ۇجىمدا 10 شاقتى عانا قىزمەتكەر بولدى: قازاقستاننىڭ العاشقى سىرتقى ىستەر ءمينيسترى

نۇر- سۇلتان. قازاقپارات - قازاق ەلى تاۋەلسىزدىك العاننان كەيىن ىلە- شالا قۇرىلعان ۆەدومستۆولاردىڭ ءبىرى - سىرتقى ىستەر مينيسترلىگى.
None
None

ال بۇگىن قازاقستاندا ادامي پاراساتپەن قاتار كىسىلىكتى، بىلىمدىلىك پەن بىلىكتىلىكتى، توزىمدىلىكتى تالاپ ەتەتىن ماماندىق يەلەرىنىڭ كاسىبي مەرەكەسى. وسىعان وراي ەگەمەندىكتىڭ ەلەڭ الاڭىندا ك س ر و- نىڭ تەگەرانداعى ەلشىلىگىندە قىزمەتىن اتقارىپ جۇرگەن جەرىنەن ق ر تۇڭعىش پرەزيدەنتى - ەلباسى نۇرسۇلتان نازاربايەۆتىڭ ارنايى شاقىرۋىمەن وتانىنا ورالىپ، ەلىمىزدىڭ سىرتقى ساياسات ۆەدومستۆوسىن قۇرۋ ىسىنە بەلسەنە كىرىسكەن تولەۋتاي سۇلەيمەنوۆتەن ەستەلىكتەرىمەن ءبولىسۋدى سۇراعان ەدىك.

قازاق ەلىنىڭ سىرتقى ىستەر مينيسترلىگى قالاي قالىپتاسقان ەدى؟

«ديپلوماتيادا 43 جىل جۇمىس ىستەدىم، جارتى ءومىرىمدى ديپلوماتياعا ارنادىم. از ۋاقىت ەمەس. كوپتەگەن قيىنشىلىق تا، جاقسىلىق تا بولدى. ءبارى جادىمدا. كاسىبي مەرەكەمىزدىڭ قارساڭىندا مۇنى ۇنەمى ايتىپ، ءىزىمىزدى باسىپ كەلە جاتقان جاستاردىڭ قاپەرىنە سالىپ وتىرامىن. ويتكەنى، جاس ديپلوماتتاردىڭ بويىنا پاتريوتتىق رۋح كەرەك. ال تاۋەلسىزدىكتى العاننان كەيىنگى ەلىمىزدىڭ سىرتقى ساياسات ۆەدومستۆوسىنىڭ جاعدايىنا توقتالار بولسام، وعان دەيىن ءبىز ديپلوماتيا، سىرتقى ءىس ساياساتىن ءوز ەركىمىزبەن جۇرگىزە العان جوقپىز. ويتكەنى، ماسكەۋدەن، ورتالىقتان «بىلاي ىستەڭدەر، وسىلاي ايتىڭدار» دەپ نۇسقاۋلىق بەرىپ وتىردى. ياعني تىكەلەي شەتەلگە شىعۋعا، سۇحبات بەرۋگە، وزگە ەلدەرمەن قارىم- قاتىناستى ورناتۋعا زاڭعا سايكەس قۇقىعىمىز بولعان ەمەس.

ال تاۋەلسىزدىك العاننان كەيىن الدىمىزدان بارلىق جول اشىلدى، كوپتەگەن مۇمكىندىكتەر پايدا بولدى. ساياساتىمىزدى ءوزىمىز جۇرگىزدىك، ءبارىن اق پاراقتان باستادىق. قيىندىقتار وتە كوپ ەدى. سەبەبى بىلىكتى مامان بولعان جوق. سىرتقى ىستەر ءمينيسترى بولىپ قىزمەتكە كىرىسكەنىمدەگى ۇجىمدا 10 شاقتى عانا قىزمەتكەر.. . ونىڭ ىشىندە بىلىكتى ديپلومات 2-3 ادام عانا. ولاردىڭ ءوزىنىڭ تاجىريبەسى جەتىك ەمەس. سوندىقتان ولاردى شەتەلگە جىبەرىپ، ءبىلىمىن جەتىلدىردىك. قازمۋ- دا (قازىرگى ءال- فارابي اتىنداعى قازاق ۇلتتىق ۋنيۆەرسيتەتى) حالىقارالىق فاكۋلتەت اشىپ، وندا ماماندار دايىنداپ، سىرتقى ىستەر مينيسترلىگىنە جۇمىسقا الدىق.

وسىلايشا، «ءبارىن شەشەتىن كادر» تاپشىلىعىن بىرتىندەپ، كەزەڭ- كەزەڭىمەن جويدىق. العاشقى كەزدە مينيسترلىكتە جۇمىس ىستەگەن قىز- جىگىتتەر شەتەل ءتىلىن شالا- شارپى بىلەتىن. ويتكەنى ءتىلدى جەتىك ءبىلۋ ءۇشىن تاجىريبە كەرەك. اۋدارماشىلاردىڭ دا ءبىلىمىن، بىلىكتىلىگىن جەتىلدىرۋگە كوپ كۇش جۇمسادىق»، - دەپ ەسكە الادى تولەۋتاي سۇلەيمەنوۆ.

