بيىلعى ەلدى دۇرلىكتىرگەن داۋ-دامايلار

استانا. قازاقپارات - بۇيىرسا، بيىلعى جىلدىڭ سوڭعى جۇمىس اپتاسىن اتقارىپ جاتىرمىز. جۇرت جاڭا جىلدى قارسى الۋدىڭ ناعىز ابىگەرىنە تۇسەتىن شاق.

سوسىن «بيىلعى جىل نەسىمەن ەستە قالدى؟» دەگەن ساۋال دا كوپتىڭ كوكەيىندە كولدەنەڭدەيدى.

بۇل ءبىر جاعىنان جىلدى قورىتىندىلاپ، وتكەن-كەتكەنگە ەسەپ بەرۋمەن بىردەي ءتارىزدى. البەتتە، تورتكۇل دۇنيەدە تىرشىلىك كەشىپ جاتقان ادامزات ءۇشىن ءاربىر جىلدىڭ ەرەكشەلىگى بار. ول ەرەكشەلىكتەر تاريحي وقيعالارمەن دە ساباقتاسىپ جاتاتىنى تۇسىنىكتى.

ەلىمىزگە كەلسەك، بيىلعى جىلدا قازاقستاندا رەسپۋبليكالىق دەڭگەيدەگى جاعىمدى جاڭالىقتار از بولعان جوق. سونىمەن بىرگە ەلدى ەلەڭ ەتكىزگەن داۋ-دامايلار دا ورىن الماي قويمادى.

وسىعان بايلانىستى قازاقپارات ءتىلشىسى كەتەر جىلدىڭ ەنشىسىندە ەلدىڭ ەسىندە قالعان نەگىزگى جەتى داۋدى تىزبەكتەپ شىققان بولاتىن.

جەر داۋى

البەتتە، ءبىرىنشى ءارى نەگىزگى داۋ جەرگە قاتىستى بولدى. داۋدىڭ باسى بىلتىر قابىلدانعان جەر زاڭناماسىنىڭ وزگەرىستەرىنە قاتىستى بولاتىن. وسىنى تۇسىندىرگىسى كەلگەن سول كەزدەگى ۇلتتىق ەكونوميكا ءمينيسترى ەربولات دوسايەۆ «پالەنباي ميلليون گەكتار جەر ءوز ازاماتتارىمىزعا جەكە مەنشىككە ساتىلادى، تاعى ءبىر بولىگىن شەتەلدىكتەرگە جالعا بەرەمىز» دەپ، جەردىڭ كولەمى مەن ودان تۇسەتىن تابىستى قۇر سانمەن بۇرق ەتكىزگەننەن كەيىن حالىق دۇرلىگە باستادى.

جەردى كىم جەكەمەنشىككە، كىم جالعا الاتىنىن جۇرت ەلەگەن دە جوق. سودان بىرنەشە قالالاردا جيىندار، جەردىڭ ساتىلۋىنا قارسى ميتينگتەر ءوتتى. ەلدىڭ نارازىلىعى پرەزيدەنتكە دەيىن جەتتى. كەيىننەن مەملەكەت باسشىسى جەر رەفورماسىنا حالىققا دۇرىس تۇسىندىرمەگەنى ءۇشىن مينيستر دوسايەۆتى ءبىر سىلكىلەپ الدى. ول دا قاتەسىن ءتۇسىنىپ، ءوز ەركىمەن قىزمەتىنەن كەتتى.

ال جەردى ساتۋ مەن جالعا بەرۋگە موراتوري جاريالاندى. شىنىمەن دە، باس كەزىندە دوسايەۆتىڭ «جەر قازاقستاندىقتارعا ساتىلادى، ال شەتەلدىكتەرگە جالعا بەرىلەدى» دەگەن ءبىراۋىز ءسوزىن دۇرىس تۇسىنبەي، كوشەگە شىققاندار كوپ بولدى. وعان «قارا قىتاي قاپتاپ كەتەدى» دەپ شۋلاعاندار قوسىلدى.

