قولما-قول اقشاعا جاپپاي ويىسۋ بولمايدى - ەكونوميست دەكلاراتسيالاۋ جانە موبيلدى اۋدارىمدار جايىندا
استانا. KAZINFORM - دەكلاراتسيالاۋ اياسىندا موبيلدى اۋدارىمداردىڭ تەكسەرىلە باستاۋىنا وراي ازاماتتار بىرتىندەپ قولما-قول اقشاعا ويىسا باستاعانى بەلگىلى.
بيزنەس نەگىزىنەن اۋدارىم جاساۋ ارقىلى ساۋداسىن قىزدىرىپ وتىرعان ەدى. وسىعان وراي ەكونوميست ولجاس قۇدايبەرگەنوۆ دەكلاراتسيالاۋ مەن ءموبيلدى اۋدارىمداردى تەكسەرۋگە قاتىستى ۇستانىمىن ءبىلدىردى. سونداي-اق ول ءبىرقاتار ەرەكشەلىكتى بولە-جارا اتاپ، بۇل جۇمىستى قالاي دۇرىس جونگە سالۋعا قاتىستى ويىن ءبىلدىردى.
«قولما-قول اقشاعا نەگىزگى قاجەتتىلىك بولشەك ساۋدا سەكتورىندا ورىن الادى. دەگەنمەن، ءدال سولار ءۇشىن بولشەك سالىق ەنگىزىلىپ وتىر. سالىقتى دۇرىس جوسپارلانعان كەزدەگى سالىقتىق جۇكتەمە ءتىپتى جەڭىلدەتىلگەن سالىقتان دا تومەن بولادى. سوندىقتان دا بيزنەس كولەڭكەگە كەتكەننەن گورى وسى رەجيمدە اۋىسقانى ءجون. ول جەردە قىزمەتتىڭ 200 ءتۇرى بار. حالىققا ساۋدالاناتىن قىزمەتتەر مەن تاۋارلاردىڭ بارلىعى دەرلىك قامتىلعان. بۇل رەجيمدە ءسال جەڭىلدەتۋگە بولادى - جىلدىق ءتۇسىم 100 ميلليون تەڭگەگە دەيىن بولعان كەزدە ەسەپ بەرۋدى ازايتىپ، سيرەك جاساۋ، ساتىپ الۋلار بويىنشا شىعىستار ەسەبىن جۇرگىزبەي-اق قويۋعا رۇقسات بەرۋ قاجەت. سوندا ءۇيدىڭ جانىنداعى دۇكەندەر بىردەن وسى رەجيمگە اۋىسادى»، - دەپ سانايدى ولجاس قۇدايبەرگەنوۆ.
ساراپشىنىڭ ايتۋىنشا، 200 ادام جانە 2 ميلليارد تەڭگەلىك جوعارى شەكتى الىپ تاستاۋ كەرەك. سوندا مەيرامحانالار جەلىسى مەن باسقا دا قىزمەت تۇرلەرى بىردەن ءبىر ج ش س- عا تىركەلە باستايدى. بۇل قۇقىقتىق قۇرىلىمدى (بارلىق قاجەتسىز ج ش س مەن جەكە كاسىپكەرلىكتى جابۋعا بولادى)، سالىق قۇرىلىمى (بارلىق ەسەپتەردى ءبىر عانا ج ش س تاپسىرادى) بىردەن كۇرت جەڭىلدەتەدى.
سپيكەر مۇنداي جەلىلەر بانكتەر ءۇشىن بىردەن تارتىمدى بولادى دەپ سانايدى. ويتكەنى، بارلىق اينالىم ءبىر جشس- دە بولادى جانە باسقارۋشىلىق ەسەپ- قيساپتى قاراۋدىڭ قاجەتى جوق. ال مۇنداي فورمات بيزنەستىڭ ينۆەستورلار الدىنداعى قۇنىن ارتتىرۋعا سەپتىگىن تيگىزەدى.
