«ساكەننىڭ الدىندا قۇلاپ قالدىق»: كۇلاش بايسەيىتوۆا مەن شارا جيەنقۇلوۆانىڭ باسىنان وتكەن قىزىقتى ءساتى
بۇل جايلى شارا جيەنقۇلوۆا كەيىن ءوزىنىڭ «ءومىرىم مەنىڭ - ونەرىم» اتتى ەستەلىك كىتابىندا تەبىرەنە باياندايدى.
1936 -جىلى ماسكەۋدە قازاق ونەرى مەن ادەبيەتىنىڭ ونكۇندىگى وتكەن. كۇمبىرلەگەن كۇي، سىرلى ءان، مىڭ بۇرالعان بي ارقىلى قازاق حالقىنىڭ باي مادەنيەتى ماسكەۋگە پاش ەتىلدى. ونەرپازدار كرەملدىڭ ساحناسىندا ونەر كورسەتىپ، مىڭداعان كورەرمەننىڭ قوشەمەتىنە بولەندى. ونكۇندىكتىڭ سوڭعى كۇنى ەرەكشە سالتاناتتى كەشپەن اياقتالدى. ي. ستاليننىڭ اتىنان ۇيىمداستىرىلعان قابىلداۋعا قازاقستان دەلەگاتسياسى ارنايى شاقىرىلدى. بۇل جيىنعا دايىندىقتى شارا جيەنقۇلوۆا كەيىن ءوزىنىڭ «ءومىرىم مەنىڭ - ونەرىم» اتتى ەستەلىك كىتابىندا تەبىرەنە باياندايدى...
كرەملدەگى كەزدەسۋ كەشكى ساعات 8 دە باستالۋى كەرەك ەدى. ونەرپازدارعا «قوناقۇي فويەسىندە ساعات 7 دە جينالىپ تۇرىڭىزدار» دەپ ايتقان. ت. جۇرگەنوۆ الدىن الا دايىنداپ، ەرلەردىڭ كيىمى قارا كوستيۋم، اق جەيدە، گالستۋك بولسا، كۇلاش بايسەيىتوۆا مەن شارا جيەنقۇلوۆا ۇلتتىق كيىم كيسىن دەگەن بولاتىن. بانكەتتە ءتارتىپ ساقتاۋ قاتاڭ ەسكەرتىلىپ، ءوزىن مادەنيەتتى ۇستاۋ تالاپ ەتىلدى. ءبىرىنشى ءسوز سويلەيتىن كۇلاش، ەكىنشىسىن مۇحتار اۋەزوۆ بولاتىنى الدىن الا بەلگىلەندى. وعان دەيىن دەمالىپ، اقىرىنداپ جينالا بەرىڭدەر دەگەن ەكەن.
دەمالىس قايدان بولسىن. كۇلاش ەكەۋمىز ءبىر-بىرىمىزگە:
- سەن نە كيىپ جاتىرسىڭ؟
- سەن نە كيىپ جاتىرسىڭ؟ - دەۋمەن وزىمىزگە دە تىنىم تاپقىزباي، كوز شىرىمىن الۋعا قيسايعان انا ەكەۋىنە دە دامىل بەرمەدىك.
- ءاي، ەكى جىندى قىز، قويساڭدارشى، بەلگىلى ەمەس پە نە كيەتىندەرىڭ؟ - دەپ ابدەن بولماعانسىن ۇيقىسى مازاسىزداۋ كۇلاش ەكەۋمىزدى بولمەدەن قۋىپ شىقتى.
دالىزدە تۇرىپ سىق-سىق كۇلەمىز. ءاي، جىندىمىز-اۋ!
كەشكى ساعات 6 شاماسىندا ماسكەۋ قوناقۇيىنىڭ فويەسىندە مەرەكەلىك بانكەتكە جينالعاندار كورىنە باستادى. جارقىراعان شامدار استىندا باسپالداقپەن سىرعىپ تۇسكەن ءساندى كيىمدى قوناقتاردى كورىپ، ءبىر ساتكە بۇل كورىنىس تەاتر ساحناسىنداعى كوركەم ەپيزودتاي اسەر قالدىرسا كەرەك. ەر ازاماتتاردىڭ ءبارى سۋ جاڭا قارا كوستيۋم كيىپ، اپپاق جاعالى كويلەك كيگەن.