اراسىندا اكىمدەردىڭ جەردى شەتەلدىكتەرگە ساتىپ جىبەرگەنى جايىندا الىپ-قاشپا اڭگىمە دە تارادى. دەگەنمەن، ونىڭ بىرەۋى دە راستالعان جوق. جەر كوميسسياسى قۇرىلىپ، ونىڭ جۇمىسى جونگە قويىلعان سوڭ بارىپ حالىق تىنىشتالدى. كوميسسيا ەلدى ارالاپ، رەفورمانىڭ نەگىزگى ماقساتىن ءتۇسىندىردى، وزەكتى دەگەن ماسەلەلەردى تالقىعا سالدى. اشىعىن ايتۋ كەرەك، داۋ- داماي حالىقتىڭ رەفورمانى دۇرىس تۇسىنبەۋىنەن باستالسا دا، جەر كوميسسياسىنىڭ جۇمىسى بارىسىندا ءبىرقاتار كوكەيكەستى پروبلەمالار انىقتالدى.

جەردى ءوز ازاماتتارىمىزعا ساتۋ مەن شەتەلدىكتەرگە جالعا بەرۋ ماسەلەسى دە قىزۋ تالقىعا سالىندى. اقىر سوڭىندا وسى ەكى باستاماعا جاريالانعان موراتوري تاعى بەس جىلعا ۇزارتىلدى.

ال دوسايەۆتىڭ ورنىنا كەلگەن بيشىمبايەۆ مىرزا پرەزيدەنتتىڭ تاپسىرماسى بويىنشا «نۇرلى جەر» باعدارلاماسىن دايارلادى.

وعان بۇگىنگى تۇرعىن-ءۇيدى جيناق پەن جالعا الۋ تەتىكتەرىمەن بىرگە جەكە ءۇيدى سالۋ جۇيەسى دە ەندى.

كينو توڭىرەگىندەگى داۋ

حالىقتىڭ ەسىندە قالعان تاعى ءبىر داۋ-داماي مادەنيەت جانە سپورت ءمينيسترى ارىستانبەك مۇحامەدي ۇلىنىڭ كينو سالاسىنداعى ۇستانىمىنا قاتىستى بولدى. ماۋسىم ايىندا رەجيسسەر تالعات جانىبەكوۆ عالامتور ارقىلى جەكە بەينەبايان تاراتىپ، ا. مۇحامەدي ۇلىن «فەنيكس» فيلمىنە قارجى ءبولۋدى توقتاتقانى ءۇشىن ايىپتادى.

ءتىپتى، ءمينيستردىڭ ۇرلىققا قاتىسى بار ەكەنىن مالىمدەدى. الايدا وسى ءبىر مالىمدەمەسىن سوتتا دالەلدەي المادى. سول ءۇشىن 1 ميلليون تەڭگەدەن استام ايىپپۇل تولەۋگە مىندەتتەلدى. وعان قوسا، مينيستر مۇحامەدي ۇلىنان رەسمي تۇردە كەشىرىم سۇراۋعا ءماجبۇر بولدى. دەگەنمەن، بۇل جانجال وسىمەن بىتكەن جوق.

تالعات جانىبەكوۆتىڭ مالىمدەمەسىنەن كەيىن ونەر ينستيتۋتىنىڭ بۇرىنعى ستۋدەنتى ەڭلىك سىدىقوۆا ءوز «قۇپياسىن» جاريالاپ، ءمينيستردىڭ وزىنە كوز قىرىن سالعانىن، ءتىپتى وقۋعا تۇسكەنى ءۇشىن پارا سۇراعانىن مالىمدەدى.

ارتىنان وعان تانىمال اكتەر تۇڭعىشباي جامانقۇلوۆ تا قوسىلدى. دەگەنمەن، تەرگەۋگە تۇسكەننەن كەيىن ت. جامانقۇلوۆ «فەنيكس» فيلمىنە بولىنگەن قاراجاتتى ءتيىمسىز جۇمساعانىن مويىنداپ، مەملەكەتكە كەلتىرگەن شىعىندى وتەپ بەرۋگە قولحات جازىپ بەردى.

