاقستاننىڭ تولىققاندى سيفرلىق ەلگە اينالۋىن قامتاماسىز ەتۋگە باعىتتالعان.
12-قاراشادا وتكەن ءماجىلىستىڭ جالپى وتىرىسىندا سيفرلىق كودەكس جوباسى مەن ەكى بىردەي ىلەسپە زاڭ جوباسى ءبىرىنشى وقىلىمدا ماقۇلداعان ەدى.
سول كەزدە قۇجاتتاردى تانىستىرعان ەكونوميكالىق رەفورما جانە وڭىرلىك دامۋ كوميتەتىنىڭ حاتشىسى ەكاتەرينا سمىشليايەۆا جاڭا سيفرلىق كودەكس سيفرلىق ورتاعا قۇقىقتىق مارتەبە بەرىپ، دەرەكتەر مەن پلاتفورمالاردى اينالىمعا ەنگىزۋگە ارنالعانىن ايتتى.
- سيفرلىق دەرەكتەر اينالىمىنىڭ قۇقىقتىق رەجيمى ەنگىزىلەدى. جازبالار تۇرىندەگى سيفرلىق دەرەكتەر العاش رەت قۇقىق وبەكتىسى رەتىندە تانىلعالى وتىر. بۇل دەگەنىمىز، دەرەكتەر ەكونوميكالىق قۇندىلىققا يە بولىپ، ازاماتتىق نەگىزدەگى اينالىمعا قاتىسا الادى، - دەدى دەپۋتات.
كودەكس جوباسىندا قولدانىستاعى ەلەكتروندى قۇجاتتاردى زاڭ تىلىندە ءۇش توپقا ءبولۋ كوزدەلىپ وتىر.
ءبىرىنشىسى - ەلەكتروندى قۇجاتتار. وعان تەك ەتسق قويىلعان قۇجاتتار جاتادى جانە قاعاز نۇسقامەن تەڭەستىرىلەدى.
ەكىنشىسى - سيفرلىق قۇجاتتار. بۇل مەملەكەتتىك بازالاردان اۆتوماتتى تۇردە جۇكتەۋگە بولاتىن، كورسەتىلگەن ساتىندە ءتۇپنۇسقا سانالاتىن ءتۇرلى انىقتامالاردىڭ قۇقىقتىق اتاۋى دەۋگە بولادى.
ءۇشىنشىسى - سيفرلىق مالىمەتتەر. ج س ن ارقىلى ءىىم بازاسىنان الىنعان ازامات تۋرالى دەرەك نە بولماسا جىلجىمايتىن مۇلىك رەەسترىندەگى جازبالار وسى سيفرلىق مالىمەتتەرگە جاتقىزىلماق. باسقاشا ايتساق، رەسمي دەرەككوزدەردەن الىنعان زاڭدى ءمانى بار اقپاراتتار وسى ساناتقا كىرەدى.
مۇنان بولەك، دەپۋتاتتار 2024-جىلعى 4-قىركۇيەكتە استانادا قول قويىلعان قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ ۇكىمەتى مەن OPEC حالىقارالىق دامۋ قورى اراسىنداعى جەكە سەكتورداعى وپەراتسيالاردى ۇيىمداستىرۋ تۋرالى نەگىزدەمەلىك كەلىسىمدى تالقىلايدى. كەلىسىمدە ينۆەستيتسيالىق جوبالاردى قارجىلاندىرۋعا ىقپال ەتۋ قاراستىرىلعان.
