زايدا ەلعوندىنىڭ ولەڭدەرى
زايدا ەلعوندى 1949- جىلى 23- قاراشادا تالدىقورعان ءوڭىرى كوكسۋ اۋدانى مۇقىر اۋدانىندا دۇنيەگە كەلگەن. قاز م ۋ-دىڭ جۋرناليستيكا فاكۋلتەتىن 1972- جىلى بىتىرگەن.
ول كوكسۋ اۋداندىق گازەتىندە، «بالدىرعان» جۇرنالىندا، «قازاقستان» تەلەارناسىندا قىزمەت ەتتى. حالىقارالىق الاش سىيلىعىنىڭ لاۋرەاتى. «قىردىڭ قىزىل رەڭى»، «قانداي سۇلۋ تاڭ ەدى»، «مەنىڭ عاسىرىم»، «ءساۋىر شۋاعى»، «مۇنار مەن گۇل »، «مەنىڭ ەرتەگىم»، «زايدا-عۇمىر»، «ماحاببات پەن مۇڭ»، «مۇڭسىز ماحاببات»، «كوبەلەك عۇمىر» اتتى كىتاپتاردىڭ اۆتورى.
زايدا ەلعوندىنىڭ ولەڭدەرى
اقىننىڭ «ساق قىزى»، «اقشا مەن رۋح»، «ەه، قايران باسىم»، «بولار ءبارى مەنىڭ پاتشالىعىمدا»، «مىنەز»، «ەسەنتاي وزەنى، قاڭعىباس ءيت جانە مەن»، «اسپانداعى جازۋلار» سەكىلدى ولەڭدەرى بەرىلدى.
ساق قىزى
ءتۇن، ايدالا، اي استىندا اق شاتىر.
كوك نايزاعا باسىن سۇيەپ، قالعىپ كەتتى قاس باتىر.
ارعىماقتار جەر تارپىدى جاۋ ىزدەپ،
اقبوز تۇلپار اۋىزدىقسىز وتتا تۇر.
شوققا اينالعان شالقىپ مازداپ جانعان وت.
اينالادا ءيت-قۇس تا كوپ، اڭ دا كوپ.
تۇڭعيىقتان تەلمىرەدى سىنىق اي،
كوك اسپانعا كەرىپ سالعان تاڭبا بوپ.
قوسىن قالعىپ، جەل ازىناپ، ءتۇن ءىشى.
اۋادا تۇر قاقتاعان ەت ءيىسى.
ارىستانداي ارپالىسقان باتىردىڭ،
كەر دالانى كوكتەي ءوتتى تىنىسى.
سىر تارتقانداي سىبىرلايدى قىر قۋاڭ.
كولەڭكەلەر قورقىنىشتى سىرعىعان.
ۇيىقتاي الماي الاسۇردى تۇمار قىز،
جەگىدەي جەپ ەت جۇرەگىن ءبىر كۇمان.
جانى جالعىز، جالعىزدىقتان تورىقتى.
الامانشا استام كەشتى-اۋ جورىقتى.
ساۋىت-سايمان جەردە جاتتى ساڭعىراپ،
شايقاستاردان نازىك دەنە زورىقتى.
ەر جاستانىپ، ەركەكتەردەي ات ءۇستى.
قاندى جورىق قان مايدانعا قاتىستى.
قىلىشىنىڭ جۇزىمەنەن جاسقادى،
ءور حانشايىم شىعىس پەنەن باتىستى.
ويعا باتتى ءومىر جايلى ءارتۇرلى.
جۇرەگىندە اڭساۋ، شارشاۋ، زار تۇردى.
جۇرەكتەگى نازىكتىك پەن سەزىمدى،
تاڭعا جاقىن جولبارىس قىز ءولتىردى.
...اتىپ تۇردى ۇيقىسىنان تاڭ الدى.
سەزدى جۇرەك جايسىز جامان حاباردى.
ساۋىت كيگەن ساقتىڭ باتىر پاتشاسى،
سارى دالادا جان بەرىسىپ، جان الدى.
سۇرەڭ سالعان دۇشپان قاشتى دالادان.
سايگۇلىكتەر وكشەلەدى جاراعان.
