اباي تانۋشى: «تولىق ادام» ءىلىمىن ۇستانعان قوعامدا پوليتسيا، سوت جۇمىسسىز قالار ەدى
استانا. KAZINFORM - كوك تىرەگەن الىپ مۇنارالاردىڭ شاعىن كىرپىشتەن ورىلەتىنى سەكىلدى، الەمدەگى جەتىلگەن، تولىسقان قوعامداردى دا جەكە ادامدار قۇرايدى. ءبىزدىڭ ەلدە دە كەمەل قوعام قالىپتاسۋى ءۇشىن ءار ازاماتتىڭ تۇلعالىق دامۋى، جەتىلۋى ماڭىزدى. ال وعان باستايتىن قانداي باعدار بار دەگەندە ابايدىڭ «تولىق ادام» تۇجىرىمىن ەسكە الامىز.
بۇل كونتسەپتسيا يسلامداعى «كەمەل ادام» يدەياسى سەكىلدى ميلليوننىڭ ءبىرى عانا ۇستانا الاتىن اۋليەلىك جول ما؟ الدە كوپشىلىككە بەيىمدەلگەن، مىڭنىڭ ەمەس، ەكىنىڭ ءبىرى ۇعىنا الاتىن ءىلىم بە؟ جالپى، ول قازاق قوعامىن دامۋدىڭ جاڭا ساتىسىنا شىعارا الاتىن الەۋەتكە يە مە؟ ونى ءبىزدىڭ قوعامعا ەنگىزىپ، سىڭىرە الامىز با؟ وسى ساۋالداردى بەلگىلى اباي تانۋشى اسان وماروۆقا قويىپ كوردىك.
— امانسىز با، اسان اعا! اۋەلى ابايدىڭ «تولىق ادام» تۇجىرىمىن قىسقاشا ءتۇسىندىرىپ بەرسەڭىز؟ تولىق ادام دەگەن قانداي ادام؟
— تولىق ادام دەگەن - يدەال. ول قايتسەم پايدام تيەدى، قايدا بارام (ولگەن سوڭ) دەگەن سۇراقتىڭ جاۋابىن بىلەتىن، مۇسىلمان ىلىمىنشە ايتقاندا، تاريقات جولىنا تۇسكەن ادام. ول عىلىم- ءبىلىمى كەمەلدىگىمەن دە ەرەكشەلەنەدى. اباي «كىم حاق جولىنا شارت قىلىپ قادام باستى، سول تازا مۇسىلمان، تولىق ادام» دەپ ايتقان. تولىق ادام رۋحاني شىڭعا شىققان جان، وعان شىعۋ تەك اللانىڭ قولداۋى بولسا عانا مۇمكىن. ايتپەسە جوق.
— اباي ىلىمىندەگى «ءۇش ءسۇيۋ» كونتسەپتسياسى تولىق ادام بولۋعا قالاي جەتەلەيدى؟ باسقاشا ايتقاندا، ادام «تولىق ادامعا» اينالۋ ءۇشىن قانداي كەزەڭدەردى باستان كەشۋى كەرەك؟
— ءۇش ءسۇيۋدىڭ دۇرىس تاراتىلۋى بىلايشا: ءبىرىنشى اللانىڭ ادامعا دەگەن ماحابباتى، ەكىنشىسى ادامنىڭ اللانى ءسۇيۋى، ءۇشىنشىسى ادامنىڭ ادامزاتتىڭ ءبارىن ءسۇيۋى. اباي «ادىلەتتى ءسۇي» دەمەگەن. ادامزاتتى سۇيسەڭ، سەن حاق جولىنداسىڭ، ادىلەتتىسىڭ دەپ وتىر. ءۇش ءسۇيۋ ارقىلى ادامنىڭ جەتىلۋ ساتىسىن بىلە الامىز. اللانى جاننان ءتاتتى سۇيەتىندەر يمانى تۇگەل، ياعني تولىق ادامدار. ادامزاتتىڭ ءبارىن ءسۇيۋ - ادام بولۋ دەڭگەيى. وعان جەتە الماعاندار يمانى تايازدار، ياعني جارىم ادامدار.
تولىق ادام بولۋ ءۇشىن ءتورت ساتىدان ءوتۋ كەرەك: شاريعات، تاريقات، ماعريفات، حاقيقات. حاقيقاتقا جەتە الماسا دا تاريقاتتى باستاعان ادام دا تولىق ادام. ونى اباي «كامىل مۇسىلمان» دەيدى.
قاراپايىم كوپشىلىك شاريعات، ياعني ءبىلىم جيناۋ ساتىسىنان اسا المايدى. بۇل تاۋدىڭ ەتەگىندە ءجۇرىپ دۇنيەدەن وتەدى دەگەن ءسوز. قۇداي بارىن، اقىرەت بارىن بىلەدى، ءبىراق ول جۇرەگىنە جەتپەگەن، سوندىقتان يمانى ىسكە اسپاعان حالدە دۇنيەمەن قوشتاسادى. اباي مۇنى عاپىلدىق، ياعني ءومىردىڭ زايا بولۋى دەپ ەسكەرتەدى.