«قولما-قول اقشادان ايىرماشىلىق كوپ شىققان سايىن ول قولما-قول اقشامەن جۇمىس ىستەيتىن جەتكىزۋشىلەرىنە قىسىمدى كۇشەيتە تۇسەدى. پروبلەما تەك ازىق-تۇلىك تاعامدارىن جەتكىزۋشىلەرمەن عانا تۋىندايدى. وسى ورايدا ساتىپ الۋشىعا ساتۋشى ءۇشىن سالىق (بۇل اۋىل تۇرعىندارىنىڭ ءومىرىن جەڭىلدەتۋ ءۇشىن جاسالادى. ياعني، ولارعا تاۋارىن اكەلىپ، كەلىسىمشارتقا قول قويۋ جانە تولەمدى الۋ جەتكىلىكتى. ال ول ءۇشىن سالىقتى ساتىپ الۋشى تولەيدى) تولەۋگە رۇقسات بەرۋمەن بولشەك سالىققا بالاما (ءتۇسىمنىڭ 1 پايىزىنا ءبىرىڭعاي اگرارلىق سالىق) ويلاستىرۋعا بولار ەدى. بولشەك ساۋدامەن جانە اۋىل شارۋاشىلىعى داقىلدارىمەن شامامەن 1 ميلليون ادام اينالىسادى. الايدا ولار رەسمي تىركەلمەگەن جانە قازىرگى ۋاقىتتا جۇمىسسىزدار دەپ سانالادى. وسى ەكى سەكتوردىڭ كۇنگەيگە شىعۋى قىزمەتتەردىڭ تازا جالاقى الۋىنا سەپتىگىن تيگىزەدى. بۇل سەكتورلاردا جالاقىنىڭ تومەندىگىن ەسكەرسەك، ول جاقتا باسقا سەكتورلارمەن سالىستىرعاندا تومەندەتىلگەن سالىق جۇكتەمەسى (37 پايىزدىڭ ورنىنا 20-25 پايىز) بولادى»، - دەپ اتاپ وتەدى ەكونوميست.
دەگەنمەن، ولجاس قۇدايبەرگەنوۆ اتالعان سەكتورلاردىڭ كولەڭكەدەن شىعۋى بيۋجەتكە سالىق تۇسىمدەرىنىڭ ايتارلىقتاي ارتۋىنا سەپ بولا المايتىنىن ايتادى. ءبىراق، حالىقتى الەۋمەتتىك جوسپارلاۋ ايتارلىقتاي جاقسارا تۇسەدى. سول كەزدە بارلىق جايت بويىنشا شىنايى جاعداي كورىنىپ، الەۋمەتتىك قولداۋ شارالارى بارىنشا ناقتى بولا تۇسەدى.
«بۇعان قوسا، مەملەكەتكە دەكلاراتسيالاۋعا قاتىستى قارىم-قاتىناسىن وزگەرتكەنى ءجون. ازىرشە ول سەنىمسىزدىك قۇرالى جانە الەۋەتتى جازا سياقتى كورىنىپ وتىر. ءىس جۇزىندە بۇل ەڭ الدىمەن ءوزىنىڭ مۇلكى مەن كىرىسىن دەكلاراتسيالايتىندارعا كومەك قۇرالى بولۋى ءتيىس. نەمەسە شەگەرۋدى (ادامداردىڭ شەگەرۋدى قولدانۋدى سۇراۋعا ماجبۇرلەمەي، بارلىق بازانى كىرىكتىرىپ، شەگەرۋ قولدانۋدى اۆتوماتتاندىرۋ قاجەت) قولدانۋ ارقىلى سالىق جۇكتەمەسىن تومەندەتۋى كەرەك. نە بولماسا، مۇقتاجداردى انىقتاۋ ارقىلى قولداۋدىڭ ناقتى شارالارىن قولدانعان ءجون. سالىق جيناۋدى ارتتىرۋ سەبەبى ەكىنشى ورىندا بولۋى ءتيىس. ويتكەنى، مۇنداي سالدار تەك