تەڭگە ديزاينى 31 جىلدا قالاي وزگەردى
استانا. KAZINFORM - قازاقستاندا 15-قاراشادا ۇلتتىق ۆاليۋتا كۇنى اتالىپ وتەدى. ءدال وسى كۇن قارجىگەرلەردىڭ دە كاسىبي مەرەكەسى سانالادى.
تەڭگەنىڭ تاريحى 1993 -جىلعى 3-قاراشادان باستاۋ الادى. ءدال وسى كۇنى ۇلتتىق ۆاليۋتانى اينالىمعا ەنگىزۋ جونىندەگى مەملەكەتتىك كوميسسيا قۇرىلعان بولاتىن. 1993 -جىلعى 12-قاراشادا «قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ ۇلتتىق ۆاليۋتاسىن ەنگىزۋ تۋرالى» جارلىققا قول قويىلدى. ال 15-قاراشادان باستاپ تەڭگە ەلىمىزدەگى جاڭا تولەم بىرلىگىنە اينالدى.
العاشقى بانكنوتالار انگليادا باسىلىپ شىقتى.
1995 -جىلعى 19-مامىردا قازاقستاندا بانكنوتا فابريكاسى رەسمي تۇردە اشىلدى. قاراجات ۇنەمدەۋ ءۇشىن بانكنوتا فابريكاسىنا جاڭا عيمارات سالماي، ونىڭ ورنىنا «گيدروماش» ا ق زاۋىتىنىڭ ءبىر كورپۋسىن جوندەۋدەن وتكىزۋ تۋرالى شەشىم قابىلداندى.
1995 -جىلى فابريكادان 83 ميلليوننان استام بانكنوتا شىعارىلدى، كەلەسى جىلى 104 ميلليوننان استام بانكنوتا باسىلدى. 1997 -جىلى بانكنوتا فابريكاسى قازاقستان رەسپۋبليكاسى ازاماتتارىنىڭ ءتولقۇجاتتارى مەن جەكە كۋالىكتەرىن دە شىعارا باستادى.
قازاق ۆاليۋتاسىن بەينەلەگەن ديزاينەرلەرلەر - تيمۋر سۇلەيمەنوۆ، مەڭدىباي الين، دوسبول قاسىموۆ، اعىمسالى دۇزەلحانوۆ، قايروللا ابجالەلوۆتەر.
«تەڭگە» - تاريحي اتاۋ. ورتا عاسىردا تۇركىلەردىڭ كۇمىس مونەتالارى «دەنگە» نەمەسە «تانگا» دەپ اتالعان. بۇل اتاۋدى اكادەميك ساۋىق تاكەجانوۆ ۇسىنعان ەدى.
ساراپشىلار ۇلتتىق ۆاليۋتا اتاۋىن تاڭداۋدا ۇلكەن تارتىس بولعانىن، «التىن»، «اقشا»، «تانگا» (تەنگا) نۇسقالارىنان بولەك «سوم» دەپ اتاۋ دا ۇسىنىلعانىن ايتادى. سەبەبى ك س ر و بانكنوتتارىندا رۋبل قازاق تىلىنە اۋدارىلعاندا وسىلاي اتالعان ەكەن.
تەڭگەنىڭ جۇزدەن ءبىر بولىگىن «تيىن» دەپ اتايدى.
ۇلتتىق ۆاليۋتانىڭ ءوز سيمۆولى بار (₸). بۇل بەلگى - تەڭگەنىڭ گرافيكالىق ءتۇرى - ترانسكريپتسيادا «تەڭگە» ءسوزى باستالاتىن «ت» دىبىسىن، سونداي-اق «ءتاڭىرى» دىبىسىن بىلدىرەتىن كونە تۇركى الفاۆيتىنىڭ سيمۆولى.
سيمۆول اقشا بىرلىگىنىڭ تۇراقتىلىعى يدەياسىن، جوعارى الەۋەتىن، دامۋ ديناميكاسىن جانە ەل ەكونوميكاسىنىڭ ءوسۋىن بىلدىرەدى.
تەڭگەنىڭ بەس بۋىنى
ۇلتتىق ۆاليۋتانىڭ العاشقى لەگىندە «پورترەتتىك سەريا» قولدانىلعان. اۆتورلار بانكنوت بەتتەرىندە قازاقتىڭ ۇلى تۇلعالارىنىڭ سۋرەتتەرىن جاريالادى.
