اكەمدى ۇستاپ الىپ كەتكەن كۇنى ءبىزدىڭ بالالىق شاعىمىز ءبىتتى- بيبىگۇل تولەگەنوۆا
استانا. قازاقپارات - قازاقتا اتاق-داڭقى ءبىر باسىنا جەتەرلىك، حالقىنىڭ قۇرمەت-قوشامەتىنە بولەنگەن جاننىڭ ءبىرى - بيبىگۇل تولەگەنوۆا.
ك س ر و جانە قازاقستاننىڭ حالىق ءارتيسى بيبىگۇل اپامىزدىڭ سىڭعىرلاعان بۇلبۇل ءۇنىن راديوقابىلداعىشتىڭ وزىنەن جازباي تانۋعا بولادى. ءبىز اپامىزبەن وتكەن ءومىر جولدارى جايلى سىر شەرتىسىپ قايتقان ەدىك.
اكە-شەشەمدى تابىستىرعان ءان ەكەن
- سەمەي قالاسىندا 1929-جىلدىڭ 16-جەلتوقسانىندا تۋىپپىن. العاشىندا اۋىل تىرلىگىنەن كوپ حابارىم بولعان جوق، - دەپ باستادى بيبىگۇل اپا اڭگىمەسىن. - شىن مانىندە، ءبىزدىڭ تەگىمىز تولەگەنوۆا ەمەس، بايقونىسوۆا بولۋى كەرەك. اكەم مۇحامەداحمەت جاستايىنان جەتىم قالىپ، ءىنىسى مۇحامەدكارىم ەكەۋى اشارشىلىق جىلدارى پانا ىزدەپ، سەمەيگە تۋىستارىنا كەلگەندە «اينالايىن، ءوزىمىز دە اشتان قىرىلىپ جاتىرمىز. ناعاشىلارىڭا بارىڭدار» دەپ جەڭگەسى قايتارىپ جىبەرەدى.
اكەم 8-9، ال ءىنىسى 5-6 جاستا بولۋى كەرەك. اتامىز ەرتەرەك دۇنيەدەن وزعان، اجەمىز اشارشىلىق جىلدارى قيىندىقتى كورىپ ءجۇرىپ قايتىس بولعان. سودان مۋسين ديىرمەنىندە ىستەيتىن ناعاشىسى ءنابيدى ىزدەپ بارادى. ول جيەندەرىمەن جىلاپ كورىسەدى. ايەلى باشقۇرت حالقىنىڭ قىزى ەكەن، ول دا جىلى قابىلدايدى. بالالار بايلاردىڭ شايىن قايناتىپ، قوراسىن سىپىرىپ جۇرەدى. ءسال وسكەن سوڭ ناعاشىسى ءوزىنىڭ قاسىنا كومەكشى-جۇكشى ەتىپ الادى. قولىندا ەشقانداي قۇجاتى جوق اكەمدى جۇمىسقا قابىلداعاندا ناعاشىسى «تولەگەنوۆ» دەپ جازا سالىڭىز» دەپ ءوزىنىڭ تەگىن ايتادى دا، سول بويىنشا جازىلىپ كەتەدى.
احمەت اكەي جاراتىلىسىنان تالاپتى ادام بولسا كەرەك. ءورت ءسوندىرۋشى، بىرتە-بىرتە جۇمىسى كوتەرىلىپ، ءورت سوندىرۋشىلەردىڭ باستىعى بولادى. جەتىم قالىپ، قيىنشىلىقتى كورە ءجۇرىپ جەتىلگەن. بايدىڭ باتىراعى بولىپ جۇرگەندە قوجايىنى ريزاشىلىعىن ءبىلدىرىپ، وعان سكريپكا سىيلايدى. ول ءوز بەتىنشە سكريپكادا ويناۋدى ۇيرەنىپ الادى. قازاقتىڭ دومبىراسىن تارتىپ، گارمون، بالالايكا، ماندولين، گيتارادا دا جاقسى ويناعان. ال اناسى ماينۇر مىرزاجان دەگەن تاتار مولدانىڭ قىزى بولعان. ءالىپبيدى، توتە جازۋدى تانۋىنىڭ سىرى سول. اناسىنىڭ داۋىسى كەرەمەت بولاتىن. قازاق، تاتار اندەرىن تامىلجىتىپ ايتاتىن.
- نەگىزى، اكەم مەن انامدى تابىستىرعان ءان ەكەن. اكەم بىردە سەمەيدىڭ كوشەسىن بويلاپ كەلە جاتسا، اۋلادان ءان ەستىلەدى. جاس قىزدىڭ تامىلجىتا شىرقاعان ءانىن تىڭداپ ءبىراز تۇرادى. اقىرى ەسىكتى اشىپ، اۋلاعا كىرىپ، قىزبەن تانىسادى. انىنە عاشىق بولۋدان باستالعان تانىستىقتىڭ سوڭى 15 جاسار انامدى اكەمنىڭ الىپ قاشۋىمەن تىنادى. «كامەلەتكە تولماعان قىزدى الىپ قاشتى» دەپ ناعاشى اجەم اكەمدى سوتقا بەرىپ، انام «ءوز قالاۋىممەن كەلدىم» دەگەنىنىڭ ارقاسىندا عانا امان قالىپتى. ءبىراق اكەم مەن اجەم كەيىن وتە جاقسى سىيلاستىقتا بولىپتى، - دەيدى بيبىگۇل اپا.
