الەم ايعا قاراپ وتىر

«قالاۋىن تاپسا قار جانار» دەگەن. 2024-جىلى جازدا عارىشقا اعاشتان جاسالعان جەرسەرىگى ۇشىرىلعالى جاتىر. «ەستىمەگەن ەلدە كوپ». بۇل بۇرىن-سوڭدى بولماعان جاڭالىق قوي.

ول زىمىران قانداي اعاشتان جاسالادى ەكەن؟

جاپونيانىڭ كيوتو ۋنيۆەرسيتەتىنىڭ عالىمدارى ماگنوليا وسىمدىگىن تاڭداپ العان. ونىڭ باستى ەرەكشەلىگى - اۋاسىز كەڭىستىكتە جانبايدى جانە شىرىمەيدى. نەگىزى عالىمدار عارىشقا ماگنوليادان باسقا شيە مەن قايىڭ دا جىبەرگەن. 10 ايعا سوزىلعان سىناقتان تەك ماگنوليا عانا ءوتىپتى. ول تەمپەراتۋرانىڭ كۇرت تومەندەۋى مەن تىك تۇسكەن ساۋلەلەرگە توتەپ بەرگەن. بۇل اعاش جەردىڭ اۋا قاباتىنا ەنگەندە عانا ورتەنىپ، كۇلگە اينالادى، ءبىراق ەڭ كەرەمەتى، ودان قورشاعان ورتاعا ەشقانداي زيان كەلمەيدى. ەكو جەرسەرىگىنىڭ كولەمى كروشكەدەي عانا ەكەن.

عارىشقا زياندى قالدىق قالدىرمايتىن جەرسەرىگىن جىبەرۋ - اسا ماڭىزدى. ويتكەنى قازىر اسپاندا شامامەن 10 مىڭ توننا قوقىس بار. ولار دا عارىشتى لاستاپ جاتىر. ءبىراق اسپان ەكولوگياسىن تازا ۇستايمىز دەپ عارىش دەرجاۆالارى قاراپ وتىرماق ەمەس. 2024 -جىلدىڭ قاراشاسىندا ناسا ايعا «ارتەميدا-2» زىمىرانىن اتتاندىرماق. عارىشكەرلەر ايدىڭ جانىنداعى جەرسەرىگىنە ادام تۇسە الاتىنداي جول سالىپ، وندا تۇراقتى بازا تۇرعىزادى. ميسسياعا 4 ميللياردتان استام دوللار جۇمسالادى دەگەن اقپارات بار.

مارسيا دانن، ساراپشى:

- 2024-جىلى 4 عارىشكەر - 3 امەريكالىق جانە 1 كانادالىق ازامات ايعا ۇشادى. ءبىراق قونبايدى. 10 كۇندە اينالىپ شىعادى. وسىلايشا ولار ايعا ادامنىڭ تابانى تيەتىن كەلەسى ميسسياعا جول اشادى. ادامزاتتىڭ ايعا ۇشپاعانىنا جارتى عاسىردان اسىپ كەتتى. سوندىقتان مۇنىڭ ءبارى تاريحي ساتكە اينالماق.

ناسا-نىڭ تاڭداي قاقتىرار جوسپارى مۇنىمەن شەكتەلمەيدى. ينجەنەرلەر اۋەلى ايعا، سوسىن مارسقا گۋمانويد جىبەرۋدى جوسپارلاپ وتىر. ادامعا ۇقسايتىن روبوت لوگيستيكا، ءوندىرىس جانە مەديتسينالىق جاردەم كورسەتۋ سياقتى قىزمەتتەر اتقارماق. ءتىپتى الدا وسىنداي گۋمانويدتاردى جەردەن باسقارۋ دا پىسىقتالىپ جاتىر. روبوتتىڭ بويى - 188 سانتيمەتر، ال سالماعى - 136 كەلى. ول ءبىر زاريادپەن 4 ساعات جۇمىس ىستەپ، 25 كەلى جۇك كوتەرە الادى. گۋمانويد قازىردىڭ وزىندە جەردەگى قويمالار مەن فابريكالاردا ءتۇرلى جۇمىستار اتقارىپ ءجۇر.

شون ازيمي، ناسا- نىڭ روبوت تەحنيكاسى توبىنىڭ جەتەكشىسى:

- بۇل گۋمانويدتار عارىشكەرلەرگە جاقسى قولعانات بولا الادى. اسىرەسە ولار ىڭعايسىز، قاۋىپتى جانە لاس جۇمىستار ءۇشىن تاپتىرمايتىن قۇرال. الداعى ۋاقىتتا بۇلاردى اي مەن مارسقا جىبەرىپ، جەردەگى وپەراتور ارقىلى پۋلتپەن باسقارىلاتىنداي دەڭگەيگە جەتكىزەمىز.

ايعا قىتايدىڭ دا تالاسى بار. ازيالىق ەل 3D- پرينتەردە باسىپ شىعارىلعان دايىن كىرپىشتەن جۇمىرتقا ءتارىزدى ءۇي سالماق. عيمارات «ايداعى ۇيا» دەپ اتالادى. ول 2 قاباتتان تۇرادى. ميسسيا كەلەسى جىلى باستالادى. ارنايى قۇرال ايدان 2 مىڭ گرام توپىراق اكەلۋى كەرەك. عالىمدار كىرپىشتى وسى توپىراقتان جاسايمىز دەيدى. وسىلايشا ابدەن جان- جاقتى زەرتتەلىپ، تۇپكىلىكتى دايىندىقتان كەيىن 2028-جىلى حالىقارالىق زەرتتەۋ ستانسياسىنىڭ ناقتى مودەلى قۇرىلماق. جوبانىڭ ءبىرىنشى كەزەڭى 2030، ال ەكىنشى سوڭعى كەزەڭى 2040-جىلى اياقتالۋعا ءتيىس.

جوۋ چەن، سيفرلىق قۇرىلىسقا ارنالعان تەحنولوگيالىق يننوۆاتسيالار ورتالىعىنىڭ پروفەسسورى:

- ارينە ايدا قۇرىلىس سالۋ وڭاي ەمەس. ونداعى تەمپەراتۋرا وتە ەكسترەمالدى ءارى قۇبىلمالى. ادەتتە سەلسي بويىنشا كۇندىز 180، ال تۇندە 190 گرادۋس اياز بولادى. ءتىپتى تەمپەراتۋرا 300-400 گرادۋسقا دەيىن جەتۋى مۇمكىن. قۇرىلىس ماتەريالدارىن جاساعاندا، ولاردىڭ سالماعىنىڭ جەڭىلدىگىنە جانە بەرىكتىگىنە باسىمدىق بەرەمىز. عيماراتتىڭ ءىشى ادام تۇرۋى ءۇشىن جىلى جانە جايلى بولۋعا ءتيىس.

عارىشقا ءۇندىستان دا كوز تىگىپ وتىر. ول جاقتان كەلەر جىلدىڭ اقپان جانە ماۋسىم ايىندا ميسسيا اتتاندىرۋ جوسپارلانعان. ەكى قۇرال دا ادامسىز ۇشادى. ال 2025-جىلى ءۇندى ەلى العاش رەت اسپانعا 3 عارىشكەرىن جىبەرمەك. بۇدان بولەك، ەۋروپا عارىش اگەنتتىگى 2024-جىلدىڭ 5- قىركۇيەگىندە مەركۋريدىڭ ماڭىنا اپپارات اتتاندىرۋعا نيەتتى. سول جىلعى كۇزدە جاپونيا مارستىڭ جانىنا روبوتتى زوند ۇشىرادى.

www.24.kz