نەسيە الاردا نە ءبىلۋ كەرەك؟ ماڭىزدى 5 كەڭەس
ولاردىڭ باسىم بولىگى بانكتەردىڭ قارىزعا اقشا بەرۋ شارتىنىڭ تالاپتارىنا شاعىمدانعان. بەلگىلى ەكونوميست ماقسات حالىق نەسيە راسىمدەۋدە ەسكەرىلۋى كەرەك جايتتار تۋرالى ءتۇسىندىردى.
ەكونوميست اڭگىمەسىن ستاتيستيكادان باستاپ، قازاقستاننىڭ نەسيە تۋرالى ساياساتىن ءتۇسىندىردى.
«ەڭ اۋەلى نەسيە ينسترۋمەنتىنە توقتالعىم كەلىپ تۇر. قاراپايىم تىلمەن ايتقاندا، نەسيە دەگەنىمىز قارىزعا جەدەل بەرىلەتىن قاراجات. ۇمىتپايىق، نەسيە قارىزعا بەرىلەدى جانە ونىڭ پايىزدىق ءوسىمى بولادى. قازاقستاندا تۇتىنۋشىلىق نەسيەلەر مەن يپوتەكالىق نەسيەلەردىڭ بارلىعىن قوسساق، 9,8 تريلليون تەڭگە شىعادى ەكەن. اجەپتاۋىر قاراجات. «حالىقتى نەسيەلەندىرۋ» دەگەن ۇعىم بار. الەمنىڭ كەز كەلگەن مەملەكەتتىنىڭ ورتالىق بانكى وسى ميسسيانى ورىندايدى. نەگە دەسەڭىز، نەسيە ەكونوميكانىڭ دامۋ جىلدامدىعىن ارتتىرادى. قازاقستان دا ءدال وسى پوزيتسيانى ۇستانادى. دەگەنمەن، ءبىزدىڭ ەلدە مۇنداي سەناري جۇرمەيدى. ويتكەنى قازاقستان دامۋشى مەملەكەت ەكەنىن ۇمىتپايىق، سول سەبەپتى دە نەسيەلەردىڭ پايىزى جوعارى، حالىققا پايداسىنان زيانى كوپ»، - دەيدى ول.
سىياقىنىڭ جىلدىق ءتيىمدى مولشەرلەمەسىنەمەسە 50 پايىز مولشەرلەمە قايدان شىقتى؟
ماقسات حالىق نەسيە راسىمدەۋدىڭ ەڭ ءتيىمدى جولدارىنا توقتالىپ، بانكتەردەگى پايىزدىق مولشەرلەمەنىڭ ماڭىزىن ايتتى.
«نەسيە الۋدىڭ ءتيىمدى جولدارىنا توقتالساق، ەڭ الدىمەن، قاي بانكتىڭ پايىزى تومەن ەكەنىن زەرتتەۋ قاجەت. ادەتتە پايىزدار ەكىگە بولىنەدى: ءبىرىنشىسى - اتاۋلى پايىزدىق مولشەرلەمە، ەكىنشىسى - جىلدىق پايىزدىق مولشەرلەمە. وسى تۇستا سىياقىنىڭ جىلدىق ءتيىمدى مولشەرلەمەسى دەگەن ۇعىمعا ەرەكشە كوڭىل ءبولۋ كەرەك. قاراپايىم مىسال، بانكتەر كوپتەگەن جارنامادا 10-12 پايىزبەن نەسيە بەرەتىنىن ۇلكەن ارىپتەرمەن جازىپ، استىنا س ج ت م 27 نەمەسە 33 پايىزدان باستالاتىنىن كورسەتەدى. ەندى مۇنى وقىعان ادام 12 پايىزبەن نەسيە الا الامىن دەپ ويلايدى، ءبىراق ونىڭ ارتىندا 33 پايىزدان باستالاتىن مولشەرلەمە تۇر. بۇل پايىزدىق مولشەرلەمە، ءتىپتى، 50 پايىزدان دا باستالۋى مۇمكىن. دەمەك، بانكتەر ءار تۇتىنۋشىعا ءارتۇرلى پايىزبەن نەسيە بەرەدى دەگەن ءسوز. ەگەر قارجىلىق ءبىلىمىڭىز بولماسا، وندا سىزگە نەسيەنى كوبىرەك پايىزبەن بەرۋگە تىرىسادى. ماسەلەن، 1 ميلليون تەڭگەنى 3 جىلعا 50 پايىزبەن راسىمدەيتىن بولساڭىز، جىلىنا 500000 تەڭگەدەن تولەيسىز. سوندا نەسيەنى 2500000 تەڭگە كولەمىندە قايتاراتىن بولاسىز. ارتىق تولەنگەن سومما كولەمى - 1500000 تەڭگە»، - دەدى ول.