ال ە. سىدىقوۆا مينيسترگە قاتىستى سوت داۋىن ءوز قالاۋىمەن توقتاتاتىنىن مالىمدەدى. قازاقپارات تىلشىسىنە سۇحبات بەرگەن مينيستر مۇحامەدي ۇلى كينو سالاسىنا قاتىستى ءوز ۇستانىمىن جەتكىزگەن ەدى.

«مىسالى، رەجيسسەر اقان ساتايەۆتى الايىقشى، ول «اناعا اپارار جولدى» تۇسىرگەندە بۇل ۇلكەن دراما، ماعان ۇكىمەتتىڭ كومەگى كەرەك دەدى. ءبىز وعان كومەكتەستىك. ويتكەنى ءوزى كوتەرە المايتىن ەدى. ال ونىڭ ناتيجەسى قانداي بولدى؟ ونىڭ جاۋابىن حالىقتىڭ ءوزى ايتسىن. سوسىن ساتايەۆ امەريكاندىقتارمەن بىرلەسىپ، «حاكەر» دەگەن فيلمدى شىعاردى.

سوندا بيۋدجەتتەن ءبىر تيىن سۇراعان دا جوق. سەبەبى اتالعان تۋىندىنىڭ كوممەرتسيالىق فيلم ەكەنىن جاقسى بىلەدى. بۇدان بولەك، «رايونى» دەگەن فيلم ءتۇسىردى. وعان دا مەملەكەتتەن اقشا المادى. ويتكەنى كوممەرتسيالىق كينونىڭ ورنى بولەك.

مىنە، وسىنى ءتۇسىنىپ الۋ قاجەت. ال ەندى، وسى ۋاقىتقا دەيىن نەگە «سكاز و روزوۆوم زايتسە»، ءيا بولماسا، ءامىر ءبايعازيننىڭ «ۋروكي گارموني» سياقتى قازاقتى ماسقارالايتىن فيلمدەردى قارجىلاندىردىق؟ ءوز اقشامىزعا ۇلتىمىزدى ماسقارالادىق. مەن مينيستر بولىپ، كەلگەن بويدا وسىنى توقتاتتىم. سول ءۇشىن ءادىلحان ەرجانوۆ تا شۋلادى، ءامىر بايعازين دە شۋلادى، باسقاسى دا... مەن ايتتىم، شۋلاي بەرىڭدەر. بىزگە «امانات»، «اناعا اپارار جول»، «قازاق ەلى» سياقتى ۇلتتىق كينو كەرەك. قازىر امىرە قاشاۋبايەۆتى ءتۇسىرىپ جاتىرمىز»، - دەگەن بولاتىن ا. مۇحامەدي ۇلى.

قىرعىزدارعا قىرىن قارادى

ال قىرعىزدارعا قاتىستى ايتقان سوزىنەن كەيىن ارىستانبەك مۇحامەدي ۇلىنىڭ وزىنە كەشىرىم سۇراۋعا تۋرا كەلدى. ءيا، حالىق الدىندا ەسەپ بەرگەن كەزدە مينيستر باۋىرلاس قىرعىز حالقىن تومەندەتەمىن دەپ ويلاماعان شىعار. شىڭعىس ايتماتوۆ سياقتى شوقتىعى بيىك اقىن-جازۋشىلاردىڭ ارمان-مۇراتى جايىندا ايتا كەلە، ماسكەۋدىڭ دارەتحانالارىن جۋىپ جۇرگەن قاراكوز قىز-كەلىنشەكتەرگە جانى اشىعان بولار.

دەگەنمەن، حالىق ونى باسقاشا قابىلدادى، مەملەكەتتىك دەڭگەيدەگى شەنەۋنىكتىڭ ونداي اڭگىمەنى ايتقانى ەتيكاعا قايشى دەپ، سىنعا الدى. سودان ماسكەۋدە جۇمىس ىستەپ جۇرگەن قىرعىز ايەلدەرى وعان «سالەم» جولداپ، دارەتحانالاردى ەرىككەننەن ەمەس، بالا-شاعانىڭ قامى ءۇشىن تازالاپ جۇرگەنىن جەتكىزگەن.

