تازا قازاقستان: تازالىق وتانداستارىمىزدىڭ قانىنا، جانىنا سىڭگەن قاسيەت بولۋى ءتيىس
استانا. KAZINFORM - جىل سايىن قىركۇيەكتىڭ ءۇشىنشى جۇماسىندا دۇنيەجۇزىلىك تازالىق كۇنى اتالىپ ءوتىپ، الەمنىڭ 130 دان استام ەلىندە قوقىس جيناۋ شارالارى ۇيىمداستىرىلادى.
ميلليونداعان ادام قالالار مەن ورماندارداعى قوقىستاردى تازالاۋ ءۇشىن جينالادى. وسى ورايدا ايتا كەتسەك، كوكتەم باستالعاننان بەرى ەلىمىزدىڭ اۋماقتارىن تازالاۋعا جانە اباتتاندىرۋعا باعىتتالعان جالپىۇلتتىق ەكولوگيالىق باستاما - «تازا قازاقستان» اكسياسى وتكىزىلىپ كەلەدى. قازاقستان حالقىن تۋعان تابيعاتقا قامقورلىق جاساۋ يدەياسىنىڭ توڭىرەگىندە بىرىكتىرەتىن بۇل اكتسياعا وسى ۋاقىتقا دەيىن ءۇش ميلليونعا جۋىق ادام قاتىسىپ، ميلليون توننادان استام قوقىس جينالدى، 100 مىڭ ءتۇپ اعاش ەگىلدى.
تابيعاتقا قامقورلىق جاساۋ مادەنيەتىن قالىپتاستىرۋ جانە ەلدەگى ەكولوگيالىق جاعدايدى جاقسارتۋ ماقساتىندا وسى جىلدىڭ ءساۋىر ايىنىڭ باسىندا قولعا الىنعان اكسيا العاشىندا مىناداي 5 اپتالىققا جوسپارلانعان ەدى:
13-ساۋىرگە دەيىن - «تازا ولكە» اپتالىعى. اپتالىق بارىسىندا ەلدى مەكەندەردىڭ تۇرعىندارى، قوعام بەلسەندىلەرى، مەكەمە، كاسىپورىن قىزمەتكەرلەرى ىرگەلەس اۋماقتار مەن اۋلالاردى تازارتتى.
20-ساۋىرگە دەيىن - «كيەلى مەكەن» اپتالىعى. بۇل اپتا تاريحي- مادەني ەسكەرتكىشتەردىڭ اۋماعىن اباتتاندىرۋ جۇمىستارىنا ارنالدى.
27-ساۋىرگە دەيىن - «جاسىل ايماق» اپتالىعى. ونىڭ بارىسىندا اعاش كوشەتتەرىن وتىرعىزۋ، كوشەتتەردى اكتەۋ قولعا الىندى.
4-مامىرعا دەيىن - «ونەگەلى ۇرپاق». ارداگەرلەردىڭ اۋلالارى مەن قارتتار ءۇيىنىڭ اۋماقتارىن تازالاۋعا جانە اباتتاندىرۋعا ارنالدى.
سوڭعى اپتالىق - «ءمولدىر بۇلاق». بەسىنشى اپتادا سۋ قويمالارىنىڭ اينالاسى، وزەن- كولدەر قوقىستان تازارتىلادى.
وسى جىلدىڭ ساۋىرىندە سۋ تاسقىنىنا قارسى ءىس- شارالاردى ۇيلەستىرۋ جانە سۋ تاسقىنى سالدارىن جويۋ جونىندەگى رەسپۋبليكالىق شتابتىڭ وتىرىسىن وتكىزگەن مەملەكەت باسشىسى قاسىم-جومارت توقايەۆ بۇل اكتسياعا ەرەكشە نازار اۋداردى.
