قازاقستاننىڭ ازەربايجانمەن قارىم-قاتىناسى باۋىرلاستىق پەن سەنىمنىڭ نەگىزىندە قۇرىلعان - يلحام اليەۆپەن سۇحبات
استانا. KAZINFORM - ازەربايجان پرەزيدەنتى يلحام اليەۆ قازاقستانعا مەملەكەتتىك ساپارى قارساڭىندا Kazinform اگەنتتىگىنە بەرگەن ەكسكليۋزيۆتى سۇحباتىندا ەكى ەل اراسىنداعى ساياسي ديالوگتىڭ جوعارى دەڭگەيى، كولىك- لوگيستيكا مەن مۇناي-گاز سالاسىنداعى ىنتىماقتاستىقتىڭ قارقىندى دامۋى، سونداي-اق «جاسىل» ەنەرگەتيكا سالاسىنداعى بىرلەسكەن جۇمىس پەن تۇركى مەملەكەتتەرى ۇيىمى اياسىنداعى باستامالاردىڭ بولاشاعى جايىندا ايتىپ بەردى.
- قۇرمەتتى پرەزيدەنت مىرزا، جاقىن ارادا ءسىزدىڭ قازاقستان رەسپۋبليكاسىنا مەملەكەتتىك ساپارىڭىز بولادى. وسى ورايدا ازەربايجان مەن قازاقستان اراسىنداعى ساياسي بايلانىستاردىڭ قازىرگى دەڭگەيىن قالاي سيپاتتار ەدىڭىز جانە الداعى ساپاردان نە كۇتەسىز؟
- ازەربايجان مەن قازاقستان اراسىنداعى ساياسي قارىم- قاتىناس بۇگىندە جوعارى ءوزارا سەنىمدىلىكپەن سيپاتتالادى. وتكەن ونجىلدىقتاردا تاريحي تۇرعىداعى باۋىرلاستىق، دوستىق جانە ءوزارا قولداۋعا، ورتاق تۇركى بىرەگەيلىگىنە، ۇقساس مادەني ءداستۇر مەن رۋحاني قۇندىلىقتاردىڭ بەرىك ىرگەتاسىنا سۇيەنە وتىرىپ، ءبىز شىن مانىندە ناعىز ستراتەگيالىق جانە وداقتاس سەرىكتەستىكتى ورناتتىق.
ەكىجاقتى ىنتىماقتاستىقتى نىعايتۋعا ىقپال ەتەتىن ماڭىزدى فاكتور رەتىندە بەلسەندى جانە سىندارلى ديالوگتى اتاپ وتەر ەدىم. سەبەبى وسى ءىس- قيمىلدار جوعارى دەڭگەيدە ءجۇرىپ جاتىر جانە بارلىق دەڭگەيدەگى مەملەكەتارالىق قاتىناستاردى جان- جاقتى تەرەڭدەتۋگە سەرپىن بەرىپ وتىر.
كەيىنگى ءۇش جىلدا باۋىرلاس ەلگە وسىمەن جەتىنشى رەت ساپارلاماقپىن. كەلۋىم. قازاقستانعا ءار ساپارىمدا قارقىندى دامۋ مەن جاڭا تابىستاردىڭ كۋاسى بولعانىما قۋانىشتىمىن. بۇل جەتىستىكتەر پرەزيدەنت قاسىم-جومارت كەمەل ۇلى توقايەۆتىڭ باسشىلىعىمەن جۇرگىزىلىپ جاتقان ماقساتتى جانە دۇرىس جوسپارلانعان مەملەكەتتىك ساياساتتىڭ ايعاعى.
ەلدى جاڭعىرتۋ مەن ەكونوميكانى ءارتاراپتاندىرۋعا باعىتتالعان رەفورمالاردىڭ ءساتتى جۇزەگە اسىرىلۋى ەرەكشە اسەر قالدىرىپ وتىر. بۇكىل باۋىرلاس قازاقستان حالقىن اۋقىمدى ناتيجەلەرمەن قۇتتىقتاعىم كەلەدى. اتالعان كەزەڭدە قازاقستان پرەزيدەنتى قاسىم-جومارت كەمەل ۇلى توقايەۆ ازەربايجانعا التى رەت ساپارمەن كەلدى.