كەلىسىمشارت جانە ونداعى پۋنكتىلەر
ەكونوميست ودان كەيىن جەكە تۇلعا مەن بانك اراسىنداعى كەلىسىمشارتقا ەكپىن قويدى.
«ەكىنشىدەن، كەلىسىمشارتپەن تولىق تانىسىپ شىعۋ كەرەك. ءبىز كوپ جاعدايدا وعان ءمان بەرمەيمىز، ءتىپتى، ونى وقىمايتىندارى دا از ەمەس. كەلىسىمشارتتا مىنانداي ءبىر پۋنكت بار، مۇنى ءوزىم دە بىرنەشە رەت بايقادىم. وندا بىلاي دەپ جازىلعان: «ەگەر جىلدىق ينفلياتسيا 10 پايىزدان اسىپ كەتسە، وندا بانك ءسىزدىڭ نەسيەڭىزدى قايتا قاراستىرادى نەمەسە قارىزىڭىزدى قايتا قارجىلاندىرۋعا وتكىزەدى». قۇجاتتاعى قايتا قاراۋ جانە قاراستىرۋ دەگەن سوزدەر تەك بانكتىڭ پايداسىنا شەشىلەدى، قاراپايىم تىلمەن ايتقاندا، ءسىزدىڭ پايىزىڭىزدى ارتتىرادى»، - دەيدى ماقسات.
تەڭ ءبولىپ تولەۋ نەگە ءتيىمدى؟
ونىڭ ايتۋىنشا، ەلدەگى ەكىنشى دەڭگەيلى بانكتەر نەسيە راسىمدەۋدە كوپتەگەن قۋلىققا بارادى. قارجىگەر اننۋيتەت جانە ديففەرەنتسيال تولەم جولدارىنىڭ ايىرماسىن ءتۇسىندىردى.
«قارجى مەنەدجەرى نەسيەنى قانداي جولمەن، قانداي كەستە بويىنشا قايتاراتىنىڭىزدى سۇراۋى كەرەك. ونىڭ اننۋيتەت جانە تەڭ ءبولىپ تولەۋ، ياعني ديففەرەنتسيال تولەم جولدارى بار. ادەتتە قارجى مەنەدجەرلەرى كليەنتكە ەسكەرتپەي، وزدىگىنەن اننۋيتەت تولەم كومبيناتسياسىن تاڭداپ بەرەدى. ال نەگىزى تەڭ ءبولىپ تولەۋ الدەقايدا ءتيىمدى. مىسالى، ميلليون تەڭگەنىڭ ءوزىن 3 جىلعا الساڭىز، ۇستىنەن قوسىپ تولەيتىن سوممادان 200000 تەڭگەدەي ۇتىپ شىعاسىز.
ودان كەيىن مىنانداي جاعداي بولادى. سىزدە قوسىمشا اقشا پايدا بولىپ، نەسيەنى مەرزىمىنەن بۇرىن جاپقىڭىز كەلسە، تۋرا سول نەسيەگە العان اقشاڭىزدى تولەۋ كەرەك بولادى. سوندا سىزدە ءبىر جىل بويى 50 مىڭ تەڭگەدەن نە تولەدىم دەگەن سۇراق تۋادى. ءسىز بار بولعانى نەسيەنىڭ پايىزىن عانا تولەپ كەلگەنسىز. جاڭاعى اننۋيتەت تولەم ارقىلى ءبىرىنشى كەزەكتە پايىزدى وتەيسىز، سودان كەيىن عانا نەگىزگى قارىزدى تولەيسىز. ال تەڭ ءبولىپ تولەۋ جولىن تاڭداساڭىز، مۇنداي ابىگەرگە سالىنبايسىز. ماسەلەن، العاشقى تولەمىڭىز شارتتى تۇردە 65 مىڭنان باستالسا، اي سايىن ول مىڭ تەڭگەگە ازايىپ وتىرادى. كوپ ادامدار سونى تاڭداعىسى كەلمەيدى، اسىرەسە، ۇلكەن كىسىلەر. سەبەبى ونىڭ كەستەسىن باعىپ، كەلەسى ايدىڭ تولەمى قانشا شىعادى ەكەن دەپ باس اۋىرتقىلارى كەلمەيدى. ءار ايدا 50 مىڭنان تولەپ، اننۋيتەتكە ۇيرەنىپ قالعان. ەندى قاراڭىز، ەگەر تەڭ ءبولىپ تولەۋدى تاڭداساڭىز، تولەمىڭىزدىڭ جارتىسى نەگىزگى قارىزدى، جارتىسى پايىزدى جابۋعا جۇمسالادى. سوندا ءسىز ءار ايدا شامامەن 30 مىڭ تەڭگەگە نەگىزگى قارىزىڭىزدى جاۋىپ وتىراسىز. ميلليون تەڭگەلىك نەسيەنى ءبىر جىلدان كەيىن تولەگىڭىز كەلسە، 365 مىڭ تەڭگە ۇنەمدەيسىز. ءسىزدىڭ جالقاۋلىعىڭىزدىڭ قۇنى وسىنشا بولىپ تۇر ما؟» - دەيدى ول.