ايەل قىلىپ الماق بولعان پاتشانىڭ،
جانسىز كوزى تەسىرەيدى سابادان.
قانعا قان دەپ تۇمار كوككە قارادى.
جانارىنان سورتاڭ جاسى تامادى.
الماس قىلىش اق جۇزىنە قان ۇيىپ،
ءدىر-ءدىر ەتتى استىنداعى جاراۋى.
شىرقادى ول، ماڭگى نامىس، ار ءانىن.
دۇشپانىنىڭ تۇنشىقتىردى ارانىن.
سارى دالادان قۇلاعىما جەتەدى،
ايسىز تۇندە اۋىرسىنعان جارالى ءۇن.
تۇمار كوردى شەرلى كوكتەم، جات كۇزىن.
قانشا پاتشا قارۋ الىپ باقتى ءىزىن.
ايسىز تۇندە ازالايدى سارى دالا،
ءور نامىسىن قولدان بەرمەس ساق قىزىن!.
اقشا مەن رۋح
قالعىپ كەتكەن رۋحىمدى وياتتىڭ.
- نە؟ - دەدىم.
كوز جاسىمەن كىرپىگىمدى بوياپ ءتۇن،
سۇرادى ءۇنسىز سەبەبىن...
قۇل بولۋعا جەتەلەدى قۋ اقشا.
رۋحىمنان اداستىم دا شەتتەدىم.
عۇمىر شىركىن، سىرعىپ كەتتى سىناپشا،
ءساتتى زامان سۋىن، سوسىن وتتەگىن...
جانىم مۇڭدى، جۇرەگىم شەر، قاباق قار.
قارماق قاپقان شورتانمىن.
توڭىرەگىم كوسەمسىگەن شاباقتار،
الپەشى دە قۇرىسىن بۇل ورتامنىڭ...
ەندى مىنە، قالتالىعا قۇلمىن مەن.
باعام ونىڭ قاسى مەنەن قاباعىن.
رۋحىم ماعان ءتىل قاتادى مۇڭدى ۇنمەن،
ال، تاعدىرىم تارتتى قۇلدىڭ تاباعىن.
رۋحىم ماعان: «توقتا اقىن، ءدات»، - دەدى.
«نەگە سونشا قاسىرەتىڭ كوپ»، - دەدى.
اقشا ماعان: «رۋحىڭدى سات»، - دەدى.
ساتپاپ ەدىم، كەساپاتسىپ، «كەت!» - دەدى.
رۋحىمدى ەڭىرەتتىم اقشا ءۇشىن.
نانىم ءۇشىن، نانىم ءۇشىن ءبىر ءتىلىم.
كەتتى ۇشىپ باسىمداعى باق قۇسىم،
جاس شىرەگەن قيمىلدادى كىرپىگىم...
قايتتى رۋحىم، ال عۇمىرىم وكپەلى.
سەزدىم ماڭگى جان سارايىم سونگەنىن.
اۋا قارماپ، جەتپەي قالدى وتتەگى...
قوش رۋحىم، جۇرەگىمە جەرلەدىم.
قىزىق ورتا، اتاققۇمار، جات ءۇندى.
ورتا جولدا توقىرادى ات-كولىك.
اۋاسى دا، ماۋەسى دە ساتۋلى،
كەتتى زامان جۇرەگىمدى قاق ءبولىپ.
شالاجانسار ەشتەڭەم جوق بۇلدانار.
دەگەنمەنەن اي ادەمى، كۇن ءتىرى.
قۇلدانىڭدار، قايدا ەكەن قۇل بازار،
قيمىلدايدى رۋحىمنىڭ كىرپىگى.
سوزا بەرۋ كەرەك پە ەكەن بۇل ءقالدى؟
قۇلدانا ما تاعى مەنى ەرتەڭىم؟
عارىش ماعان ءۇنسىز ەرنىن شىعاردى،
- ءبىتتى، - دەدى - اڭىزىڭ مەن ەرتەگىڭ.
ەه، قايران باسىم
ەه، قايران باسىم،
قاه سالسا اينالماسىم.
باسىڭا كىم تەپپەدى،
ءومىردىڭ تۇنەكتەرى،
كوزىڭە قۇم سەپكەلى،
ىزىڭە كۇل توككەلى.
