قورعاس بەكەتىنىڭ جۇمىسى بۇكىل ەل ءۇشىن ۇلگى بولۋى كەرەك - ساراپشى
«پرەزيدەنت قاسىم-جومارت توقايەۆ شەكارا ماڭىنداعى ساۋداعا جانە قازاقستاننىڭ ترانزيتتىك الەۋەتىنە ايرىقشا ءمان بەرەدى جانە تاۋارلاردىڭ ەكسپورتىن، يمپورتىن جانە ترانزيتىن شەكارادان بارىنشا جايلى، قاۋىپسىز جانە جىلدام وتكىزۋ مىندەتىن قويىپ وتىر. اتاپ ايتقاندا، مەملەكەت باسشىسى ءوز سوزىندە كولىك كوممۋنيكاتسيالارى ۇكىمەت ساياساتىنداعى باسىم باعىت بولىپ وتىرعانىن اتاپ ءوتتى. بۇل تۇرعىدا قازاقستاننىڭ شەكارا ماڭى ىنتىماقتاستىعىنىڭ اسا ماڭىزدى نۇكتەلەرىنىڭ ءبىرى - قورعاس. قازىرگى ۋاقىتتا قورعاستاعى جاعداي ەكى ۇشتى بولىپ وتىر»، - دەيدى ساراپشى.
ونىڭ ايتۋىنشا، قازاقستان جاي عانا شەكارا بەكەتى بولعان قورعاستا ترانزيت پەن شەكارا ماڭى ساۋداسىنىڭ جاڭا ينفراقۇرىلىمىن قۇرا الدى. ەن دالانىڭ ورتاسىندا قۇرعاق پورت، حالىقارالىق شەكارالىق ساۋدا ورتالىعى، اۆتوموبيل جانە تەمىرجول كىرەبەرىستەرى، انگارلار، قويمالار جانە ءتىپتى جاڭا ەلدىمەكەندەر پايدا بولدى.
وسىنىڭ بارلىعى قازاقستاننىڭ عانا ەمەس، وڭتۇستىك ءسىبىر وڭىرلەرىنىڭ، وعان قوسا ورتالىق ازيا وڭىرلەرى اياسىندا جاڭا ەكونوميكالىق بەلسەندىلىككە سەرپىن بەردى. الايدا ەكىنشى ءبىر جاعىنان، ەكونوميكالىق دامۋ مەن قوماقتى اقشا اعىندارى قىلمىس الەمىنىڭ نازارىن اۋداردى، ونىڭ سوڭى ۇيىمداسقان قىلمىستىق توپتار تىزبەگىن قۇرۋعا ۇلاستى.
قىلمىستىق ەلەمەنتتەر سىبايلاس جەمقورلىق سحەمالارىن بەلسەندى قولداندى، ولار مەملەكەتتىك ورگاندارعا تارالىپ، مەملەكەتتىك قىزمەتكەرلەر مەن بانديتتەردىڭ حالىقارالىق قىلمىستاعى بەدەلدى ادامداردىڭ مۇددەلەرىنە قىزمەت ەتەتىن قاۋىپتى بايلانىسىن تۋدىردى.
«قازاقستان-قىتاي ساۋداسى تۋرالى جاريالانىمداردى قاراساق، ەكى ءتۇرلى ماقالالار مەن سيۋجەتتەر كورەمىز. ءبىرىنشىسى - «قازاقستاندىق عاجايىپتى» سۋرەتتەۋ، ياعني، رەسەيلىك جانە باسقا دا شەتەلدىك جۋرناليستەر مەن بلوگەرلەر شەكاراداعى ءومىردىڭ قالاي وزگەرگەنىن، بۇرىنعى ميليتاريزاتسيالانعان قارۋ-جاراق پەن مينالارمەن تولتىرىلعان كەڭەس-قىتاي شەكاراسىنان زاماناۋي ساۋدا ورتالىقتارىنىڭ، قوناق ۇيلەر مەن مەيرامحانالاردىڭ، لوگيستيكالىق حابتاردىڭ قۇرىلعانىن كورسەتەدى. ءدال وسى قازاقستان-قىتاي ساۋداسى مەن ترانزيتىن دامىتۋدا ەلىمىزدە لوگيستيكامەن بايلانىستى قىزمەتتەردىڭ جاڭا سەكتورى دامىدى جانە قىتاي-باتىس ەۋروپا باعىتى بويىنشا تاۋارلار ترانزيتىنە قىزمەت كورسەتۋمەن بويىنشا ءبىرقاتار جاڭا ماماندىقتار پايدا بولدى.