ويتامىزىق
- 1955-1959 - جىلدار ارالىعىندا ەكى قىزىم سەمەيدە اناممەن بىرگە بولدى. بۇل - ناعىز يادرولىق سىناق ءجۇرىپ جاتقان ۋاقىت. سول كەزدەردى ەسكە العان قىزدارىم «بىردەن قاتتى، كوزگە تۇرتسە كورگىسىز بوران بولىپ، داۋىل تۇرادى. ءبىز سونىڭ اراسىندا ويناپ جۇرەتىنبىز. ىستىق بۋ سەزىلەدى. جاپىراقتار سارعايىپ، جەرگە تۇسەدى. ءبىز جاپىراقتاردى جيناپ، جەرگە جاتا قالىپ، ءوزىمىزدى-ءوزىمىز كومىپ وينايمىز» دەيتىن. «وي، بالاپاندارىم-اي، قالاي عانا ءتىرى قالعانسىڭدار» دەيمىن. كىم بىلەدى، ماريامگۇلىم سودان دا اۋرۋ تاپقان شىعار؟..
بالالىقپەن ەرتە قوشتاسۋ
- اكەم اۋىلدىق كەڭەستىڭ باستىعى بولادى. 193-جىلى الماتىدا ماركسيزم-لەنينيزم ۋنيۆەرسيتەتىندە وقىعان سوڭ قاتونقاراعايعا اۋپارتكومنىڭ ەكىنشى حاتشىسى ەتىپ جىبەرەدى. انامىز ءبىزدى الىپ، اۋدانعا اكەمىزدەن بۇرىن باردى. سول كەزدەر 5-6 جاستاعى مەنىڭ ءالى ەسىمدە. كەمەمەن بارعانىمىز، بۋفەتىنەن ەتەگىمە كامپيت تولتىرىپ الىپ كەلەتىنىم. ءىشىنىڭ ءبارى كىلەم. قازىر ويلاپ قاراسام، ليۋكس-كايۋتا بولعان-اۋ، شاماسى. كاتونقاراعايدا اۋداننىڭ ءبىرىنشى حاتشىسىنىڭ ۇيىنە ءتۇسىپ، اكەمىز كەلگەنشە ءبىر اپتاداي سوندا تۇردىق. ەسكى ءۇيدىڭ ەكىنشى قاباتىنان بىزگە دە ەكى-ءۇش بولمەلى پاتەر ءتيدى. اكەمىز 1937-جىلعا دەيىن اسا بەلسەندى جۇمىس جاسادى.
جەرگىلىكتى تۇرعىندار ونىڭ ەسىمىن وسى كۇندەرى دە قۇرمەتپەن ەسكە الادى. 1937-جىلى ول قۋعىن-سۇرگىنگە ۇشىراپ، 1938-جىلدىڭ 11-ناۋرىزىندا اتىلىپ كەتتى، - دەپ از-كەم ءۇنسىز قالعان بيبىگۇل اپا اڭگىمەسىن ودان ءارى ساباقتادى.
- انام ماينۇر 25 جاسىندا التى بالا قولىندا، جەتىنشىسى قۇرساعىندا جەسىر قالدى. اكەمدى ۇستاپ الىپ كەتكەن كۇنى ءبىزدىڭ بالالىق شاعىمىز ءبىتتى. تايراڭداپ ويناپ، اسىر سالىپ جۇرەتىن كەز كەلمەسكە كەتتى. ءۇي-جايىمىزدىڭ ءبارىن ءتىنتىپ، جارارىن الىپ كەتىپ، قالعانىن قيراتىپ، ابدەن بۇلدىرگەن. انام ءوزى تۇرمىسقا شىققاندا اجەمىزدىڭ جاساۋىمەن قوسىپ بەرگەن «زينگەر» تىگىن ماشيناسىن قايدا جۇرسە دە تاستامايتىن. قولىمىزدا سول ماشينادان باسقا دۇنيە جوق. وسى ماشيناعا قاتىستى تاعى ءبىر جايت ەسىمە ءتۇسىپ وتىر. ۇلكەن اپايىم ءبيبىنۇر اجەمىزدىڭ قولىندا ءوستى. انامىز قالعان شيەتتەي ءتورت قىزدى الىپ، تاقتاي تيەلگەن جۇك ماشيناسىمەن سەمەيگە جول تارتتى. بولشەنارىمنان «سەمگا» دەگەن كەمەگە وتىردىق. كەمەگە مىنە بەرگەندە الگى «زينگەر» ماشيناسى سۋعا ءتۇسىپ كەتىپ، ءبىر جىگىتتەر وزەنگە سۇڭگىپ ءتۇسىپ، ونى الىپ بەرگەنى دە ەسىمدە.
