بەكبولات تىلەۋحان: «امال دوستىق» ءھام الاشتىڭ اماندىعى
ەندى ءبىرازىنىڭ سالى سۋعا كەتىپ، قارا اسپاندى ءتوندىرىپ، قايتادان ۇلىڭ - قۇل، قىزىڭ - كۇڭ بولارداي كۇيرەك بايبالامعا باسىپ جاتىر. قالاي دەگەندە دە، ۇلت تاعدىرىنداعى اسا ماڭىزدى وسى ءبىر تالايلى كەزەڭدە قوعامنىڭ دابىل قاعۋى زاڭدى قۇبىلىس. امبە، قاجەتتىلىك!
اقىل التاۋ، وي جەتەۋ. ەكىۇداي سەزىم. سەزىمنەن گورى سۋىق اقىلمەن تاريح- شالدىڭ وزىنە جۇگىنگەن ءلازىم. نە ىستەمەك كەرەك؟
ەڭ باستىسى، ەڭ ماڭىزدىسى، ارينە، سابىر!
قاشان دا بايبالام شاتاققا باستاپ، اشۋ - ورعا جىققان. ءبىرىمىزدى ءبىرىمىز قوزدىرىپ، ويبايعا اتتان قوسقان القامسىزدىقتىڭ ءتۇبى ارانداپ قالۋعا اپارارى انىعىن بىلەيىك، اعايىن. قىتىعىڭا تيگەن قۇر بايبالام بايىبىڭنان ايىرىپ، قۇردىمعا يتەرمەسىنە كىم كەپىل؟ !
راس، وسى وداقتان شەكەمىزدىڭ شىلقي قويارى دا ازىرگە كورىنىپ تۇرعان جوق. ءبىراق كۇيرەپ قالارداي دا ەشتەڭە كورىپ تۇرعان جوقپىز. راس ايتام.
بىرىنشىدەن، بۇگىنگى رەسەي باياعى قاھارلى، جاھاندى جايپارداي ازۋى التى قارىس، يمپەريالىق قۋاتى وراسان رەسەي ەمەس. باتىس تاراپتان بالەندەي سانكتسيا بولماي- اق، رەسەي ەكونوميكاسىنىڭ ءحالى مۇشكىل. رەسەي - شىعىستاعى كورشىمىزدەن تۋرا ون ەسە از ەكەنىن ەسكەرسەك ەتتى. ۇلتتىق سانامىز سىلكىنگەن كەيىنگى جىلدارداعى قازاق پەن ورىستىڭ دەموگرافيالىق دامۋىنا نازار سالساڭىز دەر ەدىم. جانە ۇمىتپاڭىز، رەسەي - كوپۇلتتى فەدەراتسيا. ونىڭ قۇرامىندا تاريحي ساناسى سەرپىلۋ ۇستىندەگى، باسىن نوقتاعا سىيدىرماسقا قام قىلعان، اسقاق، تاباندى، شاقار قانشاما ۇلت بار. سونىڭ بارىنەن ارتىلىپ، الاشقا قول سالا قويادى دەۋ - نە دەگەن كۇيرەك ءقاۋىپ؟ ! ءبىز - ەكى قىلعىتىپ، ءبىر جۇتا سالاتىن سونشاما سورلى، بۇرتىكسىز بەيشارا ما ەدىك؟ !
جوق، اعايىن! ءومىردىڭ ءوزى - سىناق. سوقپاعى مەن سوقتىقپالىسى كەزەك جۇرەتىن سىناق. قازىر كوپ دۇنيە وزىمىزگە بايلانىستى. قازاق ءبىرىن- ءبىرى قالقا تۇتىپ، قايىسپاس قارا نارشا جولىندا جۇك قالدىرماي، تاريح كوشىندە ىرعالا كەرۋەن تارتۋى ءۇشىن ءار ۇرگەن يتكە قارايلاماي، كوشباسشىعا ەرۋمەن عانا جەرۇيىعىن تاپپاق. ينتەگراتسياسىز- اق بۇيرەگى رەسەيگە بۇرىپ، مەيرامبەككە ەمەس، ماكسيمگە ەلجىرەپ وتىرعان ەلىڭ باردا، بايبالامىمىزدىڭ قيسىنى تومپاقتاۋ. ول ماسەلەنىڭ شەشىلۋ جولى باسقا! جانە ءوزىمىز، تەك قانا ءوزىمىز شەشەمىز.