ال سول ەلدىڭ پرەزيدەنتى الماسبەك اتامبايەۆ ءوز رەزيدەنتسياسىندا مەكتەپتى التىن القاعا بىتىرگەن تۇلەكتەرمەن كەزدەسكەندە مۇحامەدي ۇلىنىڭ ءسوزىن ەسكە الىپ، ءوز ءسوزىن قاي مينيسترگە ارناعانىن اشىق ايتپاسا دا، حالىق ول ءسوزدىڭ كىمگە باعىتتالعانىن بىردەن ءتۇسىندى.

«وسى كەيبىر مينيسترلەر بىرەۋلەر كوشە سىپىرۋشى بولىپ ىستەيدى دەپ ايتادى. مەنىڭ ايتارىم، ءوزىم كوشە سىپىرۋشى دا بولدىم، پەش تە جاقتىم، ەدەن دە توسەدىم، جۇك تاسىدىم. وندا تۇرعان ەشتەڭە جوق. ۇرى مينيستر بولعانشا، كوشە سىپىرعان ارتىق. ەشتەڭەدەن ارلانباڭدار، كەز كەلگەن جۇمىستى ابىرويمەن اتقارعان دۇرىس»، - دەپ مەكتەپ تۇلەكتەرىنە ىشىندە جۇرگەن ءبىر قىجىلىن اقتارىپ سالعان.

دوپينگ داۋى

ايتپاقشى، داۋدىڭ باسىم بولىگى مادەنيەت جانە سپورت ءمينيسترىنىڭ توڭىرەگىنەن تابىلىپتى. مىسالى بيىلعى دوپينگ داۋى دا مينيستر ارىستانبەك مۇحامەدي ۇلىن اۋرە-سارساڭعا سالدى. ريو وليمپياداسىنا ەكى-ءۇش اي قالعاندا WADA رەسەيلىك سپورتشىلاردىڭ كومەگىمەن جاريالانعان جۋرناليستىك زەرتتەۋدى نەگىزگە الا وتىرىپ، بۇعان دەيىنگى وليمپيادالاردىڭ سىنامالارىن تەكسەرە باستادى.

سودان رەسەيدىڭ جەڭىل اتلەتتەرى بيىلعى دودادان مۇلدەم شەتتەتىلدى. ال قازاقستاننىڭ ۇلتتىق قۇراماسى زىلتەمىرشىلەردىڭ «التىن» ارتيللەرياسىنان ايىرىلدى. الدىمەن الماس وتەشەۆ، جاسۇلان قىدىربايەۆ، سۆەتلانا پودوبەدوۆا، مايا مانەزا مەن زۋلفيا چينشانلو جولدامادان ايىرىلسا، ارتىنان يليا يلين دە ەكى بىردەي التىن مەدالىنەن قاعىلدى. باس كەزىندە قيسىق مىنەز كورسەتكەن ۆلاديمير سەدوۆتىڭ ءوزى دوپينگپەن ۇستالدى.

ءسويتىپ، ريو وليمپياداسىندا ءبىر عانا التىن مەدالدى ەنشىلەپ قايتتىق. دەگەنمەن، مينيستر ارىستانبەك مۇحامەدي ۇلى بيىلعى وليمپيادانى قازاق سپورتى ءۇشىن ۇلكەن جەتىستىك دە سانايدى. سەبەبى ۇلتتىق قۇراما العاش رەت 90 پايىزعا ءوز سپورتشىلارمەن جاساقتالدى. سونىڭ ارقاسىندا ەركىن كۇرەستە سىزدىقوۆا، لاريونوۆا، بوكستان شاكىموۆا، اۋىر اتلەتيكادا جاپپارقۇل سياقتى سپورتشىلار توپ جاردى.

ولار الەم چەمپيوندارىمەن كۇش سىناسا الاتىندارىن ءتۇسىندى. «ەندى، «ۇلكەن سپورت - ۇلكەن ساياسات» دەيدى عوي، ءبىر جاعىنان قازاقستاننىڭ دوپينگ داۋىنىڭ بەل ورتاسىندا جۇرگەنى ءبىزدى سپورتتىق دەرجاۆا رەتىندە مويىنداعاننىڭ ءبىر كورىنىسى شىعار. بىزبەن ساناسا باستادى دەپ ويلايمىن»، - دەيدى ا. مۇحامەدي ۇلى قازاقپارات تىلشىسىنە بەرگەن سۇحباتىندا.

