ىڭعايسىز اڭگىمە
گۇلداريا ەكەۋمىز ادەتتە ءجيى جۇزدەسەمىز. سىردەستە ايەلدەردىڭ ادەتى عوي، باسىمىز قوسىلدى دەگەنشە بار دۇنيە جايىنا قالدى دەي بەر. بۇگىن دە، مىنە، وڭاشا وتىرمىز. بايقايمىن، بۇرىنعىداي جايناڭ قاققان گۇلداريا جوق. ءبىر ءتۇرلى ءوڭى سولعىن. ءتىپتى ءبىرازعا دەيىن وسى حالدەن ارىلا الماعان.
- كوكەمنىڭ قايتقانىنا دا ءبىراز بولىپ قالىپتى-اۋ،- دەدى ول سول تۇنجىراعان كۇيى. - نەگە ەكەنىن بىلمەيمىن، سوڭعى كەزدە تۇسىمە ءجيى كىرەتىن بولىپ ءجۇر. اپام ەكەۋى ءبىر-بىرىنە قىرىن قارايتىن سياقتى... الدە ويلاعاندىكى مە ەكەن...
- قۇربىم ءبىر ءسات ءۇنسىز قالدى.
- اۋ، ول كىسىلەرگە ءبىر-بىرىنە قىرىن قارايتىنداي نە كورىنىپتى. سونشاما جىل وتاسىپ، وزدەرىڭدى وسىرگەن جوق پا، - دەدىم مەن تاڭدانعانىمدى جاسىرا الماي. گۇلداريانىڭ كوڭىلدەگىسىن توگىپ-توگىپ الاتىن ادەتى بار ەدى. بۇل جولى دا سونىسىنا باققان.
- ءاي، ونىڭ ءوزى ۇزاق اڭگىمە - دەدى ول.- شىنىمدى ايتسام، ءتىپتى ايتۋعا دا اۋزىم بارمايدى. ءبىر ءتۇرلى ىڭعايسىز.
- ول كادىمگىدەي مۇڭايىپ وتىر. مۇندايدا ءبىر نارسە دەپ ءسوز قوسۋدىڭ دا ەش رەتى جوق. ەرىكسىز داعدارىپ وتىرمىن. سونى سەزدى مە، ءبىر كەزدە گۇلداريا اڭگىمەسىن باستاپ كەتتى.
- «اتا-انانىڭ قادىرىن بالالى بولعاندا بىلەرسىڭ»،- دەگەن ءسوز بار عوي، - دەدى ول. - راسىندا دا، بالا كەزىڭدە اكە-شەشەڭنىڭ بولمىسىنا دا، ولاردىڭ كوڭىل-كۇيىنە دە جەتە ءمان بەرە قويمايدى ەكەنسىڭ. مەن دە اتا-انامدى بەرتىندە، ءوزىم بىرەۋگە جار، بىرەۋگە انا بولعان كەزدە تەرەڭىرەك تاني باستاعان سياقتىمىن. ەس بىلە باستاعاننان ولار ماعان ءبىر قامىتقا قاتار جەگىلگەن جۇمىس كولىگى سياقتى اسەر ەتەتىن. تاڭ ازاننان ءسۇرىنىپ-قابىنىپ جۇمىسقا كەتەدى. سودان كوز بايلانا ءبىراق ورالادى. شيەتتەي بالا-شاعانىڭ ەڭ ەستيارى مەن. سودان بولار، ەرتە ەسەيدىم. ەندى ويلاسام، بالا بولىپ ءبىر مەزگىل سەرگىپ، ويناپ كورمەگەن دە ەكەنمىن. كەشكە قاراي مالدى جايعاپ، ءۇيدى جيناپ، كەڭسىرىگى تۇتەپ كەلگەن اتا-انامنىڭ الدىنا شاي-سۋىن قويعاننان كەيىن بارىپ ۋه دەپ دەمىمدى الامىن. ۇلكەندەر دە قىزىق قوي، مەنى ەداۋىر ەس كورەتىن. ەرتەلى-كەش دەدەكتەپ، شارشاپ ءجۇر-اۋ دەمەيدى، الدەقانداي شارۋانىڭ قيۋى كەلمەي جاتسا، كادىمگىدەي رەنجيتىنى بار. ريزا بولعانى دا قىزىق.
- «ۇيرەنگەنىڭ وزىڭە جاقسى، ىستەگەنىڭ ماعان جاقسى»،- دەپ ءبىر-بىرىنە قاراپ جىميادى دا قويادى. سول سوزگە-اق توبەم كوككە تيگەندەي بولامىن. اسىرەسە، كوكەم مۇيىزدەنگەن الاقانىمەن ماڭدايىمنان سيپاسا مەن ءۇشىن ودان ارتىق مارتەبە جوق.
ول ءبىر جۇمباق ادام بولاتىن. ەڭ قىزىعى، كوكەم ءومىر بويى مەن ءۇشىن سول قالپىندا كەتتى. وسى كەزدەرى ونى كوز الدىما ەلەستەتە قالسام، اۋلاداعى جالعىز ورىك اعاشىنىڭ دىڭىنە ارقاسىن سۇيەپ، مۇلگىپ وتىرعانداي بولادى دا تۇرادى. نەندەي سىرى بارىن كىم ءبىلسىن، وسى كارى اعاشتىڭ ماڭىنان شىقپايتىن. ونىسىن اپام جاقتىرا بەرمەيدى. كوكەمدى ورىك اعاشىنىڭ قاسىنان كورە قالسا، ءوز-وزىنەن كۇڭكىلدەپ سويلەپ جۇرگەنى.
ءبىر جىلى مىناداي توسىن وقيعا بولدى. بۇتاعى سيرەپ، بىرتە-بىرتە سەمىپ بارا جاتقان وسى ورىك اعاشى اياق استىنان ءبۇر جارىپ، اپپاق گۇلگە بولەنسىن. بۇعان، ارينە، ءبىز دە، كوكەم دە ءماز. ال اپام بولسا بۇلان-تالان. ورىك اعاشىنىڭ ءتۇبىن قوپسىتىپ، ءار بۇتاعىن ايالاي سيپاپ جۇرگەن اكەمە:
- وسى قاراڭ قالعىردى كەسىپ تاستا دەپ قانشا قاقسادىم، نە نارسەنىڭ بولسا دا مەزگىلسىز گۇلدەگەنى قايبىر جاقسىلىق دەيسىڭ، - دەدى ول ساماۋىردى تۇتاتا ءجۇرىپ.
كوكەمنىڭ ءوز قۋانىشى وزىندە. اپامنىڭ ءسوزىن قۇلاعىنا دا ىلگەن جوق.
- ءاي، بايبىشە-اي، سەن دە ءبىر جوقتى ايتادى ەكەنسىڭ. كەسىپ تاستاعاندا نە شىعادى. ال مەزگىلسىز گۇلدەدى دەپ جازعىرۋدىڭ قاجەتى جوق. بىلە-بىلسەڭ بۇل ومىرگە ىڭكارلىك قوي. كور دە تۇر، بيىل وسى اعاشتىڭ جەمىسى ەرەكشە ءتاتتى بولۋعا ءتيىس، - دەپ مۇرتىنان كۇلدى دە قويدى.
