رۋشىلدىق، جازۋشىلار وداعىنىڭ قارىزى، مەمسىيلىق داۋى - مەرەكە قۇلكەنوۆپەن سۇحبات
بيىل جازۋشىلار وداعىنىڭ قۇرىلعانىنا 90 جىل تولدى. وسىعان وراي وداقتىڭ قازىرگى ءتوراعاسى مەرەكە قۇلكەنوۆپەن سۇحباتتاستىق. ۇيىم باسشىسى وداقتاعى رۋشىلدىق، مەكەمەنىڭ موينىنداعى قارىزدار، جەكە مەنشىككە ءوتىپ كەتكەن مۇلىكتەر، مەملەكەتتىك سىيلىق توڭىرەگىندەگى داۋ- داماي، جازۋشىلاردىڭ الەۋمەتتىك جاي- كۇيى تۋرالى ءبىراز مالىمەت بەرىپ، ءوز پايىمىن ايتتى.
- مەرەكە اعا، سۇحباتتى جازۋشىلار وداعىنىڭ قازىرگى احۋالىنان باستاساق. ءبىر جىلدىق بيۋدجەتتەرىڭىز قانشا؟
- بىزدە ونداي بيۋدجەت دەگەن ءسوز قيىنداۋ. ءبىز وزدىگىمىزدەن كۇن كورىپ وتىرعان ۇيىمبىز عوي. جازۋشىلار وداعىنىڭ ۇلكەن عيماراتى بار. سونىڭ ءبىراز جەرىن ارەنداعا بەرىپ وتىرمىز. سودان اقشا تۇسەدى. سودان كەيىن ءال فارابي اتىنداعى شىعارماشىلىق ءۇيىمىز بار. سونى ارەنداعا بەرۋدەن تابىس كورەمىز. «قازاق ادەبيەتى»، «جۇلدىز»، «جالىن»، «پروستور» دەگەن گازەت، جۋرنالدارىمىز بار. ولار مينيسترلىكتەن تەندەر الادى. وسى اقشامەن كۇن كورىپ وتىرمىز. ال «مىنانداي بيۋدجەتىمىز بار» دەپ ايتۋ قيىن. ناقتى ايتا المايمىن.
- وداق ويداعىداي جۇمىس ىستەۋى ءۇشىن ءبىر جىلدىق بيۋدجەتى قانشا بولۋى كەرەك؟ مەملەكەت بيۋدجەتتەن قانشا اقشا ءبولىپ وتىر؟ ول جەتپەسە، قالعانىن قايدان الىپ وتىرسىزدار؟
- جالپى بىزدە شىعارماشىل توپتاردىڭ وداعى كوپ قوي. مۋزىكانتتار وداعى، سۋرەتشىلەر وداعى، تەاتر وداعى دەپ كەتە بەرەدى. ءبىراق ءبىز- مەملەكەتپەن تىكەلەي جۇمىس ىستەپ وتىرعان وداقپىز. مەن وداققا ءتوراعا بولىپ كەلگەننەن كەيىن ەل پرەزيدەنتى ستراتەگيالىق سەرىكتەستىك اياسىندا جۇمىس ىستەۋ تۋرالى تاپسىرما بەردى. سول سەرىكتەستىك اياسىندا ءۇش جوبانى ۇتىپ الدىق. بىرەۋى- قازاقستاننىڭ ادەبي پانوراماسى. ەكىنشىسى - ت م د ەلدەرىنىڭ ارحيۆىندەگى قازاق ادەبيەتىنىڭ قۇندى دۇنيەلەرىن ەلگە قايتارۋ. ءۇشىنشىسى - جاس بۋىندى ادەبيەتكە باۋلۋ. وسى ءۇش جوبا بويىنشا جاقسى جۇمىس ىستەدىك. ءار وبلىستان ءبىر- ءبىر ادام كەلىپ وسىندا وقۋ وقىدى. 14 وبلىس پەن 2 قالاعا جاس جازۋشىلارىمىز بارىپ، زەرتتەپ، شىعارمالار جازىپ جاتىر.
ارحيۆ تۋرالى ايتساق، ماسكەۋ، باكۋ، تاشكەنت، ەريەۆان، بىشكەك ارحيۆتەرىنىڭ بارىنە بارىپ، قازاقستان جازۋشىلارىمەن بايلانىستى دۇنيەنىڭ ءبارىن ءسۇزىپ الىپ شىقتىق. ول ەرتەڭ 16 كىتاپ بولىپ شىعادى. وسىنىڭ ءبارى مەملەكەتتىڭ جاساپ جاتقان قامقورلىعى.