وسى ورايدا ول ەلىمىزدىڭ پارلامەنتى سىرتقى ىستەر مينيسترلىگىنىڭ الدىنا وزگە مەملەكەتتەرمەن اراداعى زاڭداردىڭ، كەلىسىمدەر مەن كەلىسىمشارتتاردىڭ قازاقشا نۇسقاسىنا قول قويۋ كەرەكتىگىن تاپسىرعانىن ەسكە الدى.

«العاشقى 2-3 جىل قيىنعا سوقتى. نەگە دەسەڭىز، جىلدام اۋدارما جاساۋ مۇمكىن بولمادى. مۇنداي قۇجاتتاردىڭ جوباسى دايىندالعاننان كەيىن پرەزيدەنتتىڭ، ۇكىمەت باسشىسىنىڭ قاراۋىنا بەرىلەتىن. ال ول قۇجاتتار قول قويىلعاننان كەيىن قايتا كەرى قايتارىلاتىن. ويتكەنى ءماتىن دۇرىس اۋدارىلماي كەتەتىن. سودان كەيىن ونى قايتا كۇزەۋگە، تۇزەۋگە تۋرا كەلەدى. كەزدەسۋلەردە، كەلىسسوزدەردە تىكەلەي اۋدارما جاسايتىن مامانداردىڭ ءوزى دە بىرەن- ساران ەدى. ارينە، ەكەۋارا اڭگىمەنىڭ تىگىسىن جاتقىزىپ اۋدارىپ بەرگەنىمەن، كۇردەلى ماسەلەلەردى سوزبەن ورنىقتى جەتكىزەتىن اۋدارماشى تاپشى بولدى. ءبىراق 2-3 جىلدىڭ ىشىندە قازاق ديپلوماتياسىنىڭ اۋدارماشىلارى كاسىبي تۇرعىدا جەتىلىپ، ەلىمىزدىڭ مارتەبەسىن حالىقارالىق ءىس- شارالاردا وزگەلەرمەن يىق تىرەسە قورعاي الاتىن دارەجەگە جەتتى»، - دەدى ول.

قازاق ديپلوماتياسىنىڭ پروتوكولى تۋرالى ايتىپ بەرسەڭىز؟

«قازاق ديپلوماتياسىندا پروتوكول دەگەن بولعان ەمەس. سوندىقتان دا بۇل باعىتتا ءبىراز دايىندىق جۇمىستارىن جۇرگىزۋ قاجەتتىگى ايقىن ەدى. ونى جەدەل دايىنداپ پرەزيدەنتتىڭ شەشىمىمەن بەكىتىپ، مەملەكەتتىك ورگاندارعا تاراتتىق. سونىڭ ناتيجەسىندە بەكىتىلگەن پروتوكول ارقىلى شەتەلدەن كەلگەن قوناقتاردى قابىلداي باستادىق. وندا مارتەبەلى مەيماندى قاي جەرگە، ءوزىمىز قاي جاعىندا وتىرۋىمىز كەرەك، رەسمي قابىلداۋ ءراسىمى قالاي ءوتۋى ءتيىس، اس ءمازىرى قانداي بولۋى كەرەك دەگەن ماسەلەنىڭ بارلىعى قامتىلدى. ال وعان دەيىن رەسمي قوناققا قوناقاسىن بەرۋ قالاي جۇرگىزىلەتىن ەدى؟ ءبىرىنشى، ەكىنشى، ءۇشىنشى تاعام، ءتاتتى تىسكە باسار ءبارى داستارقان ۇستىندە تۇراتىن. كامپيت پەن پەچەنەدەن باستاپ، بال دا، توساپ تا، قازى- قارتا، جال- جايامەن قاتار قازاقتىڭ ەتى دە، باۋىرساق تا داستارقانعا قويىلاتىن. ونى قوناق جەي مە، جەمەي مە شارۋا جوق. ءتىپتى، داستارقان باسىندا وتىراتىن ادامنىڭ قولىن قوياتىن جەر قالمايتىن. بۇل دۇرىس ەمەس»، - دەدى ديپلومات.

تولەۋتاي ىسقاق ۇلى ەۋروپا جانە باسقا دا ەلدەرىنىڭ پروتوكولىنا سايكەس، داستارقان ۇستىندە اس مازىرىندەگى ءۇش تاعامدى جەۋگە قاجەتتى قاسىق، شانىشقى، پىشاق جانە شاراپ پەن سۋ بولاتىندىعىن ايتادى.