كەلىسىم قابىلدانعاننان كەيىن OPEC قورى وسى قۇجاتقا سايكەس جوبانى قارجىلاندىرۋ، قابىلداۋشى ەلدە قۇرىلعان كومپانيالاردىڭ اكتسيالارىن ساتىپ الۋ ءۇشىن قارىزدار جانە كەپىلدىكتەر بەرۋدى، رۇقسات ەتىلگەن بارلىق قۇرالداردىڭ كومەگىمەن قابىلداۋشى ەلدىڭ ۇلتتىق زاڭناماسىنا سايكەس قاراجاتتى قارىزعا الۋدى، سونداي-اق وسىنداي قاراجاتتى يەلەنۋ، پايدالانۋ جانە وعان بيلىك ەتۋ جانە كەز كەلگەن ۆاليۋتادا شوتتار جۇرگىزۋدى جۇزەگە اسىرادى. ءبىراق ولارمەن شەكتەلمەي، تۇزەتۋلەرگە ساي، 1976-جىلعى 28-قاڭتارداعى OPEC قورىن قۇرۋ تۋرالى كەلىسىمدە كوزدەلگەن قىزمەتتى اۋماقتا ەركىن جۇزەگە اسىرا الادى. اتاپ ايتقاندا، OPEC قورى جوبانى ءوزىنىڭ باعالاۋى نەگىزىندە قارجىلاندىرۋ بەرەتىن-بەرمەيتىنى جانە قانداي شارتتارمەن بەرەتىنى تۋرالى شەشىمدى ەركىن قابىلدايدى.
OPEC قورىنا تيەسىلى جانە وسى كەلىسىمدە كوزدەلگەن قىزمەت ناتيجەسىندە تۋىندايتىن پايىزدار مەن بارلىق باسقا تولەمدەر، سونداي-اق OPEC قورىنىڭ وسىنداي قىزمەتكە بايلانىستى اكتيۆتەرى مەن كىرىستەرى تىكەلەي سالىقتان بوساتىلادى. وسى كەلىسىمدە قامتىلعان كەز كەلگەن قارجىلىق وپەراتسيالارعا بايلانىستى اۋماقتاعى OPEC قورىنىڭ قىزمەتى ءوز بەتىنشە OPEC قورىن نەمەسە ونىڭ اكتيۆتەرىن سالىق سالۋعا ءتيىستى ەتپەيدى.
ەستەرىڭىزگە سالا كەتسەك، وتكەن اپتاداعى ءماجىلىستىڭ جالپى وتىرىسىندا دەپۋتاتتار دەنساۋلىق ساقتاۋ قىزمەتكەرلەرىنە فيزيكالىق زورلىق-زومبىلىق پەن قاتىگەزدىك كورسەتكەنى ءۇشىن جازانى كۇشەيتۋگە باعىتتالعان قىلمىستىق جانە قىلمىستىق-پروتسەستىك كودەكستەرگە ەنگىزىلەتىن تۇزەتۋلەردى ءبىرىنشى وقىلىمدا ماقۇلدادى. ال ەكىنشى وقىلىمدا «قۇرىلىس كودەكسى» مەن «ق ر بانكتەرى جانە بانك قىزمەتى تۋرالى» زاڭداردى ىلەسپە تۇزەتۋلەرىمەن قابىلدادى.
«ق ر قىلمىستىق كودەكسىنە جانە قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ قىلمىستىق ءىس جۇرگىزۋ كودەكسىنە تولىقتىرۋلار ەنگىزۋ تۋرالى» زاڭ جوباسى تۋرالى نەگىزگى بايانداما جاساعان دەپۋتات اسحات ايماعامبەتوۆتىڭ ايتۋىنشا، قىلمىستىق كودەكسكە جاڭا 380-3-بابى ەنگىزىلەدى. ول «مەديتسينا قىزمەتكەرى» جانە «جەدەل مەديتسينالىق جاردەم جۇرگىزۋشىسى» دەگەن ارنايى سۋبەكتىنى بەلگىلەيدى.
- ەگەر ءبىز قىلمىستىق كودەكس ارقىلى بيلىك وكىلىن، ورمان ينسپەكتورىن، پروكۋرور مەن سوتتى، پوليتسەيدى قورعاساق، وندا ناۋقاستارعا كومەككە بەرەتىن دارىگەردى دە قورعاۋعا مىندەتتىمىز، - دەدى ول.
مۇنان بولەك، دەپۋتاتتار قۇرىلىس كودەكسىن، «قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ كەيبىر زاڭنامالىق اكتىلەرىنە ساۋلەت، قالا قۇرىلىسى جانە قۇرىلىس ماسەلەلەرى بويىنشا وزگەرىستەر مەن تولىقتىرۋلار ەنگىزۋ تۋرالى» زاڭنىڭ جوباسىن ەكىنشى وقىلىمدا قابىلدادى.