— ابايدىڭ تولىق ادام يدەياسى مەن يسلامداعى كەمەل ادام (ينسان- ۋل- كاميل) تۇسىنىگى اراسىندا قانداي ۇقساستىق بار؟ اباي سول تۇسىنىكتى كوشىردى مە، الدە ءوزى تولىقتىردى ما؟ تولىقتىرسا، قالاي تولىقتىردى؟
— «تولىق ادام» مەن «كەمەل ادام»، ارينە، جاقىن تۋىس ۇعىمدار. «كەمەل ادام» كونتسەپتسياسىندا قۇداي ديدارىنا جەتۋ — ماقسات، سول ءۇشىن دۇنيەنى تارك ەتەدى. ونى «سوپىلىق ءىلىم» دەيتىنىمىز سول. ابايدىڭ ءىلىمى بويىنشا قۇدايعا جەتۋ ەمەس، وعان ۇقساپ باعۋ ماڭىزدى. ويتكەنى تولىق ادامنىڭ ءۇش قاسيەتىن اباي اللانىڭ ءۇش قاسيەتىنەن تارتادى.
ەكىنشىدەن، تولىق ادامنىڭ قۇلشىلىعى كەڭ ماعىنادا. كوپكە قىزمەت قىل، سوندا «مەن سۇيگەندى ءسۇيدى دەپ، يەڭ سەنى سۇيەدى» دەيدى، ياعني ابايدا دۇنيەدەن سۋىنۋ يدەياسى جوق. سەبەبى عۇمىر ءوزى حاقيقات دەيدى. ءسويتىپ، تولىق ادام كامىل ادامدى قايتالاۋ ەمەس. ونىڭ جاڭاشا ۇلگىدەگى، رەفورمالانعان ءتۇرى.
— قازىرگى زاماندا «تولىق ادام» بولۋ مۇمكىن بە؟ ابايدىڭ وسى ءىلىمىن بۇگىنگى قوعامعا قالاي ەنگىزۋگە بولادى؟ ونى ۇستانعان قوعام قانداي بولار ەدى؟
— قازىرگى زاماندا تولىق ادام بولۋى مۇمكىن ەمەس. ءبىراق بۇل يدەيانى ۇستانۋ اسا قاجەت. نەگە؟ سەبەبى بۇل — الىستاعى تاۋ سياقتى نەمەسە تەڭىزدەگى شامشىراق سياقتى اداستىرماي جول كورسەتىپ تۇراتىن كونتسەپتسيا. ول تاۋدىڭ شىڭىنا شىعۋ تۇگىلى جەتە الماۋىڭ مۇمكىن. ءبىراق جەكە ادام دا، بۇكىل قوعام دا قالاي قاراي ىلگەرىلەۋ كەرەكتىگىن بىلەتىن بولادى. قازىر وسىنداي شامشىراق جوقتىعىنان ادامزات باسىن تاسقا دا، تاۋعا دا ۇرۋمەن كەلەدى. سوعىسقۇمارلىق، وشپەندىلىك تە سودان تۋادى.
— تولىق ادام ءىلىمىن مەكتەپ باعدارلاماسىنا ەنگىزۋ قاجەت پە؟ قالاي ەنگىزۋگە بولادى؟
— مەكتەپكە ەنگىزۋ، بۇل يدەيانى ءار ۇستازدىڭ ءبىلۋىن مىندەتتەۋ اۋاداي قاجەت. ونى ەنگىزۋ ءۇشىن بۇكىل پەداگوگتەر كورپۋسى، ياعني ميلليونداعان قاۋىم ابايدى تانۋعا ىنتالى بولۋى كەرەك. مەملەكەت تاراپىنان «ابايدى بىلمەسەڭ، بىلگىڭ كەلمەسە، ۇستاز ەمەسسىڭ» دەگەنگە ساياتىن قاتاڭ تالاپ بولۋى كەرەك. ءقازىر كوپ مۇعالىم ابايدىڭ كىتابىن قولىنا دا المايدى. ونى ومىردەن كورىپ ءجۇرمىز.
— ءبىزدىڭ قوعامنىڭ كەمەلدەنۋىنە «تولىق ادام» تۇجىرىمى باعدار بولا الا ما؟ ول ءۇشىن قانداي جۇمىستار جۇرگىزۋ كەرەك؟
— بالاباقشا، مەكتەپتەن باستاۋ السا، قوعام ساناسى جاڭعىرادى، ساۋىعادى. جاپونيا، كورەيا ەلدەرى سياقتى بولامىز. ۇلت پەن ۇلتتىڭ ايىرماسى شامالى. ول ءۇشىن زور رۋحاني جۇمىستار كەرەك. وزدىگىنەن ەشتەڭە سالبىراپ تۇسپەيدى. جاڭا ۇستازداردى ايتتىم، سول سياقتى تەلەارنا، گازەت، جۋرنال، الەۋمەتتىك جەلى اتاۋلى ماقساتتى تۇردە اباي مەن شاكارىمنىڭ «ادام بول» يدەياسىن جاتپاي- تۇرماي ناسيحاتتاپ كورسىنشى، قوعام كوز الدىمىزدا گۇلدەنەر ەدى، ماحاببات بۇلاعى اعار ەدى. پوليتسيا، سوت دەگەندەر جۇمىسسىز قالا باستار ەدى. ءبارى وزىمىزگە بايلانىستى. قاي قوعام وزگەرگىسى كەلەدى، سونى وزگەرتەمىز دەگەن قۇران اياتى دا بار. قىسقاشا ايتپاعىم وسى.
— اڭگىمەڭىزگە راحمەت!
اۆتور
ەربول جانات
