جىل قورىتىندىسى: 2015-جىلى قازاقستانعا ات باسىن تىرەگەن مەملەكەت باسشىلارى - فوتو

استانا. قازاقپارات - بيىل قازاقستانعا رەسمي جانە مەملەكەتتىك ساپارمەن الەمنىڭ 20 عا تارتا مەملەكەتىنىڭ پرەزيدەنتتەرى مەن ۇكىمەت باسشىلارى ات باسىن تىرەگەن.

ورتالىق ازيا ءوڭىرىنىڭ كوشباسشىسىنا قازىرگى ۋاقىتتا الەم ەلدەرىنىڭ نازارى اۋىپ وتىرعانىن وسىدان-اق بايقاۋ قيىن ەمەس. دەگەنمەن ءبىز بۇل ماتەريالدا تەك ولاردىڭ ەڭ ماڭىزدىلارىنا توقتالعىمىز كەلىپ وتىر.

***

ايتا كەتۋ كەرەك، بيىل رەسەي پرەزيدەنتى ۆلاديمير پۋتين ەلىمىزگە ەكى مارتە كەلگەن. جىل باسىندا ورىن العان ءبىرىنشى ساپارىندا ۆ. پۋتين استانادا قازاقستان، رەسەي جانە بەلارۋس پرەزيدەنتتەرىنىڭ باس قوسۋىنا قاتىسقان بولاتىن. ول كەزدە ءۇش ەلدىڭ باسشىلارى داعدارىستى ەڭسەرۋدىڭ باستى شەشىمدەرى مەن ەۋرازيالىق ەكونوميكالىق وداق اياسىنداعى ىستەردى تالقىلاعان. بەلارۋس جانە رەسەي باسشىلارىنىڭ ساپارى وتە قىسقا بولعانىمەن، ولار ق ر تۇڭعىش پرەزيدەنتىنىڭ كىتاپحاناسىندا بولىپ، وقىرمان كىتاپشاسىن الىپ تا ۇلگەرگەن ەدى.

ر ف پرەزيدەنتىنىڭ ەكىنشى ساپارى 14- قازاندا ورىن الدى. بۇل جولى ۆ. پۋتين قازاقستانعا مەملەكەتتىك ساپارمەن كەلدى. ونىڭ اياسىندا قازاقستان مەن رەسەي اراسىندا ءبىرقاتار قۇجاتقا قول قويىلدى. اقوردادا ق ر پرەزيدەنتى نۇرسۇلتان نازاربايەۆپەن شاعىن جانە كەڭەيتىلگەن قۇرامداعى كەلىسسوزدەردەن كەيىنگى بىرلەسكەن مالىمدەمە بارىسىندا ر ف پرەزيدەنتى ۆلاديمير پۋتين قازاقستان مەن رەسەي كاسپي مۇنايىن بىرلەسىپ يگەرەتىندىگىن ءمالىم ەتتى.

«بىزدەردە كاسپيدەن بىرلەسىپ مۇناي وندىرۋگە قاتىستى زور جوسپارلار بار. ءبىز كاسپي تەڭىزى سولتۇستىك بولىگىنىڭ ءتۇبىن مەجەلەۋ تۋرالى 1998-جىلعى كەلىسىمگە وزگەرتۋلەر مەن تولىقتىرۋلار ەنگىزۋ تۋرالى قۇجاتقا قول قويدىق. بۇل ەكى ەلدىڭ كومپانيالارىنا ورتالىق قۇرىلىمداعى ءىرى كومىرسۋتەك كەن ورنىن يگەرۋگە كىرىسۋگە مۇمكىندىك بەرەدى»، - دەدى ر ف پرەزيدەنتى.