- سونىمەن جازۋشىلار وداعى قىسىلىپ- قىمتىرىلماي جۇمىس ىستەۋ ءۇشىن جىلدىق بيۋدجەتى نەشە تەڭگە بولۋى كەرەك؟
- ەشكىمگە جالىنباي، ەشكىمگە الاقان جايماي جۇمىس ىستەۋ ءۇشىن بىزگە 400 ميلليون تەڭگەدەي اقشا كەرەك. ونى تابۋ وتە قيىن. ءبىراق قازاقستان جازۋشىلار وداعى جۇمىس ىستەپ جاتىر. ءبىزدى الماتى قالاسى وتە قاتتى قولداپ وتىرعانىن دا ايتۋ كەرەك. مىسالى، ولار جىل سايىن وسىندا تۇراتىن 400 جازۋشىعا ستيپەنديا بەرەدى. ونىمەن قوسا جىل سايىن 250-300 ميلليون تەڭگەگە كىتاپ شىعارادى. ونىڭ ءبارى كومەك قوي. ويتكەنى الماتىدا تۇراتىن جازۋشىلاردىڭ كىتاپتارى شىعىپ جاتىر. 2023 -جىلدان باستاپ مەكتەپ كىتاپحانالارىنداعى كوركەم ادەبيەتتىڭ ۇلەسى ارتا باستادى.
- قازىر وداقتىڭ موينىندا قانداي دا ءبىر قارىز، بورىش، نەسيە بار ما؟ بولسا سوماسى قانداي جانە كىمدەرگە قارىزسىزدار؟
- ءبىز ءبىرىنشى باسپاحاناعا قارىزبىز. «قازاق ادەبيەتىن»، «جۇلدىزدى»، «جالىندى»، «پروستوردى» باساتىن باسپاحاناعا قارىزىمىز بار. ءبىراق ول قارىزدى ءوزىمىز ەپتەپ- ەپتەپ جاۋىپ جاتىرمىز. جابامىز دا، ويتكەنى، تەندەردەن اقشا الىپ وتىرمىز. تەندەردىڭ اقشاسى ءتۇسىپ ۇلگەرمەي قالعاندا قارىز بولىپ قالامىز. ءبىراق ونى جابامىز. باسقا قارىزىمىز جوق.
- ول قارىزدىڭ سوماسى قانشا سوندا؟
- ونى ايتا المايمىن. ويتكەنى ول بىردە بىلاي، بىردە بىلاي. قۇبىلىپ تۇرادى. ناقتى ايتسام، ىڭعايسىز بولادى.
- الماتى اكىمدىگىنەن باسقا اكىمدىكتەردىڭ جازۋشىلار وداعىمەن بايلانىسى قانداي؟
- بىلتىردان بەرى «قازاق ادەبيەتىنە» قوسىمشا قوستىق. مىسالى، «قازاق ادەبيەتى - استانا»، «قازاق ادەبيەتى - تۇركىستان»، «قازاق ادەبيەتى - اباي وبلىسى» دەگەن قوسىمشالار ارقىلى ءوڭىر- وڭىردەن تەندەر الامىز. ول سونشالىق ءبىر كوپ اقشا ەمەس. ءبىراق بىزگە كادىمگىدەي كومەك بولىپ تۇر.
مەملەكەتتىك سىيلىق يەگەرىن انىقتاۋدىڭ ءتارتىبى وزگەرە مە؟
- جازۋشىلار وداعىنىڭ قازىرگى رەسمي فۋنكتسياسى نە؟ سوۆەت زامانىندا يدەولوگيانى قالىپتاستىرۋعا جۇمىس ىستەدى عوي. قازىر سىزدەرگە مەملەكەتتەن وسىعان ۇقساس ناقتى نۇسقاۋ بار ما؟ مىنا تاقىرىپتا جازعاندارىڭىز دۇرىس، مىنا تاقىرىپتى اينالىپ وتسەڭىزدەر دەگەن نۇسقاۋ، ءوتىنىش، ەمەۋرىن ايتىلا ما؟
- ونداي نۇسقاۋ جوق. ءبىراق تەندەر جەڭىپ العان گازەتىمىز بەن جۋرنالدارىمىزدىڭ بارىندە نۇسقاۋ بار. تەندەردى جەڭىپ العاننان كەيىن بەلگىلى ءبىر تاقىرىپتى عانا جازا الادى. ول تاقىرىپتىڭ ادەبيەتكە قاتىسى جوق بولۋى مۇمكىن. قازىر وسى ماسەلەنى كوتەرىپ جاتىرمىز. ەگەر «جۇلدىز» نەمەسە «جالىن» ، «پروستور» تەندەر ۇتىپ السا، تەك ادەبيەتتى، ونىڭ پروبلەمالارىن، قازىرگى جاي- كۇيى مەن بولاشاعىن جازۋ كەرەك. قازىر تەندەرلەر ولاي بولماي تۇر. ءتۇرلى تاقىرىپ بەرەدى، سونى ورىنداۋىڭ كەرەك. وسىلايشا ادەبيەت ەكىنشى پلاندا قالىپ قويادى. ءبىز سونى قازىر كوتەرىپ جاتىرمىز. قۇداي قالاسا، بۇل دا ءوز ورنىنا كەلەدى دەپ ويلايمىن.