- بىلەمىن، ءبارىن دە بىلەمىن... ءالى كۇنگە دەيىن قيمايسىڭ، ءا؟ قايتەيىن، اعاش ەكەش اعاش تا يەسىنە تارتقان ەكەن-اۋ.
- اپام بۇرقىراپ كەلە جاتىر ەدى وزىنە اڭتارىلا كوز تىككەن ءبىزدى كورىپ، ءسوزىنىڭ سوڭىن جۇتا سالعان.
ول كەزدە مەن بايعۇس ءسوزدىڭ بايىبىنا بويلاي الامىن با، اپاما ىشتەي رەنجىپ قالاتىنمىن. حوش ءيىسىن اڭقىتىپ، ەسىك الدىنا كورىك بەرىپ تۇرعان جالعىز اعاشتى كوزى قيىپ قالايشا كەس دەيدى ەكەن. سونشاما تاۋسىلاتىنداي بۇل اعاشتىڭ جازىعى نە؟ ءبىراق بۇل سۇراعىما تاعى دا جاۋاپ تابا المايمىن. دەگەنمەن، اپامنىڭ قايتىمى تەز. مىنە، قازىر دە ماناعى اشۋدىڭ ءىزى دە قالماپتى. كۇلىم قاعىپ كوكەمە شاي قۇيىپ بەرىپ وتىر. بىزگە دە مەيىرى ءتۇسىپ، اينالىپ-تولعانىپ الەك. وتكەن جولى دا تاپ وسىلاي بولىپ ەدى.
ءتۇننىڭ ءبىر ۋاعى ەكەن. ويانىپ كەتتىم. قاراسام شەشەم وتتىڭ تابىندا تۇرعان شاۋگىمدى الىپ كوكەمنىڭ قولىنا سۋ قۇيىپ تۇر. ءوزى الدەنە دەپ كوكەمە كەييتىن سياقتى، ەرىكسىز ەلەڭدەپ اڭگىمەگە قۇلاق ءتۇردىم.
- ءاي، جازعان-اي، اتا ساقالى اۋزىڭا بىتسە دە ءتاۋباڭا كەلمەيتىن بولدىڭ عوي. مىنا بالا-شاعادان ۇيالساڭ ەتتى، - دەدى ول شاراسىز داۋىسپەن.- اشەيىندە ەشكىمنىڭ ءسوزىن باسىنان اسىرمايتىن كوكەمدە ءۇن جوق. تۇقشىڭداعان كۇيى بەتى-قولىن جۋىپ جاتىر. اپام قانشاما رەنجىپ تۇرسا دا كوكەمنىڭ ءسوزىن ەكى ەتپەيدى. انە، سول سويلەگەن قالپىمەن اكەمنىڭ تازا جەيدەسىن اكەپ بەردى.
- قايدام، قارتايعاندا ويىن-كۇلكى ىزدەگەن سەنىن نە تەڭىڭ. جاس كەزىڭدە ۇندەمەدىك، ەندىگىڭە جول بولسىن.
- ءوز-وزىنەن ورشەلەنىپ كەلە جاتقان اپاما وسى ءسات كوكەم وقتى كوزىمەن باجىرايا قاراپ قالعان. سول-اق ەكەن ول دا جىم بولدى.
تاڭەرتەڭ ويانا سالا تۇندەگى جايدى ەسىمە الدىم. كوڭىلىمدە ەلدەڭەدەي كۇدىك بار. ءبىراق ونى ءدوپ باسىپ تاعى دا تابا المايمىن. سونىڭ جاۋابىن ىزدەگەندەي شەشەمە قارايمىن. ونىڭ جۇزىندە تۇندەگى اشۋدىڭ ءىزى دە جوق، مامىراجاي كەڭ قالپى. قايران قالىپ تۇرمىن. تۇندەگى رەنىشتى ءوز قۇلاعىممەن ەستىسەم دە ءبىرتۇرلى ءوزىمە-ءوزىم كۇماندانا باستاعان سياقتىمىن. باجايلاپ، رەت-رەتىمەن ەسىمە ءتۇسىرىپ جاتىرمىن. تۇندە عانا كوكەمنىڭ ۇستىنەن تۇسكەن كىر كيىمدەر، ەندى، مىنە، كەۋىپ تە قالىپتى...
وسىنداي ساتتەرى اپامنىڭ كوكەمنىڭ الدىندا بۇگەجەكتەي بەرەتىنىنە دە تاڭىم بار. جاسىراتىن نە بار، كوكەم ءبىر اياعىنان كەمتار ادام. سوندىقتان بولار، ۇيدەگى جۇمىستىڭ بار اۋىرى اپامنىڭ موينىندا. ۇن تارتساق، قانار ارقالاپ، ءشوپ تۇسىرسەك ايىر كوتەرەتىن دە سول. سويتە تۇرا كوكەم وعان ارا-تۇرا زىلدەنىپ، زەكىپ تاستايدى. سوندايدا اپام بار بولعانى ەرنىن سىلپ ەتكىزەدى دە تەرىس اينالا بەرەدى. تىم بولماسا «ەندى قايت دەيسىڭ، شامامنىڭ كەلگەنى وسى ەمەس پە»، - دەپ ءجون ايتۋعا دا جارامايدى. كوكەم بولسا كۇنى بويى كەلساپ سياقتى دوڭكيگەن ءبىر اعاشتى تىزەسىنە بايلاپ جۇرەدى. ونى جاتار ورىنعا عانا شەشەدى. كوزىمىز ۇيرەنىپ كەتتى مە قازىر دە ونى باسقاشا ەلەستەتە المايمىن. الدەقالاي اياعىڭا نە بولدى دەپ سۇراي قالساق، «سۇم سوعىستىڭ كەسىرى عوي»، - دەيتىن دە قوياتىن. بۇدان ارتىق جازىلىپ ەش نارسە دە ايتپايدى. دەگەنمەن بۇل اڭگىمەنىڭ ءتۇپ-توركىنىن اپامنىڭ اۋزىنان ەستىپ العانبىز.
ەكەۋى سوعىس باستالار الدىندا عانا ۇيلەنىپتى. كوپ ۇزاماي كوكەم مايدانعا اتتانادى. بەس جىل بويى قان كەشىپ، وق پەن وتتىڭ ورتاسىندا جۇرەدى. جاۋدى جەڭىپ ءتىرى قالعان ەر-ازامات اتاۋلى ەلگە قايتا باستاعاندا، كەنەت كوكەم حابارسىز كەتەدى. حات-حابار توسا-توسا كوزى تالسا دا، اپام ودان كۇدەر ۇزبەيدى. شەشەم جاس كەزىندە ءارلى بولعان ەكەن. وسى تۇستا اركىم-اركىم ونى ايتتىرىپ كەلە باستايدى. ءبىراق اپام ونى ءولدى دەۋگە قيمايدى.
- كەبىن كيگەن كەلمەيدى، كەبەنەك كيگەن كەلەدى، - دەۋشى ەدى بۇرىنعىلار. امان-ەسەن ءوز قولىممەن اتتاندىرىپ ەدىم، ەندى ءوز بوساعاسىندا قارسى الامىن، - دەپ ەشكىمدى ماڭىنا جولاتپايدى. بىرەر جىلدان كەيىن راسىندا دا اكەم قايتىپ ورالادى. سويتسە، ول شالاجانسار كۇيىندە كوپ ۋاقىت اسكەري گوسپيتالدا جاتىپتى. وسىنىڭ ءبارىن بىزگە اڭگىمەلەي وتىرىپ، شەشەم «قىرىق جىل قىرعىن بولسا دا اجالدى ولەدى»- دەگەن، ءبىر اياق دەگەن نە ءتايىرى، ءوزىنىڭ امان-ەسەن كەلگەنىن ايت - دەيتىن.