«سۋ تاسقىنىنا ۇشىراماعان وڭىرلەردە مەنىڭ تاپسىرماممەن «تازا قازاقستان» ناۋقانى باستالدى. مەن اكىمدەردىڭ بارىنە بۇل ءبىر رەتتىك ناۋقان ەمەس ەكەنىن ەسكەرتتىم. باسقاشا ايتقاندا، سەنبىلىككە شىعىپ، جۇمىس ىستەگەن سىڭاي تانىتىپ، كوزبوياۋشىلىق جاساۋعا بولمايدى. كورشىلەس ەلدەردەگى سەكىلدى بىزگە دە قازاقستاندى كوگالداندىرۋ، وڭىرلەر مەن قالالاردىڭ اۋماقتارىن تازارتۋ جۇمىستارىن ۇنەمى جۇرگىزۋ كەرەك»، - دەگەن ەدى قاسىم-جومارت توقايەۆ.
پرەزيدەنت تەك ايتىپ قانا قويعان جوق. ەل تۇرعىندارىنا ۇلگى- ونەگە كورسەتىپ، سەنبىلىككە ءوزى دە شىقتى. اتاپ ايتقاندا، ەلورداداعى « ۇلىتاۋ» اللەياسىندا اعاش وتىرعىزدى. سونداي- اق ءىس- شارا اياسىندا مەملەكەت باسشىسى جاستارمەن اڭگىمەلەسىپ، قوعامدا ەكولوگيا مادەنيەتىن قالىپتاستىرۋ، تابيعاتتى ايالاۋ ماڭىزدى ەكەنىن اتاپ ءوتتى.
«شىن مانىندە، ەلىمىزدى كوگالداندىرۋ، اباتتاندىرۋ - ۇلكەن مەملەكەتتىك ماڭىزى بار ءىس. بۇل - بۇگىن شىعىپ، ەرتەڭ ۇمىتىپ كەتەتىن ءبىر رەتتىك ناۋقان ەمەس. اتالعان جۇمىس تۇراقتى تۇردە جۇرگىزىلەدى. تۋعان جەرىمىزدى تازا ۇستاۋىمىز كەرەك. بۇل – جالپى ۇلتتىق ماسەلە. قازاقستانىمىز تازا بولۋى قاجەت. لاس ەلگە قوناق رەتىندە، ينۆەستور رەتىندە ەشكىم كەلمەيدى. ءبىراق، ەڭ الدىمەن، قازاقستاننىڭ تازا، كورىكتى بولعانى ءبىز ءۇشىن، ياعني حالىق ءۇشىن كەرەك. بۇل كۇندەلىكتى ءومىر سالتىنا اينالۋى قاجەت. سونداي-اق بۇل جۇمىس ەلوردا جانە ءىرى قالالاردا عانا ەمەس، شاعىن قالالاردا، اۋداندار مەن اۋىلداردا دا ۇدايى ۇيىمداستىرىلادى. بۇكىل قازاقستاندى تازا ۇستاۋ وزىمىزگە، جاستارعا بايلانىستى. مەن جاستارعا سەنەمىن. سوندىقتان جاستارعا زور ۇمىتپەن قارايمىن»، - دەدى پرەزيدەنت.
قاسىم- جومارت توقايەۆ 2-قىركۇيەكتە پارلامەنت پالاتالارىنىڭ بىرلەسكەن وتىرىسىندا قازاقستان حالقىنا جولداۋىن جاريا ەتكەن كەزدە دە ءدال وسى اكسياعا ايرىقشا ءمان بەردى.
«بارشاڭىزعا ءمالىم، ەلىمىزدە كوكتەمنەن بەرى «تازا قازاقستان» جالپى ۇلتتىق ەكولوگيالىق اكسياسى ءجۇرىپ جاتىر. بۇل - تۇتاس حالىقتى ۇيىستىرعان بەرەكەلى باستاما. «تازا قازاقستان» شاراسىنا بىرنەشە ايدىڭ ىشىندە 3 ميلليونعا جۋىق ازامات اتسالىستى. جۇزدەگەن مىڭ ءۇيدىڭ اۋلاسى تازارتىلدى، 1 ميلليون توننادان استام قوقىس جينالدى. وسىنداي يگى شارالاردىڭ ارقاسىندا قوعامدا جاڭا مادەنيەت، جاڭا قوعامدىق ەتيكا ورنىعىپ كەلەدى. مۇنى تۋعان ەلگە دەگەن سۇيىسپەنشىلىك، جاناشىرلىق دەۋگە بولادى. ۇلتتىڭ جاڭا ساپاسى وسىنداي ناقتى شارالار ارقىلى قالىپتاسادى. بۇل - ۋاقىتشا ناۋقان ەمەس. وسى ماڭىزدى جوبا جىل بويى جالعاسا بەرۋگە ءتيىس. سەبەبى، شىنىن ايتقاندا، كەيبىر ساناسىز ازاماتتارىمىز تابيعاتتى، كوشەلەردى ءالى دە لاستاپ جاتىر. وسىنداي ادامداردىڭ ارەكەتىنە زاڭ بويىنشا توسقاۋىل قويۋ كەرەك. ءبىر سوزبەن، قورشاعان ورتانىڭ تازالىعى اركىمنىڭ كۇندەلىكتى داعدىسىنا اينالۋى قاجەت»، - دەدى قاسىم-جومارت توقايەۆ.
