ءماجىلىس 30 جىل بۇرىن قابىلدانعان زاڭدى الماستىراتىن قۇجاتتى تالقىلايدى
استانا. KAZINFORM - بۇگىن ءماجىلىستىڭ جالپى وتىرىسىندا دەپۋتاتتار پرەزيدەنت تاپسىرماسىمەن ازىرلەنگەن بانك قىزمەتىنە جانە تۋريستىك سالانى قولداۋ ماسەلەلەرىنە باعىتتالعان زاڭ جوبالارىن قاراپ، كومىرسۋتەكتەر مەن ۋران سالاسىنداعى جەر قويناۋىن پايدالانۋدى جەتىلدىرۋدى كوزدەيتىن قۇجاتتى 2-وقىلىمدا تالقىعا سالادى.
ايتا كەتەيىك، 3-قاراشادا ءماجىلىس سپيكەرى ەرلان قوشانوۆتىڭ توراعالىعىمەن وتكەن بيۋرو وتىرىسىندا بۇگىنگى جالپى وتىرىستىڭ كۇن ءتارتىبىنىڭ جوباسى ناقتىلانعان ەدى. سوعان سايكەس، ءبىرىنشى وقىلىمدا پالاتاعا ءماجىلىس دەپۋتاتتارى باستاماشى بولعان تۋريستىك سالانى قولداۋ ماسەلەلەرى بويىنشا تۇزەتۋلەردى قاراۋ ۇسىنىلادى.
زاڭ جوباسى تۋريزم سالاسىنا مەملەكەتتىك قولداۋ كورسەتۋگە جانە ىشكى تۋريزمدى دامىتۋ پروتسەستەرىن رەتتەۋدى ودان ءارى جەتىلدىرۋگە باعىتتالعان.
«قازاقستان رەسپۋبليكاسىنداعى تۋريستىك قىزمەت تۋرالى» زاڭعا ەنگىزىلگەن تۇزەتۋلەرمەن تۋريستىك ونىمگە قويىلاتىن تالاپتاردى ايقىنداۋ، شەتەلدەن تۋريست تارتۋ سالاسىنداعى وپەراتورلاردىڭ شىعىنىن سۋبسيديالاۋ مولشەرىن بەلگىلەۋ، سونداي-اق تۋريستەر مەن ۆيزيت- ورتالىقتاردى ورنالاستىرۋ وبەكتىلەرىن سالۋ جانە رەكونسترۋكسيالاۋ كەزىندە كاسىپكەرلەردىڭ شىعىندارىنىڭ ءبىر بولىگىن وتەۋ ءتارتىبى بولىگىندە ۋاكىلەتتى ورگاننىڭ قۇزىرەتى ناقتىلانادى.
سونداي-اق دەپۋتاتتاردىڭ قاراۋىنا «قازاقستان رەسپۋبليكاسىنداعى بانكتەر جانە بانك قىزمەتى تۋرالى» زاڭ جوباسى جانە قارجى نارىعىن رەتتەۋ جانە دامىتۋ ماسەلەلەرى بويىنشا تۇزەتۋلەر ۇسىنىلادى.
قۇجاتتار مەملەكەت باسشىسى قاسىم-جومارت توقايەۆتىڭ 2024 -جىلعى 2-قىركۇيەكتەگى جانە 2025 -جىلعى 8-قىركۇيەكتەگى جولداۋلارىن جۇزەگە اسىرۋ اياسىندا ۇكىمەت تاراپىنان ازىرلەنگەن. وتكەن جىلعى جولداۋدا پرەزيدەنت سيفرلىق اكتيۆتەردىڭ اينالىمىن قامتاماسىز ەتۋ جانە بانك سالاسىنا يننوۆاتسيالاردى قاۋىپسىزدىك تالابىنا سايكەس ەنگىزۋ ءۇشىن ونى رەتتەيتىن تەتىكتەردىڭ تۇراقتى بولۋى ماڭىزدى ەكەنىن ايتقان بولاتىن.
- بىزگە بانكتەر تۋرالى جاڭا زاڭ قاجەت. بۇل قۇجاتتا ەكونوميكالىق بەلسەندىلىكتى قولداۋ جانە فينتەح سالاسىن قارقىندى دامىتۋ سياقتى وزەكتى ماسەلەلەر شەشىمىن تابۋى كەرەك. قازىر قولدانىپ جۇرگەن زاڭ شامامەن 30 جىل بۇرىن قابىلدانعان. ول كەزدە زامان دا مۇلدە باسقا بولدى، - دەگەن ەدى قاسىم-جومارت توقايەۆ.