ارينە، ءبىز مادەنيەت جانە اقپارات مينيسترلىگىنە ستراتەگيالىق سەرىكتەستىك اياسىندا العان اقشانىڭ ەسەبىن بەرەمىز. باسقا پرەزيدەنت اپپاراتىنان، ۇكىمەتتەن، مينيسترلىكتەردەن «ءبۇيت، ءسۇيت» دەگەن تاپسىرما بولمايدى. ءبىراق ءبىز قاشان دا پرەزيدەنتپەن، ۇكىمەتپەن بىرگەمىز. نەگە دەيسىز عوي؟ ەگەر قازاقستانداعى جازۋشىلار ءوزىنىڭ مەملەكەتىن سىيلاماسا، ونىڭ اتقارۋشى ورگانى - ۇكىمەتىن سىيلاماسا، جاساپ جاتقان جاقسى جۇمىستارىن قولداماسا، قالاي بولادى؟ ارينە، جازۋشىلار كوزى كورگەن قاتەنى ايتىپ، سىناي الادى. ءبىراق جازۋشىعا كوشەگە شىعۋعا بولمايدى. ول جازۋشىنىڭ مىندەتى ەمەس. كوشەگە شىعۋ دەگەن - بەلگىلى ءبىر كۇشتەردىڭ سوڭىنان ەرىپ كەتۋ دەگەن ءسوز. ءبىز وعان بارمايمىز.
قازاقستان جازۋشىلار وداعىنىڭ قازىرگى فۋنكسياسى - كوركەم شىعارما ارقىلى قازاقستان حالقىنىڭ، سونىڭ ىشىندە قازاقتىڭ جان دۇنيەسىن بايىتۋ.
- جازۋشىلار وداعىنا ەل نازارى سەزدەر كەزىندە جانە مەملەكەتتىك سىيلىققا تالاس بولعاندا قاتتى اۋادى. كەيبىرەۋلەر ونى رۋشىلدىقتىڭ ورداسى دەپ تە قابىلدايدى. مەمسىيلىقتى داۋ- دامايسىز بەرۋدىڭ بىردەن- ءبىر جولى بۇكىل پروتسەستى اشىق ەتۋ ەمەس پە؟ وعان نە كەدەرگى؟
- ەشقانداي كەدەرگى جوق. مەملەكەتتىك سىيلىقتىڭ ءوز كوميسسياسى بار. مەن دە سول كوميسسيانىڭ مۇشەسىمىن. كەشە وكپەلەپ جاتىر. بيىل مەملەكەتتىك سىيلىقتىڭ يەگەرى بولعان ەكى ادامنىڭ بىرەۋى - اقىن سۆەتقالي نۇرجان، ەكىنشىسى - سىنشى، ادەبيەت تەورياسىنىڭ ۇلكەن عۇلاما عالىمى قۇلبەك ەرگوبەك. ونىڭ سىرتىندا 13 ادام قالىپ قويدى - بەلگىلى ءبىر داۋىس الا الماي قالدى. وكپەلەپ جازىپ جاتىر. كەشە «جاس الاشقا» شىقتى. ءبىزدىڭ ءبىر جاقسى كورەتىن جازۋشىمىز وكپەسىن ايتىپ جاتىر. ونىڭ وكپەسىنىڭ 90 پروتسەنتىن ءبىز قابىلدامايمىز. ونداي بولمايدى. ەگەر ول كەرەمەت بولىپ، باسقا جۇرتتان ارتىق تۇرسا، نەگە 12 ادام وعان قارسى داۋىس بەرەدى؟ وسىنداي نارسە بار. سول كوميسسيانىڭ ءۇش ادامنان تۇراتىن ەسەپتەۋ كوميسسياسى بار. سول كوميسسيا ءبىزدىڭ داۋسىمىزدى ۇرلاپ قويدى دەگەنگە ساياتىن ارتىق اڭگىمەلەر ايتىلىپ جاتىر. ولاي ەمەس. سۆەتقاليعا اڭگىمە جوق، كەرەمەت اقىن. ەكى تۋردان دا كەرەمەت ءوتتى، ءبارى داۋىس بەردى. قۇلبەكتىڭ بايگەسىنە دە ەشقانداي داۋ جوق. ونىڭ عالىمدىعىنا، ادەبيەتتى ءبىر كىسىدەي بىلەتىنىنە، قازىرگى قازاق ادەبيەتىنە تيگىزىپ جۇرگەن ۇلەسىنە ەشكىم كۇمان كەلتىرە المايدى. ول دا جەڭىپ شىقتى. قالعاندارى داۋىس السا قايدا قالدى؟ مەن وعان نە ىستەيمىن؟ جۇرتتىڭ بارىنە جۇگىرىپ بارىپ، «مىناعان داۋىس بەر» دەيمىن بە؟ ايتا المايسىڭ ولاي. مىنە وسىنداي وكپە بار.