قازاقستاننىڭ حالىقارالىق قىزمەتتەرىنىڭ %30 عا جۋىعى كونتينەنتارالىق باعىتتار لوگيستيكاسىمەن تىعىز بايلانىستى. ءبىراق شەكارا ىنتىماقتاستىعىنىڭ كەرەعار تۇسى - سىبايلاس جەمقورلىقتى اشكەرەلەۋمەن، كونترابانداشىلاردى تۇتقىنداۋمەن، قىلمىستىق سوعىستارمەن جانە قاۋىپسىزدىك كۇشتەرىنىڭ شەكارانى باقىلاۋ ءۇشىن كۇرەسۋىمەن بايلانىستى بىتپەيتىن جانجالدار بولدى.
«سۇر سحەمالاردىڭ» تامىر جايۋىنىڭ دالەلى - قازاقستان مەن قىتاي اراسىنداعى تاۋار اينالىمىنىڭ بىرنەشە ميللياردتىق ستاتيستيكاسى اراسىنداعى دەرەكتەردىڭ سايكەس كەلمەۋى بولدى، بۇل رەتتە تسيفرلار جىلدان جىلعا ءوسىپ وتىرعان»، - دەيدى ءا. كاۋكەنوۆ.
تاعى ءبىر ماڭىزدى ماسەلە رەتىندە ساراپشى مونوپولياعا قارسى زاڭناما مەن باسەكەلەستىكتى قورعاۋ تۋرالى زاڭنىڭ بۇزىلعانىن ايتتى. وسىلايشا ساۋدا تۋرالى زاڭناماداعى ولقىلىقتى جانە ءوز «قامقورشىلارىنىڭ» ساياسي بەدەلىن پايدالانىپ، شەكارا ماڭىنداعى ساۋدا مەن ءوتۋ ينفراقۇرىلىمىن يەمدەنىپ العان كومپانيالار پايدا بولدى.
سالدارىنان ادىلەتسىز باسەكەلەستىك پەن ءماجبۇرلى قىزمەتتەر پايدا بولعان، بۇل قازاقستاندىق تاۋارلاردىڭ ەكسپورتىندا دا، يمپورتتا دا باعانىڭ قىمباتتاۋىنا اكەپ سوققان. جاساندى كەزەكتەر مەن اقشا بوپسالاۋ جۇك كولىكتەرىنىڭ شاقىرىمدا سوزىلعان كەزەگىن تۋدىرىپ، داۋ-دامايعا سەبەپ بولعان. بۇل قازاقستاننىڭ ترانزيتتىك حاب جانە ازيا مەن ەۋروپا اراسىنداعى قۇرلىق كوپىرى رەتىندەگى يميدجىنە قاتتى سوققى بەردى. پاندەميا كەزەڭىندە ماسەلە كۇرت شيەلەنىسىپ، تاۋارلار باعاسىنىڭ تاعى قىمباتتاۋىنا ىقپال ەتتى، قاراپايىم تۇتىنۋشىعا دا، تاۋارلارى قىتاي نارىعىندا باسەكەلەسە المايتىن قازاقستاندىق وندىرۋشىگە دە اسەر ەتتى.
«قاسىم-جومارت توقايەۆتىڭ شەكاراداعى «بىلىقپەن» كۇرەسۋدى قاتاڭ تالاپ ەتكەنى دە تاڭقالارلىق ەمەس. مەملەكەت باسشىسىنىڭ شەكارانىڭ اشىق جانە وركەنيەتتى جۇمىسى تۋرالى يدەياسىنىڭ تولىق جۇزەگە اسىرىلۋى ماڭىزدى. شەكارا ماڭىنداعى ساۋداعا تارتىلعان ازاماتتار دا اشىقتىقتى قامتاماسىز ەتۋدە باستى تىرەك بولۋعا ءتيىس.
مۇندا شاعىمدار مەن ولارعا جاۋاپ بەرۋدىڭ ناقتى مەحانيزمىن قۇرۋ جەتكىلىكتى، ول ءبىر دەمدە كوپتەگەن قاسكويدەن تازارتا الادى. بۇل قازىناعا جاڭا تۇسىمدەر، بيزنەستىڭ جاڭا نىساندارىنىڭ پايدا بولۋى، يمپورتتالاتىن تاۋارلارعا ينفلياتسيالىق قىسىمنىڭ تومەندەۋى سياقتى ۇلكەن مۋلتيپليكاتيۆتىك اسەر بەرەدى جانە قازاقستاندىق تاۋارلار مەن كولىك قىزمەتتەرىنىڭ باسەكەگە قابىلەتتىگىن ارتتىرادى. قورعاستىڭ وڭ تاجىريبەسى قازاقستاننىڭ رەسەيمەن، وزبەكستانمەن، قىرعىزستانمەن جانە ت. ب. شەكارالارىنا دا پايدالى ەكەنىن ءتۇسىنۋ كەرەك، سوندىقتان بۇل ەكونوميكالىق ورىننىڭ بۇكىل ەل ءۇشىن ۇلگىلى بولۋى ماڭىزدى»، - دەيدى ءادىل كاۋكەنوۆ.