وسىنىڭ بارلىعى ەلدەرىمىز اراسىنداعى جان- جاقتى سەرىكتەستىك پەن ستراتەگيالىق ءوزارا ءىس- قيمىلدى دامىتۋعا دەگەن ۇمتىلىسىمىزدى كورسەتەدى. سونىمەن قاتار، تۇراقتى بايلانىستار كۇن تارتىبىندەگى وزەكتى ماسەلەلەردى جەدەل شەشۋگە جانە ىنتىماقتاستىقتىڭ نەگىزگى باعىتتارى بويىنشا كەلىسىلگەن ۇستانىمداردى ازىرلەۋگە مۇمكىندىك بەرەدى.
وسى مۇمكىندىكتى پايدالانا وتىرىپ، ازات ەتىلگەن فيزۋلي قالاسىندا قۇرمانعازى اتىنداعى بالالار شىعارماشىلىعى ورتالىعىن سالعان باۋىرلاس قازاقستانعا تاعى دا ريزاشىلىعىمدى بىلدىرگىم كەلەدى. بۇل ورتالىق بۇگىندە 100 گە جۋىق بالا ءبىلىم الىپ جاتقان ماڭىزدى مادەني ءارى اعارتۋ مەكەمەسىنە اينالدى.
وتكەن جىلدار ىشىندە ءبىز بەرىك كەلەسىم مەن قۇقىقتىق بازانى - 170 كە تارتا قۇجاتتى ازىرلەدىك، ساياسي، ساۋدا- ەكونوميكالىق، ينۆەستيتسيالىق، مادەني-گۋمانيتارلىق جانە باسقا دا سالالارداعى جەمىستى ىنتىماقتاستىقتىڭ تەتىكتەرىن بەلگىلەدىك.
ازەربايجان مەن قازاقستان اراسىنداعى ستراتەگيالىق ارىپتەستىك جانە وداقتاستىق تۋرالى شارتتىڭ ماڭىزدىلىعىنا ەرەكشە توۇقتالعىم كەلەدى. بۇل رەتتە، بيىل وسى ماڭىزدى قۇجاتقا قول قويىلۋىنىڭ 20 جىلدىعىن اتاپ وتتىك. بۇل قۇجات ءارتۇرلى سالادا ازەربايجان- قازاقستان ىنتىماقتاستىعىن دامىتۋعا بەرىك نەگىز قالاپ، وتكەن جىلدارى ەلدەرىمىزدىڭ ىنتىماقتاستىعى بارلىق باعىتتا ايتارلىقتاي كەڭەيدى.
سونداي-اق، جوعارى مەملەكەتارالىق كەڭەستى وتكىزۋدىڭ ماڭىزدىلىعىن اتاپ وتكەن ءجون. ونىڭ العاشقى وتىرىسى بىلتىر قازاقستان پرەزيدەنتىنىڭ ازەربايجانعا مەملەكەتتىك ساپارى بارىسىندا وتكەن. استانادا الداعى ەكىنشى وتىرىس بارىسىندا ءوزارا ءتيىمدى ىنتىماقتاستىقتىڭ پەرسپەكتيۆاسى مەن ازەربايجان-قازاقستان قارىم-قاتىناسىن جاڭا دەڭگەيگە شىعارۋ قادامدارى تالقىلانادى.
ازەربايجان مەن قازاقستان كوپجاقتى فورماتتاردا، ونىڭ ىشىندە حالىقارالىق جانە وڭىرلىك ۇيىمدار اياسىندا ءتيىمدى ىنتىماقتاستىقتا جۇمىس ىستەپ جاتىر. اتاپ ايتقاندا، بۇۇ، تۇركى مەملەكەتتەرى ۇيىمى، يسلام ىنتىماقتاستىعى ۇيىمى، ازياداعى ءوزارا ءىس- قيمىل جانە سەنىم شارالارى جونىندەگى كەڭەس جانە باسقا ۇيىمدار اياسىندا جەمىستى قارىم- قاتىناس ورناعان. ەكى ەل حالىقارالىق ارەنادا ءبىر- ءبىرىن ۇنەمى قولداپ كەلەدى، كوپتەگەن ماسەلەلەر بويىنشا ورتاق ۇستانىمدى جاريالاپ وتىر.