ۆ. پۋتين ءوز سوزىندە ەكى ەلدىڭ اراسىنداعى ەنەرگيا جۇيەسى دە 200 جىلدان بەرى سينحروندى رەجىمدە جۇمىس ىستەپ تۇرعانىن اتاپ ءوتتى. سونىمەن قاتار قازاقستان مەن رەسەيدىڭ ورتاق ەلەكتر ەنەرگياسى نارىعىن قۇرۋ باعدارلاماسى ازىرلەنىپ جاتقانىن ەسكە سالدى.

«ەكىباستۇز گرەس-2 ءنى كەڭەيتۋ جانە قايتا جاڭعىرتۋ جوباسى جۇزەگە اسىرىلۋدا. قازاقستانداعى ءبىرىنشى اتوم ەلەكتر ستانساسىن سالۋعا دايىندالۋدامىز»، - دەدى ول.

سونىمەن قاتار ر ف پرەزيدەنتىنىڭ اتاپ وتۋىنشە، قازاقستان ەكونوميكاسىنداعى رەسەيلىك ينۆەستيتسيا كولەمى دە ەسەلەنە تۇسۋدە. بۇگىندە ول 9 ميلليارد دوللاردان اسىپ جىعىلىپ وتىر.

رەسەي باسشىسى ءوز سوزىندە رەسەي ارقىلى قازاقستاندىق مۇنايدىڭ باسىم بولىگى اتىراۋ-سامارا، ماحاچكالا-نوۆوروسسيسك جانە كاسپي مۇناي قۇبىرى ارقىلى ەكسپورتقا شىعارىلىپ جاتقاندىعىن اتاپ ءوتتى.

7- مامىر كۇنى ق ح ر ءتوراعاسى شي جينپيڭ قازاقستانعا رەسمي ساپارمەن كەلدى. ساپار بارىسىندا قىتاي ەكسپو-2017 كورمەسىنىڭ تابىستى وتۋىنە قولداۋ كورسەتەتىندىگى شەشىلدى.

اتاپ ايتقاندا، جوعارى جانە يننوۆاتسيالىق تەحنولوگيالار ءرولىنىڭ ارتىپ كەلە جاتقانىن نازارعا الا وتىرىپ، تاراپتار عىلىم مەن تەحنيكا، بالاما ەنەرگەتيكا، «جاسىل ەكونوميكا» سالالارىنداعى ىنتىماقتاستىقتى ودان ءارى تەرەڭدەتۋ قاجەت ەكەنىن اتاپ ءوتتى.

سونىمەن قاتار، كەلىسسوزدەر بارىسىندا ەكى جاق تا ەنەرگەتيكالىق، قارجى-ينۆەستيتسيا، كولىك-لوگيستيكا، اۋىل-ورمان شارۋاشىلىعى جانە باسقا دا سالالارداعى ىنتىماقتاستىقتى جالعاستىرۋعا مۇددەلى ەكەنى ايتىلدى.

كۇزدىڭ ورتاسىندا قازاقستانعا ا ق ش مەملەكەتتىك حاتشىسى دجون كەرري كەلدى.

استانا قالاسىندا ا ق ش مەملەكەتتىك حاتشىسى ا ق ش- قازاقستان ستراتەگيالىق سەرىكتەستىك ديالوگى اياسىنداعى ءتورتىنشى كەزدەسۋگە قاتىسىپ، نازاربايەۆ ۋنيۆەرسيتەتىندە جاھاندىق ماسەلەلەردى شەشۋدەگى ورتالىق ازيانىڭ ءرولى تۋرالى ءدارىس وقىدى.

ءبىر قىزىعى، ا ق ش مەملەكەتتىك حاتشىسى دجون كەرري نازاربايەۆ ۋنيۆەرسيتەتىندە ستۋدەنتتەرگە ارنالعان ءدارىسىن قازاق تىلىندە باستادى.

ءدارىسحاناعا كىرگەن بويدا ول: «قايىرلى كۇن! قوش كەلدىڭىزدەر!» دەدى ستۋدەنتتەرگە قاراتىپ ايتقان سوزىندە. بۇدان كەيىن دجون كەرري گەننادي گولوۆكين جايىندا ايتا كەلە، قازاقستان بوكسشىسى سپورتتا ءوزىن جوعارى دەڭگەيدە كورسەتە العاندىعىن اتاپ ءوتتى.