مەملەكەت باسشىسى حالقىمىزدىڭ بويىندا جاقسى قاسيەتتەر وتە كوپ ەكەندىگىنە توقتالدى.
«مىسالى، وزگە ەلدەر ءبىزدى قوناقجاي، اقكوڭىل حالىق رەتىندە بىلەدى. ءدال سولاي تازالىق جۇرتىمىزدىڭ قانىنا، جانىنا سىڭگەن قاسيەت بولۋى كەرەك. «تازا قازاقستاننىڭ» ايماقتاردا ساپالى جۇزەگە اسۋىنا اكىمدەر تىكەلەي جاۋاپتى. ولار جۇرتقا ءىستىڭ ءمان- ماڭىزىن ءتۇسىندىرىپ، جۇمىستى دۇرىس ۇيلەستىرۋگە مىندەتتى. ايماق باسشىسى تەك شارۋاشىلىقپەن عانا اينالىسپايدى. اكىم قوعامدىق، رۋحاني ماسەلەلەردى ءاردايىم نازاردا ۇستاۋعا ءتيىس. ءاربىر باسشى ەلمەن ەتەنە جۇمىس ىستەۋى كەرەك، تۇرعىندارمەن سەنىمدى بايلانىس ورناتۋى قاجەت. سوندا جۇرت تا ونىڭ باستامالارىن قولدايدى، ەل ءۇشىن پايدالى ىسكە جۇمىلا كىرىسەدى. اكىمنىڭ ابىروي- بەدەلى دەگەنىمىز دە - وسى»، - دەگەن ەدى پرەزيدەنت.
«تازا قازاقستان» اكسياسىنا قولداۋ بىلدىرگەن قوعام قايراتكەرى، فيلولوگيا عىلىمدارىنىڭ دوكتورى اسىلى وسمان مۇنداي باستامالار ءومىردىڭ بارلىق سالاسىندا ەكولوگيالىق مىنەز- قۇلىقتىڭ جاڭا ۇلگىسىن دامىتاتىندىعىن ايتادى.
«ءبىزدىڭ قالا گۇلدەنىپ، وزگەرە بەرسىن، ءبارىمىز ونى قورعاۋىمىز كەرەك. جاسىما قاراماستان، بۇگىن وسى اكسياعا قاتىسامىن. ويتكەنى الماتى بىرەۋ، اركىم ءوز ۇيىنە قامقورلىق جاساۋى كەرەك»، - دەدى پروفەسسور.
بەلگىلى ستەنداپ- ازىلكەش ەۆگەني چەباتكوۆتىڭ دا ەلوردا تۇرعىندارى مەن قوناقتارىن «تازا قازاقستان» ەكواكتسياسىن قولداۋعا شاقىرعانى ەستە.
«مەن استاناعا كەلگەن كەزدە «تازا قازاقستان» اكسياسى تۋرالى ەستىدىم. ماعان اكسيانىڭ ءمان- جايى تۋرالى تۇسىندىرگەندە ونى جاقسى ماعىناسىندا ايتقاندا بىردەن جۇقتىرىپ الدىم. مەن ءوزىم شىعىس قازاقستاننىڭ تۋماسى بولعاندىقتان، تابيعاتىمىزدىڭ ءبىزدىڭ قورعاۋىمىزعا قانشالىقتى مۇقتاج ەكەنىن جاقسى بىلەمىن»، - دەدى ەۆگەني چەباتكوۆ.