«مۇنى دا بىرتىندەپ پروتوكولعا ساي جاسادىق. داستارقان قاسىنا قىزمەت كورسەتەتىن قىز- جىگىتتىڭ قولىنا اق قولعاپ كيگىزىپ، ءبىرىڭعاي كيىم ۇلگىسىن جاسادىق. قازاقشا ەتتى، جالپى ىستىق تاماقتى مادەنيەتتى تۇردە تارتۋ مادەنيەتىن قالىپتاستىردىق. مۇنى سول كەزدەگى استانامىز الماتىدا عانا ەمەس، شەتەلدىك كاسىپكەرلەر، مارتەبەلى مەيماندار ءتۇرلى جۇمىس ساپارىمەن باراتىن ەلىمىزدىڭ بارلىق وڭىرىندە جولعا قويدىق. شەتەلگە ساپارعا شىعاتىن رەسمي وكىلدەرىمىزبەن قاتار بيزنەسمەندەرىمىزدىڭ دە سول ەلدىڭ پروتوكولىنا ساي كيىنۋىنە، تاماقتانۋىنا ءجىتى ءمان بەرۋ قاجەتتىگىن ۇيرەتتىك. جالپى، كيىم دەمەكشى، سول ءبىر تاۋەلسىزدىكتىڭ ەلەڭ- الاڭىندا ءتىپتى بىزدەر - مينيسترلەر دە دۇرىس كيىنە المادىق. ويتكەنى، قاراجات جوق. قاراجات بولسا دا، ونى ساتىپ الا قوياتىن دۇكەن جوق ەدى. مۇنداي دا قيىندىقتىڭ ءبارى ارتىنان تۇزەلدى. جاقسى كيىم كيىندىك، پروتوكولدىڭ بارلىق تالاپتارىن ورىندادىق. «و، قازاق ديپلوماتتارى، قازاق مينيسترلەرى» دەيتىن دارەجەگە جەتتىك»، - دەدى ەلىمىزدىڭ العاشقى سىرتقى ىستەر ءمينيسترى.

شەت مەملەكەتتەرمەن كەلىسسوزدەردەگى العاشقى قيىندىقتار.. .

«العاشقى ۋاقىتتا ەۋروپا، ازيا، اراب ەلدەرىمەن، امەريكامەن بولسىن كەلىسسوزدەر جۇرگىزۋ قيىنداۋ بولدى. ءبىراق يادرولىق قارۋ ماسەلەسىندە ءوزىمىزدىڭ مۇددەمىزدى العا سالىپ، ەلىمىزدى، جەرىمىزدى، شەكارامىزدى، تاۋەلسىزدىگىمىزدى قورعاۋ جولىندا بارىمىزدى سالدىق. كوكىرەك كەرمەدىك. ءبىراق كەۋدەمىزدى كوتەرىپ، باسىمىزدى تىك ۇستاپ، بارىمىزدى سالدىق. ويتكەنى، تاۋەلسىزدىك ءبىر كۇندە بەرىلمەيدى. ال العان ەگەمەندىكتى جان- تانىڭمەن قورعاپ قالۋ كەرەك. مىنە، بيىل 30 جىل تولىپ وتىر. وسى ۋاقىت بويى قورعاپ تا كەلەمىز»، - دەدى ول.

وسى ورايدا تولەۋتاي ىسقاق ۇلى 1991 -جىلدىڭ كۇزىندە ا ق ش- تىڭ مەملەكەتتىك حاتشىسى ۋوررەن كريستوفەردىڭ قازاقستانعا رەسمي ساپارمەن كەلگەنىن، مۇحيتتىڭ ارعى جاعىنداعى الىپ ەلدىڭ رەسپۋبليكامىزداعى يادرولىق قارۋعا قاتىستى ۇسىنىستارىنان باس تارتقانىن ەسكە الدى.

«ءبىز ولاردىڭ ۇسىنىسىنان ءۇزىلدى- كەسىلدى باس تارتقاننان كەيىن ۋوررەن كريستوفەر ۆاشينگتونعا حابارلاسىپ، باسشىلىعىمەن كەڭەستى. ءبىزدىڭ يادرولىق قارۋعا قاتىستى ۇستانىمىمىزدى جەتكىزدى. ايتەۋىر ول قانشا تەرلەپ- تەپشىسە دە، ءبىز سول كەزدەگى ق ر پرەزيدەنتى نۇرسۇلتان نازاربايەۆپەن قالاۋىمىزدى ورىنداتتىق. بىردەن ايتايىن، يادرولىق قارۋدى بىردەن باس تارتا سالعان جوقپىز. ديپلوماتيانى قولدانۋ ارقىلى يادرولىق قارۋدى بەرە وتىرىپ، الەمنىڭ يادرولىق الپاۋىت ەلدەرىنىڭ كەپىلىن الدىق، مەملەكەتىمىزگە ينۆەستيتسيا، كرەديت، زاەم تارتتىق. بۇل كەلىسسوز بارىسىندا جۇرەگىمىزدىڭ تۇبىندە تۇرعان ماقسات ەدى. سول ماقساتقا قول جەتكىزە الدىق. مىنە، وسى جىلداردىڭ ىشىندە سونىڭ جەمىسىن كورىپ وتىرمىز»، - دەدى تولەۋتاي ىسقاق ۇلى.

اۆتور: مارلان جيەمباي

سوڭعى جاڭالىقتار