ال مەملەكەت باسشىسى بيىلعى جولداۋىندا ۇلتتىق بانك پەن ۇكىمەت بانكتەردىڭ اقشاسىن ەكونوميكاعا بارىنشا تارتۋدىڭ ءتيىمدى تاسىلدەرىن تابۋى قاجەتتىگىنە نازار اۋدارتتى.
- ەندى بۇل ماسەلەنى سوزۋعا بولمايدى، شۇعىل شەشۋ قاجەت. بانكتەر تۋرالى زاڭ قابىلداۋ وسى باعىتتاعى ماڭىزدى قادام بولماق. بۇل زاڭدا ەكونوميكانىڭ سۇرانىسى مەن تەحنولوگيالىق وزگەرىستەر ەسكەرىلۋى قاجەت. قۇجاتتا باسەكەنى كۇشەيتۋ، نارىققا جاڭا قاتىسۋشىلاردى تارتۋ، قارجى جۇيەسىندەگى تەحنولوگيالاردى ىلگەرىلەتۋ جانە سيفرلىق اكتيۆتەر اينالىمىن ىرىقتاندىرۋ ماسەلەلەرى قامتىلۋى كەرەك. ۇكىمەت قارجى نارىعىن رەتتەۋ اگەنتتىگىمەن بىرلەسىپ، زاڭ جوباسىن جان-جاقتى پىسىقتاۋى قاجەت. دەپۋتاتتاردان وسى زاڭدى جىل سوڭىنا دەيىن قابىلداۋدى سۇرايمىن، - دەدى پرەزيدەنت.
ۇكىمەت نەگىزگى زاڭ جوباسىن جانە قارجى نارىعىن رەتتەۋ مەن دامىتۋ ماسەلەلەرى بويىنشا ىلەسپە تۇزەتۋلەردى پرەزيدەنت جولداۋلارىن جۇزەگە اسىرۋ ماقساتىمەن ازىرلەدى. ول بانك جۇيەسىنىڭ تۇراقتىلىعى مەن باسەكەگە قابىلەتتىلىگىن ارتتىرۋعا، تۇتىنۋشىلاردىڭ قۇقىقتارىن قورعاۋدى كۇشەيتۋگە جانە ۇلتتىق سيفرلىق ينفراقۇرىلىمدى دامىتۋعا باعىتتالعان.
جالپى وتىرىستىڭ كۇن ءتارتىبىنىڭ جوباسىنا «جەر قويناۋى جانە جەر قويناۋىن پايدالانۋ تۋرالى» كودەكسكە كومىرسۋتەكتەر مەن ۋران سالاسىنداعى جەر قويناۋىن پايدالانۋدى جەتىلدىرۋ ماسەلەلەرى بويىنشا دەپۋتاتتىق تۇزەتۋلەر ەنگىزىلدى. بۇل زاڭ جوباسىن وتكەن ايدا ءماجىلىس ءبىرىنشى وقىلىمدا ماقۇلداعان ەدى.
سول كەزدە نەگىزگى بايانداما جاساعان ەدىل جاڭبىرشين كومىرسۋتەكتەر مەن ۋران سالاسىنداعى جەر قويناۋىن پايدالانۋدى جەتىلدىرۋ ماسەلەلەرى كوزدەلگەن زاڭ جوباسىنىڭ مىناداي باستى جاڭالىقتارىن اتادى:
- بىرىنشىدەن، شەگىندە شەكتەۋلى وڭىرلىك گەولوگيالىق زەرتتەۋلەر جۇرگىزىلمەگەن نەمەسە جۇرگىزىلگەن، ولاردىڭ ناتيجەلەرى بويىنشا پەرسپەكتيۆالى شوگىندى باسسەيندەر انىقتالماعان اۋماقتار از زەرتتەلگەن اۋماقتار دەپ تانىلاتىن نورما ەنگىزىلدى؛
- ەكىنشىدەن، ينۆەستوردىڭ سەنىمىن قامتاماسىز ەتۋ ءۇشىن، ەندى ءوز قاراجاتى ەسەبىنەن از زەرتتەلگەن اۋماقتا گەولوگيالىق زەرتتەۋ جۇرگىزگەن ينۆەستور بارلاۋ جانە ءوندىرۋ كەزەڭىنە باسىم جانە كەپىلدى قۇقىقپەن وتە الادى؛
- ۇشىنشىدەن، رەزەرۆتەگى ۋچاسكەلەردىڭ ءتيىمدى اينالىمى قامتاماسىز ەتىلەدى؛
- تورتىنشىدەن، ۋران سالاسىنداعى ۇلتتىق كومپانياعا باسىمدىق بەرىلەدى.