قۇجاتتار بويىنشا نەگىزگى بايانداما جاساعان دەپۋتات مۇرات ابەنوۆتىڭ ايتۋىنشا، ءبىرىڭعاي قالا قۇرىلىسى ساياساتىن ىسكە اسىرۋ جونىندەگى ءىس-قيمىلداردى ۇيلەستىرۋ ءۇشىن قالا قۇرىلىسى كەڭەستەرى قۇرىلادى. قالا قۇرىلىسىن جوسپارلاۋ كەزىندە ءماسليحاتتاردىڭ ءرولى كۇشەيتىلەدى. ەلدى مەكەننىڭ باس جوسپارىن، رەسپۋبليكا اۋماعىن ۇيىمداستىرۋدىڭ باس سحەماسىن ازىرلەۋ مەرزىمى 20 جىلعا دەيىن بەكىتىلەدى. سەيسميكالىق قاۋىپتى اۋماقتاردا قۇرىلىسقا قويىلاتىن تالاپتار قاتاڭداتىلادى. سەيسميكالىق ميكروايماقتاندىرۋ كارتالارى، قاۋىپتى ۋچاسكەلەردىڭ سەل جانە كوشكىن كارتالارى مىندەتتى ەسەپكە الىنادى.
ءبىر سۋبەكتىنىڭ «تولىق اياقتالعان» قۇرىلىسىن ىسكە اسىرۋ ءۇشىن «تەحنيكالىق تاپسىرىس بەرۋشى» ينستيتۋتى ەنگىزىلەدى. ءتيىستى ينجەنەرلىك ىزدەستىرۋلەردى ورىنداماي جوبالىق قۇجاتتامانى دايىنداۋعا جانە وبەكتىلەردىڭ قۇرىلىسىن سالۋعا تىيىم سالىنادى. ساۋلەت، قالا قۇرىلىسى جانە قۇرىلىس قىزمەتى سالاسىنداعى پروتسەستەر تسيفرلاندىرىلادى. قۇرىلىس وبەكتىلەرىن جوسپارلى تۇردە ينسپەكتسيالاۋ ەنگىزىلەدى. مەملەكەتتىك ساۋلەت-قۇرىلىس باقىلاۋ ورگاندارى وبەكتىلەردى پايدالانۋعا قابىلداۋعا قاتىسادى. وبەكتىلەردى پايدالانۋعا قابىلداۋ كەزىندە ورتكە قارسى باقىلاۋ ەنگىزىلەدى.
ءماجىلىس قابىلدانعان كەلەسى قۇجاتتار «قازاقستان رەسپۋبليكاسىنداعى بانكتەر جانە بانك قىزمەتى تۋرالى» زاڭ جانە وعان ىلەسپە قۇجات.
جۇمىس توبى اياسىندا دەپۋتاتتار مىنالاردى:
ءبىر جەكە تۇلعانىڭ ءبىر ۋاقىتتا بىرنەشە بانكتە كرەديت راسىمدەۋىنە شەكتەۋ ەنگىزۋدى؛
العاش رەت كرەديت العان كەزدە بيومەتريالىق سايكەستەندىرۋدى ءوتۋ ءۇشىن قارىز الۋشىنىڭ بانككە جەكە ءوزىنىڭ كەلۋىن؛
كليەنتتىڭ كەلىسىمى بولعان جانە شىعارۋ كەزىندە مىندەتتى بيومەتريادان وتكەن كەزدە عانا بانكتەردىڭ ەلەكتروندىق سيفرلىق قولتاڭبا جاساۋى مەن شىعارۋىنا جول بەرۋدى؛
جۇيەلىك ماڭىزى بار بانككە قويىلاتىن تالاپتاردى كۇشەيتۋدى جانە ونىڭ مەملەكەتكە كەلتىرىلگەن شىعىنداردى وتەۋگە قاتىسۋىن؛
قارجى تەحنولوگيالارىن دامىتۋ شەڭبەرىندە بانكتەر مەن ولاردىڭ ەنشىلەس ۇيىمدارىنىڭ ينۆەستيتسيالىق قىزمەتىن كەڭەيتۋدى؛
ازاماتتاردى الاياقتىقتان قورعاۋ جانە كرەديتتىك سكورينگىنىڭ ساپاسىن ارتتىرۋ ءۇشىن جاساندى ينتەللەكتىنى پايدالانۋدى؛
قارجى ومبۋدسمانىنىڭ پروبلەمالىق بەرەشەكتى رەتتەۋ كەزىندە تەك قانا جەكە تۇلعالاردىڭ داۋلارىن شەشۋ فۋنكتسيالارىن بەكىتۋدى؛
قارىز الۋشىنىڭ قارجى ومبۋدسمانىنىڭ ۇجىمدىق رەتتەۋدىڭ اقپاراتتىق پلاتفورماسى ارقىلى بەرەشەكتى ۇجىمدىق رەتتەۋگە جۇگىنۋ مۇمكىندىگىن بەكىتۋدى كوزدەيتىن تۇزەتۋلەردى ەنگىزدى.