وسىلايشا تۇڭعىش رەت اقشا بەتىندە ءال-فارابي، ءسۇيىنباي، قۇرمانعازى، شوقان ءۋاليحانوۆ، اباي، ءابىلقايىر حان، ابىلاي حان بەينەلەرى جارىق كوردى.
ۇلتتىق ۆاليۋتانىڭ ەكىنشى لەگى قازاقستاندا باسىلىپ شىقتى. جاڭا سەريا «ءال-فارابي» دەپ اتالدى.
شىعىس ويشىلىنىڭ بەينەسى 200-10000 تەڭگەگە دەيىنگى بانكنوتتارعا باسىلدى. بۇل اقشا اينالىمدا كوپ بولعان جوق. ادام بەينەسى سالىنعان بانكنوتالار تەز جىرتىلىپ، مىجىلاتىندىقتان سۋرەتشىلەر پورترەتتىك سۋرەتتەردەن باس تارتا باستادى.
ۇلتتىق ۆاليۋتامىزدىڭ ءۇشىنشى بۋىنى 2006 -جىلى بايتەرەك بەينەسىمەن جارىق كوردى.
بۇل جولى ديزاينەرلەر اقشا بەتىندە تەك قازاقستاننىڭ تاريحىن عانا ەمەس، ساۋلەتى مەن تابيعاتىن دا سىيعىزۋعا تىرىستى. تەڭگەنىڭ بەتىندە اشىق الاقان، تۇڭعىش پرەزيدەنتتىڭ قولى، ءانۇراننىڭ نوتالارى باسىلدى.
2011 -جىلدان باستاپ جاڭا ۆاليۋتا اينالىمعا شىعا باستادى. «سامۇرىق» سەرياسىنداعى نومينالى 500، 1000، 2000، 5000، 10000 جانە 20000 تەڭگە بولاتىن اقشانىڭ ءبىر جاق بەتىنە «قازاق ەلى» مونۋمەنتى مەن ۇشىپ بارا جاتقان كەپتەرلەر بەينەلەندى، ەكىنشى جاق بەتىنە الماتى قالاسىنىڭ، ەرتىس وزەنىنىڭ، ءۇستىرت جازىعىنىڭ پانوراماسى بەينەلەندى.
اتاپ وتەرلىگى، ەڭ ۇلكەن قاعاز اقشا - 20000 تەڭگە 2015 -جىلى ۇلتتىق بانك تەڭگە باعامىن «ەركىن اعىمعا» جىبەرگەننەن كەيىن جارىق كوردى.
بانكنوتا ديزاينىن وزگەرتۋ - الەمدە كەڭىنەن تاراعان تاجىريبە. «ساق ستيلى» جاڭا اقشا سەرياسىن اينالىمعا ەنگىزۋدەگى نەگىزگى ماقسات - ۇلتتىق ۆاليۋتانىڭ قورعانىس دەڭگەيىن ارتتىرۋ، ونى پايدالانۋعا ىڭعايلى ەتۋ، سونداي-اق قازاقستاننىڭ مادەني قۇندىلىقتارى مەن تاريحىن ناسيحاتتاۋ.
«ساق ستيلى» جاڭا بانكنوتا سەرياسى ديزاينىنىڭ تۇجىرىمداماسى 2022 -جىلى ازىرلەنە باستالدى. 2023 -جىلعى 15-قاراشادا بانكنوتا سەرياسى رەسمي تۇردە تانىستىرىلدى. ال 5000 تەڭگەلىك العاشقى بانكنوتا اينالىمعا 2023 -جىلعى 25-جەلتوقساندا شىعارىلا باستادى.
سەريانى ازىرلەگەن كەزدە وتاندىق جانە شەتەلدىك عالىمداردىڭ، ارحەولوگتاردىڭ، انتروپولوگتاردىڭ، ەتنوگرافتاردىڭ، سۋرەتشىلەر مەن رەستاۆراتورلاردىڭ كوپتەگەن ەڭبەگى مەن ماتەريالى زەرتتەلىپ، قولدانىلدى. بانكنوتالاردىڭ جاڭا سەرياسى ەجەلگى كوشپەندىلەردىڭ دۇنيەتانىمىنداعى ەرەكشەلىكتەردى، ولاردىڭ تابيعاتپەن جانە جانۋارلار الەمىمەن بايلانىسىن بەينەلەيدى. سونداي-اق «ساق ستيلىنىڭ» بىرەگەيلىگىن ايقىنداپ، ۇلت مادەنيەتى مەن تاريحىن زەرتتەۋگە دەگەن قىزىعۋشىلىقتى وياتۋعا ارنالعان.