سونداي-اق ول بۇگىندە گەولوگيالىق بارلاۋعا تارتىلاتىن ينۆەستيتسيا كولەمى جەتكىلىكسىز ەكەنىن ايتتى.
- سالىستىرمالى مىسال كەلتىرەيىن. قازاقستاندا 1 شارشى شاقىرىم اۋماققا بارلاۋ جۇمىستارىنا 8 دوللار جۇمسالسا، ا ق ش-تا - 87 دوللار، اۆستراليادا - 167 دوللار، كانادادا 203 دوللار بولىنەدى. بۇل ايىرماشىلىق - ءبىزدىڭ ينۆەستيتسيالىق كليماتتاعى ەڭ ءالسىز بۋىننىڭ ءبىرى ەكەنىن كورسەتەدى. ويتكەنى گەولوگيالىق بارلاۋ - جوعارى تاۋەكەل مەن ۇزاقمەرزىمدى كاپيتال سالىمىن قاجەت ەتەتىن سالا. ەگەر مەملەكەت پەن زاڭنامالىق جۇيە ينۆەستوردىڭ قۇقىعىن كەپىلدەندىرمەسە، ول جاڭا ايماققا قارجى سالمايدى. سوندىقتان پارلامەنت دەپۋتاتتارىنىڭ باستاماشىلىعىمەن ازىرلەنگەن بۇل زاڭ جوباسى وسى جۇيەنى تۇبەگەيلى وزگەرتەدى، - دەگەن ەدى ەدىل جاڭبىرشين.
زاڭ جوباسىن ەكىنشى وقىلىمعا دايىنداۋ بارىسىندا دەپۋتاتتار جەر قويناۋى ۋچاسكەسىنىڭ تومەنگى كەڭىستىك شەكاراسىن تۇيىق كونتۋرلاردى وزگەرتپەستەن بەس مىڭ مەترگە دەيىن تەرەڭدەتۋ مۇمكىندىگىن كوزدەيتىن نورمالاردى ۇسىندى. سونىمەن قاتار تۇزەتۋلەر ارقىلى تۇتقىرلىعى جوعارى، بيتۋمينوزدى جانە تاقتاتاس مۇنايى بار تەحنولوگيالىق تۇرعىدا كۇردەلى كەن ورىندارىن يگەرۋ ءۇشىن ارنايى قۇقىقتىق رەجيم ورناتۋ ۇسىنىلادى. كومىرسۋتەك قورلارىن ەسەپتەۋ جونىندەگى فۋنكسيانى بەرۋ مەرزىمىن 2030 -جىلعا دەيىن ۇزارتۋ جانە قولدانىستاعى ءوندىرۋشى گاز كەن ورىندارىنا كۇردەلى جوبا بويىنشا جەتىلدىرىلگەن مودەلدىك كەلىسىمشارتقا كوشۋگە مۇمكىندىك بەرۋ كوزدەلگەن. تۇزەتۋلەرگە مۇناي ءوندىرۋدى ۇلعايتۋدىڭ ارنايى ادىستەرىن قولداناتىن جەر قويناۋىن پايدالانۋشىلاردى قولداۋ شارالارى دا كىرەدى.
مۇنان بولەك، ءماجىلىس جۇمىسىنا مۇمكىندىگى شەكتەۋلى بالالاردى كەشەندى قولداۋ تۋرالى، سونداي-اق قازاقستان مەن تۇركيا اراسىنداعى ەكى ەلدىڭ اۋە كەڭىستىگى ارقىلى اسكەري مۇلىك پەن پەرسونالدى ترانزيتتەۋ تۋرالى كەلىسىمدى راتيفيكاتسيالاۋ، قازاقستان مەن حالىقارالىق ۆاليۋتا قورى اراسىنداعى كاۆكاز، ورتالىق ازيا جانە موڭعوليا ءۇشىن الەۋەتتى دامىتۋ وڭىرلىك ورتالىعىنا راتيفيكاتسيالاۋ تۋرالى زاڭ جوبالارىن قابىلداۋ ۇسىنىلادى.
ەستەرىڭىزگە سالا كەتسەك، وتكەن اپتاداعى ءماجىلىستىڭ جالپى وتىرىسىندا دەپۋتاتتار تاريحي- مادەني مۇرا وبەكتىلەرىن قورعاۋ ماسەلەلەرى بويىنشا زاڭ جوباسىن ءبىرىنشى وقىلىمدا ماقۇلدادى.