- سوڭعى جىلدارى ازەربايجان مەن قازاقستان اراسىنداعى ساۋدا- ەكونوميكالىق ىنتىماقتاستىق قالاي دامىپ جاتىر؟
- ازەربايجان مەن قازاقستان اراسىنداعى ساۋدا- ەكونوميكالىق ىنتىماقتاستىقتىڭ اۋقىمى وتە كەڭ. ساۋدا-ەكونوميكالىق ءوزارا ءىس- قيمىلدىڭ تۇراقتى دامىپ وتىرعانىن ەرەكشە اتاپ وتكىم كەلەدى. ەكى ەل دە بىرلەسكەن باستامالاردى دايەكتى تۇردە جۇزەگە اسىرىپ، ەكونوميكانىڭ ءتۇرلى سالالارىنداعى ىنتىماقتاستىقتى كەڭەيتۋدە. بۇل ىلگەرىلەۋ مەملەكەتتىك ماقساتتى ساياساتتىڭ، بيزنەس- قوعامداستىق وكىلدەرى اراسىنداعى بەلسەندى ديالوگتىڭ، سونداي- اق ءوزارا ءتيىمدى ءارى سەرىكتەستىك قارىم- قاتىناستى دامىتۋعا قاتىستى ورتاق مىندەتتەمەنىڭ ارقاسىندا مۇمكىن بولدى.
قازىرگى كەزدە ەلىمىزدە قازاقستاندىق كاپيتالدىڭ قاتىسۋىمەن 250 گە جۋىق كوممەرتسيالىق قۇرىلىم تىركەلدى. بۇل ءوز كەزەگىندە ينۆەستيتسيالىق كليماتقا دەگەن سەنىمنىڭ جوعارى دەڭگەيىن راستاپ، ەكونوميكالىق ىنتىماقتاستىقتى ودان ءارى كەڭەيتۋ ءۇشىن بەرىك نەگىز قۇردى. ءوزارا ساۋدادا دا وڭ سەرپىن انىق بايقالدى. 2024 -جىلى ەكى ەل اراسىنداعى تاۋار اينالىمى 470 ميلليون دوللاردى قۇرادى، ال 2025 -جىلدىڭ قاڭتار- تامىزى ارالىعىندا 547 ميلليون دوللارعا جەتتى. بۇل ءوسىم ورتا ءدالىزدىڭ الەۋەتىن ءتيىمدى پايدالانۋدىڭ جانە كولىك-لوگيستيكالىق ينفراقۇرىلىمدى جۇيەلى تۇردە جاڭعىرتۋدىڭ ارقاسىندا بولدى.
سونىمەن بىرگە، ازەربايجان مەن قازاقستان اراسىنداعى ينۆەستيتسيالىق ىنتىماقتاستىق نىعايا تۇسۋدە: ازەربايجاننىڭ قازاقستان ەكونوميكاسىنا قۇيعان ينۆەستيتسياسىنىڭ كولەمى 225 ميلليون دوللارعا جەتتى، ال ازەربايجانداعى قازاقستاندىق ينۆەستيتسيا 136 ميلليون دوللاردى قۇرادى. بۇل كورسەتكىشتەر ۇزاق مەرزىمدى سەرىكتەستىك پەن تۇراقتى دامۋعا تاراپتاردىڭ ءوزارا مۇددەلى ەكەندىگىن بايقاتتى.
- ازەربايجان مەن قازاقستان اراسىنداعى كولىك- لوگيستيكا، مۇناي- گاز سەكتورى مەن «جاسىل» ەنەرگەتيكا سالاسىنداعى ىنتىماقتاستىق دەڭگەيىن قالاي باعالايسىز؟ ورتا ءدالىزدىڭ ەكى ەل ءۇشىن ماڭىزى قانداي؟ اقتاۋ جانە اليات پورتتارى ارقىلى تاسىمالداۋدىڭ تيىمدىلىگىن ارتتىرۋ ءۇشىن قانداي شارالار قابىلدانىپ جاتىر؟
- ازەربايجان مەن قازاقستان اراسىنداعى كولىك- لوگيستيكالىق ىنتىماقتاستىق ەكونوميكالىق ءوسۋ مەن وڭىرلىك نارىقتاردىڭ ينتەگراتسياسى ءۇشىن جاڭا مۇمكىندىكتى اشاتىن ستراتەگيالىق ماڭىزدى سالا. ينفراقۇرىلىمنىڭ ۇزدىكسىز دامۋى جانە تاريف پەن لوگيستيكالىق ارتىقشىلىقتاردىڭ كەڭەيۋى تاسىمالداۋ كولەمىن ۇلعايتۋ مەن ەكىجاقتى قارىم- قاتىناستاردى ودان ءارى نىعايتۋ ءۇشىن قولايلى جاعداي جاسايدى.