سونداي-اق دەپۋتاتتار سەناتتىڭ «رەسپۋبليكالىق جانە وبلىستىق بيۋجەتتەر، رەسپۋبليكالىق ماڭىزى بار قالالار، استانا بيۋدجەتتەرى اراسىنداعى 2026-2028-جىلدارعا ارنالعان جالپى سيپاتتاعى ترانسفەرتتەردىڭ كولەمى تۋرالى» جانە «2026-2028-جىلدارعا ارنالعان رەسپۋبليكالىق بيۋجەت تۋرالى» زاڭدارعا ەنگىزگەن تۇزەتۋلەرىمەن كەلىستى.
جالپى وتىرىس سوڭىندا دەپۋتاتتار مەملەكەتتىك ورگاندارعا وزەكتى الەۋمەتتىك- ەكونوميكالىق ماسەلەلەرگە قاتىستى 23 ساۋال جولدادى. ماسەلەن، دەپۋتات ەرلان سايروۆ ءتيىمدى تۇسى سارالانباعان اۋدان اكىمدەرىن تىكەلەي سايلاۋ ءالى ەرتە ەكەنىن ايتادى.
- ەڭ باستىسى جەرگىلىكتى ءوزىن-ءوزى باسقارۋ، مەملەكەتتىك قىزمەت، سايلاۋ، وڭىرلەردى دامىتۋ تۋرالى كوپتەگەن زاڭدارعا قاجەتتى نورمالاردى ەنگىزگەنشە، اۋدان دەڭگەيىندەگى اكىمدەردىڭ تىكەلەي سايلاۋىنا - ساياسي موراتوريي جاريالاعان ءجون دەپ بىلەمىز. تاعى دا قايتالاپ ايتامىن، بۇل ۇسىنىس سايلاۋ پروتسەسىن شەكتەيتىن ەمەس، كەرىسىنشە حالىقتىڭ سايلاۋعا دەگەن سەنىمىن ارتتىرۋداعى نەگىزگى ءارى قاجەتتى شەشىم. دەموكراتيا دەگەنىمىز - نورما جانە پروتسەدۋرا. وسى نورما مەن پروتسەدۋرانى جۇيەلەپ الۋ قاجەت، - دەدى ول.
ال امانجول ءالتاي پرەمەر-مينيستر ولجاس بەكتەنوۆتىڭ اتىنا ساۋال جولداپ، كەز كەلگەن ءونىمنىڭ ەكسپورتىن شەكتەۋ تۋرالى شەشىمدى ماجىلىسپەن اقىلداسىپ قابىلداۋدى ۇسىنسا، تەمىر قىرىقبايەۆ ەت ەكسپورتىنا سالىنعان تىيىمدى جويۋ كەرەك دەپ ەسەپتەيدى.
ايدوس سارىم بولسا، مۇناي-گاز سالاسىنداعى قوعامدىق تىڭداۋلاردىڭ زاڭعا سايكەستىگىن تەكسەرۋ كەرەكتىگىن العا تارتادى.
اۆتور مارلان جيەمباي
