قويدىڭ قۇيرىق مايىنىڭ ءبىز بىلمەيتىن قانداي پايداسى بار؟

نۇر-سۇلتان. قازاقپارات - بەلگىلى جازۋشى، تاريح زەرتتەۋشىسى ءجادي شاكەن ۇلى قۇيرىق مايدىڭ ەمدىك قاسيەتتەرى مەن ونىڭ قانداي اۋرۋدى ەمدەيتىنىن ايتتى.

حالىق ەمشىلەرى قولدانعان

الدىمەن ول قازاقتىڭ كوشپەلى ءومىرىن كورگەنىن ءارى حالىق ەمشىلەرى قۇيرىق مايدى قالاي پايدالانعانىن ايتىپ بەردى.

«بالالىق جانە جىگىتتىك شاعىم قىتايعا قاراستى التاي تاۋىنىڭ تەرىسكەي بەتىندە ءوتتى. قوي باققان مالشىلاردى، تۇيەنىڭ بۇيداسىن جەتەلەگەن كوشتى كوردىم. دالادا كيىز ءۇي تىگىپ، كوكتەۋ، كۇزەۋ، جايلاۋدىڭ نە ەكەنىن ءبىلىپ وستىك. سونىڭ ارقاسىندا قۇيرىق مايدىڭ قالاي پايدالانىلاتىنىن بىلەمىن. مىسالى، 1983 -جىلى مەن 16 جاستا بولدىم. وسى ۋاقىتتا اكەم مەن شەشەم قازاق ەمشىلەرىنە باراتىن. سوندا ولارعا قۇيرىق ماي قوسىپ ءدارى جاساپ بەرەتىن»، - دەيدى قازاقستان جانە ەۋرازيا جازۋشىلار وداعىنىڭ مۇشەسى ج. شاكەن ۇلى.

سونداي-اق ءجادي شاكەن ۇلى ءدارىنىڭ قالاي جاسالاتىنىن، ونىڭ قانداي اۋرۋلاردى ەمدەيتىنىن ءتۇسىندىردى.

«ءدارىنىڭ قالاي جاسالاتىنىنا توقتالايىن. سىناپتىڭ جارتى بيدايعا تەڭ كەلەتىن تامشىسىن ەكى ۇلكەن قاسىق قۇيرىق مايدا ارالاستىرىپ، ابدەن ەرىتەدى. مۇنى قازاقتار «ءولتىرۋ» دەيدى. بۇل ءدارى ارقىلى تەمىرەتكى، ەشكى قوتىر، كۇيدىرگى، كۇبىرتكى جانە تاعى باسقا قوتىرلاردىڭ ءتۇرىن ەمدەۋ ءۇشىن پايدالانعان»، - دەيدى جازۋشى.

ءسابي سىمباتتى بولىپ وسەدى

قۇيرىق ماي - بالانىڭ جۇمساق بالعىن تەرىسىن جۇمسارتىپ، قان اينالىمىن رەتتەيدى. جازۋشى نارەستە قول-اياعىن كەرىپ سوزعاندا، ءسابيدىڭ بۋىندارى جازىلىپ، دەنەسى سىمباتتى بولىپ وسەتىنىن ايتتى.

«بۇل مايدىڭ ءبىز بىلەتىن جانە بىلمەيتىن ەمدىك قاسيەتتەرى كوپ. اتاپ ايتساق، قۇيرىق مايمەن بوبەكتىڭ دەنەسىن سىلاعاندا، بۇل ولاردىڭ دەنى ساۋ، قۋاتتى بولىپ وسۋىنە ىقپال ەتكەن. سونداي-اق، تۇماۋ تيمەيدى. سوندىقتان بۇرىندارى نارەستەنىڭ اۋزىنا قۇيرىق ماي سالعان»، - دەيدى ءجادي شاكەن ۇلى.

تۇماۋعا قارسى تاپتىرمايتىن ەم

سونىمەن قاتار، جازۋشى بالالار مەن ەرەسەكتەر سالقىن تيگەندە قۇيرىق مايدى ىستىق كۇيىندە قاسىقتاپ ىشسە، بۇل ادام ازعاسىنا شيپاسىن تيگىزەتىنىن اتاپ ءوتتى.

«قۇدايعا شۇكىر، 8 بالام بار. ولاردىڭ تاماعى اۋىرعاندا، ءدارى ءىشىپ، جوتەلى باسىلماي قويعان كەزدە بالالارىما قۇيرىق مايدى ەرىتىپ بەرە قويامىن. بۇل مايدى ەرىتۋدىڭ ەكى جولى بار. بىرىنشىدەن، قۇيرىق مايدى ەرىتكەننەن كەيىن ونى بىردەن پايدالانۋعا بولادى. ەكىنشى جولى دا بار. ەرىتكەننەن سوڭ، ونىڭ ۇستىنە سۋ قۇيىپ، ءبىراز قايناتۋ كەرەك. سوندا «پىسكەن» قۇيرىق ماي بولادى. وعان سارىمساق قوسىپ، ءبىراز سۋىعان سوڭ، 4-5 شاي قاسىعىن بالاعا بەرۋ كەرەك. كەلەسى كۇنى بالاڭىزدىڭ تاماعىنىڭ اۋىرعانى باسىلىپ، سىرىلداعانى كەتەدى»، - دەيدى ول.

«قۇيرىق ماي تاڭىپ قويعان...»

سۇقبات بارىسىندا ءجادي شاكەن ۇلى بۇل ماي تۋبەركۋلەز اۋرۋىن ەمدەۋ ءۇشىن دە قولدانىلاتىنىن ايتتى.

«قۇيرىق مايدىڭ باستى قاسيەتى - جۇقپالى تۋبەركۋلەز اۋرۋىن ەمدەۋىندە. اشىتىلعان قىمىزدىڭ ىشىنە قۇيرىق مايدى، ءسال عانا كۇشالا سالىپ، ارالاستىرادى. كەيىن ماي قىمىزعا سىڭەدى دە، ساپ-سارى، قويۋ بولادى. ونى تۋبەركۋلەز، تىنىس جولى اۋرۋلارىن ەمدەۋ ءۇشىن ىشەدى. قازاق ەمشىلىگى داستۇرىندە وسىنداي تاجىريبە بار»، - دەپ تۇيىندەدى ءسوزىن جازۋشى.

سونداي-اق، قازاق حالقى قىستىڭ ايازدى كۇنىندە بەت ۇسىمەس ءۇشىن قۇيرىق مايدى جاققان. قول نەمەسە اياقتىڭ تىلىنگەن جەرىنە قۇيرىق مايدىڭ ءتىلىمىن تاڭىپ قويعان. ول جارانىڭ تەزىرەك جازىلۋىنا سەپتىگىن تيگىزىپتى.

قۇيرىق ماي - قۇيرىق تۇبىندە دوڭگەلەنىپ جينالعان ماي. مۇنداي ماي جەكەلەگەن قىلشىق جانە ۇياڭ ءجۇندى قوي تۇقىمدارىندا بولادى(ەدىلباي قويى، سارادجىن قويى، دەگەرەس قويى، قازاقتىڭ ۇياڭ ءجۇندى قويى، الاي قويى، گيسسار قويى). قوي قىسقى تەبىندە جايىلعاندا جەتىسپەيتىن قورەگىن قۇيرىقتان بىرتىندەپ الىپ تولتىرادى. قۇيرىق ماي ورتا ازيا مەن قازاقستان حالىقتارىنىڭ ءار ءتۇرلى ۇلتتىق تاعامدارىن دايىنداعاندا پايدالانىلادى.

qamshy.kz