بۇدان كەيىن بەلگىلى عوي، مىنە، ونشاقتى بالاعا اتا-انا بولدى. زارىعىپ كورگەن قىزىعىم دەپ اكەم اسىرەسە مەنى الابوتەن جاقسى كورەتىن. بەكەر وبالى نە كەرەك، ول انامنىڭ ءسوزىن دە جەرگە تاستاپ كورگەن ەمەس.
- كوكەسى-اۋ، بالالاردىڭ كيىم-كەشەگى توزىپ كەتىپتى عوي، وقۋعا باراتىن كەز دە جاقىنداپ قالدى، - دەپ ەمەۋرىن تانىتسا بولدى، كوك ەسەگىن تەپەڭدەتىپ بازارعا كەتەتىن. مۇندايدا نەشە-ءتۇرلى كيىم-كەشەككە، ءتاتتى-ماتتىگە قارىق بولىپ قالامىز. كوكەم اپامدى دا ۇمىتپايدى. بىردە بازارشىلاپ قايتقان ول قىزىل الا شەلىنى كەمپىرىنىڭ الدىنا تاستاي بەردى.
- بايعۇس-اۋ، مۇنىڭ قىزىلىن العانىڭ نە، قارتايعاندا ءوزىڭ قۇساپ كارى بوز جورعا شىعارسىن دەپ ءجۇرسىڭ بە؟ - اپام سۋ جاڭا شالىنى قولىنا الا بەرىپ، كوكەمدى سوزبەن قاعىتىپ ءوتتى.
- دەگەنمەن بۇل جولى بەر جاعى عانا ەكەن. لەزدە ءجۇزى كۇرەڭىتىپ، كوزدەرى كۇلىمدەپ سالا بەردى. مەنىڭ دە ءىشىم قىلپ ەتە تۇسكەن. بۇل تۇنەۋكۇنگى ەرىكسىز كۋا بولعان اڭگىمەنىڭ جالعاسى ەكەنىن سەزىنگەم. اپامنىڭ شيراپ سالا بەرگەنىن كوردى مە كوكەم ءۇن-ءتۇنسىز جانتايا كەتتى. ەندى مىنا قىزىققا قاراڭىز، قورجىننىڭ ءبىر باسى ءالى دە ەداۋىر قومپيىپ تۇر ەكەن. ونى اقتارىپ، ورتاعا سالۋ كوكەمنىڭ قاپەرىنە دە كىرمەيتىن سياقتى. سوناۋ تۇرعان شەگەگە، بيىك جەرگە ىلە سال دەگەندەي اپاما ءيشارا تانىتىپ ەدى، و ل ءبىر ءسات ابدىراپ تۇردى دا سىر بەرمەستەن قورجىندى قولىنا الدى. اقتارىپ قاراپ تا جاتپادى. كوكەم نۇسقاعان تۇسقا اپارىپ ىلە سالعان.
بالاعا ءبارى دە تاڭسىق قوي. قورجىندا نە بولۋى مۇمكىن دەگەن وي ماعان مازا بەرەتىن ەمەس. ءىشىن اشىپ كورگىم بار. ءدال قازىر بۇل ويىمدى جۇزەگە اسىرۋعا ەش مۇمكىندىك جوق. ەڭ دۇرىسى تاڭەرتەڭ، اتا-انام جۇمىسقا كەتكەندە، ەمىن-ەركىن اقتارىپ كورسەم قايتەدى دەگەن ويعا كەلدىم. ءبىراق تاڭەرتەڭ تۇرسام، قورجىننىڭ ءبۇيىرى سولىپ قالىپتى. ارينە، دەر ساتىندە مەن بۇعان پالەندەي ءمان بەرىپ تە جاتپادىم. دەگەنمەن، كوڭىلىمدى قامالاعان جۇمباق سىردىڭ ءبىر ۇشتىعى وسىندا جاتقانداي بولدى دا تۇردى.
كۇندەردىڭ كۇنىندە اپامنىڭ ەمشەكتەس ءىنىسى قايتىس بولدى. بۇل قايعى شەشەمدى ەدەۋىر كۇيزەلتىپ كەتكەن. ءبىراز كۇن توسەك تارتىپ جاتىپ تا قالدى. كۇن سايىن ۇيىمىزدەن كىسى ارىلمايدى. اسىرەسە، ماعان وڭاي تيگەن جوق. زىر جۇگىرىپ داستارقان جايامىن، شاي ازىرلەيمىن. وسىنداي كۇندەردىڭ بىرىندە مەن ويدا جوقتا كوڭىلگە تۇنعان كوپ جۇمباقتىڭ سىرىنا قانىققانداي بولدىم.
كىسى اياعى سايابىر تارتا باستاعان كەز بولاتىن. ويدا جوق جەردە ۇيگە قاسىندا مەن قۇرالپاس بالاسى بار قارتاڭ ايەل كەلگەن. ءبىر قاراعاندا جۇرتتان ەش وزگەشەلىگى جوق وسى ايەلگە زەر سالا قاراۋىما مىنا ءبىر جاي اسەر ەتتى عوي دەيمىن. اپام ونى تەرەزەدەن كوردى مە، دەرەۋ ءۇستى-باسىن رەتكە كەلتىرىپ، توسەك ورنىن ىڭعايلاپ، ءبىر ءتۇرلى اسىپ-ساستى دا قالدى. وسىنشاما ابىرجيتىندەي بۇل كىم ەدى دەگەندەي مەن دە الگى ايەلگە ۇرلانا كوز تاستاپ قويامىن. ەڭ الدىمەن ونىڭ قىزىل الا شالىسى كوزىمە وتتاي باسىلدى. تۇنەۋ كۇنى كوكەم بازار دان اكەلگەن شالىدەن اۋمايدى-اۋ، اۋمايدى. باسىنا العاش بايلاپ شىقسا كەرەك، قىرتىستانعان بۇكتەۋى دە ءالى جازىلا قويماپتى. ءبىراق بۇل قىزىل الا شالى دە جۇزىندەگى ءاجىم ىزدەرىن جاسىرا الماپتى. تەك ۇيالى قارا كوزدەرى عانا «سىرلى اياقتىڭ سىرى كەتسە دە سىنى كەتپەيدى» دەگەندەي ونىڭ ءبىر كەزدەرى ادەمى ايەل بولعاندىعىن ەسكە سالعانداي. ول دا تابالدىرىقتان ءبىر ءتۇرلى يمەنە اتتاعان. ادام دەگەندى قويساڭشى، جاڭا عانا دەگبىرى قاشىپ، ءوزىن قويارعا جەر تابا الماي تۇرعان اپام اياق استىنان سابىرلى ءبىر قالىپقا ەنىپتى. الگى ايەلدى ەندى عانا كورىپ تۇرعانداي ىڭعاي تانىتقان. شەشەمنىڭ وڭىنەن پەلەندەي وزگەرىس كورمەگەن سوڭ، الدەقانداي بولادى دەپ بوساعادا ءسال-ءپال ايالداپ قالعان بەيتانىس ايەل دە بويىن جيىپ، تۇپ-تۋرا اپام جاتقان تۇسقا قاراي تارتتى. بوگەلگەن جوق، بارعان بەتتە ۇمسىنا بەرىپ، ونى قۇشاقتاي الدى. ەكەۋىندە دە ءۇن جوق. قۇشاقتارى ايقاسقان كۇيى ەدەۋىر تۇرىپ قالدى. كىسى كەلسە ەڭ الدىمەن داستارقان جايۋ قاجەت ەكەندىگىنە كانىگى بوپ قالعانبىز، ساماۋرىن تۇتاتىپ ۇستىنە قايتا كىرسەم، ولار جايعاسىپ تا ۇلگەرىپتى. ءبىر كەزدە بارىپ قوناق ايەل تىلگە كەلدى.