قازاقتا «قۇداي ءبىر اينالدىرعاندى شىر اينالدىرادى» دەگەن ءسوز بار. سەمەيگە يتشىلەپ ارەڭ جەتكەنىمىزدە، اكەمنىڭ جالعىز ءىنىسى مۇحامەدكارىم قايتىس بولىپ، سونى جەرلەپ جاتقانىنىڭ ۇستىنەن تۇستىك. قايعى بىرىنەن سوڭ ءبىرى قاتار كەلدى. باراكتىڭ ءبىر بولمەسىندە تۇرامىز. اكەمنىڭ ءىنىسى مەنىڭ مامامنىڭ اپەكەسىن العان. ولار اكەم ەكەۋى ءارى تۋىس، ءارى باجا بولىپ كەلەدى. اعا-اپامىزدىڭ بالالارى بولماعان. ءبىز سولارمەن بىرگە تۇردىق. مۇحامەدكارىم اعام كاسىپوداق ۇيىمىنىڭ ءتوراعاسى بولعان. وعان جاڭا سالىنىپ جاتقان ۇيدەن پاتەر بەرىلەتىن بولىپ، تىزىمدە تۇرعان ەكەن. 1939-جىلى بىزگە سول پاتەردى بەردى. قۇرقىلتايدىڭ ۇياسىنداي ەكى بولمەلى شاعىن پاتەردە ءۇش وتباسى - جەتى ەرەسەك، توعىز بالا تۇراتىنبىز.
اعايىندى جەتەۋ ەدىك، تورتەۋ قالدىق...
قانشا قيىنشىلىق بولسا دا، بالالىق شاقتىڭ كەيبىر جارقىن ساتتەرى بيبىگۇل اپانىڭ جادىندا. اكەسىنىڭ ارقاسىنا وتىرعىزىپ الىپ، ەرتىستىڭ ارعى بەتىنە دەيىن قۇلاشتاپ جۇزەتىنى كوز الدىندا. موينىنان تاستاي قىلىپ قۇشاقتاپ جابىسىپ الاتىن. اكەسى ءبىر دامىلداماي ءجۇزىپ، ارعى جاعالاۋدان ءبىر-اق شىعاتىن... ونەرلى وتباسىندا تۋعان ونىڭ كىشكەنتايىنان ءان ايتپاۋى مۇمكىن ەمەس. اناسى «سەن ءتىلىڭ دۇرىس شىقپاي جاتىپ ءان ايتاتىنسىڭ» دەپ وتىراتىن. اكەسى اناسىنا «ماينا! مەنىڭ وسى قىزىم ءانشى بولادى. ءالى-اق كورەسىڭ!» دەيدى ەكەن. ءبىراق اكەمە قىزىنىڭ ءانشى بولعانىن كورۋ باقىتى بۇيىرماپتى. اناسى 2003 - جىلى 91 جاسىندا دۇنيەدەن وزدى. ولاردىڭ قيىنشىلىعى مەن قىزىعىن كورىپ، نەمەرە-شوبەرە ءسۇيدى.
بۇل وتباسى قيىندىقتىڭ تاۋقىمەتىن كوپ تارتتى. جەتەۋ ەدى، تورتەۋى عانا امان قالدى. ناننىڭ كەزەگىندە تۇرعاندا «فاشيستسكوە وترودە» دەپ تالاي رەت كەزەكتەن يتەرىپ شىعارىپ جىبەرگەندەر بولدى.
- انام اۋەلى بىرەۋدىڭ ءۇيىن اقتاپ، ەسىك-تەرەزەسىن، كىرىن جۋىپ بەرىپ ءجۇردى. وعان قولىمىزدان كەلگەنشە كومەكتەسەمىز. ءبىز پەيىشتەن تامۇققا ءبىر-اق تۇسكەندەي كۇي كەشتىك، - دەيدى بيبىگۇل احمەت قىزى. - انامنىڭ ءبىراز ۋاقىت قۇجاتى بولعان جوق.
«حالىق جاۋىنىڭ» ايەلى دەپ ۇنەمى تەكسەرۋ-تەرگەۋدە بولدى. ۇيگە جىلاپ، كوكالا قويداي بولىپ كەلەدى. شاماسى، تەرگەپ قينايدى، سۇراقتىڭ استىنا الادى. ءبىر كۇنى سەمەيدىڭ ەت كومبيناتىنا مال سويۋ سەحىنا جۇمىسقا كىردى. سەحتىڭ ءىشى سۋ، سۋىق. اناممەن بىرگە اپاسى مەن سىڭلىلەرى دە سوندا جۇمىس جاسادى. ولار بەس اپەكەلى-ءسىڭلىلى بولعان. ءبىراق جالعىز مەنىڭ انامدا عانا بالا بولدى. بىرىنە-ءبىرى كومەكتەسىپ ءجۇرىپ كۇندەرىن كوردى. سوعىس كەزىندە انام قاتتى سىرقاتتانىپ قالدى دا، مەنىڭ جۇمىسقا كىرۋىمە تۋرا كەلدى. 13 جاسىمنان سەمەيدىڭ ەت كومبيناتىندا قارا جۇمىس ىستەدىم. كەشكى مەكتەپتە وقۋىمدى جالعاستىرىپ، 7-سىنىپتى ءبىتىرىپ شىقتىم. جۇمىستان كەلەسىڭ، شارشاپ وتىرعانىڭدى مۇعالىمدەر دە بىلەدى، ايايدى، بىردەڭە سۇراعان بولادى. وسىلاي وقىدىق. ودان كەيىن كينوبۋدكاعا اپارىپ، كينومەحانيكتىڭ كومەكشىسى ەتتى.