ال كوزگە بىردەن تۇسكەندەردىڭ قاتارىندا كۇلاش پەن شارا بولدى. ەكەۋى دە ۇلتتىق كيىمنىڭ بار ءسان-سالتاناتىن ۇستىنە جاپقانداي. كوگىلدىر جىبەك كويلەك، قىناما بەل كامزول، قامار بەلبەۋ، ۇكىلى كۇڭدىز، جەكە بۇرىمعا تاعىلعان شولپى…
سول ساتتە ءبىر جىگىت تاڭدانىسىن جاسىرا الماي، كۇلاش پەن شارانىڭ كوركىن اسپانداعى قوس جۇلدىزعا تەڭەپ، ولاردىڭ كوركى ساحنالىق پا، الدە تابيعي سۇلۋلىق پا دەپ تاڭداي قاعادى. الايدا ونىڭ بۇل سوزىنە تەمىربەك جۇرگەنوۆ پىكىر ايتۋعا لايىق جەر ەمەس ەكەنىن ەسكەرتىپ، جىگىتتى ساباسىنا تۇسىرسە كەرەك. شارا اپامىزدىڭ جازعانىن ءارى قاراي وقيىق.
كرەملدىڭ گەورگيەۆ زالى نەتكەن عاجاپ! ەرتەگىلەردەن وقيتىن التىن سارايلار وسىنداي-اق شىعار! ەدەنىنىڭ ءوزى مۇزايدىنىنداي جالتىرايدى، نەبىر التىنداتقان اسەم سۋرەتتەر كوزدىڭ جاۋىن الادى. اق سۇتتەي جارىق شاشقان حرۋستال شامداردى كورۋدىڭ ءوزى ءبىر ارمان با دەرسىز.
شارا جيەنقۇلوۆا، جامبىل جابايەۆ، كۇلياش بايسەيىتوۆا. 1936 ج. , ماسكەۋ.
كۇلاش ەكەۋمىز قول ۇستاسىپ العانبىز، مانەرلى كونكي تەۋىپ جۇرگەندەي، ءمارمارلى كوك ەدەندە تايعاناق قاعامىز. توبەمىزدەن ءتونىپ تۇرعان ءسۇت ساۋلەلى شامدالدارعا قارايمىز دەپ تايىپ تۇستىك ءبىر كەزدە! ۇيات-اي. ابىروي بولعاندا، ءوزىمىزدىڭ ادامداردان باسقا ەشكىم كورە قويماپتى. تۇرا بەرەمىز دەپ تاعى تايدىق. سول كەزدە ءاربىر اۋەلەتتى قول كۇلاش ەكەۋمىزدى قاق ايىرىپ، قوس قولتىقتان ۇستاي الدى. جالت قاراساق - ساكەن اعا! ساسقاننان تاعى قۇلاي جازدادىق. سىمباتىنا سالتاناتى ساي بۇل ارداگەر اعانىڭ بەتىنە تىكە قاراپ سويلەۋدەن دە يمەنەتىنبىز.
ەكەۋى دە قانشالىقتى داڭقى ونەرپاز بولعانىمەن، ۇكىمەت باسىندا جۇرگەن اتاقتى ساكەن سەيفۋلليندى كورگەن كىمنىڭ بولسا دا مىسى باسىلادى. قورىققاننان ەمەس، سىيلاعاننان بولۋ كەرەك. سوندىقتان كۇلاش پەن شارانىڭ وسى كەزدەگى سەزىمدەرىن جوبالاپ سەزىنۋگە بولادى.
شارانىڭ ەستەلىگىنە ءدال وسى كەزدەسۋدە ساكەن سەيفۋللين قوس ونەرپازعا (كۇلاش پەن شاراعا) ارزان ءاتىردى بايقاپ، ونى سىپايى ازىلمەن ەسكەرتكەنى جازىلادى. بۇل سوزدەن كەيىن ەكەۋى قاتتى ۇيالىپ قالعان ەكەن. سول ساتتە ساكەن قالتاسىنان ءاتىر قۇتىسىن الىپ ۇسىنىپتى.
- مىناۋ فرانسۋز دۋحيى، كانە ۇستەرىڭە شاشىپ، ادەمىلەنىپ الىڭدار. - شىناشاقتاي قۇتىنى الدىق تا، اۋەلى كۇلاش، ودان مەن باسىمىزدان تومەن قۇيا سالدىق. ىشىندە بولار- بولماس بىردەڭەسى قالعان شيشانى وزىنە بەرە سالدىق، سويتتىك تە زىتتىق.
ارتىمىزعا بۇرىلىپ قاراساق، ساكەن ىشەك-سىلەسى قاتا كۇلىپ، اق جىبەك ورامالمەن كوزىن ءسۇرتىپ تۇر ەكەن. ءاي، جابايىمىز-اۋ! ءاتىردىڭ شىم-شىمدان القىمعا، قۇلاقتىڭ تۇبىنە جۇقالاپ قانا جاعاتىنىن بىلمەپپىز عوي. نەعۇرلىم بۇرقىراتىپ جاعىپ، ءيىسىن شىعارىپ جۇرسەك، سول جاقسى دەپ ويلاپپىز.
شارا جيەنقۇلوۆا ساكەنمەن كەزدەسكەن ءساتىن وسىلايشا ەسكە الادى.
رۇستەم نۇركەنوۆ
aikyn.kz