الايدا كەلەشەكتە مينيسترلىك دوپينگكە قاتىستى زاڭنامانى كۇشەيتىپ، سپورتشىمەن بىرگە باپكەر، دارىگەر، ءتىپتى سپورت سالاسىنداعى شەنەۋنىكتىڭ جەكە جاۋاپكەرشىلىگىن ەنگىزۋدى كوزدەيدى. ونداي داۋعا ىلىنگەن سپورتشىنىڭ سىياقىسىن الىپ قويۋى دا بەك مۇمكىن.

ەسەنتايەۆتىڭ سويقانى

ماۋسىم ايىندا شوۋ-بيزنەس الەمىندە ورىن العان ءبىر «جاڭالىق» ەلدى ەلەڭ ەتكىزدى. تانىمال پروديۋسەر بايان ەسەنتايەۆا سوققىعا جىعىلىپ، اۋرۋحاناعا اۋىر حالدە ءتۇستى. سويتسە، ونى اۋەجايدان كۇتىپ العان كۇيەۋى جارتى جولدان توقتاتىپ، كولىكتىڭ ىشىندە ۇرعان. ونىمەن قويماي، پىشاق سۇعىپ، ءولىمشى ەتىپ ساباعان.

سودان بەلگىلى تەلەجۇرگىزۋشى جانساقتاۋ بولىمىنەن ءبىر-اق شىقتى. سول كەزدە ءبىراز قازاقستاندىقتار ايگىلى ءارتىستىڭ ءومىرى ءۇشىن الاڭدادى. ايەلدەر قۇقىقتارى ماسەلەسى كەڭىنەن تالقىلانا باستادى. ءاربىر وتىرىستا بايان ەسەنتايەۆانى مىسالعا كەلتىردى.

تەلەجۇرگىزۋشىنىڭ ءوزى ەسىن جيعان بويدا ايەلدەر تەڭدىگى ءۇشىن كۇرەسەتىنىن جاريالادى. جولداسىنىڭ تەگىنەن باس تارتىپ، بايان ماقسات قىزى بولىپ، شىعا باستادى. وسى كەزدە حالىقتىڭ پىكىرى ەكىگە ءبولىندى. ءبىر جاعى باياندى جاقتاسا، ەكىنشى جاعى ونىڭ ارەكەتى ۇلتتىق مەنتاليتەتكە قايشى ەكەنىن جەتكىزىپ، گەندەرلىك ساياساتقا ارالاسقانىن سىنعا الدى.

بايان ماقسات قىزىنا ولەڭ شۋماقتارىن ارناپ، ساباسىنا تۇسۋگە شاقىرعاندار دا از بولعان جوق. سوتتىڭ سوڭعى سوزىنە كەلگەندە بايان اپايىمىز سول ولەڭ شۋماقتاردىڭ ماعىناسىنا ءۇڭىلدى مە، جوق، الدە جان جارىن قاتتى جازالاسا، حالىقتىڭ قاھارىنا ۇشىرايتىنىن سەزدى مە، سۋديادان باقىتبەكتى بوساتۋدى سۇرادى.

الايدا زاڭنىڭ اتى - زاڭ. قىلمىستىق كودەكسكە ەنگىزىلگەن سوڭعى وزگەرىستەرگە سايكەس، ەكى جاق ىمىراعا كەلسە دە، كىنالى ازامات جازادان قۇتىلمايدى. وسىعان بايلانىستى باقىتبەك ەسەنتايەۆقا كەشىرىم جاسالعان جوق. ايتپاقشى، بيىلعى جىلى ايەلدەرگە قاتىستى زورلىق-زومبىلىق بويىنشا ءبىرقاتار ىستەردىڭ قارالعانىمەن دە ەرەكشەلەنەدى دەۋگە كەلەدى.

