ۇزىندىعى شامامەن 5,5 ميلليون جارىق جىلىنا جەتەتىن ەڭ ءىرى اينالمالى گالاكتيكالىق ءجىپ تابىلدى

استانا. قازاقپارات - MeerKAT (MIGHTEE- HI) حالىقارالىق جوباسى اياسىندا الىس عارىش كەڭىستىگىن زەرتتەگەن استرونومدار جاڭا اينالمالى گالاكتيكالىق ءجىپتى انىقتادى. بۇل قۇرىلىم 14 گالاكتيكانى بايلانىستىرىپ، ۇزىندىعى شامامەن 5,5 ميلليون جارىق جىلىنا جەتەدى، دەپ جازدى ازەرتادج.

بۇل تۋرالى ازەرتادج Royal Astronomical Society عىلىمي جۋرنالىنا سىلتەمە جاساپ حابارلادى.

گالاكتيكالىق ءجىپ دەگەنىمىز نە؟

گالاكتيكالىق ءجىپ - الەمدەگى ەڭ اۋقىمدى بەلگىلى قۇرىلىمداردىڭ ءبىرى. ولار ءارتۇرلى جۇلدىزدىق جۇيەلەرى بار گالاكتيكالاردى بىرىكتىرىپ، ولاردىڭ اراسىنا گاز تاسىمالدايدى. بۇل - گالاكتيكالاردىڭ ءوسۋى مەن ەۆوليۋتسياسىنا ماڭىزدى اسەر ەتەتىن فاكتور.

مۇنداي اۋقىمدى قۇرىلىمدار نەيترال اتومدىق سۋتەگى (HI) ارقىلى باقىلاۋ مۇمكىندىگىنىڭ ارتۋىمەن عانا سوڭعى جىلدارى انىقتالا باستادى. سۋىق HI گازىن زەرتتەۋ ارقىلى استرونومدار عارىشتىق تورداعى تومەن تىعىزدىقتاعى گاز بەن گالاكتيكالاردىڭ قالىپتاسۋى اراسىنداعى بايلانىستى جاقسى تۇسىنۋدە.

اشىلۋ تۋرالى مالىمەتتەر

كەمبريدج ۋنيۆەرسيتەتىنىڭ زەرتتەۋشىسى مادالينا ن. تۋدوراكە جەتەكشىلىك ەتكەن عالىمدار توبى MIGHTEE- HI شولۋى كەزىندە بۇل ءجىپتى بايقاپ، ونى عىلىمي تۇرعىدا سيپاتتادى.

— بۇل زەرتتەۋدە ءبىز MIGHTEE- HI اياسىندا z = 0.03 قىزىل ىعىسۋىنا سايكەس كەلەتىن، COSMOS ايماعىندا ورنالاسقان 14 HI گالاكتيكادان تۇراتىن ءجىپ ءتارىزدى قۇرىلىمدى انىقتادىق، - دەپ جازادى اۆتورلار.
بارلىق 14 گالاكتيكا جاقىن جىلدامدىق دياپازونىندا (9230 - 9700 ك م/س، جىلدامدىق اۋىتقۋى — شامامەن 140 ك م/س) ورنالاسقان. ولار اسپان سفەراسىندا سولتۇستىك- باتىس باعىتىندا شامامەن 5,5 ميلليون جارىق جىلى ۇزىندىقتا جانە 117 مىڭ جارىق جىلى ەنىمەن سوزىلىپ جاتىر.

بۇل گالاكتيكالىق ءجىپتىڭ ءوزى كەمىندە 49 ميلليون جارىق جىلىنا سوزىلعان الىپ عارىشتىق تور قۇرىلىمىنىڭ ءبىر بولىگى بولىپ تابىلادى. ونىڭ قالىڭدىعى 2,6- 3,3 ميلليون جارىق جىلى ارالىعىندا.

نە سەبەپتى بۇل ماڭىزدى؟

زەرتتەۋشىلەر بۇل 14 گالاكتيكانىڭ كەڭىستىكتە جىپكە ءدال سايكەس باعىتتالعانىن انىقتادى. بۇل ولاردىڭ اينالۋ ءساتى (ياعني، قوزعالىسى) گالاكتيكالىق ءجىپتىڭ جالپى قۇرىلىمىمەن تىعىز بايلانىستى ەكەنىن كورسەتەدى.

جينالعان مالىمەتتەر ءجىپ بويىنداعى گالاكتيكالاردىڭ ونىڭ ءوسى بويىنشا اينالاتىنىن دالەلدەيدى. وسى سەبەپتى بۇل گالاكتيكالىق ءجىپ - بۇگىنگى كۇنگە دەيىن بەلگىلى ەڭ ۇزىن ءارى ەڭ ءىرى اينالمالى قۇرىلىمداردىڭ ءبىرى سانالادى.

ءجىپتىڭ دامۋ كەزەڭى

عالىمداردىڭ ايتۋىنشا:

- HI گالاكتيكالارىنىڭ ءجىپ بويىمەن كوپتەپ ورنالاسۋى جانە ولاردىڭ تومەن ديناميكالىق تەمپەراتۋراسى بۇل قۇرىلىمنىڭ دامۋىنىڭ باستاپقى كەزەڭىندە ەكەنىن كورسەتەدى. وندا ءالى دە عارىشتىق زاتتاردىڭ اعىندارى بايقالادى.
بۇعان دەيىن كۇن بەتىندەگى جارقىلدىڭ بەلسەندىلىگى كۇرت ارتقانىن جازعان ەدىك.