جولىن اشقان جازۋشى
ەت كومبيناتىنىڭ كونسەرۆىلەۋ سەحىندا جۇمىس جاساپ جۇرگەندە، كوركەمونەرپازدار ۇيىرمەسىنە قاتىسىپ، سول جەردە ونىڭ انشىلىك جولى باستالدى. جالپى، بۇل وتباسىنداعىلاردىڭ ءبارىنىڭ داۋىسى جاقسى بولعان. ۇيدە جۇمىس جاساسا دا اندەتىپ جۇرەدى. كورشىلەرى انالارىنا: «ماينۇر، سەن مىنا قىزدارىڭدى وقىتۋىڭ كەرەك. اسىرەسە، مىنا قارا قىزىڭنىڭ داۋىسى كەرىم جاقسى ەكەن» دەيتىن. اناسى ءانشىنىڭ وقۋى بارىن قايدان ءبىلسىن، «انشىلىكتى دە وقۋ كەرەك پە؟ ول ماماندىق پا ەكەن؟ ودان دا جۇمىس جاساي بەرسىن» دەيتىن. 1948 - جىلى كوركەمونەرپازدار ۇيىرمەسىنە قاتىسىپ، بايقاۋدا ءادىلقازىلار القاسىنىڭ مۇشەسى بولىپ وتىرعان جازۋشى گالينا سەرەبريكوۆانىڭ كوزىنە ءتۇستى. سول ءبىر ءساتتى بيبىگۇل اپا تەبىرەنىسپەن ەسكە الدى:
- ادام ءوزىنىڭ باعى جانعان ءساتىن سەزبەي دە قالادى ەكەن. گالينا يوسيفوۆنا ماعان:
- اينالايىن، سەنىڭ داۋىسىڭ جاقسى ەكەن. يتاليانىڭ ايگىلى ءانشىسى گاللي- كۋرچيدىڭ تەمبرىنە ۇقسايدى. سەن كونسەرۆاتورياعا ءتۇسىپ وقۋىڭ كەرەك، - دەپ قامقورلىق تانىتسا:
- مەن ونسىز دا كونسەرۆى زاۋىتىندا جۇمىس جاسايمىن، - دەپپىن.
- جوق، كونسەرۆى زاۋىتى كونسەرۆى جاسايتىن جەر، ال كونسەرۆاتوريا انشىلەردى دايىندايتىن وقۋ ورنى. مەن سەنى ءبىراز دايىنداپ، ماسكەۋگە وقۋعا جىبەرەمىز، - دەپ ماعان ءتۇسىندىردى. گالينا يوسيفوۆنانى تاعدىر ماعان جولىقتىردى. ونىڭ ءبىرىنشى جولداسى يتاليا، انگليادا ەلشى بولعان. ءوزى ۆوكالمەن اينالىسقان. كەيىننەن ماكسيم گوركيمەن تانىسادى دا، سول كىسىنىڭ اقىلىمەن كارل ماركس تۋرالى تاريحي كىتاپ جازادى. ۆوكالدان مول حابارى بار ودان ەكى-ءۇش اي ساباق الىپ، تامىز ايىندا الماتىعا كەلدىم. وقۋعا تالاپكەرلەر وتە كوپ. بىرىنەن سوڭ ءبىرى شىعىپ ءان ايتىپ جاتىر. مەن ءان سالعاندا: «بۇل قايدان شىققان؟» دەپ ءبارىنىڭ ەسى شىعىپ كەتتى. ول كەزدە تەك ورىسشا سويلەيمىن. قازاقشا اندەردى ايتقانىم بولماسا نە ايتىپ تۇرعانىمدى ءوزىم ونشا تۇسىنبەيمىن. وقۋعا قابىلداۋشىلاردىڭ ىشىندە عازيزا جۇبانوۆا دا بولعان ەكەن. كەيىننەن عازيزا «بيبىگۇل، 1948-جىلى سەن وقۋعا كەلگەندە، «بۇل - ءبىزدىڭ بولاشاق جۇلدىزىمىز» دەگەنىم ەسىڭدە مە؟» دەيدى. ول كەزدە جاسپىن، ونىڭ ۇستىنە ونداي ورتادا ءان سالىپ كورمەگەنمىن، عازيزانىڭ ءسوزى ەسىمدە جوق. نە كەرەك، وسىلايشا الماتى كونسەرۆاتورياسىنىڭ دايىندىق كۋرسىنا وقۋعا قابىلداندىم.