مەملەكەتتىك سىيلىق - ادەبيەتتەگى ەڭ ۇلكەن سىيلىق. قازاقستاندا ودان ۇلكەن سىيلىق جوق. سوندىقتان ونى الاتىن ادام جان- جاقتى مىقتى بولۋ كەرەك. ەڭ ءبىرىنشى شىعارماسى مىقتى بولۋ كەرەك. 15 ادام ءتۇستى، وعان 22 ادام داۋىس بەردى. ءبىر تۋردان ءوتۋ ءۇشىن وسى 22 ادامنىڭ ۇشتەن ەكىسى داۋىس بەرۋ كەرەك. بەرمەي قالدى، نە ىستەيسىڭ؟ قازىرگى ءبىزدىڭ ۇستانىپ وتىرعان باعىتىمىز، مەملەكەتتىك كوميسسيانىڭ باعىتى دۇرىس دەپ ويلايمىن. بيىل العان ەكى ادام وتە لايىقتى ادامدار. قالعاندارى دا لايىقتى ەدى، ءبىراق داۋىس جيناي الماي قالدى. نە ىستەيمىز ەندى؟ ناقتى ايتساق، ءتورت- بەسەۋى لايىقتى بولدى.
- اشىقتىق دەگەندە «مەتسەنات» ستيپەندياسىنىڭ تاجىريبەسىن نەگە قولدانباسقا؟ ۇسىنىلعان شىعارمانى جىل بويى وقىرماندار تالقىلاپ، داۋىس بەرسە، ولاردىڭ داۋسى دا ءبىر كريتەري بوپ ەسكەرىلسە دەگەن وي عوي. وعان نە دەيسىز؟
- مەملەكەتتىك سىيلىق يەگەرىن انىقتاۋدا «مەتسەنات» ستيپەندياسىنىڭ تاجىريبەسىن مۇلدەم قولدانۋعا بولمايدى. ويتكەنى تەلەفون ارقىلى داۋىس بەرۋ دەگەن (ونلاين داۋىس بەرۋ - رەد. ) وتە اقىلعا سىيمايتىن نارسە. ءبىز قازىر «مەتسەناتقا» قارسى پىكىر ايتىپ جاتىرمىز. ويتكەنى كىم داۋىستى كوپ بەرگىزە الادى، سول الىپ كەتىپ جاتىر. ونىڭ بەر جاعىندا شىعارمانىڭ قانداي ارتىقشىلىعى بار ەكەنىن، شىعارما قاي قىرىمەن باسقالاردان ارتىق تۇرعانىن بەرىلگەن داۋىسقا قاراپ ايتۋ وتە قيىن.
«مەن وداقتا تۇرعاندا ەشبىر تالانتتىڭ اياعىنان شالدىرمايمىن»
- جازۋشىلار وداعىندا رۋشىلدىق، جەرشىلدىك بار ما؟
- بۇرىن بولعان شىعار. قازىر جوق. قازىر بولۋى مۇمكىن دە ەمەس. قازىرگى گەوساياساتتىڭ كەزىندە رۋ- رۋمەن جىككە بولىنگەننەن ەشتەڭە شىقپايدى. قازاقستان جازۋشىلار وداعىندا ءبىر عانا ساياسات، ءبىر عانا يدەيا بار. ول - تالانتقا كومەكتەسۋ، دارىندى قالامگەرلەردى جارىققا شىعارۋ. كەشە ءبىز جاس جازۋشىلار جازعان ءۇش روماندى تالقىلادىق. ۇشەۋى ءۇش جاقتىڭ جازۋشىسى. رۋشىلدىق بولسا، بۇلاي بولماس ەدى. ولارعا دەمەۋشىلىك جاساپ وتىرعان ادامنىڭ كىم ەكەنىن دە بىلمەيمىن. قۇرىلىسشى جىگىت ەكەنىن عانا بىلەمىن. ۇشەۋىنە ءۇش اي بويى اي سايىن 500 مىڭ تەڭگە تولەپ وتىرىپ وسى رومانداردى جازعىزدى. مەنىڭ ورىنباسارىم بەيبىت سارىبايدىڭ ۇسىنىسى بويىنشا وسىنداي جوبا ىسكە استى. ناتيجەسىندە «ابىل مەن قابىل»، «اعىراپتاعى اتى جوق ادام»، «مۇتىلعان» دەيتىن جاقسى تۋىندىلار دۇنيەگە كەلدى.