نەسيە كوميسسيالارى تۋرالى نە بىلەمىز؟
ماقسات حالىقتىڭ سوزىنشە، نەسيە كوميسسياسىنىڭ شىعىنىن ازايتۋعا بولادى.
«حالىق اراسىندا كوپ ايتىلاتىن جاسىرىن كوميسسيالار تۋرالى دا ايتايىق. نەگىزى ونىڭ بارلىعى كورىنەتىن پايىزدار، ەشقانداي دا جاسىرىن كوميسسيا جوق. كوميسسيالاردىڭ بارلىعى الدىن الا جازىلعان، ءبىز وعان تەك ءمان بەرمەيمىز. كوپتەگەن بانكتەر نەسيە بەرىپ جاتقان كەزدە قۋلىققا بارادى. مىسالى، ميلليون تەڭگەنى نەسيەگە راسىمدەيسىز، ءبىراق بانك اقشانى شەشىپ الۋ ءۇشىن، شوتقا اۋدارۋ ءۇشىن 7 پايىز ۇستاپ قالادى. سوندا قولعا ميلليون ەمەس، 927 مىڭ تەڭگە تۇسەدى، قالعانى كوميسسيا بولىپ ۇستالادى. الايدا كەلىسىمشارتتا ميلليون تەڭگە كورسەتىلەدى. ءتىپتى، قوسىمشا پايىز دا ميلليون تەڭگەمەن ولشەنەدى. وسىنداي كوميسسيادان ساق بولعان دۇرىس. سوندىقتان ۇلتتىق بانكتىڭ سايتىنان رۇقسات ەتىلگەن كوميسسيالاردى زەرتتەۋ كەرەك. ەگەر ارتىق تولەنگەن كوميسسيا بولسا، بانكتەن وتەپ الۋعا بولادى»، - دەدى ەكونوميست.
نەسيەنى ساقتاندىرۋ مىندەتتى مە؟
سونىمەن قاتار، ول نەسيەنى ساقتاندىرۋ جۇيەسى تۋرالى دا ءسوز قوزعادى.
«تاعى دا اسا ماڭىزدى ماسەلە بار. اڭگىمە ساقتاندىرۋ تۋرالى بولادى. بانك قىزمەتكەرلەرى نەسيەنى ساقتاندىرۋعا شاقىرادى. وسى ساقتاندىرۋعا تەرەڭنەن ءۇڭىلۋ كەرەك. نەسيەنى ساقتاندىرۋدى ەشكىم مىندەتتەي المايدى، ياعني ول ءوز قۇقىعىڭىزداعى شارۋا. ساقتاندىرۋ ارقىلى نەسيەنى راسىمدەۋگە مۇمكىندىك ارتپايدى، بۇل ادەتتە كوپ سومماداعى نەسيەگە عانا قاتىستى. مۇنداي ارباۋعا سەنبەڭىز، سەبەبى ساقتاندىرۋ ءۇشىن دە قوسىمشا پايىزدار تولەيسىز. الەمدىك تاجىريبەگە سۇيەنسەك، بانكتەر بىرنەشە ساقتاندىرۋ كومپانيالارىمەن سەرىكتەستىك ورناتۋى كەرەك. ول نە ءۇشىن قاجەت؟ كليەنتتە تاڭداۋ بولۋى كەرەك، بىرنەشە ساقتاندىرۋ كومپانيالارىنىڭ ءتاريفىن قاراپ، وزىنە قاجەتتىسىن تاڭداۋعا بولادى. ال قازاقستانداعى ساقتاندىرۋ كومپانيالارى بانكتەردىڭ ەنشىلەس قۇرىلىمدارى، ياعني بانك ءوز كومپانياسىنىڭ تابىسىن ارتتىرۋ ءۇشىن ءوز ونىمدەرىن مەيلىنشە كوبىرەك ساتۋعا تىرىسادى. ال شىعىنعا باتاتىن تاعى دا ءسىز»، - دەپ ءسوزىن اياقتادى ماقسات حالىق.
اقپارات دەرەككوزى: massaget.kz