ەكىنشىدەن، سوڭعى جولى بىزدەن كەلىسسوز جۇرگىزۋگە بارعانداردىڭ مينسكىدە قول جەتكىزگەن ناتيجەلەرى اجەپتاۋىر. 2013 - جىلدىڭ شىلدەسى، سول جىلى قازاندا، 2014 - جىلدىڭ قاڭتارىندا، قىل اياعى ساۋىردەگى كەلىسسوزدەردىڭ دامۋ بارىسىنان ەسەمىز كەتىپ، ەسەبىمىزدەن جاڭىلارداي ەشتەڭە بولماعانىن وزدەرىڭىز دە بايقاعان بولارسىزدار.
اۋەلى، ەڭ باستىسى - كەلىسىم- شارتتا وداققا كىرۋ عانا ەمەس، شىعۋدىڭ دا مۇمكىندىكتەرى انىق قامتىلعان (!) . راس، جىل جارىم ەسكەرتپەسىمەن. ەندى قالاي؟ شىن ساساتىن شارت الدىڭعى نۇسقالارىندا كىرۋ- شىعۋ پۋنكتىنىڭ بولماۋى بولاتىن. الايدا، ماسەلە ءبىزدىڭ مۇددەگە ورايلاسا شەشىلگەنىن كورىپ وتىرمىز. قۇجاتتىڭ العاشقى جوباسىنداعى ءبىزدىڭ دەربەستىگىمىزگە نۇقسان كەلتىرەتىن پارلامەنتارالىق اسسامبلەيا قۇرۋ، شەكارانى ورتاق قورعاۋ (اسكەر كىرگىزۋ) سەكىلدى ساياسي پۋنكتەردىڭ الىنىپ تاستالعانىن دا بىلەمىز.
ۇشىنشىدەن، بارلىق دەڭگەيدەگى شەشىم تەك قانا ورتاق كەلىسىممەن (كونسەنسۋس) - ء«بىر ەل، ءبىر داۋىس» قاعيداسىمەن قابىلداندى. بۇل دا رەسەي تاراپىنان ۇلكەن شەگىنىس دەر ەدىم.
ال تورتىنشىدەن، ەكونوميكالىق ءارتۇرلى ماسەلەلەر مەن كەدەن ساياسات بويىنشا، قارىم- قاتىناس سحەماسى وزىنشە بولماق. كەدەندىك كودەكس - ورتاق، سۋبسيديا - كەلىسىم بويىنشا، ۆاليۋتالىق ساياسات - ەكشەلىپ وتىرادى، ت. س. س. وسىنداي كەڭىنەن قامتىلعان ءبىرقاتار ماڭىزدى كەلىسىمدەر بارىن كوردىك.
ءاۋ باستان ەۋرازيالىق ەكونوميكالىق وداق كەلىسىمىندە گۋمانيتارلىق اسپەكتىگە ءىز سالىنباعان. دەگەنمەن دە، قىراعىلىقپەن ساقتانباۋ قاتەرلى ەكەنىن ءبىلۋىمىز شارت. «ەۋرازيالىق بىرەگەيلىك» ، «ورتاق تاريح وقۋلىعىن جازۋ» ت. ب. تامىرىڭدى باسقان جىمىسقى نيەتكە كەلگەندە ءجون باسقا! بۇل - شىن مانىندە اسا ساقتانارلىق دۇنيە دەپ بىلەمىز. ونداي نيەتتىڭ دەر كەزىندە جولىن قيىپ، قىمتانۋ - تاعى دا وزىمىزگە تۇسەتىن سالماق. بۇل جەردە قىمتانۋ عانا ەمەس، ۇلتتىق ءتول تاريحىڭدى جازۋ، ءوزىڭنىڭ قازاقستاندىق بىرەگەيلىگىڭدى دامىتۋ سەكىلدى ماسەلەلەردى بەلسەندى تۇردە قولعا الۋ قاجەتتىلىگى - بىزگە سىن! تاپ وسى جەردە ەكونوميكالىق تەڭسىزدىك جايباسارلىعىمىز بەن كۇيرەكتىگىمىزگە سىلتاۋ ەمەس. «قازاق تاريحىندا ۇرپاق ۇيالاتىن دۇنيە جوعى» راس. تاريحي ساناسى كەمەل ەل ەشكىمگە دەس بەرمەك ەمەس.