الەۋمەتتىك جەلىنىڭ كومەگىمەن قۋىلعان اكىم

بيىل ءبىرقاتار مەملەكەتتىك قىزمەتشىلەردىڭ ارەكەتى الەۋمەتتىك جەلىگە جاريالانىپ، داۋ-دامايعا سەبەپ بولدى. ماسەلەن، قاپشاعايدىڭ ەكس - اكىمى ءساتجان كيكىموۆ ءوزىنىڭ قابىلداۋىندا بولعان اداممەن مادەنيەتتى تۇردە سويلەسە الماعانى ءۇشىن سىنعا ۇشىراسا، بۋرابايدا اۋدان اكىمىنىڭ ورىنباسارى قايرات قۇدايبەرگەنوۆ پەن اپپارات باسشىسى مالىك جاۋقوۆ توبەلەس شىعارعان.

قاپشاعاي اكىمى قاتەلىگىن مويىنداپ، جۇمىستان ءوز ەركىمەن كەتتى. ال بۋراباي اۋدانىنىڭ شەنەۋنىكتەرى ءدامحانانىڭ ءىشىن جايراتىپ كەتسە دە، جۇمىستان كەتۋگە اسىققان جوق. وسى وقيعا تۋرالى اقپارات ءدۇيىم جۇرتقا جاريالانعاننان كەيىن ءتيىستى شارالار قولعا الىندى.

مەملەكەتتىك قىزمەت ىستەرى جانە سىبايلاس جەمقورلىققا قارسى ءىس-قيمىل اگەنتتىگى توبەلەس شىعارعان شەنەۋنىكتەردى جۇمىستان شىعارۋ تۋرالى رەكومەنداتسيالاردى بەردى.

وسى رەكومەنداتسيالاردىڭ نەگىزىندە بۋراباي اۋدانىنىڭ اكىمى اپپارات جەتەكشىسى جاقاۋوۆتى جۇمىستان شىعاردى.

ال اكىمنىڭ ورىنباسارى قۇدايبەرگەنوۆ قاتاڭ ەسكەرتۋ الدى. ايتپاقشى، توبەلەس كەزىندە بۋراباي اۋىلىنىڭ اكىمى شىڭعىس تەمىربەكوۆ تە بولدى. ول ەكى شەنەۋنىكتى ايىرىپ جۇرگەن.

دەگەنمەن، ونداي «وتىرىستىڭ» ىشىندە بولعانى ءۇشىن ول دا تارتىپتىك جازاعا تارتىلدى.

اقپاراتتىق «شابۋىلمەن» الىنعان مەملەكەتتىك تاپسىرىس

بيىلعى داۋ-دامايلاردىڭ ءبىرازى سىبايلاس جەمقورلىق توڭىرەگىندە دە بولماي قويمادى. سونىڭ ءبىرازى مەديا-قاۋىمداستىققا دا قاتىستى بولدى. قاراشا ايىندا سىبايلاس جەمقورلىققا قارسى كۇرەس جونىندەگى ۇلتتىق بيۋرو «Central Asia Monitor» مەن «Radiotochka.kz» مەديا- پورتالدارىنىڭ باسشىسى بيگەلدى عابدۋليننىڭ قاماۋعا الىنعانىن حابارلادى. تەرگەۋ كەزىندە ونىڭ ءبىرقاتار مەملەكەتتىك ورگان باسشىلارىنا اقپاراتتىق شابۋىل جاساپ، ولاردىڭ ىسكەرلىك اتاق-ابىرويىنا نۇقسان كەلتىرەتىن ماتەريالداردى جاريالاعانى انىقتالدى.

وسىلايشا، عابدۋلين مەملەكەتتىك تاپسىرىستان تۇسەتىن اقشانى بوپسالاعان. قازىرگى كەزدە ب. عابدۋلين قىلمىستىق كودەكستىڭ 128-بابى بويىنشا ۋاقىتشا قاماۋ اباقتىسىنا قامالىپ وتىر. كۇنى كەشە «Radiotochka.kz» - نىڭ بۇرىنعى باس رەداكتورى بەكجان ىدىرىسوۆ فەيسبۋك ارقىلى شەتەلگە كەتىپ قالعانىن دا مالىمدەپ ۇلگەردى.

اۆتور: ارمان اسقاروۆ