ويتامىزىق
- جاستارعا ايتارىم - اقىلعا كەلۋ كەرەك. وزدەرىن بالامىز، جاسپىز دەپ ارقانى كەڭگە سالۋعا بولمايدى. بالا - ءبىزدىڭ بولاشاعىمىز. سوندىقتان ءبىز كىشكەنتاي بالانىڭ وزىنە بولاشاعىمىز دەپ ءمان بەرىپ قاراۋعا ءتيىسپىز. جەتى جاسقا دەيىن ەشقانداي قيىندىق كورگەن جوقپىن. ۇيىمىزدە كۇتۋشى دە، اسپاز دا، كىر جۋۋشى دا، ءبارى بولدى. ال اكەمىز «حالىق جاۋى» دەپ جالا جابىلىپ، ۇستالىپ كەتكەن سوڭ بىرەۋدىڭ كىرىن جۋىپ، بىرەۋدىڭ پەشىن جاعىپ، كۇلىن شىعاردىق، جەر قازىپ، كارتوپ سالدىق. «باسقا تۇسسە، باسپاقشىل»، ءبارىن جاساۋعا تۋرا كەلدى. ءبىراق ءبىز ەڭبەك ەتكەننەن جامان بولعان جوقپىز. بالالاردى جاستايىنان ەڭبەككە باۋلۋعا ءتيىسپىز. تەك وقۋ ەمەس، ءوزىن-ءوزى كۇتۋدى ۇيرەتىپ، ومىرگە بەيىم ەتۋىمىز كەرەك. بالالاردى اقساۋساق ەتىپ، بەتىنە قاراپ وتىرۋعا بولمايدى. بىلگەننىڭ، ۇيرەنگەننىڭ ارتىقتىعى جوق.
سامىشينانىڭ ساۋاپتى ءىسى
- سول جىلدارى شەشەمنىڭ دەنساۋلىعى ناشارلاپ كەتتى. جۇمىستان شىعىپ قالدى. ءۇش ءسىڭلىم قايتىس بولدى. شىندىعىنا كەلگەندە، انام مەنىڭ قالاعا بارىپ وقۋعا تۇسكەنىمدى قالامادى. ويتكەنى باس كوتەرىپ جۇمىس ىستەپ، وتباسىن اسىرايتىن ادام بولمادى. ءبيبىنۇر اپام تەحنيكۋمدا وقيتىن. دايىندىق كۋرسىندا وقىپ جۇرگەندە ءبىر-ەكى ايدان سوڭ سەمەيدەگى جىگىتىم ارتىمنان ىزدەپ كەلىپ، 19 جاسىمدا كۇيەۋگە شىعىپ الدىم. پاتەردە تۇرامىز. ونىڭ ارتىنان شەشەسى كەلدى. ءبىز وتباسى بولدىق. 1950 - 1952 - جىلدارى قىزدارىم گۇزەل مەن ماريامگۇل بىرىنەن كەيىن ءبىرى تۋىلدى. 1955 - جىلى كونسەرۆاتوريانى ءبىتىرىپ، تەاترعا جۇمىسقا كىردىم. كۇيەۋىم ىشكىلىككە جاقىن بولدى. وتباسىنىڭ بەرەكەسى كەتىپ بولعان سوڭ، ءبىز ايىرىلىستىق. سول كەزدەر مەنىڭ ومىرىمدە وتە ءبىر قيىن ساتتەر بولدى. قىزدارىم جاس، ولاردى قاراۋ، تاماعىن تاۋىپ، باعۋ كەرەك. داۋىسىما كۇش تۇسە باستاعان. قانشا دەگەنمەن انانىڭ اتى انا عوي، مەنىڭ قاتتى جۇدەپ-جاداعانىمدى كورىپ انام ايادى. ەكى قىزىمدى وزىمەن بىرگە سەمەيگە الىپ كەتتى. كونسەرۆاتوريادا قازاقستاننىڭ حالىق ارتيسى نادەجدا سامىشينا ساباق بەردى. تەاتردان زەينەتكەرلىككە شىعىپ، كونسەرۆاتورياعا ساباق بەرۋگە كەلگەن ەكەن. مەن سونىڭ كلاسىندا وقىدىم. اتى-ءجونىمدى وقىعاندا-اق «بۇل قىزدى جاقسى بىلەمىن» دەپ قۋانىپ قالدى. داۋىسىمدى تىڭداپ كورگەن سوڭ تاڭعالىپ:
- ويباي، قىزىم، ساعان نە بولعان؟ - دەدى.
- ەكى جىلداي بولدى داۋىسىم جوعالىپ بارادى، - دەدىم. نادەجدا نيكولايەۆنا:
- تۇرمىسقا شىققانسىڭ با؟
- ءيا.
- بالاڭ بار ما؟
- التى ايلىق قىزىم بار.
- سەن ۇزدىكسىز ءان ايتىپ جۇرسىڭ بە؟
- ءيا.