ال، مونەتالاردىڭ ءبىرىنشى پارتياسى گەرمانيادا باسىلدى. قازىر مونەتالار قازاقستان مونەتا سارايىندا شىعارىلادى. مونەتا سارايىندا ينۆەستيتسيالىق، كوللەكتسيالىق شاقالار شىعارىلدى.
قازىر اينالىمدا نومينالى 1، 2، 5، 10، 20، 50، 100 جانە 200 تەڭگە بولاتىن مونەتالار بار.
ق ر ۇلتتىق بانكى كوللەكتسيالىق مونەتالاردى شىعارۋدى 1995 -جىلدان باستاپ جولعا قويعان. ينۆەستيتسيالىق مونەتالار - Au 999,9 باعالى مەتالداردان سوعىلعان.
سيفرلىق تەڭگە
ق ر ۇلتتىق بانكىنىڭ باسپا ءسوز قىزمەتى ۇسىنعان دەرەكتەرگە سۇيەنسەك، 2021 -جىلى قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ ۇلتتىق بانكى قارجى نارىعىنىڭ قاتىسۋشىلارىمەن، ساراپشىلار قاۋىمداستىعىمەن جانە حالىقارالىق سەرىكتەستەرمەن تىعىز بايلانىس ورناتىپ، «سيفرلىق تەڭگەنىڭ» پيلوتتىق جوباسىن جۇزەگە اسىرىپ شىققان.
قارجى نارىعىنا قاتىسۋشىلاردى جانە باسقا دا مۇددەلى تاراپتاردى كەڭىنەن تارتۋ ماقساتىندا 2022 -جىلى ماۋسىمدا قازاقستاندا ۇلتتىق سيفرلىق ۆاليۋتانى ەنگىزۋ ماسەلەلەرىن بىرلەسىپ زەرتتەۋ ءۇشىن بارلىق مۇددەلى تاراپتاردى بىرىكتىرەتىن Digital Tenge Hub كوللابوراتيۆتى الاڭى ىسكە قوسىلدى.
2023 -جىلى سيفرلىق تەڭگەنى ەنگىزۋدىڭ ءبىرىنشى كەزەڭىن ىسكە اسىرۋ كەزىندە ەكىنشى دەڭگەيلى بانكتەرمەن جانە حالىقارالىق تولەم جۇيەلەرىمەن بىرلەسىپ ۇلتتىق سيفرلىق ۆاليۋتا پلاتفورماسىن پيلوتتىق پايدالانۋعا ەنگىزىلدى، سونداي-اق سيفرلىق تەڭگەنىڭ فۋنكتسيونالدىعىنا قاتىستى گيپوتەزالاردى تەكسەرۋگە ارنالعان زەرتتەۋلەر جاسالدى. قويىلعان ماقساتتارعا جەتۋ ءۇشىن س ت پلاتفورماسىنىڭ ەكى تىزبەگى قۇرىلدى - ونەركاسىپتىك جانە تاجىريبەلىك («R- D كونتۋر» نەمەسە «تەحنولوگيالىق قۇمسالعىش» دەپ تە اتالادى).
2023 -جىلى 15-قاراشادا سيفرلىق تەڭگە تۇعىرناماسىن يندۋستريالىق كونتۋردا ەنگىزۋدىڭ ءبىرىنشى كەزەڭى ىسكە قوسىلدى. الماتى قالاسى اكىمدىگىمەن جانە «قازپوشتا» ا ق-مەن بىرلەسىپ مەكتەپتەردە تەگىن تاماقتاندىرۋعا ارنالعان «سيفرلىق ۆاۋچەرلەردىڭ» پيلوتتىق جوباسى ىسكە قوسىلدى. سونىمەن قاتار، حالىقارالىق تولەم جۇيەلەرىمەن جانە 4 ەكىنشى دەڭگەيلى بانكپەن بىرلەسىپ، ورتالىق بانكتەگى سيفرلىق شوتقا قوسىلعان الەمدەگى العاشقى بانك كارتالارى ىسكە قوسىلدى. بۇل ازاماتتارعا ورتالىق بانكتە الەم كەز كەلگەن جەرىندە جۇمساۋعا، قولما- قول اقشا الۋعا جانە وپەراتسيالاردى جۇرگىزۋگە مۇمكىندىك بەرەدى.