- ناعيما، قازا قايىرلى بولسىن. ايىپ ەتپە، ەستىگەن سوڭ ۇيدە جاتا المادىم، - دەدى ول ءبىر ءتۇرلى تۇنشىققان ۇنمەن.
- ءا، امان-ەسەنسىڭ بە، اسەل. قايتەيىن، قۇدايدىڭ ىسىنە شەك كەلتىرىپ بولا ما؟ - اپام ودان ءارى نە ايتارىن بىلمەگەندەي.
- وسى ءسات بوساعادا ءالى قازديىپ تۇرعان بەيتانىس بالاعا كوزى ءتۇستى دە، مىنا ۇنسىزدىكتى جۋىپ-شايۋعا سەبەپ تابىلعانىنا قۋانىپ كەتكەندەي اياق استىنان جىك-جاپار بولدى دا قالدى.
- وۋ، بالاڭ جىگىت بولىپ قالىپتى عوي، - دەدى ول ەكى كوزىن الگى بالادان الماعان كۇيى.
- كەلە عوي، قالقام، تورگە شىق. ونىڭ نە، بوساعادا تۇرعانىڭ. اپىراي، مەنى قارا باسىپ... كەل، شىراعىم، توسىرقاما. بۇل دا ءوز ءۇيىڭ... تورگە شىق.
- اپام ادەتىندە جوق شيراقتىقپەن ورنىنان لىپ ەتىپ تۇردى دا، سوستيىپ تۇرعان بالانىڭ بەتىنەن ءسۇيىپ، قوياردا-قويماي ءوز قاسىنا جايعاستىرعان. مەنىڭ دە بالاعا ءبىر ءسات دەن قويا قاراعانىم وسى بولدى. نەگە ەكەنىن كىم ءبىلسىن، العاش كورىپ وتىرسام دا، الگى بالا ماعان ءبىرتۇرلى بۇرىننان تانىس ادامداي جىلى ۇشىراي كورىنگەن. اپىراۋ، مۇنى قايدان كوردىم ەكەن؟- دەپ ويىمنىڭ جاۋابىن ىلە اپامنىڭ سوزىنەن تاپقانداي بولدىم.
- مەنىڭ گۇلداريام ەكەۋى جاستى شىعار. - بۇل ءسوزدى جانىنداعى ايەلگە ارناعانىمەن، ونىڭ ويى باسقا جاقتا ەكەنى كورىنىپ-اق تۇر.
- ءيا،- دەدى ول سالدەن كەيىن، - قاراشى، ۇقسايدى ەكەن- دەدى تاعى دا. الدەنەگە ۇركەكتەپ وتىرعان قوناق ايەل دە ەندى عانا وزىنە-ءوزى كەلگەندەي ءۇنسىز قالدى. اپىراۋ، اپام نە ايتىپ كەتتى. مەن تاعى دا الگى بالاعا ۇرلانا كوز تىگەمىن. شەشەمنىڭ ءسوزى اسەر ەتتى مە، بولماسا شىنىمەن سولاي ما، ول راسىندا دا ماعان ۇقسايتىن سياقتى. بويىمدى الدەنەدەي ىڭعايسىزدىق بيلەسە ءوز-وزىمنەن قىزارىپ سالا بەرەتىنىم بار ەدى، مىنا بالانىڭ دا ورتتەي الاۋلاپ، قىسىلىپ وتىرعانى مىناۋ. بالكىم اپام وسىنى ايتقان بولار.
داستارقان قامىمەن كىرىپ-شىعىپ ءجۇرىپ، بايقاپ ءجۇرمىن، قوناق ايەل مەن اپامنىڭ اڭگىمەسى ونشا جاراسا الماي وتىر. ەكەۋى دە الدەنەدەن قىسىلاتىن سياقتى.
ار نارسەنىڭ باسىن شالىپ، اڭگىمە ايتقان بولادى. ءبىراق مۇنىڭ ءبارى كوڭىل تورىنەن شىعىپ جاتپاعانىن بالا بولسام دا كوڭىلىم سەزەدى-اق. اسىرەسە اپام بايىز تابا الماي وتىر.
- اسەل-اۋ، ءبىر قاۋىم جەردەن كەلدىڭ. سۋساعان بولارسىڭ، شاي ال. مىنا قىزى قۇرعىر تىم سۇيىلتىپ جىبەرگەن جوق پا - دەگەن ول اراداعى ۇنسىزدىكتەن شوشىنعانداي توسىننان تاعى ءبىر اڭگىمەنى باستاپ كەتەدى.
- ەستىپ جاتىرمىن، بىلتىردان بەرى اۋرۋ قوي باعۋعا شىعىپسىڭ. اۋىلدىڭ ىرگەسى دەمەسەڭ، ساعان دا وڭاي ءتيىپ جۇرمەگەن شىعار، - دەدى ول. وزىمەن-ءوزى الەك بولىپ وتىرعان اسەل اپاعا ءسوز تىزگىنىن ۇستاتپاي جاتقانى ەسىندە جوق، جاۋاپ كۇتكەن سىڭايمەن سابىرلىلىق تانىتتى. كەيىننەن ويلاسام، ارنايى كەلگەن سوڭ، نەندەي اڭگىمەگە بولسا دا سايلانىپ كەلگەن قالىبى ەكەن عوي.
- ءا، بۇل ومىردە مەن كورمەگەن قۇقاي قالدى ما، - دەدى ول باسەڭ ۇنمەن. - زاتى جاندىك دەمەسەڭ، ولار دا مەن سياقتى ءبىر مۇڭدىق ەمەس پە. قايتا بازارىم تارقاعان شاقتا ەرمەك بولىپ ءجۇر.- اپام ايتار جاۋابىن جۇپتاپ وتىر ما، ايەلدىڭ سوزىمەن قابىسپاي جاتسا دا كوڭىلدەگىسىن اقتارا سالدى.
- ءا، تاۋبا دە. باۋىرىڭدا بالاڭ بار. - ودان ... كىبىرتىكتەپ سويلەي المادى. ەكى ەلدىڭ ەلشىسىندەي ىشتەي اڭدىسىپ وتىرۋدان اسەل اپا دا جالىعا باستاعانداي. انامنىڭ مىنا لەبىزىنەن كەيىن الدەنەنى تۇسپالداي اقتارىلا جونەلدى.