كەيبىر وڭىرلەر مەن ناقتى قالالاردىڭ اكسيا اياسىندا قول جەتكىزگەن ناتيجەسى:
الماتى قالاسىندا 250 شارشى شاقىرىم وزەندەر مەن سۋ قويمالارىنىڭ جاعالاۋى، ساياباقتار، سكۆەرلەر مەن تاۋ بوكتەرلەرى دە رەتكە كەلتىرىلەدى. اپاتتىق جاعدايداعى اعاشتاردىڭ بۇتاقتارىن سانيتارلىق ماقساتتا كەسۋ مەن كەسىپ الىپ تاستاۋ جۇمىستارى جالعاسادى.
وسكەمەن قالاسىندا بارلىعى 100 دەن استام ەكو-شارا وتكىزىلدى. 492 اۋماق تازالانىپ، 3871 شارشى مەتر قوقىس شىعارىلدى، قازاقستان تاۋىندا 500 كوشەت وتىرعىزىلدى، رۇقسات ەتىلمەگەن ۇيىندىلەر جويىلىپ جاتىر.
ساران قالاسىندا 14 مىڭ توننا قالدىق شىعارىلدى. ساياباقتار مەن گۇلزارلار قوقىستان تازارتىلدى، ءتۇرلى اعاشتاردىڭ 3 مىڭنان استام كوشەتتەرى ەگىلدى، تاريحي جانە مادەني ەسكەرتكىشتەردىڭ ماڭى جينالدى.
اتىراۋ وبلىسىندا بۇگىنگە دەيىن 11 سەنبىلىك ءوتىپ، 45522 ادام قاتىستى، 1016 دانا تەحنيكا جۇمىلدىرىلدى. پوليگوندارعا 1378 توننا قوقىس شىعارىلدى. جىل سوڭىنا دەيىن تاعى 19 تابيعات قورعاۋ شاراسى وتكىزىلمەك.
جەتىسۋ وبلىسىندا جالپى 1187 تەحنيكا جۇمىلدىرىلىپ، 7055 توننا قوقىس شىعارىلدى، 22255 شاقىرىم ارىق جەلىسى تازالاندى. سونىمەن قاتار، 25826 شارشى مەتر اۆتوموبيل جولدارىنا اعىمداعى جوندەۋ جۇمىستارى جۇرگىزىلدى. وبلىس اۋماعىندا اكسيا كەزىندە 29514 ءتۇپ كوشەت وتىرعىزىلدى.
تۇركىستان وبلىسىندا اۋدان، قالالاردا 291 اۋقىمدى ءىس- شاراسى وتكىزىلدى. جىل سوڭىنا دەيىن بەكىتىلگەن كەستەگە سايكەس، 807 تازالىق شاراسىن وتكىزۋ جوسپارلانعان. بارلىق اۋدان، قالالارعا كىرەبەرىس اۋماقتارى مەن جولداردىڭ بويى تازالانىپ، رەتكە كەلتىرىلگەن.
ال، Jibek Joly ارناسىندا «تازا قازاقستان» باستاماسى اياسىندا «تازا قالا» اۋقىمدى تەلەجوباسى شىعىپ جاتىر. ءتۇسىرىلىم توبى قازاقستاننىڭ ءىرى جانە شاعىن قالالارىنا بارىپ، تازالىعى مەن كوركى تۋرالى اڭگىمەلەيدى. جۋرناليستەر جەرگىلىكتى تۇرعىندارمەن كەزدەسەدى، كوممۋنالدىق قىزمەتتەردىڭ جۇمىسىن كورەدى، ايماقتىڭ ەكولوگيالىق ومىرىنە بەلسەندى قاتىساتىن بارلىق ەرىكتىلەرمەن تانىسادى. بۇعان دەيىن شىمكەنت، تۇركىستان، تاراز، قىزىلوردا، وسكەمەن، سەمەي، پاۆلودار، الماتى، تالدىقورعان، قونايەۆ، جەزقازعان، قاراعاندى، استانا، قوستاناي قالالارىنىڭ تازالىعى جونىندە رەپورتاجدار سەرياسى جاريالاندى.
اۆتور
مارلان جيەمباي