سويتسەم اياعىم اۋىر كەزىندە جانە جاڭا بوسانعاندا ءان سالۋىما بولمايدى ەكەن. ونى ماعان ەشكىم ايتپاعان، ءوزىم دە بىلمەگەنمىن. ءبىز ءوزى اشقۇرساق بولىپ جۇرگەن ادامبىز. راديودا جۇمىس جاسايمىن. بىزگە ۆوكالدان ساباق بەرگەن كارينسكيدىڭ وقىتۋ ءتاسىلى ءتىپتى دۇرىس ەمەس ەكەن. سوپرانونىڭ يتاليان مەكتەبىنە كەلتىرەمىن دەپ داۋىسىمىزدى تەجەي بەرگەن. ول ساباق بەرگەن التى شاكىرتىنىڭ ىشىندە مەنىڭ عانا داۋىسىمدى ساقتاپ قالۋدىڭ ءساتى ءتۇستى. وسى جەردە كونسەرۆاتوريا ديرەكتورى (رەكتور) احمەت جۇبانوۆتىڭ جاقسىلىعىن ايتپاي كەتۋگە بولماس.
احمەت قۋان ۇلى كۇندە تۇستە مەنى ساباقتان سۇراپ الىپ، اسحاناعا جىبەرەتىن. ماعان بەرەتىنى - ءبىر ءۇزىم نان، قانت قوسىلعان ءبىر كەسە شاي. ناندى شايىما باتىرىپ سۋلاپ، جەپ الامىن... نە كەرەك، مەنىڭ داۋىسىمدى قالپىنا كەلتىرگەن - نادەجدا سامىشينا. ول كىسى ەكى جىل بويى مەنى اۋرۋ ادامنىڭ رەجيمىنە سالىپ، جاق اشتىرمادى. سول جىلدارى قاتتى قينالدىق، ونىڭ ەسەسىنە كونسەرۆاتوريانى بىتىرە سالىسىمەن وپەرا جانە بالەت تەاترىنا جۇمىسقا قابىلداندىم! نادەجدا نيكولايەۆنا 99 جاسقا دەيىن ءومىر ءسۇردى. ومىردەن وزعانشا مەن ول كىسىنى «مويا ۆوكالنايا ماما» دەپ ارداقتاۋمەن بولدىم، - دەپ وتكەنگە ءبىر شەگىنىس جاسادى بيبىگۇل اپا.
انامىز وتكىر كىسى بولاتىن
- 1956 -جىلعا دەيىن وپەرا جانە بالەت تەاترىندا جۇمىس جاسادىم. قارا جۇمىسشىنىڭ اراسىنان شىققاننان كەيىن العاشىندا ءتىلىم تىكتەۋ بولدى دا، ءبىر-ەكى جەردە قاتتىراق كەتىپ، مەنى تەاتردان فيلارمونياعا جىبەردى. قۇرمانعازى وركەسترىمەن گاسترولگە باردىم. ۋاقىتشا كەتىپ بارا جاتىرمىن دەسەم، مەنى ءبىرجولاتا اۋىستىرىپ جىبەرگەن ەكەن، - دەيدى بيبىگۇل احمەت قىزى.
- 1958 - جىلى ماسكەۋگە قازاقستاننىڭ ونكۇندىگىنە بارىپ، كوزگە ءتۇسىپ، سودان كەيىن عانا مەنىڭ جولىم اشىلدى. قازاقستاننىڭ حالىق ءارتيسى اتاعى، ەڭبەك قىزىل تۋ وردەنى بەرىلدى. ەنشىمىزگە جاقسى پاتەر ءتيدى. اكەمنىڭ «حالىق جاۋى» اتانۋى مەنىڭ ومىرىمە كەرى اسەرىن تيگىزبەي قويعان جوق. 1958-جىلى وعان جاعىلعان قارا كۇيەدەن ارىلىپ، اقتالعانى جايلى قۇجاتتى قولىمىزعا الدىق. بۇل سوزبەن ايتىپ جەتكىزە المايتىن ۇلكەن قۋانىشتى ءسات ەدى. ءبىز ءۇشىن ادىلەتتىڭ اق تاڭى اتقان شاق - وسى.
1961 - جىلى مەنى ءانساپارعا جىبەردى. ءۇش اي بويى بۇكىل كەڭەستەر وداعىن ارالاپ شىقتىم. ول كەزدەرى انام بىزبەن بىرگە تۇراتىن، بالالارعا سول كىسى قاراستى. ايتقانداي، راديودان ءان سالا باستاعاندا «بيبىگۇل تولەگەنوۆا ءان شىرقايدى» دەپ حابارلايدى. مەنى ورىستار گاليا دەيتىن. كورشىلەرىمىز اناما «ماينۇر، بيبىگۇل تولەگەنوۆا دەيتىن سەنىڭ گالياڭ ەمەس پە؟» دەپ سۇرايدى ەكەن. سونى ەستىپ، ءاۋ باستا مەنىڭ ءانشى بولعانىما قارسى بولعان شەشەمنىڭ بەتى بەرى قارادى. وعان الماتىدان الما، كامپيت جىبەرەتىنمىن. ءوزى جەمەي، «قىزىمنان كەلگەن سالەمدەمە» دەپ بۇكىل كورشىلەرگە تاراتادى ەكەن.