- ءاي، ناعيما-اي، قايتەيىن، ءبارى دە قۇدايدىڭ ءىسى عوي... سەن ءبىر ءجونى بولەك ۇرعاشى بولماساڭ، ءوستىپ وتىرار ما ەدىك، كىم ءبىلسىن. ەگەرەكي، مەن بىرەۋدىڭ الدىندا كىنالى بولسام، ول ءوزىڭ. ەستى ايەل ەدىڭ عوي، قارعاما. مىنا جالعىزىما زيانىم ءتيىپ كەتە مە دەگەندە ءتۇن ۇيقىمنان شوشىپ ويانامىن. ولاي-پۇلاي بوپ كەتسەم، سەنەن وتىنەرىم، سىرتقا تەپپە. بالادا نە جازىق بار. سوڭعى كەزدە ىڭقىل-سىڭقىل دا كوبەيىپ بارادى. قۇيرىق-جالى جوق بۇل بايعۇس جالعىز قالسا قايتىپ قانا كورىمدە تىنىش جاتامىن. وزدەرىڭە ۇيرەنە بەرسىن، باۋىر باسسىن دەگەن دالباسام عوي باياعى. - قوناق ايەل كوزىنە كەلگەن جاستى قىزىلالا شالىنىڭ ۇشىمەن قۇرعاتتى دا ءۇنسىز قالدى. اپامنان بۇل سوزىمە نە ايتاسىڭ دەگەندەي جاۋاپ كۇتكەن سىڭايى بار. ۇيگە كىرگەن كەزدە ەڭسەسى تىك، ءجۇرىس-تۇرىسى شيراق سياقتى ەدى، ەندى مىنە، ءوز-وزىنەن بوساپ، ءبىر ۋىس بوپ شۇڭكيىپتى دە قالىپتى.
ەستى ايەل ەدىڭ، دەگەنگە ەلىتتى مە، بولماسا، قوناعىنىڭ ءسوزىن كوڭىل بەزبەنىنە سالىپ، باعامداپ كوردى مە، اپامنىڭ ءسوزى بۇل جولى مەن كۇتكەننەن الدەقايدا ورنىقتى شىقتى.
- قوي، اسەل، قايداعى جوقتى ايتپا، - دەدى ول ءبىر ءتۇرلى تولعانىسپەن. - مىنا بالاڭنىڭ قىزىعىن كورۋگە جازسىن دە. سەن دە رەنجىمە. مەندە دە قانشالىق ەس قالدى دەيسىڭ. الدىڭدا پەندەشىلىك كورسەتكەن بولسام، كوڭىلىڭدە دىك ساقتاما. تورىمىزدەن كورىمىز جاقىن قالعاندا، سونىڭ ءبارىن ايتۋ پارىز عوي، شاماڭ كەلسە ءوزىڭ دە ءوتىپ-كەش. ال مىنا باتىردى قۇيرىق-جالسىز دەگەنىڭ قاي ساسقانىڭ. كۇنى ەڭكەيىپ قالعان ماعان نە تىرەلىپ تۇر دەيسىڭ، ءالى-اق كور دە تۇر، ءبىرىن-ءبىرى تابادى.
- كوڭىل كىرى ايتسا كەتەدى دەگەن عوي، اڭگىمەنىڭ ءدال وسىلايشا كىربىڭسىز وربىگەنىنە ەكەۋى دە ريزا سياقتى.
سەلدەن كەيىن اسەل اپا قايتۋعا ىڭعاي تانىتتى. سونى اڭعارعان اپام ورنىنان تۇرىپ، كورشى بولمەگە كىردى. سالدەن كەيىن «ءۇمىتسىز - سايتان» دەگەن، ۇل-قىز ءوسىرىپ وتىرمىز، ءبىر كەرەگىمىزگە جارار» - دەپ تىقپىشتاپ جۇرگەن ءتاۋىر ماتاسىمەن قوسا بالاعا ارنالعان كوستيۋم-شالباردى قولىنا ۇستاي كەرى شىقتى.
- اسەل-اۋ، وسى ۇيدەن كوڭىلىڭ اعارىپ شىقسىن. مىناۋ ساعان، - دەدى ول جايدارى جۇزبەن.
قوناق ايەل اپامنان ءدال وسىنداي سىي دامەتپەسە كەرەك، ءبىر نارسەدەن ۇرىككەندەي كەيىن شەگىنشەكتەي بەردى. اپامنىڭ بۇل قىلىعىن قالاي جورىرىن بىلمەي ابدىراعانى انىق. كىم بىلەدى، بالكىم، اسەل اپا سول ساتتە كوكەمدى ءجىپسىز ماتاپ كەلگەن ۇلى قۇدىرەتتىڭ ءبىر ۇشتىعى اپامنىڭ وسى پەيىلىندە جاتقانىن تۇڭعىش تۇسىنگەن بولار. ارينە، بۇل مەنىڭ كەيىنگى ويىم عوي.
- قوي، مۇنىڭ نە، بالا قۇساپ. ساعان وسى ايلىق ازىق، جىلدىق ۇنەم بولسىن دەپ تۇرعانىم جوق. تەك نيەت قوي. اتتاپ كەتپە، - دەپ قوناعىن ۋاجگە جىعىپ، دوربانى قولىنا ۇستاتقان اپاما سول ساتتە تاڭىرقاي قاراپ تۇرعانىمدى ءالى دە ۇمىتقانىم جوق.
ەكى ايەل قانشاما جۇمباقتاي سويلەسە دە، ءوز باسىم ەشۋاقىتتا دا، ەستۋگە، بىلمەي وتۋگە ءتيىس ءبىراز جايتقا قانىعىپ تا ۇلگەردىم. وسىنىڭ ءبارى كوڭىلىمە سىيماي كەتكەنى سونشا، ەكى كوزىن جەردەن الماي قىزارا بورتكەن ۇلعا تىكسىنىپ قاراپ قالىپپىن. اپام زەرەك ادام عوي، مەنىڭ استان-كەستەڭ كوڭىل كۇيىمدى جازباي تانىدى. «ءجا، بولدى ەندى. بۇل سەن ارالاساتىن ءىس ەمەس»، - دەگەندەي تۋ سىرتىمنان تۇرتكەندە بارىپ ءوز-وزىمە كەلدىم.
ءيا، ءدال وسى اڭگىمەنى باسقا ءبىر جاعدايدا ەستىگەن بولسام، الدەنەدەي كۇي كەشەرىمدى كىم ءبىلسىن. نەسىن جاسىرايىن، ءدال قازىر اسەل اپانى دا، ونىڭ ۇلىن دا جەك كورە الماعام. ول ول ما، بۇرىن-سوڭدى كورمەگەن وسىناۋ بەيتانىس ادامدارمەن ءوزىمىزدىڭ ءجىپسىز تۇساۋلى ەكەنىمىزدى، ونى ۇزۋگە مەن تۇگىلى اپامنىڭ دە ەش حاقىسى جوعىن سەزىنۋ ءبىر ءتۇرلى ەكەن. وسىنىڭ ءبارىن اياق استىنان ءبىلىپ العان وزىمە دە، ءوزىن-ءوزى يگەرە الماي، ءبارىن ورتاعا سالعان اپاما دا وكپەلەۋدىڭ رەتىن تابا الماي دال بولىپ وتىرمىن.
وسىنداي ۇيقى-تۇيقى كوڭىل كۇيدەن ءبىرازعا دەيىن ارىلا الماي ءجۇردىم. دەگەنمەن ۋاقىت شىركىننىڭ جازبايتىن جاراسى بار ما؟ بۇل اڭگىمە دە بىرتە-بىرتە كومەسكىلەنە بەردى.