- ءسىز ءوزىڭىزدى جازۋشى رەتىندە رۋشىلدىقتان، جەرشىلدىكتەن زارداپ شەككەن قالامگەرمىن دەپ ويلايسىز با؟
- كەيدە بولدى. ەرتەرەكتە بولدى. ءبىراق قازىر وكپەلەمەيمىن. ول كەزدە مەن جاقسى كورەتىن ادامدار كىشكەنە اياعىمنان شالدى. ويتكەنى مەن و جاقتا ەمەس ەدىم، تۇسىنگەن شىعارسىڭ. سونداي بولعان جاس كەزىمىزدە. قازىر ونداي جوق. مەن وسى وداقتا وتىرعان كەزدە ەشبىر تالانتتىڭ اياعىنان شالدىرمايمىن. ەگەر وداقتا بولماي قالسام، قولىمنان كەلمەي قالۋى مۇمكىن. جالپى قازاق دەگەن حالىقتىڭ قانىنا سىڭگەن كرەدوسى سونداي. تالانتىن ەشقاشان دالادا تاستاعان ەمەس. ءبارىن شىعاردى. مۇقاعالي، جۇمەكەن، قادىر، تولەگەننەن باستاپ بۇكىل تالانتىمىز جەردە قالىپ كورگەن جوق. ويتكەنى حالقىمىز سونداي. تالانتىن باعالاي بىلەدى، ايالاي بىلەدى. بىرەۋلەر مۇقاعاليدى ايتىپ جاتادى. ونىڭ ءبارى بوس ءسوز. مۇقاعالي وتە قينالىپ جۇرگەندە دە كىتابى شىقتى. كىتابى شىقپاي قالعان كەزى بولعان جوق. ويتكەنى ىزدەيتىن ەلى بار ەدى.
- كەزىندە جەرشىلدىكتەن زارداپ شەكتىم دەدىڭىز عوي. ناقتى كىمدەردەن، قانداي قاعاجاۋ كوردىڭىز؟ ول ارەكەتتەردەن جەكە شىعارماشىلىعىڭىزعا، قازاق ادەبيەتىنە قانداي زيان كەلدى دەپ ويلايسىز؟
- مەنىڭ ءبىر كىتابىم 5 جىل بويى «جازۋشى» باسپاسىنان شىقپاي جاتتى. ەشكىمنىڭ اتىن اتاي المايمىن. جالعىز مەن ەمەس، سوۆەت ۇكىمەتىنىڭ كەزىندە سوۆەت يدەولوگياسى سولاي بولدى. اربىردەن سوڭ جازۋشىلار اراسىنداعى جىكشىلدىكتى جاساعان سوۆەت ۇكىمەتى. اناۋ ارعىن، مىناۋ كىشى ءجۇز دەگەن اڭگىمە سولاردان شىقتى. قازىر ول بىرتە- بىرتە جويىلىپ كەلەدى.
- جازۋشىلار وداعىنداعى ىقپالدى تۇلعالاردىڭ قولىندا «ارنايى داپتەر» بولادى دەيتىن اڭىز بار. مادەنيەت، باسپا، رۋحانيات سالاسىنا قاتىسى بار مەكەمەلەردىڭ باسشىلىق لاۋازىمى بوساي قالسا، سول داپتەردىڭ يەلەرى تىزىمدەگى ادامداردى تىقپالايدى ەكەن دەپ جاتادى. وسى اڭىزدىڭ شىن- وتىرىگىن ءوزىڭىز ايتىڭىزشى.
- ول بىرەۋلەردىڭ ويلاپ تاپقان اڭىزى. ەشكىم ەشقانداي داپتەر ۇستاپ جۇرگەن جوق. اربىردەن سوڭ باياعىدا كوشىپ كەتكەن، سىرتتا جۇرگەن مۇحتار ماعاۋيننىڭ ءوزىن قازىر حالىقتىڭ ءوزى، سول حالىققا قىزمەت ەتەتىن مەملەكەت قولداپ وتىر.
- ياعني، ءبىز اتاعان سالالاردا قىزمەتكە تاعايىنداۋ ىسىنە وداقتىڭ ىقپالدى ادامدارى ارالاسپايدى عوي؟
- ارالاسپايدى. ەگەر كەڭەس سۇراپ جاتسا، ءوز مىنەزدەمەمىزدى بەرەمىز. ءبىراق ونداي سۇراپ جاتقان ەشكىم جوق. ويتكەنى وزدەرى بىلەدى.