قازىرگى كەزدە ىنتىماقتاستىقتىڭ بۇل سالاسى ايتارلىقتاي ىلگەرىلەپ كەلەدى. ازەربايجان مەن قازاقستان اراسىنداعى ترانزيتتىك تاسىمالداۋ 2024 -جىلى 3,5 ميلليون توننادان استى، بۇل كورسەتكىش ونىڭ الدىنداعى كەزەڭمەن سالىستىرعاندا %20 عا ارتقان. ورتا ءدالىز ەلدەر اراسىنداعى تۇراقتى جانە ءتيىمدى بايلانىستى قامتاماسىز ەتۋدە شەشۋشى ءرول اتقارادى.
2022 -جىلى اقتاۋدا ورتا ءدالىزدى دامىتۋ جانە پايدالانۋ بويىنشا «2022- 2027 -جىلدارعا ارنالعان جول كارتاسىنا» قول قويىلدى. بۇل تۇرعىدا تۇركيا، ازەربايجان جانە قازاقستان ارقىلى وتەتىن اۋماق قامتىلعان. قۇجاتتا ءۇش ەلدىڭ كولىك- لوگيستيكالىق ينفراقۇرىلىمىن قاتار دامىتۋ، جۇمىستاردى وڭتايلاندىرۋ، قوسىمشا جۇك اعىنىن تارتۋ، ءبىرىڭعاي تاريفتىك ساياساتتى جۇزەگە اسىرۋ، لوگيستيكالىق ورتالىقتار جەلىسىن دامىتۋ، باسقا دا نەگىزگى ماسەلەلەردى شەشۋ قاراستىرىلعان.
ماڭىزدى ينفراقۇرىلىمدىق جوبالاردىڭ ءبىرى - قازاقستان مەن ازەربايجان اراسىنداعى كاسپيي تەڭىزىنىڭ تۇبىمەن سۋاستى تالشىقتى- وپتيكالىق بايلانىس جەلىلەرىن سالۋ. قۇرىلىس كەلىسىمشارتىنا 2025 -جىلدىڭ ناۋرىز ايىندا باكۋدە قول قويىلدى، ال جۇمىستاردىڭ اياقتالۋى 2026 -جىلدىڭ سوڭىنا جوسپارلانعان. بۇل قادامدار تسيفرلىق ينتەگراتسيانى كۇشەيتەدى.
مۇناي- گاز سالاسىندا SOCAR مەن «قازمۇنايگاز» ۇلتتىق كومپانياسى اقتاۋ- دجەيحان باعىتى بويىنشا جىلىنا 1,5 ميلليون توننا قازاقستاندىق ترانزيتتىك مۇنايدى تاسىمالداۋ تۋرالى باس كەلىسىمگە قول قويدى. 2024 -جىلى ترانزيت كولەمىن كەزەڭ- كەزەڭمەن ۇلعايتۋ جانە تاريفتەردى تومەندەتۋ تۋرالى كەلىسىمگە قول قويىلدى.
اقتاۋ جانە اليات پورتتارى ارقىلى تاسىمالداۋدىڭ تيىمدىلىگىن ارتتىرۋ ءۇشىن ينفراقۇرىلىمدى جاڭعىرتۋ، جىلجىمالى قۇرامدى جاڭارتۋ جانە باسقا دا شارالار جۇزەگە اسىرىلىپ جاتىر. بۇل ءوز كەزەگىندە ەۋروپا مەن ازيا اراسىنداعى نەگىزگى ترانزيتتىك باعىت رەتىندە ورتا ءدالىزدىڭ پوزيتسياسىن نىعايتادى.
ونەركاسىپتىك كووپەراتسيادا كەمە جاساۋ سالاسىنداعى سەرىكتەستىك تە ماڭىزدى باعىت سانالادى.
ەكىجاقتى كۇن تارتىبىندە «جاسىل» ەنەرگەتيكانى دامىتۋ باستى ورىن الادى. 2024 -جىلى ازەربايجان، قازاقستان جانە وزبەكستان ەنەرگەتيكالىق جۇيەلەردى بىرىكتىرۋگە جانە جاڭارتىلاتىن ەنەرگيا كوزدەرىن ىلگەرىلەتۋگە باعىتتالعان ءبىرقاتار ستراتەگيالىق كەلىسىم مەن مەموراندۋمدارعا قول قويدى. بۇل باستامالار مەملەكەتتەردىڭ ورنىقتى دامۋعا جانە ەكولوگيالىق تازا تەحنولوگيالارعا كوشۋگە دەگەن ورتاق مىندەتتەمەسىن كورسەتەدى.
