قىتاي - قازاقستان دوستىعى: ورتالىق ازيا سامميتىنىڭ جەلكەنىن كەرىپ، ادامزاتتىڭ ورتاق تاعدىرى اتتى كەمەنى جۇزدىرەيىك
استانا. KAZINFORM - «قىتاي- ورتالىق ازيا» سامميت استانادا ەكىنشى رەت وتكىزىلمەك. وعان قىتاي حالىق رەسپۋبليكاسىنىڭ ءتوراعاسى شي جينپيڭ قاتىسادى. ءبىز شي ءتوراعانى قازاقستاندا ۇلكەن ۇمىتپەن جانە ىستىق ىقىلاسپەن قارسى الامىز. بۇل سامميت - ورتالىق ازيا ەلدەرىمەن بىرگە ادامزاتتىڭ ورتاق تاعدىرى قاۋىمداستىعىن قۇرۋعا جانە ورتاق وركەندەۋگە قول جەتكىزۋگە باعىتتالعان ماڭىزدى قادام.
قوس تاراپتا ساۋدا-ساتتىق كولەمى جىل سايىن ارتىپ، اۋىل شارۋاشىلىعى ونىمدەرى مەن شيكىزات رەسۋرستارى، زاماناۋي تەحنولوگيالار مەن ونەركاسىپ تاۋارلارى شەكارا اسىپ، نارىقتاردى توعىستىرىپ وتىر. ال قوس ەل اراسىنداعى قارىم- قاتىناس، بىرلەسە وتىرىپ جۇمىس ىستەگەن بىزگە نە بەرەدى؟ «ءبىر جول، ءبىر بەلدەۋ» باستاماسىنىڭ ەلدەر ءۇشىن، سونىڭ ىشىندە قازاقستان ءۇشىن ماڭىزى قانداي؟ ر. ب. سۇلەيمەنوۆ اتىنداعى شىعىس تانۋ ينستيتۋتىنىڭ باس ديرەكتورى، ف. ع. د. ، پروفەسسور، قازاقستاننىڭ ەڭبەك سىڭىرگەن قايراتكەرى دۇكەن ءماسىمحان ۇلىنان بىلسەك.
- دۇكەن ءماسىمحان ۇلى، قىتاي مەن قازاقستان اراسىنداعى دوستىققا توقتالايىقشى؟
- قازاقستاننىڭ تاۋەلسىزدىگىن ەڭ العاش بولىپ مويىنداعان مەمەلەكەتتەردىڭ ءبىرى - قىتاي حالىق رەسپۋبليكاسى. ەكى ەل اراسىنداعى ديپلوماتيالىق قارىم-قاتىناس رەسمي تۇردە 1992 -جىلى قاڭتاردا ورنادى. سودان بەرى قاراي 33 جىلدىق ەكى ەلدىڭ قارىم-قاتىناسى تەك دوستىق، تاتۋ كورشى بولىپ، كۇن ساناپ، اي ساناپ تەك قانا جاقسى باعىتتا دامىپ كەلە جاتىر.
شي جينپيڭ دە بىرنەشە مالىمدەمەسىندە «قىتاي حالىق رەسپۋبليكاسى قازاقستاننىڭ اۋماقتىق تۇتاستىعىنا جانە تاۋەلسىزدىگىنە ۇلتتىق قاۋىپسىزدىگىنە كەپىلدىك بەردى» - دەگەن. بۇنىڭ ءوزىن دوستىقتىڭ ۇلكەن شىڭىنا جەتكەندەگى ءسوز دەۋگە بولادى. ءبىر مەملەكەت ەكىنشى مەملەكەتتىڭ ۇلتتىق قاۋىپسىزدىگىنە، تەريتورياسىنىڭ قاۋىپسىزدىگىنە كەپىلدىك بەرەمىن دەگەن جاعداي تەك قانا وسىنداي دوستىقتىڭ بيىگىنە كوتەرىلگەن دەڭگەيدە عانا ايتىلادى.
- قىتايدىڭ «ءبىر جول، ءبىر بەلدەۋ» باستاماسى تۋرالى ايتىڭىزشى.
- بۇل الەمدىك الىپ دەرجاۆالاردىڭ وسىنداي ءبىر الەمگە قوجا بولۋ الەمدىك گەوساياساتتا ليدەرلىك ءرول اتقارۋ دەگەن ۇعىم بار. بۇل بۇگىن بولىپ جاتقان دۇنيە ەمەس، تاريحتان بەرى سولاي. الەمدىك قاۋىمداستىقتا كوشباسشىلىق رولگە جەتۋ ماقساتى - سول ەلدىڭ كوپتەگەن ساياسي، ەكونوميكالىق مۇددەلەرى جاتىر.