ءسوز سوڭىندا، ەڭ باستىسى. ەگەر ەۋرازيالىق ەكونوميكالىق وداقتا ءبىزدى كۇيرەتەردەي پالەندەي قاتەردىڭ جوعى انىق دەپ ەسەپتەسەك، سابامىزعا ءتۇسىپ، ءبىراز جايتتەردى باعامدايىق.
رەسەيمەن 5866 شاقىرىم، جەر بەتىندەگى ەڭ ۇزىن شەكارانى ەسكەرمەي، ساياسي ءۋاج ايتۋ ورىنسىز. تيتۋلدى ۇلت 100 پايىز بوپ، ءبارى مەملەكەتتىك تىلدە تۇگەل سويلەپ، لاتىنشا تەگىس جازعان كۇننىڭ وزىندە سىرتقى ساياساتىمىزداعى رەسەيلىك ۆەكتور ماڭىزىن جويا قويادى دەپ ويلاۋ - ساياسي ابەستىك.
قىتاي... يا دوسپىز... جاقسىمىز... ءبىراق تىم الىپ، تىم...
باتىس... ءسوز جوق تارتىمدى. ءبىراق وتە پراگماتيك. 2008 - جىلعى گرۋزيا مەن قازىرگى ۋكراينانى كورىپ وتىرىپ، بىردەڭە دەۋ كورەگەندىككە جاتپايدى.
ياعني، ەسەبىڭنەن جاڭىلمايتىن، «امال دوستىق» بولسا دا، رەسەيمەن دوستىق - الاش ءۇشىن قاجەتتىلىك. ماڭىزدى. ماجبۇرلىك تە بار شىعار. امبە، ۇيرەنىسكەن ەل، ويناماققا دا جاقسى. ودان باس تارتساق شە؟ قىتىعىنا تيەمىز. سىنا تۇسپەك. ارازداسۋ قاۋپى بار. وداقتان كەلەر قاتەر - ءجۇز شايىسۋعا ارزىمايدى. ەندەشە، ەلدىڭ اماندىعى، جۇرتتىڭ تىنىشتىعى، ۇرپاقتىڭ قامى ءۇشىن ينتەگراتسيا جايىنداعى وسى شەشىم - اسا نازىك، وتە تەرەڭ زەردەلەنگەن، ەڭ وپتيمالدى شەشىم. بۇل - ناق ءسوزىم، قانداستارىم!
قازاقستان ءۇشىن تىنىشتىق وتە، وتە- موتە ماڭىزدى، باۋىرلار!
ادامي فاكتور بار جەردە ءمۇلت كەتپەۋ مۇمكىن ەمەس. ولقىلىق جوق دەۋ - جادىگويلىك بولار. پروبلەما بار. بولعان. بولادى. بولا بەرمەك. بۇل - ءومىر زاڭى. ءبىراق ءبىزدىڭ پروبلەما - بەيبىت كۇننىڭ بەرەكەسىن ەسەلەۋگە باعىتتاعان پروبلەما. پىكىر الۋاندىعى كەرەك. ءبىراق ول پىكىر - ەلدىگىڭە، تىنىشتىعىڭا كەسىرى تيەردەي بولسا، ىشىڭدە ءولسىن. بىردە ورگە، بىردە ىلديعا بەتتەگەن جول بىردە كەڭىپ، بىردە تارىلۋى دا زاڭدىلىق. كەڭ جەردە ەركىن كوسىلىپ جۇرەرمىز. ال تار جەرگە كەلگەن، ەكى تىزگىن ءبىر شىلبىردى قولعا العان باستاۋشىعا ەرۋ - ماقساتقا جەتۋدىڭ بىردەن ءبىر كەپىلى. الماعايىپ كەزدە شەشىم تالقىلىنباعان. كوزدى جۇمىپ، جاراتقانعا تاۋەكەل قىلىپ، ەرىپ بەرۋ - ەلدىكتىڭ بىردەن- ءبىر جولى ەكەنىن تاريحتان بىلەمىز. «ەتەكتە تۇرعان ەلدى شىڭداعى ەر باسقارعان» دەيتىن قازاق بىردەڭەنى ءبىلىپ ايتقان. ويتكەنى، بيىكتەن قاراعان ەرگە كوكجيەك كەڭىنەن كورىنەدى. كۇمانىم بار. ءبىراق ءۇمىتىم باسىم. ەندەشە - ەردىم.
«نامىس»