- بۇل زاڭ جوباسى جاي عانا تەحنيكالىق تۇزەتۋلەر ەمەس. بۇل - ارحەولوگيانى جاڭا دەڭگەيگە شىعاراتىن، تاريحي مۇرامىزدى قورعاۋدىڭ جۇيەلى رەفورماسى، - دەگەن ەدى زاڭ جوباسىن تانىستىرعان ءماجىلىس دەپۋتاتى اسحات ايماعامبەتوۆ.
زاڭ جوباسىنا سايكەس، ەندى ارحەولوگيا مەن رەستاۆراتسياعا ليتسەنزيا بولەك-بولەك بەرىلەدى.
الكەي مارعۇلان اتىنداعى ارحەولوگيا ينستيتۋتىنىڭ بازاسىندا ۇلتتىق ارحەولوگيالىق قىزمەت قۇرىلادى.
مەتالل ىزدەگىشتەر مەن وسىنداي قۇرىلعىلاردى ليتسەنزياسىز پايدالانۋعا تىكەلەي تىيىم سالىنادى.
ماجىلىسمەندەر ۇسىنعان تاعى ءبىر نورما ارحەولوگيالىق جۇمىستاردى زاڭسىز جۇرگىزگەندەرگە جازانى كۇشەيتۋ بولاتىن. الايدا، وعان ۇكىمەت قارسى بولىپ وتىر. ونىڭ سەبەبىن ادىلەت ۆيتسە-ءمينيسترى لاۋرا مەرساليموۆا تۇسىندىرگەن ەدى.
- ارحەولوگيالىق جۇمىستاردى زاڭسىز جۇرگىزگەنى ءۇشىن قىلمىستىق جاۋاپكەرشىلىكتى كۇشەيۋ بويىنشا دەپۋتاتتاردىڭ ۇسىنىسى ۇكىمەت قورىتىندىسىمەن قولداۋ تاپپادى. سەبەبى، ستاتيستيكالىق دەرەكتەرگە سايكەس، قىلمىستىق كودەكستىڭ ءتيىستى بابى بويىنشا 2022 -جىلى عانا 2 قۇقىق بۇزۋشىلىق بولعان. سوندىقتان، قولدانىستاعى قىلمىستىق سانكسيالاردى كۇشەيتۋ قانشالىقتى ورىندى دەگەن سۇراق تۋىندادى. سونىمەن بىرگە ەڭ الدىمەن قۇقىق بۇزۋشىلىقتاردى اشۋ جانە الدىن الۋ شارالارىن قابىلداۋ قاجەت سانايمىز. ەكىنشى وقىلىمعا دەيىن وسى ماسەلەنى ءتيىستى ورگاندارمەن جان-جاقتى قاراستىرىپ، قۇقىق قولداۋ تاجىريبەسىن نازارعا الىپ، تاعى تالقىلاۋعا دايىنبىز، - دەدى ۆيتسە-مينيستر.
مۇنان بولەك، ءماجىلىس «جاساندى ينتەللەكت تۋرالى» زاڭى مەن وعان ىلىسپە قۇجاتتارعا سەنات ەنگىزگەن تۇزەتۋلەرمەن كەلىستى.
بۇل زاڭدار سيفرلاندىرۋ پروتسەستەرىن رەتتەۋ، جاساندى ينتەللەكتىنى قاۋىپسىز ەنگىزۋ جانە قولدانىستاعى زاڭنامانى جەتىلدىرۋ ءۇشىن زاماناۋي قۇقىقتىق بازانى قالىپتاستىرۋعا باعىتتالعان. نەگىزگى زاڭ قازاقستاندا العاش رەت جاساندى ينتەللەكت تەحنولوگيالارىن رەتتەۋ ءۇشىن قۇقىقتىق نەگىز قۇرايدى. ول جاساندى ينتەللەكتىنى قاۋىپسىز جانە ەتيكالىق ەنگىزۋدى قامتاماسىز ەتۋگە، جەكە تۇلعالاردىڭ قۇقىقتارى مەن بوستاندىقتارىن قورعاۋعا، سونداي-اق يننوۆاتسيالىق دامۋدى ىنتالاندىرۋعا باعىتتالعان.
- پارلامەنت سەناتى ءۇش زاڭ بويىنشا 16 تۇزەتۋ ەنگىزدى. بۇل تۇزەتۋلەر تەك رەداكسيالىق جانە ناقتىلاۋ سيپاتىندا. وسىلايشا، اتالعان تۇزەتۋلەر قۇقىق قولدانۋ پراكتيكاسىنا ەشقاندانداي اسەر ەتپەيدى. سوندىقتان ءماجىلىستىڭ ەكونوميكالىق رەفورما جانە وڭىرلىك دامۋ كوميتەتى سەنات ەنگىزگەن وزگەرىستەرمەن كەلىسۋگە بولادى دەپ سانايدى، - دەدى ءماجىلىس دەپۋتاتى ەكاتەرينا سمىشليايەۆا.