سونىمەن قاتار ول ەجەلدەن ورتالىق ازيا ساۋدا جەلىسى دامىعان ۇلكەن ءوڭىر بولعانىن، قازاقستان وسى ساۋدادا ماڭىزدى جەر بولعانىن ءسوز ەتتى. ونىڭ سوزىنە قاراعاندا، ا ق ش ورتالىق ازياداعى مەملەكەتتەرمەن ءاردايىم ىنتىماقتاستىقتى جالعاستىرۋعا مۇددەلى.

«ءبىز بىرلەسە وتىرىپ ەۋرازيا نارىقتارىن ەۋروپامەن جانە قىتايمەن كۇش بىرىكتىرە الامىز جانە ودان بارلىعى ۇتادى. ا ق ش وسىنى تۇسىنەدى، سونداي-اق ءبىز ورتالىق ازيانى قولدايمىز»، - دەدى دجون كەرري.

ەسكە سالا كەتسەك، بۇل ا ق ش مەملەكەتتىك حاتشىسى دجون كەرريدىڭ ورتالىق ازياعا العاشقى ساپارى.

8- قازان كۇنى استاناعا رەسمي ساپارمەن ۋكراينا پرەزيدەنتى پەتر پوروشەنكو ات باسىن تىرەدى.

اقوردادا ەلىمىزگە العاشقى مەملەكەتتىك ساپارمەن كەلگەن ۋكراينا پرەزيدەنتى پەتر پوروشەنكومەن شاعىن جانە كەڭەيتىلگەن قۇرامداعى كەلىسسوزدەردەن كەيىنگى بىرلەسكەن مالىمدەمە بارىسىندا ەلباسى نۇرسۇلتان نازاربايەۆ قازاقستان مەن ۋكراينا اراسىندا ءبىرقاتار ينۆەستيتسيالىق جوبالار پىسىقتالىپ جاتقاندىعىن جەتكىزدى.

«قازىرگى بولىپ جاتقان احۋال رەسەي ارقىلى جۇك تاسىمالىن قيىندىققا ۇشىراتىپ وتىر. دەگەنمەن، سانكسيالاردىڭ قازاقستانعا ەشقانداي ىقپالى جوق. ەكى ەلدىڭ اراسىندا بىزدەردىڭ قارىم-قاتىناسىمىز دۇرىس. باسقا مۇمكىندىكتەردى پايدالانىپ، بۇل ماسەلەلەردى دە شەشەتىن بولامىز»، - دەدى ەلباسى.

بۇل رەتتە پ. پوروشەنكو ۋكراينا قازاقستان مەن كانادا مەملەكەتتەرىنەن ينۆەستيتسيا كۇتەتىنىن جەتكىزدى. سونىمەن بىرگە ۋكرايناعا قازاقستاننىڭ كومىرى وتە قاجەت ەكەندىگىن جاسىرماي ايتىپ قالدى.

«ءبىز كانادا مەن قازاقستاننىڭ ينۆەستورلارىن كۇتەمىز. وسى ەلدەردىڭ ينۆەستورلارى كەلىپ، ءبىزدىڭ بيزنەس ورتانىڭ ينۆەستيتسيالىق تارتىمدىلىعىن باعالاسا، ءبىز ءوز تاراپىمىزدان اشىقتىق پەن ءتيىمدى جۇمىسقا كەپىلدىك بەرەمىز. بۇگىن ءبىز ەنەرگەتيكا سالاسىنداعى ىنتىماقتاستىق تۋرالى ۇستانىمدارىمىزدى انىقتادىق. ۋكرايناعا قازاقستاننىڭ كومىرى وتە قاجەت، مۇناي-گاز ونەركاسىبى سالاسىنداعى ىنتىماقتاستىقتار بويىنشا دا ۇستانىمدارىمىزدى انىقتاپ الدىق. سوندىقتان، ۋكرايناعا «قازمۇناي گاز» وكىلدەرى كەلەدى دەپ كۇتەمىز، سەبەبى، مۇناي ونىمدەرىن وڭدەپ شىعاراتىن نارىققا ورتاق جول قاراپ، وي ەلەگىنەن وتكىزۋىمىز كەرەك»، - دەدى پ. پوروشەنكو.