مەنىڭ قىزدارىمدى الىپ كەتىپ، تاربيەلەدى. ۇنەمى نەمەرەلەرىنىڭ كىشكەنتاي كەزدەگى قىزىقتارىن ايتىپ وتىراتىن. بىردە گۇزەل ءبىرىنشى سىنىپتى ۇزدىك بىتىرسە دە ماقتاۋ قاعازىن بەرمەي قويادى. نەمەرەسىنىڭ ۇيگە جىلاپ كەلگەنىن كورىپ انامىز مەكتەپكە بارىپ، شۋ شىعارادى. ماقتاۋ قاعازىن جازىپ، قولىنا ۇستاتسا، انامىز: «جوق، بۇكىل مۇعالىمدەر مەن وقۋشىلاردى جيناپ تاپسىراسىڭدار. ەگەر ونىڭ اتاسى «حالىق جاۋى» بولسا، بۇل قىز اتاسى ءۇشىن جاۋاپ بەرمەيدى» دەيدى. ول وتكىر كىسى بولاتىن. اناما مىڭ دا ءبىر راقمەت. بالالاردى قاراۋعا كوپ كومەگىن تيگىزدى. اكەمىز اقتالعان سوڭ، ونىڭ وزىنە الماتىدان ءبىر بولمەلى پاتەر ءتيىپ، نەمەرەلەرىنىڭ قىزىعىن كورىپ، باقىتتى ءومىر ءسۇردى.
ەكىنشى رەت تۇرمىسقا شىعىپ، ۇلىم تولەگەن تۋىلدى.
ومىرىمدە ءۇش رەت تۇرمىس قۇردىم. وكىنىشكە قاراي، ۇشەۋى دە بايانسىز بولدى. دەگەنمەن حالىقتىڭ ىستىق ىقىلاسى مەنى ۇنەمى قاناتتاندىرىپ، شابىتىمدى وياتتى. مەن حالىقتىڭ ىشىنەن شىقتىم، وسى كۇنگە دەيىن حالقىمنىڭ بەل ورتاسىندا جۇرگەندى قالايمىن. ءوز بالالارىمدى ەركەلەتەتىندەي مۇمكىندىك مەندە بولعان جوق. ال نەمەرەنىڭ ءجونى بولەك. تولەگەنىمنىڭ قىزى ماليكا وسى كۇنگە دەيىن «اجەم كىشكەنتايىمدا مەنى ۇنەمى ارقالاپ جۇرەتىن» دەپ وتىرادى. ءتىپتى سول نەمەرەم بەرتىنگە دەيىن قوينىمدا جاتاتىن. قوبىزشى فاتيما بالعايەۆامەن جاقسى سىيلاستىقتا بولدىق. وعان قانداي سىرىڭدى ايتساڭ دا سىرتقا شاشپايتىن. گۇلفايرۋز يسمايلوۆامەن ارىپتەس رەتىندە سىيلاسىپ، سىرلاستىق، كورشى تۇردىق. مەنىڭ سۋرەتتەرىمدى سالدى. ءبىر كەسە شايدى بىرگە ءىشىپ، سىرلاساتىنبىز. ءانشى شابال بەيسەكوۆا دا اپەكە رەتىندە ۇنەمى اقىل-كەڭەسىن ايتىپ وتىراتىن.
ويتامىزىق
- قازىرگى انشىلەردىڭ كوبى جىلاڭقى اندەردى ورىندايتىن بولدى. ۇستىندەگى كيىمى، استىنداعى ماشيناسى، باسىنداعى ۇيىنە قاراپ، جىلاپ ايتقان انىنە سەنگىڭ كەلمەيدى. ءبارى جىلانىپ ءان ايتقاندى ادەتكە اينالدىردى. قازىر ەلدىڭ رۋحىن كوتەرەتىن اندەر كەرەك. ەڭبەكتەنگەن ادام قاي كەزدە دە جامان بولعان ەمەس. داستارقانىنا قاراساڭ، تولىپ تۇر، ءبىراق «جوق» دەپ جىلاپ وتىراتىندى شىعاردى. ادام بالاسى قاناعاتشىل بولۋى كەرەك. ءومىردىڭ ءوزى - كۇرەس، جەڭىل ەمەس. قازىرگى كەزدە ادامدار ونسىز دا قاربالاسىپ، جانتالاسىپ تىرشىلىك جاساپ جاتقان جايى بار. سول ءۇشىن ادەمى ىرعاققا نەگىزدەلگەن، ادامنىڭ كوڭىل كۇيىن كوتەرەتىن اندەردى كوبىرەك شىرقاۋىمىز كەرەك...