كوپ ۇمتىلعان.
ىڭىرسيسىڭ، جولىڭ تۇمان.
كەۋدەڭ كۇمان.
ەه، قايران ءتىلىم،
جارالعان مۇڭ توككەلى.
كۇن كەشتىڭ ءبىر دە وكپەلى.
ەل امان، جۇرت تىنىشتا،
وتقا وراندىڭ.
قىزىل سۋ كەشىپ دىردەكتەدىڭ.
كوش سوڭىندا كەلەسىڭ
دۇرمەككە ەرىپ.
ماڭگىرىپ وتىراسىڭ.
سارعايىپ جاپىراعىڭ.
اركىم تەپكەن باسىڭدى،
جۋماق بولىپ،
بۇلاققا باتىراسىڭ.
ەه، قايران باسىم،
ايدان دا اسىل.
كۇننەن جاسىل.
سەندەي باستى تاستادى،
تەۋىپ عاسىر.
ۇرىلعانسىڭ، سوعىلعانسىڭ، تەبىلگەنسىڭ.
ايتەۋىر، قاه تاعالام ءومىر بەرسىن.
باياعىدا-اق كۇيبەڭگە كومىلگەنسىڭ.
ايتەۋىر، قاه تاعالام ءومىر بەرسىن.
بەلگىسىز ءالى قانشا تەبىلەرىڭ.
جالعىز سەنىڭ باسىڭ با
كىرگىزەر ەل رەڭىن.
بايقاساڭشى، تولعان باس توڭىرەگىڭ...
تولعان باس توڭىرەگىڭ...
بولار ءبارى مەنىڭ پاتشالىعىمدا
بولار ءبارى مەنىڭ پاتشالىعىمدا.
اسىل حالقىم ارى ادال، جانى ادال.
ساناسى ساي سونشا اسقاق ۇعىمعا.
جانارلارى جارىق جۇلدىز قاراعان.
...ءبىراق وندا مەنىڭ ماڭگى رۋحىم،
ساپ-سارى گۇل تەرىپ جۇرەر دالادان.
بولار ءبارى مەنىڭ پاتشالىعىمدا.
التىن ساراي، اسىل گاۋهار، جاهۇت تا.
ساي بولارمىن سونشا ساپ-سارى ۇعىمعا،
مەن جاتارمىن ەسەڭگىرەپ لاقىتتا.
اسىل اعزام توپىراققا اينالىپ،
ءمولدىر جانىم موليەر-اۋ جابىقتان.
بولار ءبارى مەنىڭ پاتشالىعىمدا.
تىرلىگىمدە قول جەتپەگەن كوپ بايلىق.
اينالارمىن ەركىن قاسقا قۇلىنعا،
دال بولار-اۋ ەلەسىمدى تاپپاي جۇرت.
قارا شاشتىڭ ميلليون، ميلليون قىلىنا،
بايلانار-اۋ مەنى ىزدەگەن باق بايقۇس.
بولار ءبارى مەنىڭ پاتشالىعىمدا.
مەن دالاعا اينالعان سوڭ، اي كۋا.
جۇرت تۇسىنەر ماڭگى داستانىمدى دا،
بەرىلمەپ ەم جارلىلىققا، قايعىعا.
شاعالاداي ۇمتىلىپ ەم شاڭقىلداپ،
ءومىر دەگەن ۇلى داريا ايدىنعا.
... بولار ءبارى مەنىڭ پاتشالىعىمدا.
باقىتتان ەل باسى اينالار بۋسانىپ.
جانارىمنىڭ مولدىرەگەن شىعىندا،
انا ءتىلىم اسىر سالار شۋ سالىپ.
ەركە ءتىلىم ەسىل بويىن جاعالار،
اقىرەتتەن قارارمىن-اۋ كۇن سالىپ.
وتەر ۋاقىت جۇلدىزدى ۇرلاپ، كۇندى ۇككەن.
سانامىزدان وتەر، وشەر مۇڭ بىتكەن.
باعزى، باعزى عاسىرلاردا قالار-اۋ،
بودان بولمىس، ماڭگۇرتتىك پەن قۇلدىق دەم.
ۇلى رۋحى الاشىمنىڭ اسقاقتاپ،
ۇران سالىپ جەلپىلدەر-اۋ تۇڭدىكتەر...