جالپى وتىرىس سوڭىندا ماجىلىسمەندەر مەملەكەتتىك ورگاندارعا وزەكتى الەۋمەتتىك- ەكونوميكالىق ماسەلەلەر بويىنشا 15 دەپۋتاتتىق ساۋال جولدادى.
ماسەلەن، ءماجىلىس دەپۋتاتى نارتاي سارسەنعاليەۆ پرانك بارىسىندا قوعامدىق ءتارتىپتى بۇزعانداردىڭ ءبىرىڭعاي ءتىزىمىن جاساپ، ونى جاريالاۋ قاجەت دەپ ەسەپتەيدى. وسى ورايدا ول ىشكى ىستەر ءمينيسترى ەرلان سادەنوۆ پەن مادەنيەت جانە اقپارات ءمينيسترى ايدا بالايەۆاعا مىناداي ۇسىنىستار بەردى:
- پرانك بارىسىندا قوعامدىق ءتارتىپتى بۇزعان، جەكە ادامنىڭ ومىرىنە قول سۇققانداردى انىقتاپ، ولاردىڭ ءبىرىڭعاي ءتىزىمىن جاساپ جاريالاۋ قاجەت؛
- قاۋىپتى پرانك ارقىلى ادامنىڭ ار- نامىسى مەن ابىرويىنا قول سۇققانداردىڭ الەۋمەتتىك جەلىدەگى پاراقشالارىن دەرەۋ بۇعاتتاۋ كەرەك؛
- الەۋمەتتىك جەلى اكىمشىلەرىنەن قاۋىپتى پرانكتەر مەن بەينەجازبا جاريالانعان پاراقشالاردى انىقتاپ، ۋاكىلەتتى ورگانعا جەدەل حابارلاۋدى تالاپ ەتۋ قاجەت؛
- مۇنداي تەرىس قۇبىلىستىڭ الدىن الۋ ماقساتىندا اقپاراتتىق-ءتۇسىندىرۋ جۇمىستارىن جۇيەلى تۇردە، ناتيجە بەرەتىن كونتەنت رەتىندە جۇرگىزۋ كەرەك.
ال بولاتبەك ناجمەتدين ۇلى كۆازيمەملەكەتتىك ساتىپ الۋ پروتسەسىنىڭ تالاپتارىن جاساندىلىقتان ارىلتۋدى ۇسىندى.
- قازاقستاندا جىل سايىن مەملەكەتتىك ورگاندارمەن بىرگە كۆازيمەملەكەتتىك كومپانيالار، جەر قويناۋىن پايدالانۋشىلار رەتتەلەتىن ساتىپ الۋ شارالارىن ۇيىمداستىرادى. ولاردىڭ جيىنتىق كولەمى 30 تريلليون تەڭگەگە دەيىن جەتەدى. الايدا شىنايى كورىنىس سالماقتى سۇراقتار تۋعىزادى. مىسالى، رەسمي تۇردە 31 قىزمەتكەرى عانا بار ءبىر كومپانيا تۇرعىن ءۇي ساتىپ الۋ باعدارلاماسى بويىنشا 495 پاتەردى قولدانىسقا بەرگەن. بۇل توعىز قاباتتى توعىز ءۇي دەگەن ءسوز. ال ونداي قۇرىلىستى كەمىندە 700 ادام سالۋى مۇمكىن. كومپانيانىڭ شتاتتاعى جۇمىسشىلارىنىڭ سانى بۇدان 20 ەسە از، - دەيدى دەپۋتات.
دەپۋتات ءابۋتالىپ ءمۋتالى ازاماتتاردىڭ دەربەس دەرەكتەرىنىڭ جاريا بولعانى ءۇشىن جاۋاپكەرشىلىكتى كۇشەيتۋ قاجەت دەپ ەسەپتەسە، قازىبەك يسا ەلىمىزدە ادەبيەت ينستيتۋتىن اشىلسا، قالامگەرلەر الاڭسىز شىعارماشىلىقپەن اينالىسۋى ءۇشىن ەڭبەگىنە لايىقتى قالاماقى تولەنسە دەگەن ۇسىنىسىن ءبىلدىردى.
اۆتور
مارلان جيەمباي