- جازۋشىلار وداعى وزىنە مۇشە قالامگەرلەردىڭ لايىقتى ەڭبەكتەرىن تانىستىرۋ، ناسيحاتتاۋ جۇمىستارىنا تىم سالعىرت قارايتىن سياقتى. مىسالى، ۇلاربەك دالەي دەيتىن قالامگەر جوشى حان تۋرالى تاريحي رومان جازدى. وداق ورتالىق كوممۋنيكاتسيالار قىزمەتى سياقتى اقپارات الاڭدارىن پايدالانىپ، وسىنداي تۋىندىلاردى كوپشىلىككە تانىستىرۋ جاعىنا نەگە سالعىرت قاراپ وتىر؟ اپتا سايىن بولماسا دا، اي سايىن، توقسان سايىن قازاق ادەبيەتىنە جاڭالىق بولىپ كىرگەن جاڭا تۋىندىلاردى وداق اتىنان جارنامالاپ وتىرۋعا نە كەدەرگى؟
- ۇلاربەك دالەي جاقسى رومان جازدى. ءبىراق بىزگە كەلگەن جوق. ول وزىنشە، ءوز بەتىمەن جاسادى. ال مىنا جەردە جازۋشىلار وداعى دەگەن ورتالىق بار. كەز كەلگەن دۇنيە، جاقسى شىعارمالاردىڭ ءبارى وداق ارقىلى كەتۋ كەرەك. ال ول كەلگەن جوق. مىسالى مەن ونىڭ سونداي شىعارما جازىپ جاتقانىن اقپارات قۇرالدارى ارقىلى ءبىلدىم. «مەن وسىنداي رومان جازىپ ەدىم» دەپ ماعان كەلگەن جوق. بۇل - ونىڭ قاتەلىگى. ءبىرىنشى وداققا كەلىپ، سىنشىلارعا تالقىلاتايىق دەپ ۇسىنسا، ۇيىمداستىرىپ بەرەتىن ەدىك. قازىر ادەبيەتىمىزدە وسى جاعى قيىن. بىرەۋ وتە جاقسى رومان جازادى، سوسىن ونىڭ تۇساۋكەسەرىن جاسايدى. ول كىتاپتى ءبىر ادام وقىماعان. سودان انا جەردە وتىرىك اڭگىمە بولادى. «پاي، مىناۋ كەرەمەت تۋىندى ەكەن. قانداي كەرەمەت كىتاپ بولىپ شىققان» دەپ ماقتايدى. ادەبيەت ولاي ناسيحاتتالمايدى. باعانا ايتتىم عوي، ءۇش روماندى اۋەلى سىنشىلارعا تالقىلاتتىم. «جوشى حان» دا سولاي بولۋى كەرەك ەدى. ۇلاربەك دالەيدىڭ جازعان رومانىن كىم تەرەڭ تالقىلاپ جاتىر؟ «رومان جازدى، رومان جازدى» دەپ جالاۋلاتامىز. ول ونىڭ ىشىندە نە بار ەكەنىن ايتىپ جاتقان ادام از. ءبىز وسىلاي كەتىپ بارامىز. بايسالدى تۇردە وقىپ، باسقا رومانداردان قانداي ەرەكشەلىگى بار ەكەنىن ايتۋىمىز كەرەك ەدى. ءبىز ۇلاربەكتىڭ بۇل رومانىن جاقىندا تالقىلايمىز، باعا بەرەمىز. ول - وتە تالانتتى جىگىت. ونىڭ شىعارماسى ەشكىمدى بەيجاي قالدىرمايدى. مەن وعان 100 پايىز سەنەم. ءبىراق بىزگە كەلۋى كەرەك ەدى، كەلمەدى.
ءبىزدىڭ ادەبي باسىلىمدار بار. ەلدى ەلەڭ ەتكىزگەن شىعارمالاردىڭ ءبارى تۋرالى سول باسىلىمدار ۇنەمى جازىپ، جارنامالاپ كەلە جاتىر.
- سوۆەت زامانىندا جازۋشىلار وداعىنىڭ يەلىگىندە بولعان ءبىراز مۇلىك جەكەشەلەندىرىلىپ كەتكەن دەيتىن اڭگىمە بار. زاڭسىز يەمدەلگەن اكتيۆتەردى قايتارۋ كوميسسياسىنا وسى مازمۇندا ءوتىنىش، سۇراۋ جىبەردىڭىزدەر مە؟ جالپى وداققا قايتارىلۋى كەرەك نىساندار بار دەپ ويلايسىز با؟ ويلاساڭىز ءتىزىپ اتاپ بەرىڭىزشى.