بىرەر جىلدان كەيىن ونجىلدىق مەكتەپتى ءبىتىرىپ، وسى الماتىعا اتتاندىق. وقۋعا ءتۇستىم، تەڭىمدى تاۋىپ تۇرمىس قۇردىم. بالالى بولدىم. بۇرىنعىداي ەمەس، اۋىلعا بارۋىمىز دا سيرەكسىدى. ارا-تۇرا ەلگە ات ءىزىن سالا قالساق قايتۋعا اسىعامىز. اتا-اناڭ بولسا ماۋقىن باسا الماي «وت الا كەلگەندەي اسىعاتىنىڭ نە» - دەپ رەنجيدى. كوز الدىمدا بولىپ، ءبىراز كۇن اۋناپ-قۋناپ قايتسا عوي دەيدى عوي باياعى. ءبىراق وعان تىرلىك شىركىن مويىن بۇرعىزبايدى.
بىردە «كوكەڭ قاتتى ناۋقاستانىپ قالدى. كەلىپ قايت» - دەگەن اسىعىس حابار الدىم دا بار شارۋانى جيىپ تاستاپ ەلگە تارتىپ كەتتىم.
كوكەم راسىندا دا توسەك تارتىپ جاتىر ەكەن. سىرقاتى جانىنا قاتتى باتقان با، كوزى شۇڭىرەيىپ، قۇر سۇلدەرى قالىپتى. ونىڭ ءپۇشايمان بوپ توسەككە تاڭىلىپ جاتقانىن كورگەنىم وسى ەدى، ءبىر ءتۇرلى اياپ كەتتىم. اۋرۋىن سىلىپ الار قۇدىرەت بولماعان سوڭ، امال جوق. ۋ-شۋ بوپ جاتاتىن ءۇيدىڭ ءىشى تىپ-تىنىش. وزىمنەن كەيىنگىلەر دە بۇل كۇندەرى ەسەيگەن، ءارقايسىسى تىرلىك قامىمەن ءار جاقتا ءجۇر. ءبىر مەزگىل كوكەمنىڭ قاسىندا بوپ كوڭىل اۋلاۋعا اپامنىڭ دا قولى تيە بەرمەيتىن كورىنەدى. ەرتەڭدى-كەش مال جايعايدى. ودان قالسا ءۇي تىرلىگى مويىن بۇرعىزبايدى. وسىنداي ءبىر وڭاشا قالعان تۇستا كوكەم ماعان ءبىر نەرسە ايتقىسى كەلگەندەي ىڭعاي تانىتتى. ايتسە دە ءبىر ءتۇرلى تايساقتاپ، ءسوزدى بۇرىپ اكەتكەنىن دە ءىشىم سەزىپ تۇر.
- گۇلكەن-اي، سۋسىنىڭ بار ما شىراعىم، ءبىر ءتۇرلى ءىشىم كۇيىپ بارادى - دەدى ول ءالسىز داۋىسپەن. - مەن ۇسىنعان سالقىن قىمىزعا ەرنىن مالدى دا ىدىسىمدى قايتادان قولىما بەردى. كوكەمنىڭ الدەنە دەۋگە كوڭىلى داۋالاماي قينالىپ جاتقانىن اڭعاردىم دا، ونى اڭگىمەگە تارتتىم.
- كوكە، قاي جەرىڭىز اۋىرادى؟ الدە الماتىعا باراسىز با؟ ءبىراز ەمدەلەسىز، - دەدىم مەن. - اڭگىمە ءدال وسى تۇرعىدا وربۋگە ءتيىس شىعار دەگەن ويىم عوي. راسىندا دا دەرتىنە شيپا بولا السام كانە؟! دارىگەرگە قاراتسام، جازىلىپ كەتۋى دە مۇمكىن-اۋ. ءبىراق مەن كۇتكەندەي كوكەم ەلپ ەتە قالمادى.
- قوي، قاراعىم، ءيت ارقاسى قيانعا مەنىڭ كونىمدى سۇيرەتكەننەن نە شىعار دەيسىڭ. قاي جەرىمنىڭ اۋىراتىنىن دا بىلمەيمىن. ونە بويى سارايىم قىزىپ تۇرادى. ونىڭ ەمى ءاي، تابىلا قويماس... اكەم ءبىر ءسات جاس بالاداي كەمسەڭ قاقتى. ونىڭ بوركەمىكتەنىپ، جاسىعانىن كىم كورگەن. ءبىر ءتۇرلى ۇرەيىم ۇشىپ، ەرىكسىز داعدارىپ وتىرمىن. سالدەن كەيىن اكەم كوڭىل دەمدەگەندەي ءتىل ۇشىندا تۇرعان اڭگىمەسىن الدىما جايىپ سالدى.
- گۇلكەن، بالام، سەن مەنى جاقسىلاپ تىڭداپ ال، - دەدى ول الىستان وراعىتىپ. - وت پەن سۋدىڭ ورتاسىنان كەلگەندە كورگەن العاشقى قىزىعىم ءوزىڭ ەدىڭ. سەن جىلاماسىن دەپ اياق-قولىم دا ماتالدى. وزگە بالا ءبىر توبە، سەن ءبىر توبە بوپ، مىنە، بويجەتتىڭ. قايتەيىن، سەنىڭ وت جاققان جەرىڭدى كورۋدى دە قۇداي مەنىڭ ماڭدايىما جازباعان سياقتى، - دەدى ول، الاقانىمدى ۋىستاعان كۇيى.
- ءبىر-بىرىنە بايلانىسسىز ەكى ۇداي اڭگىمە كوكەمنىڭ نەگىزگى ايتار ويىنىڭ باستاماسى عانا ەكەن. سالدەن كەيىن وتە ءبىر ماڭىزدى نارسەنى ايتاتىنداي ماعان قاراي ەڭسەرىلە بۇرىلعان.
- بالام، - دەدى ول سول جۇزىمنەن كوز الماعان كۇيى.- سەن ەستىدىڭ بە، بىلمەيمىن، اسەل دەگەن اپاڭ بار بولاتىن. سول كىسى دۇنيەدەن قايتتى، شىراعىم. ارتىندا بالاسى قالدى. ارالاسپاساڭ جات بولاسىڭ دەگەن، ول دا بوتەنىڭ ەمەس. ءتىلىمدى الساڭ، بارىپ باتا وقىپ قايت. ءبىز قانشا جۇرەمىز دەيسىڭ. ايتپاي كەتسەم، اقىرەتتە موينىما قارىز بولار. تەك مەنى دۇرىس ۇققايسىڭ، - دەدى دە كوكەم جوتەلگە بۋلىعىپ، قىستىعىپ قالدى. كوپتەن بەرى كوڭىلگە دىتتەپ جۇرگەن ويى بولعان سوڭ با، سالدەن كەيىن جاڭاعى اڭگىمەنى قايتادان تىرىلتپەك ىڭعاي تانىتتى. - بالام، اقىلىڭ بار ەدى عوي. شەشەڭە ەشنارسە دەمەي-اق قوي. ول جازعاندا نە جازىق بار، - دەدى ول تاعى دا. - ءجۇزى تومەنشىكتەي، كىنالى كەيىپپەن جالتاقتاي بەرگەنىنە قاراعاندا بۇل اڭگىمەنىڭ دە كوكەمە وڭاي تيمەگەنىن ۇقتىم. «وعان قام جەمەڭىز. نەندەي تىلەگىڭىز بولسا دا ورىنداۋعا ءازىرمىن»، - دەگەن ءسوزدى مەن، ارينە، اۋزىم بارىپ ايتا المادىم. ايتسە دە جاستىعىن وڭداپ، جىك-جاپار بولۋىمنان-اق ول مەنىڭ كوكەيىمدەگى ويدى جازباي تانىدى. كوڭىل تىنشىتقان بولار، بۇدان كەيىن ول كوپكە دەيىن ءتىل قاتپادى.