ءوز كەزەگىندە پ. پوروشەنكونىڭ بۇل بۇيىمتايىن ەلباسى نۇرسۇلتان نازاربايەۆ جەردە قالدىرمادى.

«ۋكراينا تاراپىن ەكسپو-2017 كورمەسىنە قاتىسۋعا شاقىرامىز. ولاردىڭ قاتىسۋ ماسەلەسىن كەلىستىك. باسقا ماسەلەلەر جونىنەن، قازىر ۋكراينادا كومىر تاپشىلىعى بار. قازاقستان بۇل جاعىنان كومەكتەسە الادى، كوپ كومىر بەرەتىن بولادى»، - دەدى ەلباسى ەكىجاقتى كەزدەسۋدەن سوڭ.

وسى جىلدىڭ 15- ساۋىرىندە تۇركيا پرەزيدەنتى رەدجەپ تايىپ ەردوعاننىڭ قازاقستانعا مەملەكەتتىك ساپارى ءوتتى. تۇركيا بيلىگىن سوڭعى 12 جىل بويى تىزگىندەپ ۇستاعان رەدجەپ ەردوعان ەلىمىزگە بۇعان دەيىن دە بىرنەشە دۇركىن كەلگەن. الايدا ەردوعان بۇل جولى تۇركيانىڭ پرەزيدەنتى لاۋازىمىندا استاناعا العاش رەت مەملەكەتتىك ساپارمەن ات باسىن تىرەدى. ساپار ءساتتى دەۋگە بولادى، ويتكەنى، بۇنىڭ بارىسىندا قازاقستان مەن تۇركيا اراسىنداعى ستراتەگيالىق ارىپتەستىكتىڭ جاڭا ءبىر پاراعى اشىلعانداي ەدى.

ەلباسى نۇرسۇلتان نازاربايەۆ پەن مارتەبەلى مەيماننىڭ اقوردادا وتكەن كەزدەسۋىندە قازاق-تۇرىك قارىم-قاتىناسىن ودان ءارى نىعايتۋ، بۇگىنگە دەيىن قالىپتاسقان بايلانىستاردى تەرەڭدەتىپ، سان ءتۇرلى سالا بويىنشا ءوزارا ىقپالداستىقتى ارتتىرۋ ماسەلەلەرى تالقىلاندى. ەكەۋارا كەزدەسۋىندە نازاربايەۆ پەن ەردوعان حالىقارالىق جانە وڭىرلىك دەڭگەيدەگى كۇن تارتىبىندەگى وزەكتى ماسەلەلەردى اڭگىمەگە ارقاۋ ەتكەن. «قازاقستان مەن تۇركيا اراسىندا ورناعان دوستىق جانە باۋىرلاستىق قارىم-قاتىناس وتە جوعارى دەڭگەيدە. ءسىزدىڭ باسشىلىعىڭىزبەن تۇركيا سوڭعى 12 جىلدا زور تابىستارعا جەتتى. ول ەكونوميكالىق كورسەتكىشتەرى جاعىنان الەمدە 16-ورىندا، بۇل - بۇكىل حالىقتىڭ ەڭبەگى جانە ءسىزدىڭ كۇش-جىگەرىڭىزدىڭ ناتيجەسى. سىزبەن بىرگە ۇلكەن دەلەگاتسيا كەلدى، ولار بۇگىن ەكىجاقتى بيزنەس-فورۋمعا قاتىسادى. ءسىزدىڭ ساپارىڭىز ءبىزدىڭ قارىم-قاتىناستارىمىزدى جاڭا دەڭگەيگە كوتەرۋگە سەپتىگىن تيگىزەتىنىنە سەنىمدىمىن»، - دەدى ەلباسى كەزدەسۋ بارىسىندا.