سەبەبى، الەمدىك گەوساياساتتاعى ىقپالى ارقىلى ءوزىنىڭ ىقپالى جۇرەتىن ايماعىنا ينۆەستيتسيا سالاسىندا نەمەسە بەلگىلى ءبىر دەڭگەيدە ءوزىنىڭ ەكونوميكالىق مۇددەلەرىن تۇگەلدەپ وتىرادى. سوندىقتان بۇنداي الەمدىك كوشباسشىلىققا ۇمتىلۋ، الەمدىك گەوساياساتتا ىقپالدى ءوزىنىڭ ايماقتارىن قۇرۋ دەگەن ماسەلەسىنە وعان تاڭعالۋدىڭ كەرەگى جوق. شي جينپيڭنىڭ بۇل باستاماسى «ءبىر بەلدەۋ، ءبىر جول» دەگەن باستامامەن كورىنىس تاپقانىمەن الەمدىك گەوساياساتقا ىقپال ەتۋ، الەمدىك قاۋىمداستىقتاعى كوشباسشى رولىنە جەتۋ باياعىدان بار دۇنيە. سول باستامانىڭ جۇزەگە اسۋىنداعى ءبىرىنشى قادام - قازاقستان. قىتاي ءۇشىن كورشىلەس جاتقان مەملەكەتتەرمەن سەرىكتەس بولۋ ءتيىسدى ءارى ارتىق شىعىنسىز.
ال قازاقستانعا قىتايدىڭ ينۆەستيتسياسى كوبىرەك قۇيىلىپ جاتسا، ينۆەستورلار كوبىرەك وسىندا ءوزىنىڭ بىرىككەن كاسىپورىندارىن اشىپ جاتسا، ونىڭ ءبارى قازاقستان حالقىنا، ءاربىر ەلدىمەكەندەگى تۇرعىندارعا جۇمىس ورنى دەگەن ءسوز. قازاقستان ءۇشىن قىتايدىڭ «ءبىر بەلدەۋ، ءبىر جول» باستاماسى اسىرەسە ەكونوميكالىق تۇرعىدان، الەۋمەتتىك تۇرعىدان وتە ءتيىمدى باستاما.
- كەشە استانادا وتكەن سامميت، «ورتالىق ازيا - قىتاي» سامميتىنەن نە كۇتۋگە بولادى؟
- جالپى ءبىزدىڭ ورتا ازيا ايماعىنا قازاقستاندى قامتىعان، سونىمەن بىرگە وڭتۇستىك، سولتۇستىك افريكا ەلدەرى، تاياۋ شىعىس ەلدەرى ءتىپتى ەۋرووداقتىڭ دا جاعدايى ەكونوميكالىق الەۋەتى قازىر ءماز ەمەس. قىتايدىڭ وسىنداي «ءبىر بەلدەۋ، ءبىر جول» باستاماسىنا قازىر الەمنىڭ ءبىراز ەلدەرى مۇقتاج. سەبەبى، قاي ەلدەگى قانداي مەملەكەت باسشىسى بولسىن ءوزىنىڭ بيلىك قۇرعان كەزەڭىندە ءوز ەلىنىڭ ەكونوميكالىق الەۋەتىن مەملەكەتىندەگى حالىقتىڭ ءال- اۋقاتىن كوتەرۋدى ويلايدى.
ەلدىڭ ءال-اۋقاتىن، ەكونوميكالىق الەۋەتىن كوتەرۋ كوپ جاعدايدا قازىرگى زاماندا شەتتەن كەلەتىن قارجىلىق ينۆەستيتسياعا تاۋەلدى. ويتكەنى ءار ەلدە دە قازىر ادامداردىڭ ەڭبەك كۇشتىڭ قىمباتتاعان كەزى، كەز- كەلگەن مەملەكەت ءوزىنىڭ ەڭبەك كۇشىنە ءوزى قاناعاتتانارلىقتاي جالاقى تولەي المايدى. ونداي قارجى قازىر كوپتەگەن ەلدەردەن تابىلا بەرمەيدى. ونداي قارجىلىق مۇمكىندىكتەر قىتاي سياقتى ا ق ش سياقتى الىپ دەرجاۆالاردا عانا بولادى. جاس مەملەكەتتەردىڭ وندايعا شاماسى جەتە بەرمەيدى. سوندىقتان قازاقستاندا بار، باسقا دا ورتا ازيا ەلدەرى، افريكا ەلدەرى بولسىن، كوپ جاعدايدا سىرتتان كەلەتىن ينۆەستيتسياعا مۇقتاج.
قىتاي ول جاعىنان الەمدىك باسەكەلەستىكتە جالپى الەمدىك قاۋىمداستىقتاعى ەلدەردىڭ سۇرانىسىن ءدوپ باسىپ وتىرعان جانە سونى قارجىلىق تۇرعىدان قاناعاتتاندىرىپ وتىرعان مەملەكەت. ال، قازاقستان ءدال قازىرگى جاعدايدا اگروبيزنەس، اگروونەركەسىپ سالالارىن قارقىندى دامىتىپ جاتىر. بۇل رەتتە ۇشى- قيىرى جوق، كوپ، مول قارجى كەرەك. ال بۇكىل دۇنيەجۇزىندە قىتاي اگروونەركاسىبى الدا تۇرعان مەملەكەت. ولاردا ديحانشىلىق، ەگىستىك سالاسى وتە جاقسى دامىعان. ءبىزدىڭ بۇل رەتتە قىتايدان كوبىرەك تاجىريبە الۋىمىز كەرەك.
