وزبەكتەردە الەمگە بەلگىسىز گەنەتيكالىق تۇقىم قۋالايتىن مۋتاتسيالار انىقتالدى
تاشكەنت. Kazinform - جوعارى ءبىلىم، عىلىم جانە يننوۆاتسيالار مينيسترلىگىنە قاراستى وزىق تەحنولوگيالار ورتالىعىنىڭ عالىمدارى ەل تاريحىنداعى تۇڭعىش رەت ادام گەنىن تەرەڭدەتىپ زەرتتەۋ، ياعني گەندەردى تولىق وقىپ، تالداۋ جۇمىستارىن جۇرگىزدى.
وسى زەرتتەۋ ناتيجەسىندە وزبەكتەردە بۇرىن الەمگە بەلگىسىز ونداعان جاڭا گەندىك مۋتاتسيالار انىقتالدى. عالىمدار تاپقان دەرەكتەر حالىقارالىق مالىمەتتەر بازاسىنا ەنگىزىلدى جانە اتاپ وتىلگەندەي، بۇل وزبەكستاننىڭ گەنوميكا الەمىندەگى ورنىن نىعايتادى.
اتاپ وتىلگەندەي، سىناقتار زەرتتەۋگە قاتىسقان ءاربىر ەكىنشى بالادا تۇقىم قۋالايتىن مۋتاتسيا بار ەكەنىن كورسەتتى. اۋرۋعا بەيىمدىلىك گەنەتيكالىق جولمەن بەرىلەتىنى انىقتالدى. ەڭ الاڭداتاتىنى، بالالاردىڭ 86 پايىزى كەم دەگەندە ءبىر «سىنعان» گەننىڭ تاسىمالداۋشىسى ەكەنى انىقتالدى. بۇل كورسەتكىش حالىقارالىق نورمادان ەكى ەسە جوعارى. عالىمدار بۇل جاعدايدى كەيبىر وڭىرلەردەگى تۋىستار اراسىنداعى نەكە ۇلەسىنىڭ جوعارى بولۋىمەن تۇسىندىرەدى. مىسالى، كەيبىر ايماقتاردا مۇنداي نەكەلەر بارلىق نەكەنىڭ تورتتەن ءبىرىن قۇرايدى.
بۇل جاعداي تۇقىم قۋالايتىن اۋرۋلارعا عانا ەمەس، بولاشاق ۇرپاقتىڭ جالپى دەنساۋلىعىنا دا اۋىر اسەر ەتۋى مۇمكىن. عالىمدار گەنەتيكالىق مۋتاتسيا سيرەك تۇقىم قۋالايتىن اۋرۋلاردى عانا ەمەس، سونىمەن قاتار قانت ديابەتى، جۇرەك-قان تامىرلارى اۋرۋلارى، ونكولوگيالىق پروتسەستەر سياقتى ءجيى كەزدەسەتىن اۋرۋلاردىڭ دامۋ قاۋپىن ارتتىراتىنىن اتاپ ءوتتى. سوندىقتان بۇل اۋرۋلار كوبەيىپ قانا قويمايدى، سونىمەن قاتار جاس ۇرپاق اراسىندا پايدا بولۋ ىقتيمالدىعى جوعارى.
سوندىقتان عالىمدار نەكەگە تۇرعانعا دەيىن ەرلى-زايىپتىلاردى گەنەتيكالىق تەكسەرۋدەن وتكىزۋ، بالالاردى ەرتە سكرينينگتىك تەكسەرۋ جانە الدىن الۋ باعدارلامالارىنا تارتۋ قاجەتتىگىن العا تارتادى. بۇل اۋرۋلاردى ەرتە كەزەڭدە انىقتاپ، دۇرىس ەمدەۋگە مۇمكىندىك بەرەتىنى باسا ايتىلدى.
زەرتتەۋ ناتيجەسىندە كوپتەگەن ماڭىزدى مالىمەت انىقتالدى. تەكسەرىلگەن ناۋقاستاردىڭ جارتىسىنان كوبى ءدال گەنەتيكالىق دياگنوز الدى، بۇل دارىگەرلەرگە دۇرىس ەمدەۋ ءادىسىن تاڭداۋعا مۇمكىندىك بەردى.
انىقتالعان مۋتاتسيالاردىڭ ۇشتەن بىرىنە جۋىعى بۇرىن الەمدىك عىلىمدا تىركەلمەگەن، ولار حالىقارالىق دەرەكتەر قورىنا ەنگىزىلدى. سونداي-اق كەيبىر بالالاردا ءبىر مەزگىلدە بىرنەشە تۇقىم قۋالايتىن اۋرۋلاردىڭ بەلگىلەرى انىقتالعان. بۇل جاعداي ەلدە تۋىستىق نەكەلەردىڭ جوعارى ەكەنىن تاعى ءبىر دالەلدەدى.
- ءبىز العاش رەت حالقىمىزدىڭ گەنىنىڭ شىنايى بەينەسىن كوردىك. ەگەر بالالاردىڭ كوپشىلىگىندە جاسىرىن تۇقىم قۋالايتىن مۋتاتسيا بولسا، بۇل پروتسەستى الدىن الۋ جانە گەنەتيكالىق كەڭەس بەرۋ جۇيەسىز توقتاتۋ مۇمكىن ەمەس. سوندىقتان نەكەگە تۇرعانعا دەيىن ەرلى-زايىپتىلارعا سكرينينگتىك باعدارلامالاردى ەنگىزۋ وتە ماڭىزدى، - دەدى وزىق تەحنولوگيالار ورتالىعىنىڭ ديرەكتورى جانە «وزبەكستاننىڭ 1000 گەنومى» جوباسىنىڭ جەتەكشىسى، پروفەسسور شاحلو تۇردىقۇلوۆا.
«وزبەكستاننىڭ 1000 گەنومى» جوباسى حالىقتىڭ گەنەتيكالىق كارتاسىن جاساۋعا جانە ۇلتتىق بيوبانكتى قالىپتاستىرۋعا باعىتتالعان. بۇل دەرەكتەر بولاشاقتا دەربەستەندىرىلگەن مەديتسينانى دامىتۋعا، جاڭا پرەپاراتتار مەن ناقتى سكرينينگتىك باعدارلامالاردى جاساۋعا نەگىز بولاتىنى باسا ايتىلدى.
وزىق تەحنولوگيالار ورتالىعى - بيوتەحنولوگيا، گەنەتيكا، نانوتەحنولوگيا، جاساندى ينتەللەكت سالالارىندا عىلىمي زەرتتەۋلەر جۇرگىزىلەتىن زاماناۋي زەرتحانالارى بار عىلىمي مەكەمە. ورتالىق عالىمدارى پاندەميا كەزىندە كوروناۆيرۋستىڭ جاڭا شتامدارىن انىقتاۋعا قاتىستى جانە ZF- UZ- VAC 2001 ۆاكسيناسىنىڭ قوسالقى اۆتورى بولدى.
ەسكە سالا كەتەيىك، جىل باسىنان بەرى وزبەكستاندا كامەلەتكە تولماعان 155 قىز تۇرمىس قۇرعان.
اۆتور
بەگابات ۇزاقوۆ