ايتا كەتەرلىگى، قازاقستان مەن تۇركيانىڭ ساۋدا-ەكونوميكالىق بايلانىسى قارقىندى دامىپ كەلەدى. ايتالىق، قازاقستاندا كوپتەگەن تۇرىك كومپانيالارى تابىستى قىزمەت ەتسە، قازىرگى تاڭدا تۇرىك كاپيتالىنىڭ ۇلەسىمەن ەلىمىزدە جۇمىس ىستەيتىن كاسىپورىندار سانى 1600 دەن اسقان. تۇرىك بيزنەسىنىڭ قازاقستاندا اتقارعان مەردىگەرلىك جۇمىسىنىڭ جالپى قۇنى 20 ميلليارد دوللارعا جۋىقتايدى. بۇگىندە 1,5 ميلليارد دوللاردى قۇرايتىن ينۆەستيتسيالىق 14 جوبا بويىنشا جۇمىس جاسالىپ جاتىر. ال ەكى ەلدىڭ تاۋار اينالىمى وتكەن جىلى 3,3 ميلليارد دوللاردى قۇراپتى.

مەملەكەتتىك ساپاردىڭ ەكىنشى كۇنىندە تۇركيا باسشىسى رەدجەپ تايىپ ەردوعان بۇكىل تۇركى جۇرتىنىڭ بەسىگى، رۋحاني ورتالىعى سانالاتىن - قاسيەتتى تۇركىستان قالاسىنا بارعان ەدى. بۇل ساپاردا ەلباسى نۇرسۇلتان نازاربايەۆ ارىپتەسىمەن بىرگە بولدى. وندا مەملەكەت باسشىلارى قوجا احمەت ياساۋي كەشەنى جانىنداعى تۇرىك قاراجاتىنا سالىنعان جاڭا مەشىتتە، سونداي-اق، قازاق-تۇرىك حالىقارالىق ۋنيۆەرسيتەتىنىڭ جاڭا وقۋ كورپۋسى، كىتاپحانا مەن جاتاقحانا عيماراتىن ارالادى. ايتا كەتەرلىگى، تۇركى الەمىنىڭ بەسىگى سانالاتىن تۇركىستان اۋماعىنداعى بۇل جوبالار - باۋىرلاس ەكى ەل اراسىندا جۇزەگە اسىپ جاتقان يگىلىگى مول، ورتاق جوبالار.

جاپونيانىڭ پرەمەر-ءمينيسترى سيندزو ابە استانانى جاپوندىق ساۋلەتشى كيسە كۋروكاۆا جوبالاعانىن ماقتان ەتەدى. «كۋروكاۆا سونداي-اق استانانىڭ حالىقارالىق اۋەجايىن دا جوبالادى. مەنىڭ ويىمشا وندا جاپونيا مەن قازاقستاننىڭ اسەمدىك سەزىمى توعىسقان»، - دەدى ول، قازان ايىندا ءبىزدىڭ ەلىمىزگە رەسمي ساپارمەن كەلگەن كەزىندە. نۇرسۇلتان نازاربايەۆ سيندزو ابەگە مادەني ەكسكۋرسيا ۇيىمداستىردى. ولار بىرگە «قازاقستان» ورتالىق كونسەرت زالىندا، سونداي-اق «استانا وپەرا» مەملەكەتتىك وپەرا جانە بالەت تەاترىندا بولدى.

كۇنشىعىس ەلى پرەمەرىنىڭ ۇلى دالا ەلىنە ساپارى كەزىندە ەكى ەلدىڭ مەملەكەتتىك جانە جەكە كومپانيالارى ىنتىماقتاستىق تۋرالى 14 ماڭىزدى قۇجاتقا قول قويدى.

