تۇركى جۇرتىنا ورتاق ءالىپبيدىڭ ماڭىزى نەدە؟

استانا. قازاقپارات -تۇركى جۇرتىنا ورتاق ءالىپبي قابىلداندى. بۇل باۋىرلاس حالىقتاردىڭ تىلدەسۋى مەن ءوزارا ءتۇسىنىسۋىن بارىنشا جەڭىلدەتەدى دەيدى ماماندار. الايدا ونىڭ قازاق تىلىنە اسەرى قانداي بولماق؟

تۇركى مەملەكەتتەرى اراسىنداعى تىلدەسۋدى ودان ءارى جەتىلدىرۋ ماقساتىندا ورتاق ءالىپبي قابىلداندى. وسىلايشا تۇركى الەمى ءتىل بىرلىگىنە قادام باستى. بۇل قارپى مەن سوزدەرى ۇقساس، ماعىنالاس حالىقتاردىڭ ءبىر-ءبىرىن اۋدارماشىسىز، ەركىن تۇسىنۋىنە جول اشىپ، جالپى وڭ اسەرىن بەرەرى داۋسىز دەپ وتىر ءتىل ماماندارى.

ەردەن قاجىبەك، تۇركولوگ، ق ر ۇ ع ا كوررەسپوندەنت مۇشەسى:

- سوزدەر بىردەي بولسا، ماعىنالارى بىردەي بولسا، مۇمكىندىگىنشە بىردەي جازايىق ولاردى دەگەن ماقسات. سوندا ءبىزدىڭ سانىمىز دا كوبەيەدى، ساپامىز دا وسەدى. جانە الەمدەگى تۇركى ەلدەردىڭ قارا شاڭىراعىندا وتىرعان گەوساياسي، مادەني سالماعى اۋىر قازاقتىڭ ءوزىنىڭ تاريحي ميسسياسىن ورىنداۋعا، باستارىن قوسۋعا، ولاردى ۇجىمداستىرۋعا الەۋەتى كۇشەيەدى. وسىنداي ءبىر ۇلكەن ماعىناسى بار.

الايدا جازۋ اۋىستىرۋ سونشالىق وڭاي نارسە ەمەس، ياعني شارۋا جاي ءارىپ الماستىرۋمەن بىتپەيدى. «سەبەبى قانشاما ادەبي مۇرامىز بەن عىلىمي ەڭبەكتەردى وزگەرتۋ كەرەك بولادى»، - دەيدى فيلولوگيا عىلىمدارىنىڭ دوكتورى ورىناي ساعىنعالي قىزى.

ورىناي جۇباي، ءال-فارابي اتىنداعى قازۇۋ قاۋىمداستىرىلعان پروفەسسورى، فيلولوگيا عىلىمدارىنىڭ دوكتورى:

- باستان اياق تۇبەگەيلى كوشىپ كەتۋ وڭاي بولمايدى. سوندىقتان وعان وتە بايىپپەن، اسىقپاي، سابىرمەن قارايمىز. ءبىز وسى مۇرامىزدى جوعالتىپ المايمىز با، بۇرىنعى دۇنيەمىزدىڭ نەسى ارتىق ەدى، نەسى كەم ەدى. وسى ۋاقىتقا دەيىن عالىمداردىڭ پىكىرىنە، اسىرەسە ءاليحان بوكەيحانوۆ، احمەت بايتۇرسىن سەكىلدى عالىمدار پىكىرىن تاعى دا قاراۋىمىز كەرەك.

تۇرىكتەرگە ورتاق ءالىپبي 1991 -جىلى بەكىتىلگەنى ءمالىم. كۇنى كەشە عانا سول نۇسقاعا ءبىرقاتار وزگەرىستەر ەنگىزىلىپ، 34 ارىپتەن تۇراتىن جاڭا ۇلگى تانىستىرىلدى. الايدا باستاپقى نۇسقا دا كەزىندە كوپتەگەن عالىمنىڭ قولداۋىن تاپقانى بەلگىلى. وسى ورايدا ونى اۋىستىرۋ قانشالىقتى قاجەت دەگەن ماماندار پىكىرى دە بار.

قالامقاس قالىبايەۆا، اباي اتىنداعى قازاق ۇلتتىق پەداگوگيكالىق ۋنيۆەرسيتەتىنىڭ پروفەسسورى:

- جاڭا ءالىپبي قابىلداۋ ءۇشىن، الدىمەن ونىڭ كەمشىلىگىن انىقتاۋ كەرەك ەدى. مەنىڭشە، سونىڭ كوزگە كورىنەتىن كەمشىلىگىن ايتقان عالىمداردى تۇركولوگيالىق دەڭگەيدە ەستىگەن جوقپىز. تالداعانىن ەستىگەن جوقپىز. كەمشىلىگىن ايتقانىن ەستىگەن جوقپىز. ال ەگەر كەمشىلىك بولماعان جەردە ونى اۋىستىرۋدىڭ قانشالىقتى قاجەتتىلىگى بولدى ەكەن.

مىنە وسىنداي كوپتەگەن سۇراقتار تۋىنداپ تۇر. تۇركى جۇرتىنا ورتاق ءالىپبي قۇراستىرۋ ماسەلەسى وتكەن عاسىردان بەرى سوزىلىپ كەلەدى. ءار ۋاقىتتاعى باستى پروبلەما قارىپتەردىڭ بىردەي تاڭبالانىپ، دىبىستالۋىن ورايلاستىرۋدا بولدى دەيدى ماماندار. جاڭا جوبا تۇركى مەملەكەتتەرى ۇيىمىنىڭ سامميتىندە تالقىعا سالىنباق. قابىلدانعان جاعدايدا ۇيىمعا مۇشە ەلدەردىڭ پارلامەنتتەرىنە ۇسىنىلادى.

اۆتورى: ءمولدىر مولداعالي

24.kz