سالىق تولەۋشىلەردىڭ 3-5 پايىزىنا عانا قاتىستى. ارينە، بۇل ءبىر رەتتىك قانا اسەر بولماق. قالعان بولىگى ونسىز دا جالاقىدان جالاقىعا دەيىن ءومىر ءسۇرىپ ءجۇر. سونداي-اق دەكلاراتسيالاۋ ارقىلى جەمقورلاردى انىقتاۋعا بولادى دەپ قورقىتۋدىڭ قاجەتى جوق. ءيا، شىنىمەن دە جاپپاي دەكالارتسيالاۋ بارىسىندا ءار ادامنىڭ كىرىسى مەن شىعىسى كورىنىپ تۇرادى. جانە دە قاراپايىم ازاماتتاردا ايىرماشىلىق بولعاندا سالىق تولەمەۋگە قاتىستى سۇراق تۋىندايدى. ال كىرىس ايىرماشىلىعىنىڭ زاڭدىلىعى تەك شەنەۋنىكتەرگە عانا قاتىستى. ءبىراق، ءىس جۇزىندە شەشەۋنىكتەر ءبىراز ۋاقىتتان بەرى دەكلاراتسيا تاپسىرادى جانە ونسىز دا كىمنىڭ جەمقور كىمنىڭ جەمقور ەمەس ەكەندىگىن انىقتاۋعا بولادى»، - دەپ تۇسىندىرەدى ولجاس قۇدايبەرگەنوۆ.
ەكونوميستىڭ اتاپ وتۋىنشە، جاپپاي دەكلاراتسيالاۋ حالىقتىڭ نەگىزگى بولىگىنە ەسەپتەلىپ وتىر. ياعني، دەكلاراتسيالاۋ قورىتىندىسىندا بارىنشا ساپالى سالىقتىق جانە الەۋمەتتىك ساياسات الىنۋى ءتيىس. ويتكەنى، وعان قاجەتتى بارلىق دەرەك ايقىندالادى.
«مۇنان كەيىن بارلىق بازانى ىقپالداستىرۋ ارقىلى سالىق تولەۋشىلەردىڭ 98 پايىزى بويىنشا دەكلاراتسيا اۆتوماتتى تۇردە جاسالاتىنداي جاساۋ قاجەت. دەمەك، ۋاقىتى ۇسىنىلماعان نەمەسە دۇرىس ەمەس دەكلاراتسيا ءۇشىن ايىپپۇل قاۋپى بولماۋى ءتيىس. جالپى، دەكلاراتسيالاۋ دۇرىس قۇبىلىس دەپ سانايمىن. تەك مەملەكەتتىڭ قارىم- قاتىناسىن تۇزەتۋ عانا تالاپ ەتىلەدى. ال قولما-قول اقشاعا ويىسۋعا قاتىستى ايتار بولساق، بۇگىندە مادەنيەت قالىپتاستى جانە ول قىسىم جاسايتىن بولادى. ءيا، بولشەك سالىق تۇرىندەگى شەشىم بار. سوندىقتان، قولما-قول اقشاعا جاپپاي ويىسۋ بولمايدى. تاعى ءبىر كىشكەنتاي نيۋانس بار - ەكۆايرين ءۇشىن بانك كوميسسياسى (%2) جانە qr-pay (1%) . ءىس جۇزىندە ونى ءتۇرلى تەتىكتەر ارقىلى 0,0-0,1 پايىزعا دەيىن تومەندەتۋگە بولادى. الايدا، بۇل كوميسسيالارعا قاتىستى لوگيكا مىناداي، قالاي بولعاندا دا بيزنەس ولاردى باعاعا قوسادى جانە كليەنت ولاردى تولەيدى. كەيىننەن بانكتەر كليەنتكە كەشبەك تۇرىندە قايتارادى. ءىس جۇزىندە كوميسسيا كەشبەكتى قارجىلاندىرادى»، - دەپ قوستى ولجاس قۇدايبەرگەنوۆ.