كەشكە قاراي اپاما بىرنارسەنى سىلتاۋلاپ، كوكەمنىڭ ءوتىنىشىن ورىنداپ قايتتىم. كەلسەم، ول مەنى كۇتىپ وتىر ەكەن. ءوزىنىڭ سوڭعى تىلەگىن جەرگە تاستاماعانىمدى ايتپاي-اق باعامدادى. اكەلى-بالالى ەكەۋمىز تاعى دا ءتىلسىز تۇسىنىستىك. ارينە، مۇنىڭ بارىنەن اپام بايعۇس بەيحابار.
سونىمەن نە كەرەك، كوكەم وسى اۋرۋدان ايىعا المادى. جۇدەپ-جاداپ، شوگە بەردى. اسىرەسە ونىڭ اينالاعا، مىنا دۇنيەنىڭ قيىندىعىنا دا، قىزىعىنا دا وزىنە ەش قاتىسى جوقتاي ءبىر بەيجاي كوڭىلمەن قارايتىنى شوشىندىرعان. ۇيدەگىلەردىڭ ايتۋى بويىنشا، ول كوكتەم شىعۋىن عانا اسىعا توسىپتى. ەسىك الدىنداعى قۋراي باستاعان ورىك اعاشىن كوزدەن تاسا قىلمايدى. جاپىراق جايار ما ەكەن دەگەنى شىعار. ءبىراق اينالاداعى تىرشىلىك اتاۋلى بۋسانىپ، ءبۇر جارا باستاعان كەزدە دە ورىك اعاشى سەلت ەتپەيدى. مىنە، سوعان كوزى جەتكەندە بارىپ قانا ول: «وح، دۇنيە-اي، مەنىڭ دە تاتار دەمىم تاۋسىلايىن دەگەن ەكەن»، - دەپ كەۋدە كەرە كۇرسىنىپتى دە توسەگىنە جانتايىپتى. سودان قايتىپ، باس كوتەرمەپتى. ءسويتىپ، كۇننەن-كۇنگە جۇقارا بەرەدى. كوپكە بارمايتىنىن ءوزى دە سەزگەن ەكەن، كوكەم سول كوكتەمدە ماڭگىلىككە كوز جۇمدى.
ونى سوڭعى ساپارعا اتتاندىرىپ سالۋعا اۋىل-ايماق، جەكجات-جۇرات تەگىس جينالدى. سول دۇيىم جۇرتتىڭ ورتاسىنان مەن سوناۋ جىلى ءبىر-اق رەت كورگەن اسەل اپانىڭ بالاسىن جازباي تانىدىم. ول بۇرىنعىداي ەمەس، ورنىقتى جىگىت بولىپتى. اۋىل اراسىندا اڭگىمە جاتا ما، كوپشىلىك وعان دا قازاعا قايىرلى بولسىن ايتىپ جاتىر. اپاسى ابدەن قۇلاعىنا قۇيىپ كەتكەن شىعار، الدە ءوز كوڭىلىنىڭ ءىسى مە، ايتەۋىر ول دا وسى ۇيدەگى بار تىرلىككە جاقىن ادامنىڭ بىرىندەي بەل شەشە ارالاسىپ كەتىپتى.
بۇل دا ەشنارسە ەمەس-اۋ. ەندى مىنا قىزىقتى قاراڭىز. اكەم قايتىس بولار ءتۇنى بۇل وڭىردە ءبىر توسىن جاعداي بولدى. جاپالاقتاپ ءتۇنى بويى قار جاۋدى. ءسويتىپ، ءبىر تۇندە-اق ماڭايدى اپپاق كورپەگە وراپ تاستادى. بۇل كۇنى مال ورىسكە، جۇرت دالاعا شىعا الماعان. ءتىپتى ەسىك الدىن ارشۋدىڭ ءوزى دە بىلدەي جىگىتكە ەداۋىر جۇمىس بولدى دەسەم ارتىق ايتقاندىق ەمەس. دەگەنمەن كوپتىڭ اتى كوپ قوي، بۇكىل اۋىل بولىپ كوكەمدى سوڭعى ساپارعا شىعارىپ سالۋعا جينالعان.
- يي، باس يەم-اۋ. ايىرىلىپ قالام با دەپ ءومىرىم قورقۋمەن ءوتىپ ەدى. ءبىر-اق كۇندە باسقان ىزىڭە زار قىپ كەتەرىڭدى قايدان بىلەيىن.
- اپامنىڭ جىلاي-جىلاي ءۇنى قارلىعىپ، السىرەپ قالىپتى.
- بايبىشە، سابىر قىلىڭىز. ارتىندا بار وڭالار دەگەن. بالا-شاعاڭنىڭ اماندىعىن تىلە.
- كىرىپ-شىققان جۇرت باسۋ ايتىپ جاتىر. اپام بايعۇس سوندا دا كوز جاسىن تىيا الاتىن ەمەس. مەن تۇڭعىش رەت اپامنىڭ اكەمدى سونشالىقتى جاقسى كورگەنىن، سوندىقتان دا ونىڭ نەندەي ەركەلىگىنە بولسا دا كونىپ كەلگەنىن بۇكىل جان-جۇرەگىممەن سەزىنگەندەي بولدىم.
ەندى، مىنە، باسىن تاۋعا دا، تاسقا دا ۇرعانىمەن شالىنىڭ ماڭگىلىككە ءوزىن تاستاپ كەتكەندىگى، ەندىگى باس يە بالا-شاعا الدىندا ءوزى ەكەنى ەسىنە ءتۇستى مە، ول قوبىراعان ساماي شاشىن ورامال ىشىنە جاسىرىپ، كوزىن شايدى دا جانىنداعى قاينىلارىنا بۇرىلدى. جاڭا الگىندە كوكەمنىڭ بەيىتىن قاي جەردەن قازعان ءجون دەگەن اڭگىمەنى قايتا قاۋزاعان.
- شىراقجاندى بولەكشە جاقسى كورەتىن ەدى عوي. تاي-قۇلىنداي تەبىسىپ وسكەن سول ءىنىسى دۇنيەدەن قايتقاندا «شىراعىم-اۋ، الاڭداماي جات. ارتىڭنان ءالى-اق بارامىن»، - دەپ ابدەن جىلاعان بولاتىن. تىم بولماسا سول تىلەگىنە جەتسىن، - بۇل ويىما سەندەر قالاي قارايسىڭدار دەگەندەي جاعالاي وتىرعان جۇرتتى شولىپ ءوتتى.
اپامنىڭ بۇل شەشىمىن ەشكىم تەرىس كورگەن جوق.
اعايىن-تۋعان ءبىر ولىدە، ءبىر تىرىدە دەگەن دە وسى شىعار. كوكەمدى جەرلەۋگە قاتىستى بارشا تىرلىككە سول اعايىن جەگىلدى.
