كونۆەنسياعا قول قويۋ 20 جىلعا سوزىلعان كەلىسسوزدەردى تۇيىندەيدى - قايرات ءابدىراحمانوۆ
- مينيستر مىرزا، اقتاۋدا وتەتىن كاسپي ماڭى مەملەكەتتەرى باسشىلارىنىڭ سامميتىن تاريحي كەزدەسۋلەردىڭ قاتارىنا جاتقىزۋعا بولادى. سەبەبى، وندا كاسپي تەڭىزىنىڭ قۇقىقتىق مارتەبەسى انىقتالادى. جيىرما جىلدان استام ۋاقىت بويى تەڭىزدىڭ قۇقىقتىق مارتەبەسى تۋرالى كونۆەنسيا جوباسىن ازىرلەگەن ساراپشىلاردىڭ ەڭبەگىن قالاي باعالار ەدىڭىز؟
- ساراپشىلاردىڭ جۇمىسىنا جاقىندا مەملەكەت باسشىسى نۇرسۇلتان نازاربايەۆتىڭ ءوزى باعا بەرگەن بولاتىن. بۇل اسا كۇردەلى جانە كوپجاقتى جۇمىس. ونىڭ ناتيجەسى اقتاۋ سامميتىندە قاراستىرىلادى.
كاسپي تەڭىزىنىڭ قۇقىقتىق مارتەبەسى تۋرالى كونۆەنسيا جوباسىن ازىرلەۋ بەسجاقتى فورماتتا جۇرگىزىلدى جانە وندا كورسەتىلگەن بارلىق تۇجىرىمدامالار مەن ەرەجەلەر كونسەنسۋس نەگىزىندە قابىلداندى.
ءبىزدىڭ پىكىرىمىزشە، بۇل قۇجات وتە تەڭدەستىرىلگەن جانە وندا كەلىسسوزدەر پروتسەسىنىڭ بارلىق قاتىسۋشىلارىنىڭ مۇددەلەرى ەسكەرىلگەن.
- قۇجاتقا ءالى قول قويىلعان جوق جانە پارلامەنتتەر راتيفيكاتسيالاعانشا، ونى جاريالاۋعا بولمايدى. دەگەنمەن، كونۆەنتسيانىڭ نەگىزگى مازمۇنى تۋرالى ايتىپ بەرە الاسىز با؟
- ەڭ باستىسى، مەملەكەت باسشىلارى وزدەرىنىڭ ساياسي ەرىك- جىگەرى، ديپلوماتيالىق كۇش- قايراتى، ءتيىمدى شەشىمدەردى ىزدەستىرۋگە ۇمتىلۋى ارقىلى كاسپي تەڭىزىندەگى ىنتىماقتاستىق تۋرالى بارلىق ماسەلەلەر بويىنشا كونسەنسۋسقا قول جەتكىزدى. وعان پرەزيدەنتتەردىڭ قول قويۋىنا ۇسىنىلعان كاسپي تەڭىزىنىڭ قۇقىقتىق مارتەبەسى تۋرالى كونۆەنتسيا جوباسى دالەل.
كونۆەنتسيا كاسپي تەڭىزىن، سونىڭ ىشىندە ونىڭ سۋىن، ءتۇبىن، جەر قويناۋىن، تابيعي رەسۋرستارى مەن ونىڭ ۇستىندەگى اۋە كەڭىستىگىن پايدالانۋعا قاتىستى كاسپي ماڭى مەملەكەتتەرىنىڭ قۇقىقتارى مەن مىندەتتەرىنە قاتىستى بارلىق ماسەلەلەردى شەشۋگە ارنالعان جانە بۇل قۇجات تۇتاس كاسپي ايماعىنىڭ قاۋىپسىزدىگى، تۇراقتىلىعى مەن وركەندەۋىنىڭ كەپىلى بولۋى ءتيىس.
تەڭىز اكۆاتورياسى ىشكى سۋلار، ەنى 15 تەڭىز ميلى بولاتىن اۋماقتىق سۋلار، 10 ميلدىك بالىق اۋلاۋ ايماقتارى مەن ورتاق سۋ ايدىنى سىندى ءارتۇرلى رەجيمدەرمەن مەجەلەنەدى. تەڭىز ءتۇبى مەن جەر قويناۋىن مەجەلەۋگە كەلەر بولساق، بۇل پروتسەسس ىرگەلەس جانە قارسى جاتقان مەملەكەتتەر اراسىنداعى ۋاعدالاستىق ارقىلى جۇزەگە اسىرىلادى. مۇندا تەڭىز ءتۇبى مەن جەر قويناۋى رەسۋرستارىن يگەرۋگە بايلانىستى حالىقارالىق قۇقىقتىڭ جالپىعا تانىلعان قاعيداتتارى مەن نورمالارى ەسكەرىلەدى.