تاۋەلسىزدىكتىڭ قادىرىن تۇسىنۋگە ءتيىسپىز
1970 - جىلى مادەنيەت ءمينيسترى ءىلياس وماروۆ بيبىگۇل احمەت قىزىن شاقىرىپ الىپ «ماسكەۋگە بار، ساعان سەنەمىز. ديماش احمەت ۇلى دا قولداپ وتىر» دەيدى. جالپى، لەنيندىك سىيلىقتىڭ ىرىكتەۋ سىندارىنىڭ بارىنەن ول جاقسى ءوتتى. كونسەرۆاتوريانىڭ شاعىن زالىندا كونسەرت بەردى. كوپشىلىكتىڭ قۇرمەت-قوشامەتىنەن كونسەرت جينالعان جۇرتشىلىققا دا، كوميتەت مۇشەلەرىنە دە قاتتى ۇناعانى انىق سەزىلدى. شىنىندا دا، كوميسسيا وعان بەس بالدىق جۇيەمەن «بەس» قويىپتى. رەسەيلىك ليۋدميلا زىكينانىڭ كونسەرتىنە «ءۇش» قويىلىپتى. بيبىگۇل اپا «جارايدى» دەپ، قالعانىن ءبىر قۇدايعا تاپسىرىپ، الماتىعا كەلەدى. د.ا.قونايەۆ قابىلدادى. ءجۇزى قاشانداعىداي جىلى، ءبىراق ءسوزى سالقىن ەستىلدى. «قىزىم، جاقسى ايتىپسىڭ، ەستىدىم. كەلەسى لەنيندىك سىيلىق سەنىكى بولادى» دەدى. تاڭدانىپ، اڭىرايىپ قاراپ قالسا كەرەك، «سەيچاس تى ەزديلا دليا پروتوكولا» دەيدى دىنمۇحامەد احمەت ۇلى ورىسشالاپ.
ول ديماش اعانىڭ الدىنان تۇككە تۇسىنبەي، دال بولىپ شىقتى. سويتسە، ليۋدميلا زىكينا مينيستر ەكاتەرينا فۋرسەۆانىڭ جاقىن قۇربىسىنىڭ ءبىرى ەكەن. سىيلىققا ۇسىنۋ قورىتىندىسى شىققاندا، وعان انىق كوزى جەتتى. ەكاتەرينا الەكسەيەۆنا كوميتەت مۇشەلەرىنىڭ ءبارىن جيناپ، «تولەگەنوۆانىڭ تاماشا ءانشى ەكەندىگىنە ەشكىم داۋ ايتا المايدى. ول بۇل سىيلىقتى ءتۇبى الادى. ال لەنيننىڭ 100 جىلدىعىندا لەنيندىك سىيلىقتى ورىس ءانشىسى الۋى كەرەك» دەپ اشىقتان-اشىق تاپسىرىپتى. مۇنى كوپ جىلداردان كەيىن بيبىگۇل اپاعا شىڭعىس ايتماتوۆ ايتادى. ول كەزدە ءتارتىپ سولاي، رەسەي نە دەسە، سول بولادى...
- قازىر مەن تاۋەلسىز ەل بولعانىمىزعا قۋاناتىنىم - ماسەلەنىڭ ءبارىن ەشكىمگە قاراماي-اق ءوزىمىز شەشەمىز، - دەيدى بيبىگۇل اپا شىن ىقىلاسىمەن. - كەزىندە يتالياعا وقۋعا سۇرانعانىمدا ك س ر و مادەنيەت ءمينيسترى ە.فۋرسەۆا «تولەگەنوۆا ونسىز دا ءانىن ايتىپ ءجۇر ەمەس پە؟ سولاي ايتىپ جۇرە بەرسىن. يتاليانى قايتەدى؟» دەپتى. قازىر ءبىزدىڭ جاستارىمىز شەتەلدەرگە بىرنەشە رەتتەن بارىپ جاتىر. بار دا وقى، ۇيرەن دە كەلىپ حالقىڭا قىزمەت قىل.
اكەم اقتالعانشا مەنى «حالىق جاۋىنىڭ قىزى» دەپ كاپيتاليستىك رەسپۋبليكالارعا شىعارمايتىن. تەك دەموكراتيالىق رەسپۋبليكالار بولىپ سانالاتىن قىتاي، گ د ر، ۆەتنام، موڭعوليا سياقتى ەلدەرگە جىبەرەتىن. مەنىڭ كوزىمنىڭ اشىلعانى 1967 - جىلدارى عانا. ەڭ ءبىرىنشى مۇحامەدجان قاراتايەۆپەن دەلەگاسيانىڭ قۇرامىندا ەگيپەتكە باردىق. سودان كەيىن مونرەالعا كورمەگە قاتىستىق.
بيبىگۇل اپانىڭ قازىر ەكى قىز، ءبىر ۇلىنان ءۇش نەمەرە، ەكى شوبەرەسى بار. «ۋاقىتىمنىڭ تىعىزداۋ ەكەنىن ايتتىم، ەڭ بولماعاندا مەنىڭ قولىمنان شاي ءىشىپ كەت» دەپ اس بولمەگە شاقىردى. ءجۇرىس-تۇرىسىنان سونشالىق بەكزادالىق، مادەنيەتتىڭ ءيىسى اڭقىپ تۇرسا دا، اپامىز تۋمىسىنان بويىنا بىتكەن قاراپايىمدىلىعىنان اينىماعان. داستارقان باسىندا دا سىپايى عانا ءجون سۇراستى. «نەمەرە-شوبەرەلەرىم مەنى «اجە» دەيدى» دەپ، قۋانا ولاردى دا اڭگىمەگە قوسىپ قويىپ جاتتى. بيبىگۇل اپاعا قاراپ وتىرىپ مەيىرىمدى قازاق اجەلەرىنىڭ سوم بەينەسىن كورگەندەي بولدىم...
گۇلنار جۇماباي قىزى
«ايقىن» گازەتى. 2013-جىل