- جەڭەشە، بەيىتتى قار باسىپ قالىپتى. اينالانىڭ ءبارى تەپ-تەگىس. جاسىراتىن نە بار، كىشى كوكەمنىڭ قاي تۇستا جاتقانىن تابا المادىق. شامالاپ قازۋعا تۋرا كەلدى - دەگەن سياقتى ارا-تۇرا اپاما جولىعىپ كەتكەنى بولماسا بىزگە ەش سالماق ارتپاعان.
ۋاقىت كۇتىپ تۇرا ما. اكەمدى جەر بەسىككە دە بولەدىك. ۇزاماي جەكجات-جۇرات قايتا باستادى. ەڭ سوڭىندا ءوزىمىز قالدىق. كوكەمنىڭ ورنى ۇڭىرەيىپ، ءبىلىنىپ-اق تۇر. ءبىراق امال قانشا. انە-مىنە دەگەنشە-اق، ءولى الدىنداعى پارىزدى وتەۋگە، كوكەمنىڭ جەتىلىگىنە ازىرلەنىپ جاتىرمىز.
جەر شالعاي بولدى ما، كوكەمنىڭ ناعاشى جۇرتى دەر كەزىندە كەلە الماعان بولاتىن. تاڭ الدىنداساۋ ەتە تۇسكەن ءبىر توپ ادام سولار ەكەن.
- كولىكتىڭ رەتى كەلمەدى. ەندى تىم بولماسا باسىنا بارىپ، توپىراق سالايىق ، - دەدى ولار جايعاسقاننان كەيىن.
تابيعاتتىڭ مىنەزى دە قىزىق قوي. انەۋكۇنى اينالانى اق تۇنەككە وراعان كۇننىڭ كوزى اشىلعان. بەلۋاردان كەلەتىن قار شەتىنەن ەرىپ جاتىر. اپام باستاعان توپ اكەمنىڭ ناعاشى جۇرتىن سول كۇنى زيرات باسىنا ەرتىپ باردىق.
الىستان كەلگەن ناعاشى جۇرت كوكەمە ارناپ قۇران وقىپ، بەيىتتەن توپىراق الدى. وسى جەرگە ارنايى كەلگەن سوڭ، وعان دا باتا جاسايىق دەدى مە، اپامنان كىشى كوكەمنىڭ ورنىن كورسەتۋدى سۇراعان. كور قوينى سۋىق دەگەن عوي، كوكەمنىڭ ءىنىسىنىڭ دە وسى قورىمدا جاتقانىن ءبىر ءسات ەستەن شىعارىپ العان ەكەنبىز. مىنا سوزدەن كەيىن جان-جاعىمىزعا قاراپ، ەس جيعانداي بولدىق. وسى كەزدە بىزبەن بىرگە بارعان اۋىل ادامىنىڭ ءبىرى تاڭدانا ءۇن قاتتى.
- وۋ، مىناۋ اسەل اپانىڭ جايى عوي - دەگەن ول قايتادان جىم بولا قالدى. ءالى دە كوز جاسىنا بۋلىعىپ تۇرعان اپام وسى ءسات ماعان سەلك ەتە تۇسكەندەي بولعان. قاينىسىنىڭ مۇردەسىنىڭ قاي تۇستا ەكەنىن بىلەدى عوي، الگى ءسوزدىڭ راستىعىنا كوز جەتكىزگىسى كەلگەندەي اينالانى كوز جۇگىرتە تەز شولىپ ءوتتى. راسىندا دا ول كوكەمنەن بولەك، ەداۋىر جەردە جاتىر ەكەن. ال اينالاسىن الاسالاۋ قولا شارباقپەن قورشاعان، كوكەمنەن قول سوزىم جەردەگى ىرگەلەس بەيىت سوندا كىمدىكى بولعانى. الاقانداي تەمىردەگى جازۋعا امالسىز ۇڭىلدىك. ءسۇيىن-دىك قىزى اسەل. ودان ءارى تۋعان جىلى مەن دۇنيەدەن قايتقان مەزگىلىن كورسەتىپتى. قايران قالعانداي ءبىر-بىرىمىزگە قارايمىز. ارادا ءبىر ءسات ۇنسىزدىك ورنادى. تىزەرلەي وتىرعان اپام عانا ءۇش ۇمسىنىپ ورنىنان تۇرا المادى.
- قۇداي-اۋ، بۇل قاقپاستىڭ باسقاسىن كەشسەم دە ءدال وسىنىسى ءوتىپ كەتتى-اۋ. ءاي، بۇل قورلىعىن ەكى دۇنيەدە دە ۇمىتا الماسپىن. توڭ بوپ قاتقان جەردى ءوشى كەتكەندەي جۇدىرىعىمەن ءتۇيىپ-ءتۇيىپ جىبەرگەن اپامنىڭ جان داۋىسى مۇلگىگەن تىنىشتىقتى قاق ايىرىپ، ءتىلىپ ءوتتى. جۇرت تا ءبىر ءسات ەسەڭگىرەپ قالعانداي. اپام سول شوكەلەگەن كۇيى ءالى وتىر. كوكىرەگىنەن سىرىلداعان ءبىر توسىن دىبىس اپ-انىق ەستىلىپ تۇر. ءۇنسىز، ەگىلە جىلاۋ دەگەن دە وسى شىعار. تۇلا بويىم تۇرشىگىپ بارادى. جۇرت تا ەت پەن سۇيەكتەن جارالعان ادام عوي، باتىپ باسۋ ايتا الماعان. قىبىر ەتپەي، اپامنىڭ قاسىندا ەداۋىر تۇرىپ قالدىق. مەن سول ساتتە كوكەممەن قىرىق جىلداي وتانداسىپ، قانشاما پەرزەنت كورسە دە، ونى وزىمدىكى دەي الماي، سەزىمگە دىلگار بوپ كەلگەن انامدى اياپ كەتتىم. سويتە تۇرا كوكەمدى دە تۇسىنەتىن سياقتىمىن. شىنايى ىنتىق ادامدار ءبىر-بىرىمەن ءتۇبى ءبىر تابىسادى ەكەن عوي. ءدال قازىرگى ساتتە ويلاۋعا دا ءداتىڭ بارمايتىن وسىناۋ كۇپىر ويعا بەرىلگەنىمدى ءوزىم دە بايقاماي قالىپپىن. ءوزىمنىڭ انامنىڭ الدىندا ءبىر ءتۇرلى كىنالى سەزىنگەنىم سونشا، ءجۇزىم جانىپ سالا بەردى. ءتىپتى كۇنى بۇگىنگە دەيىن سول ىڭعايسىز سەزىمنەن ارىلا الماي كەلەمىن.
- مىنە، بار بولعانى وسى.
- گۇلداريا ەندى زورلانا جىميدى. وسى وقيعانى ەستىگەنشە دەگبىرىم كەتكەنىن قايتەيىن، ءبىر نارسە دەپ ءسوز قوسۋدىڭ، گۇلداريانى جۇباتۋدىڭ قيسىنىن تاپپاي ەرىكسىز داعدارىپ تۇرمىن. ءبىرازعا دەيىن ەكەۋىمىز دە وزىمىزگە-ءوزىمىز كەلە المادىق.
جۇماگۇل سولتى