- كىم ايتىپ ءجۇر؟ ءبىرىنشى سول بازاردى ايتاتىن شىعار. ول باياعىدا ءبىتىپ كەتتى. مەن ول بازاردىڭ ماسەلەسىن بىلمەيمىن. باسقا ءال فارابي اتىنداعى شىعارماشىلىق ءۇيى ءوز قولىمىزدا. ول جەردە ءبىر كىشكەنە نيۋانس بار. مەنەن بۇرىنعى ادامدار 5 جىلعا كەلىپ، ءبىراق 15 جىلعا كەلىسىمشارت جاساپ كەتكەن. سونى ءبىز وزگەرتە الماي ءجۇرمىز. ءبىراق ءبارى ءبىر مەملەكەتتىڭ مەنشىگىندە. بەس جىلعا سايلاندى ما، 5 جىلعا عانا جالعا بەرۋى كەرەك قوي. 15 جىلعا بەرىپ جىبەرگەن.
1957 -جىلدان بەرى جازۋشىلار وداعىنىڭ عيماراتىندا وتىرمىز. وسى عيمارات ءبىزدى اسىراپ وتىر دەۋگە بولادى. باسقا قانداي اكتيۆ بولۋى مۇمكىن؟
- ساياجاي، شيپاجاي بولعان جوق پا؟
- ساياجاي بەرگەن ءبىر كەزدە، كەڭسايدىڭ تومەن جاعىنان. ءبىراق ونى وداققا دەپ ەمەس، جەكە جازۋشىلارعا بەرگەن. بىرەۋى ونى پايدالاندى، بىرەۋلەر پايدالانا الماي قالدى. ساتىپ جىبەرگەندەرى بار. ونىڭ ءبارى كەتتى. ول ەندى اركىمنىڭ جەكە مەنشىگى عوي. كەزىندە شيپاجاي بولعانى راس بولۋى كەرەك. ءبىراق ول ەندى قايتپايتىن نارسە.
«ادەبي سىندى You Tube ارقىلى تىرىلتەمىز»
- جازۋشىلار وداعى الەۋمەتتىك جەلىدە، عالامتوردا نەگە بەلسەندى ەمەس؟
- نەگە ولاي دەيسىز؟ وداقتىڭ رەسمي سايتى بار. قازىر You Tube اشىپ جاتىرمىز. قوندىرعىلارىنىڭ ءبارىن قويدىق. ۇساق- تۇيەك اساي- مۇسەيى قالدى. ءبىزدىڭ جازۋشىلار وداعىنىڭ انالارى بار. قادىر مىرزا ءالىنىڭ، ساعي جيەنبايەۆتىڭ، جۇبان مولداعاليەۆتىڭ، تاكەن ءالىمقۇلوۆتىڭ ۇيىندەگى جەڭگەلەرىمىز بار. سولاردىڭ ەشكىم بىلمەيتىن، ەڭ جارقىن ەستەلىكتەرىن الىپ قالماقشىمىز. كەيىنگى 30 جىلدان بەرى ادەبيەتتە سىن جوعالدى. قازىر ەشكىم ەشكىمنىڭ شىعارماسىن سىنامايتىن زامان بولدى. ويتكەنى ەشكىمنىڭ جامان اتتى بولعىسى كەلمەيدى. ءبىراق سىن بولماسا، ادەبيەت تە بولمايدى. ءبىز سونى بەرى قاراي اكەلۋ ءۇشىن You Tube-تەن جوبا اشىپ جاتىرمىز. ودان بولەك ادەبي باسىلىمداردىڭ بارىنە رەفورما جاساپ، قايتادان قۇرامىز. جازۋشىلار وداعىنىڭ Telegram كانالى بار. جازۋشىلار وداعىنا قارايتىن 4 باسىلىمنىڭ ءوز سايتتارى بار. ءبىراق قانشالىقتى كەلىستىرىپ جاساپ جاتىر، ول باسقا ماسەلە.
- جازۋشىلار وداعىنا نەشە قالامگەر مۇشە؟
- قازىر 1040 ادامعا جەتتى.
- وسى 1040 مۇشەنىڭ الەۋمەتتىك جاعدايىنان تولىق حاباردارمىن دەپ ايتا الاسىز با؟ 1040 مۇشەنىڭ نەشەۋى باسپاناسىز، نەشەۋىندە تۇراقتى جۇمىسى جوق؟
- حابارىم بار، ءبارىن بىلەم. بۇكىل قازاقستانداعى جازۋشىلاردىڭ جاعدايىن ءبىلىپ وتىرمىن. قازىر مەملەكەتتىڭ ارقاسىندا ءۇيسىز جۇرگەن جازۋشى جوق. قىزىلوردادا قاتيرا جالەنوۆا دەيتىن جالعىز ءۇيسىز جازۋشىمىز بار ەدى. كەشە سوعان ن. نالىبايەۆ ( قىزىلوردا وبلىسىنىڭ اكىمى - رەد. ) ەكى بولمەلى ءۇي بەردى.