بولار ءبارى مەنىڭ پاتشالىعىمدا.
اسىل حالقىم جانى ادال، ارى ادال.
ساناسى ساي سونشا اسقاق ۇعىمعا،
جانارلارى جارىق جۇلدىز قاراعان.
...ءبىراق وندا مەنىڭ ماڭگى رۋحىم،
قىپ-قىزىل گۇل تەرىپ جۇرەر دالادان.
مىنەز
جانىم مەنىڭ اداسادى، اداسادى...
الدا جۇمباق كەڭىستىك.
ارتتا قالدى جاسىل كۇندەر،
پەندەگە ءتان ەڭ ىستىق.
عاشىق بولدىق، عاشىقتىقتان
نەگە سونشا جىلاستىق؟
دوس بولدىق قوي، دوستاستىق تا،
نەگە سونشا سەنىستىك.
دەپ ويلادىق، الدا ءبارى،
سۇيدىك دۇرمەك، داڭعازانى.
ەندى بۇگىن تەك جالعىزدىق،
تارقاعانداي جان بازارى.
سۋىق سانا، سانسىز ويلار،
نايزالاسپاي، جاۋلاپ الماق.
بەرىلمەسپىن مەن ولارعا،
سەرى جۇرەك ماڭعاز ءالى.
دەسەمداعى ءبارى ارتتا، ءبارى ارتتا،
ءبارى قالدى.
جان نوسەرىن اپتاپ ىستىق، جالىنداعان
جارىق الدى.
اپپاق قاعاز، قىزىل سيا، سىعىرايعان
تۇنگى شاممەن،
جابىرقاۋ اي، الىس جۇلدىز، مەنى ءىش دەگەن
ءدارى قالدى...
دەيتىنبىز دە، ءبىز اقىنبىز،
تىنىشتىقتى بۇزاتىنبىز.
تەرەزەدەن تەلمىرەتىن جاسىل كوكتەم،
ءجۇز اقىن كۇز.
جاڭا جازعان ءار ولەڭدى
ىڭگالاتىپ نارەستەدەي،
باحۋس ءتاڭىر سىيعا تارتقان
شىرىنمەنەن جۋاتىنبىز.
ەي شابىتىم، سول كۇندەردىڭ بىرگە بولعان
كۋاسىن تاپ.
ەندى بۇگىن كۇللى ادامزات مەنى جاسقاپ،
جۋاسىتپاق.
جۇرەگىمە ۇمتىلادى، جەتە المايدى،
امالىم جوق،
مەن سىر شەرتكەن، مەن مۇڭداسقان،
قۇپيالى مىڭ اسىل باق.
دوڭگەلەيدى قۇيىن بولىپ،
جەلگە اينالعان اقىن دارىن.
مەن سەندەرگە باس يزەيمىن،
نە ايتساڭدار، ماقۇلدادىم.
مەندە قالعان شايىرلىقتان، جالعىز
اسقاق مىنەزىم عوي،
جۋاسىتىپ نە ەتەسىڭدەر، اياڭدارشى،
جاقىندارىم.
شام جاعىڭدار، شام جاعىڭدار،
مۇڭايىڭقى بي كەۋىلگە.
مەندە ءمىن كوپ، مەندە وي كوپ،
وتىنەمىن تيمە مىنگە.
سەندەرسىز-اق باسىم قاتىپ،
وتىرامىن سايا تاپپاي،
قۇج-قۇج ويدان، مىج-مىج بولىپ،
قۇمىرسقانىڭ يلەۋىندە.
ەسەنتاي وزەنى، قاڭعىباس ءيت جانە مەن
قيسىنى تار، قىڭىر، قاسقىر، قىرت ءومىر.
جامان ءۇمىت - جالپىلداعان بىلتە ءبىر.
قاڭعىباس ءيت، بىلەسىڭ بە، مەن ءۇشىن،
جۇرەگىمنەن اتقىلاعان جىر تەگىن.
مولتىلدەيدى بەرەرى جوق كوز ءومىر.
بۇل اللانىڭ سىناعى عوي، سەزەمىن.
ءبىر ىشەتىن اسىڭ ءۇشىن سەن بايقۇس،
جاعالايسىڭ ەسەنتايدىڭ وزەنىن.