- ال تەڭىز بەن ونىڭ اينالاسىنداعى قاۋىپسىزدىكتى قامتاماسىز ەتۋدە كاسپي ماڭى مەملەكەتتەرى قالاي جۇمىس ىستەيدى؟
- بۇل ءبىزدىڭ ىنتىماقتاستىقتاعى وتە ماڭىزدى ماسەلەلەردىڭ ءبىرى. مۇندا كوپتەگەن الۋان ءتۇرلى اسپەكتىلەر بار، ولاردىڭ ەڭ باستىسى - زاڭعا قايشى ارەكەتتەرمەن كۇرەس.
كاسپي ماڭى مەملەكەتتەرى باسشىلارىنىڭ الداعى كەزدەسۋى اياسىندا تەرروريزمگە، ۇيىمداسقان قىلمىسقا، بيورەسۋرستاردى زاڭسىز اۋلاۋعا جانە ەسىرتكى زاتتارىنىڭ زاڭسىز اينالىمىنا قارسى كۇرەس بويىنشا ىنتىماقتاستىق ماسەلەلەرىن تالقىلاۋ جوسپارلانعان. ودان بولەك، اسكەري ءىس- قيمىلداردى جۇزەگە اسىرۋ، وقيعالاردىڭ الدىن الۋ، تەڭىزدە ءجۇزۋ قاۋىپسىزدىگى، سونداي- اق تاراپتاردىڭ قۇزىرەتتى ورگاندارىنىڭ، ونىڭ ىشىندە شەكارا ۆەدومستۆولارىنىڭ ءوزارا ارەكەتتەستىگىنە قاتىستى ماسەلەلەر كوتەرىلەتىن بولادى.
سامميت قورىتىندىسى بويىنشا 2010 -جىلدىڭ 18 - قاراشاسىندا بەكىتىلگەن كاسپي تەڭىزىندەگى قاۋىپسىزدىكتى قامتاماسىز ەتۋ سالاسىنداعى ىنتىماقتاستىق كەلىسىمىن ىسكە اسىرۋ شەڭبەرىندە كاسپيدەگى قاۋىپسىزدىك پەن زاڭسىز ارەكەتتەرمەن كۇرەستى قامتاماسىز ەتۋدەگى ىنتىماقتاستىقتى ودان ءارى دامىتۋعا نەگىز بولاتىن ءبىرقاتار ۇكىمەت ارالىق قۇجاتتارعا قول قويۋ جوسپارلانعان.
كاسپي ماڭى مەملەكەتتەرىنە تيەسىلى ەمەس بوتەن قارۋلى كۇشتەردى تەڭىزگە قاتىناستىرماۋ دا - جەكەلەگەن ماسەلە. بۇل ۇستانىم 2014 -جىلدىڭ قىركۇيەگىندە استراحاندا وتكەن ءتورتىنشى كاسپيي سامميتىنىڭ قورىتىندىسىندا قول قويىلعان ازەربايجان، يران، قازاقستان، رەسەي جانە تۇرىكمەنستان پرەزيدەنتتەرىنىڭ مالىمدەمەسىندە بەكىتىلگەن. سونداي- اق بۇل ۋاعدالاستىق كاسپي تەڭىزىنىڭ قۇقىقتىق مارتەبەسى تۋرالى كونۆەنسيادا دا جازىلعان.
جالپى العاندا، كونۆەنسياعا قول قويۋدىڭ كاسپي تەڭىزىنىڭ مارتەبەسى تۋرالى جيىرما جىلدان استام ۋاقىتقا سوزىلعان كەلىسسوزدەردى تۇيىندەيتىنىنە جانە تەڭىز ماڭى مەملەكەتتەرىنىڭ ءوزارا حالىقارالىق، ساياسي، ەكونوميكالىق جانە مادەني- گۋمانيتارلىق ىنتىماقتاستىعىن دامىتۋ مەن نىعايتۋى ءۇشىن مىزعىماس قۇقىقتىق نەگىز بولارىنا سەنىمدىمىن.
- قۇندى پىكىرىڭىز ءۇشىن راحمەت!
اۆتور: ايجان سەرىكجان قىزى