ەگەر جاعدايى قيىنداعان قالامگەر بولسا، بىزگە حابارلاسادى. ءبىز وعان قولىمىزدان كەلگەن كومەگىمىزدى تيگىزەمىز. قازاقستان دەگەن مەملەكەت ءوز جازۋشىسىن ەشقاشان دالاعا تاستاپ كورگەن جوق. بىرەۋلەر ءوزىنىڭ جەكە باسىنىڭ تراگەدياسىمەن، وسالدىعىمەن لاعىپ كەتسە، وعان ءبىز جاۋاپ بەرمەيمىز. ءبىراق امان- ەسەن ءجۇرىپ، قولىنان قالامىن تاستاماي، جازۋ جازىپ جۇرگەن ادامنىڭ ءبارى ءبىزدىڭ ەسەبىمىزدە. ونسىز بولمايدى.
- مۇرات اۋەزدىڭ قازاسىنان كەيىن قوعام قايراتكەرلەرىن اقتىق ساپارعا تەاتردان نەمەسە جازۋشىلار ءۇيى سياقتى عيماراتتاردان ەمەس، مەشىتتەن شىعارۋ كەرەك دەيتىن داۋ باستالىپ كەتتى. وسىعان نە ايتار ەدىڭىز؟
- دۇنيەدەن وتكەن ادامداردى اقتىق ساپارعا قايدان شىعاراتىنىن مارقۇمنىڭ سالماعىنا، بەدەلىنە، ابىرويىنا بايلانىستى سول كەزدە قۇرىلعان كوميسسيالار شەشەدى. مۇرات اۋەزدى اكەسىنىڭ اتىنداعى ۇلتتىق تەاتردان شىعاردى. ونىڭ نەسى ايىپ؟ ءوزى دە - قازاقتىڭ مادەنيەتتانۋىنا وتە ۇلكەن ۇلەس قوسقان ادام. سوندىقتان ول جولعى شەشىم دۇرىس بولدى دەپ ويلايمىن. ال جازۋشىلاردىڭ ءبىرازىن جازۋشىلار ۇيىنەن شىعارىپ ءجۇرمىز. وسى داستۇرگە اينالۋعا ءتيىس.
- 90 جىلدىق اياسىندا وداققا مەملەكەتتەن، دەمەۋشىلەردەن قانداي كومەك كورسەتىلدى؟
- ءبىزدىڭ 90 جىلدىعىمىزدىڭ سالتاناتتى جينالىسى جەلتوقساننىڭ 13-ىندە وتەدى. مادەنيەت جانە اقپارات مينيسترلىگى ءوز باقىلاۋىنا الىپ، بىزگە كومەكتەسىپ جاتىر. وعان قوسىمشا الماتى اكىمدىگى كومەكتەسىپ وتىر. ەرتەڭ سول سالتاناتتى جينالىستان كەيىن جايىلاتىن داستارحاندى الماتى قالاسى موينىنا الدى. ال قالعان شارۋانىڭ بارىنە ءبىزدىڭ ايدا عالىم قىزى بالايەۆا باسقاراتىن مينيسترلىك كومەكتەسىپ جاتىر. مەن سوعان ريزامىن. ويتكەنى مەملەكەت كومەكتەسپەگەن جەردە قوعامدىق ۇيىمداردىڭ جاعدايى قيىن بولادى.
- جازۋشىلار وداعىنا مۇشە بولۋ جاس قالامگەرلەرگە نە بەرەدى؟
- ءبىرىنشى، جاس قالامگەرلەردىڭ تۆورچەستۆولىق الەۋەتىن كۇشەيتەدى. قازاقستان جازۋشىلار وداعىنا مۇشە بولۋ دەگەن - قاسيەتتى نارسە. ءوزىڭدى ازامات رەتىندە، قازاقستانداعى جازۋشىمىن دەپ سەزىنۋگە مۇمكىندىك بەرەدى. ءبىز بيىل تاعى ءبىر جوبانى قولعا الىپ جاتىرمىز. قازاقستان جازۋشىلار وداعىنىڭ مۇشەلىگىنە ۇمىتكەرلەردى ىرىكتەيمىز. بۇل - 13 تەن 18 گە دەيىنگى ارالىقتاعى جاس قالامگەرلەر. بۇگىن ءبىز وسى ساناتتاعىلاردى كانديدات ەتىپ الىپ جاتىرمىز. ەگەر 18 گە تولعانشا 2-3 ادەمى شىعارما جازسا، مۇشەلىككە قابىلدانادى. ءار ۇمىتكەردىڭ تالىمگەرى بەكىتىلگەن. ءبىزدىڭ بولاشاعىمىز - سولار. قازاق ادەبيەتىنىڭ مىقتى بولۋى سولاردىڭ قولىندا. ءبىز سوعان ىرگەتاس قالاپ جاتىرمىز.
- سۇحباتقا ۋاقىت بولگەنىڭىزگە راحمەت!
اۆتور
ەسىمجان ناقتىباي