جارلىلىقتىڭ سەن بىلەسىڭ باعاسىن.
توبەتىڭنىڭ كورگىڭ كەلمەس تاباسىن.
...جالعىزدىقتان ءمىناجات قىپ اللاعا،
مەن كەزەمىن ەسەنتايدىڭ جاعاسىن.
سەن ار جاقتا، مەن بەر جاقتا، قىزىعى.
الدىمىزدا جاهاننامنىڭ سىزىعى.
مەندىك باستى قازىمىر ويلار مۇجىدى،
سەندىك باستى اشارشىلىق مۇجىدى.
مەن اداممىن، ايىرماسى سەن ءيتسىڭ.
تاعدىر ءبىزدىڭ باق تالايدى كەڭىتسىن.
قۇدىرەتتىڭ قۇزىرىنا قۇلايىق،
اللا كەڭ عوي، نەگە ءبىزدى ءموليتسىن...
* * *
سەنى ايايمىن، جىلايدى ءۇنسىز ءيت جانىڭ.
تاستاپ كەتكەن ازۋلى، ەپتى سىرتتانىڭ.
سەن مەنى اياپ، مولتىلدەيسىڭ، جىلايسىڭ،
ەندى مىنە، سەن دە مەنەن سىرتتادىڭ.
قول بۇلعايمىن قيماي سەنى شاراسىز.
سەن جالايسىڭ ءتانىڭنىڭ جاس جاراسىن.
مەن سيپايمىن جانىمنىڭ جاس جاراسىن،
قاڭعىباس ءيت، قايدا كەتىپ باراسىڭ؟
تاستاماشى ءيت تە بولساڭ، دوسىم ەڭ.
سەنەن-داعى ءبىر مەيىرىم توسىپ ەم.
مەنىڭ جالقى تاعدىرىما سەن بايقۇس،
دوستىعىڭمەن جاقسى رەڭ قوسىپ ەڭ.
مەندە-داعى قاڭعىباستىڭ كەبى بار.
شۋىلدايدى اينالامدا كوپ ۇلار.
يتكەركەم جوق، ءيت قۇنىم جوق، امال نە،
ءبىر اللادان باسقا ەشكىم جوق مەنى ۇعار...
اسپانداعى جازۋلار
تىراۋلاپ ۇشقان تىرنانىڭ اناۋ تىزبەگىن،
ۇزاتىپ جانىم، سەزىندىم جالعىز كۇز لەبىن.
جولداردان ءوشىپ، اسپاندا ماڭگى،
الاۋلاپ جاتتى ىزدەرىڭ ...
اققۋلار جەبەپ قاناتىمەنەن،
توگىلتتى-اي كەلىپ سۇڭقىلىن.
سەن باردا لاۋلاپ جاناتىن الەم،
كوبەيتتى بۇگىن كۇڭكىلىن.
ساناما جازدىم، ميىما سەنى،
جۇرەگىمنەن دە وشپەدىڭ.
جالعىزدىقتىڭ سەزىپ قيىن اسەرىن،
ەلەسىڭمەن عۇمىر كەشكەمىن.
- قويساڭشى، - دەپ مەنەن كيەم ءوتىندى،
كەزدەرىم از با سەندەلەر.
رۋحىڭا سەنىڭ سۇيەنەتىنىمدى،
سەزبەيدى-اۋ بايقۇس پەندەلەر.
سارايىم ىشكى استاسىپ كوكپەن،
كۇي كەشتىم عاجاپ باسىمنان.
كوكتەمىم كەلىپ قوشتاسىپ كەتكەن،
كيگىزدى كويلەك جاسىلدان.
الپەشتەر نۇرلى جاس پەن جاناردى،
تاعدىرىم قۇمار ويىنداي.
مەنى ويلاپ سەنىڭ اسپاندا اعاردى،
قاپ-قارا شاشىڭ مويىلداي.
شايىر ەڭ عاجاپ سازىڭ دارىندى،
عاشىقتىڭ كەتتى-اۋ كوزى ۇپتەپ.
اسپانداعى اپپاق جازۋلارىڭدى،
وقيمىن جەردەن ەجىكتەپ...