قۇب پيلوتتىق جوباعا قاتىسۋشى بانكتەردىڭ سيفرلىق شوتتارىنا سيفرلىق تەڭگە ەميسسياسىن شىعاردى. 2023 -جىلعى 15-قاراشادا قازاقستان قارجىگەرلەرىنىڭ XI كونگرەسىندە سيفرلىق تەڭگەدەگى العاشقى بولشەك ترانزاكتسيا جۇرگىزىلدى.
سيفرلىق تەڭگە - ۇلتتىق ۆاليۋتانىڭ قوسىمشا، ءۇشىنشى فورماسى. قولما-قول اقشا سياقتى سيفرلىق تەڭگە دە ەميتەنتتەلەدى جانە ۇلتتىق بانكتىڭ مىندەتتەمەسىنە جاتادى. سونىمەن قاتار، سيفرلىق تەڭگە پلاتفورماسىنىڭ ارحيتەكتۋراسى قارجى نارىعىنىڭ ەكى دەڭگەيلى مودەلى نەگىزىندە قۇرىلعان. تۇپكى تۇتىنۋشىلار - جەكە جانە زاڭدى تۇلعالارمەن بايلانىس بۇرىنعىسىنشا، قارجى نارىعىنا قاتىسۋشىلار ارقىلى عانا جۇرگىزىلەدى.
كەلەشەكتە ينتەرنەتسىز- اق تولەم جاساۋعا مۇمكىندىك بەرەدى. سيفرلىق تەڭگەگە ارنالعان سيفرلىق كارتالار ەكى حالىقارالىق تولەم جۇيەسى - Visa مەن Mastercard جانە ەكىنشى دەڭگەيلى ءتورت بانكپەن سەرىكتەستىكتە شىعارىلىپ جاتىر. بۇل كارتالار - كليەنتتەردىڭ سيفرلىق شوتتارى ورتالىق بانكتىڭ سيفرلىق ۆاليۋتاسىمەن بايلانىستىرىلعان الەمدەگى العاشقى كارتالار.
سيفرلىق تەڭگە يننوۆاتسيالىق قارجىلىق قىزمەت كورسەتۋدىڭ نەگىزىن قۇرايتىن بلوكچەين تەحنولوگياسىنىڭ الەۋەتىن اشادى، تولەمدەردى ءتيىمدى ەتەدى، سونىمەن قاتار ءداستۇرلى قارجى مەن سيفرلىق اكتيۆتەر اراسىنا «كوپىر» بولادى.
سيفرلىق تەڭگە ەكوجۇيەسى ىسكە قوسىلدى، ەندى كوپ ۇزاماي قازاقستاندىقتار ونىڭ العاشقى ونىمدەرىن پايدالانا الادى.
تەڭگەنىڭ قورعانىس ەلەمەنتتەرى
قازاقستان ۇلتتىق بانكى الەمدىك تاجىريبەدە العاش رەت بانكنوتاعا ەكى ءتۇستى ميكرووپتيكالىق قورعانىس جىپتەرىن ەنگىزدى. بۇل قورعانىس ەلەمەنتى بانكنوتانى ارى- بەرى اۋدارىپ قاراعاندا، ەكى ءتۇس ءوزارا ارەكەتتەسىپ، ديناميكا اسەرىن تۋدىرادى. مۇنداي ەلەمەنتتى تەك قاعاز نەمەسە گيبريدتىك سۋبسترات نەگىزىندە جاساۋعا بولادى، ياعني ماتەريال پوليمەرلىك ەمەس بولۋى كەرەك.
سونىمەن قاتار، بانكنوتالاردىڭ ديزاينىندا جارقىن ءارى ەستە قالاتىن 3D اسەرىن، سونداي-اق ءۇش ولشەمدى قورعانىس ەلەمەنتتەرىن قالىپتاستىراتىن وپتيكالىق وزگەرمەلى گولوگرافيالىق ەلەمەنتتەر قولدانىلدى. بۇل ەلەمەنتتەر بانكنوتالاردىڭ «ساق ستيلىندەگى» ديزاينىن تولىقتىرىپ تۇر.