ءۇندىستان پرەمەر-ءمينيسترى نارەندرا مودي بولسا، استاناعا تابان تىرەي سالىسىمەن، ءوزىنىڭ تۆيتتەردەگى پاراقشاسىندا قازاقستاندىقتاردى وزىنە ۇيرەنشىكتى حيندي نەمەسە اعىلشىن تىلىندە ەمەس، قازاق تىلىندە قوشامەتتەدى. بۇل قازاق ەلىنە، قازاق حالقىنا دەگەن قۇرمەتتىڭ ءبىر بەلگىسى دەپ بىلدىك. «ءۇندىستاننىڭ ورتالىق ازياداعى سەنىمدى دوسى - قازاقستانعا كەلگەنىمە وتە قۋانىشتىمىن»، - دەپ جازدى ول.

ن. ءموديدىڭ وسى ساپارى بارىسىندا قازاقستان ءۇندىستانعا 5 مىڭ توننا ۋران جەتكىزەتىن بولىپ شەشتى.

«ءبىز بۇگىن ديالوگقا دايىن ەكەندىگىمىزدى، كوزقاراسىمىزدىڭ جاڭا جولدارىن ىزدەيتىندىگىمىزدى كەزدەسۋدە راستادىق. ەكى اراداعى قارىم-قاتىناس، مۇناي-گاز، مەتاللۋرگيا، تاۋ-كەن ءوندىرىسى، ينفراقۇرىلىم، بانك، ازىق-تۇلىك، ەلەكتر ەنەرگياسى سالالارى تۋرالى اڭگىمەلەستىك»، - دەدى ق ر پرەزيدەنتى نۇرسۇلتان نازاربايەۆ.

سونىمەن بىرگە قازاقستان كوشباسشىسى ساتبايەۆ مۇناي بلوگىن بارلاۋ ماقساتىنداعى بۇرعىلاۋ جۇمىستارى ءۇندىستان تاراپىنىڭ قاتىسۋمەن باستالعانىن اتاپ ءوتتى.

«2015-2019-جىلدارى ءۇندىستانعا 5 مىڭ توننا ۋران جەتكىزۋ جونىندەگى كەلىسىمشارتتارعا قول قويىلدى. بۇل ەنەرگەتيكا سالاسىنداعى ىنتىماقتاستىقتىڭ جۇيەلى دامۋىنىڭ دالەلى بولىپ سانالادى»، - دەدى ن. نازاربايەۆ.

***

جالپى 2015-جىلى ەلىمىزگە 11 مەملەكەت جانە 9 ۇكىمەت باسشىسى كەلگەن. مەيمانداردىڭ قاتارىندا فينليانديا پرەزيدەنتى ساۋلي نيينيستە، اۋعانستان پرەزيدەنتى موحامماد اشراف عاني، نيدەرلاند پرەمەر-ءمينيسترى مارك ريۋتتە سىندى جوعارى مارتەبەلى تۇلعالار بولدى. سونىمەن قاتار بيىل ازەربايجان پرەزيدەنتى يلحام اليەۆ، ارمەنيا پرەزيدەنتى سەرج سارگسيان، بەلارۋس پرەزيدەنتى الەكساندر لۋكاشەنكو، قىرعىزستان پرەزيدەنتى المازبەك اتامبايەۆ، ر ف پرەزيدەنتى ۆلاديمير پۋتين، تاجىكستان پرەزيدەنتى ەمومالي راحمون، وزبەكستان پرەزيدەنتى يسلام كاريموۆ بۋرابايدا وتكەن تاۋەلسىز مەملەكەتتەر دوستاستىعى مەملەكەت باسشىلارى كەڭەسىنىڭ جانە جوعارى ەۋرازيالىق ەكونوميكالىق كەڭەس وتىرىسىنا قاتىسۋ ءۇشىن بۋرابايعا كەلگەن بولاتىن.

اۆتور: جاسۇلان جولدىبايەۆ