جاڭا سەرياداعى بانكنوتالاردىڭ ديزاينىندا بانكنوتالاردى جارامدى نەمەسە توزعان دەپ سۇرىپتاۋ ءۇشىن قولدانىلاتىن كاسسا تەحنيكاسىنىڭ الگوريتمدەرى دە ەسكەرىلگەن.
سونداي-اق، جاڭا بانكنوتالاردا سەريا نومىرىندەگى ارىپتەر مەن سانداردىڭ بيىكتىگى بىردەي (الدىڭعى سەريالاردا ءارتۇرلى ولشەم قولدانىلعان). بۇل بانكنوتالاردى جوعارى جىلدامدىقتا وڭدەيتىن جۇيەلەردى بارىنشا دالمە-ءدال ەتەدى.
ۇلتتىق ۆاليۋتانىڭ ماراپاتتارى
2000 -جىلدان باستاپ قازاقستان تەڭگە سارايى مەن ۇلتتىق بانك جىل سايىن حالىقارالىق بايقاۋلارعا قاتىسىپ كەلەدى. وسى ۋاقىتتان بەرى ۇلتتىق ۆاليۋتا ساپاسى، ديزاينى جانە ونى ازىرلەۋدە قولدانىلعان تەحنولوگيالىق جاڭاشىلدىق ءۇشىن ءتۇرلى نوميناتسيا بويىنشا 20-دان استام ماراپاتقا يە بولدى.
قازاقستاننىڭ كوللەكتسيالىق مونەتالارى «مونەتا شوقجۇلدىزى» (Coin Constellation)، «جىل مونەتاسى» (Coin of the Year) ،IACA Excellence in Currency Awards ،Vicenza Numismatica جانە باسقا دا حالىقارالىق نۋميزماتيكالىق قاۋىمداستىقتاردىڭ ماراپاتىن الدى.
ۇلتتىق ۆاليۋتا بانكنوتالارى دا بىرنەشە رەت حالىقارالىق بايقاۋلاردا جۇلدەگەر اتاندى. 2007 -جىلى 10000 تەڭگەلىك (2006 -جىلعى ۇلگى) قازاقستاندىق بانكنوتا IACA (حالىقارالىق ۆاليۋتا ماسەلەلەرى قاۋىمداستىعى) بايقاۋىندا «ەڭ ۇزدىك جاڭا بانكنوتا» نوميناتسياسىندا ءبىرىنشى ورىن يەلەندى.
2012 -جىلى قازاقستاننىڭ تاۋەلسىزدىگىنىڭ 20 جىلدىعىنا ارنالعان 10000 تەڭگەلىك ەستەلىك بانكنوتا حالىقارالىق بانكنوتتار قاۋىمداستىعىنىڭ (IBNS) بايقاۋىندا «2011 -جىلعى ەڭ ۇزدىك بانكنوتا» دەپ تانىلدى.
2013 -جىلى IBNS بايقاۋىندا 5000 تەڭگەلىك قازاقستاندىق بانكنوتا «2012 -جىلعى ەڭ ۇزدىك بانكنوتا» اتاندى.
2014 -جىلى «كۇلتەگىن» تۇركى جازباسى ەسكەرتكىشىنە ارنالعان 1000 تەڭگەلىك ەستەلىك بانكنوتا IBNS شەشىمى بويىنشا «2013 -جىلدىڭ ەڭ ۇزدىك بانكنوتى» اتاندى.
2015 -جىلعى 1-جەلتوقساندا اينالىمعا شىققان 20000 تەڭگەلىك بانكنوتا 2016 -جىلى High Security Printing Europe كونفەرەنسياسىندا (بۋحارەست، رۋمىنيا) 2015 -جىلعى ەڭ ۇزدىك ايماقتىق بانكنوتا دەپ تانىلدى.
2016 -جىلى 20000 تەڭگەلىك بانكنوتا Currency Conference كونفەرەنسياسىندا (ۆاشينگتون، ا ق ش) «ۆاليۋتا يندۋسترياسىنداعى ەڭ ۇزدىك تەحنيكالىق جەتىستىكتەرى ءۇشىن» (IACA Excellence in Currency Awards) نوميناتسياسى بويىنشا ءۇش فيناليستىڭ قاتارىنا كىردى.
اۆتور
ەربول جانات
