قازاق، ورىس، ۋكراين: 16 بالانى اسىراپ العان مۇرات پەن ورىنباسار
استانا. KAZINFORM - قامقورشىسىز قالعان جەتكىنشەكتەردى باۋىرىنا باسقان مۇرات پەن ونىڭ جۇبايى ورىنباسار ولارعا بار بىلگەنىن ۇيرەتىپ، ونەرگە دە، ەڭبەككە دە باۋلىپ ءجۇر. اتا-اناسىنان اجىراپ قالعان بالانىڭ ءبارى قاراۋسىز قالمايدى. بۇل كۇندە جان جىلۋىنا ءزارۋ، اتا-اناسىنىڭ قاراۋىنسىز قالعان بۇلدىرشىندەردى قولىنا الىپ، ءوز بالاسىنداي كورىپ، الاقانىنا سالىپ ءوسىرىپ جاتقان جاندار جەتەرلىك. سونداي جاناشىر جاننىڭ ءبىرى - اقمولا وبلىسى بۋراباي اۋدانىنا قاراستى كەنەسارى اۋىلىندا تۇراتىن مۇرات قابىلبايەۆ.
مۇرات - 13 بالانىڭ اكەسى. سونىڭ ىشىندە 12 سىن بالالار ۇيىنەن اسىراپ العان. قامقورشىسىز قالعان جەتكىنشەكتەردى باۋىرىنا باسقان مۇرات پەن ونىڭ جۇبايى ورىنباسار ولارعا بار بىلگەنىن ۇيرەتىپ، ونەرگە دە، ەڭبەككە دە باۋلىپ ءجۇر.
جەتى بالا اسىراپ الۋعا - ماڭدايىندا 7 سانى بار بۇزاۋدىڭ تۋىلۋى سەبەپ
مۇرات پەن ورىنباسار 9 جىل بويى ءسابي سۇيە الماعان. سوسىن يبراحيم اتتى ۇلدارى دۇنيەگە كەلەدى. كەيىن جۇبايى ەكەۋى اقكول قالاسىنداعى بالالار ۇيىنەن 7 بالانى اسىراپ الۋدى قۇپ كورگەن. مۇنشاما كوپ بالانى بىردەن اسىراپ الۋعا ماڭدايىندا جەتى سانى بار بۇزاۋدىڭ تۋىلۋى سەبەپ بولىپتى.
«العاشىندا ءبىز ۇلكەن وتباسى بولامىز دەگەن ماقسات قويمادىق. كوپبالالى وتباسى بولۋعا تىپتەن قارسى بولعانمىن. الايدا ۇيلەنگەن جىلى ايەلىم ەكەۋمىز «ءوزىمىزدىڭ نەشە بالامىز بولسا دا، بالالار ۇيىنەن ءبىر-ەكى ءبۇلدىرىشىن تاربيەلەپ الامىز» دەپ نيەتتەنگەن ەدىك. ءبىراق 10 جىلعا جۋىق بالامىز بولمادى. كەيىن اللانىڭ قالاۋىمەن 2011 -جىلى ۇلىم ومىرگە كەلدى. ءبىر جىلدان كەيىن قورامىزدا اۋەلى «اللا» دەگەن ارابشا جازۋى بار قوزى، سودان كەيىن ماڭدايىندا مۇسىلمانداردىڭ قاسيەتتى «7» سانى بار بۇزاۋ تۋىلدى. بۇل قۇدايدىڭ ءبىر قۇدىرەتى سەكىلدى كورىنگەن سوڭ، جەتى بىردەي بالانى اسىراپ الاتىن بولىپ كەلىستىك.
ءسويتىپ وتباسىمىزعا العاشقى بولىپ ادەل، تامەرلان، تولەگەن جانە بولات كەلدى. جارتى جىلدان كەيىن كوليا، وكسانا جانە ماشانى الىپ كەلدىم»، - دەيدى كوپبالالى اكە.
ال 2017 -جىلى مۇراتتىڭ ارىپتەسى ودان ەگىز بالالارعا پاترونات وتباسىن تابۋدى سۇرايدى. قابىلبايەۆتار ەكى جارىمجان بالاعا اسىراپ الۋشىلاردى ىزدەگەنشە، دۇرىسى، ءوز قامقورلىعىنا الۋدى ءجون كورگەن. ءسويتىپ، ولاردىڭ قاتارىنا 12 جاستاعى ماعجان مەن باعجان ەسىمدى ەگىز قوسىلدى.
«ەگىزدەرمەن ءتىل تابىسۋ وڭاي بولمادى. جانۇيامىزعا كەلگەنگە دەيىن باسقا بالالار ينتەرنات مەكەمەلەرىندە ۇزاق تاربيەلەنگەن جوق ەدى. ال ماعجان مەن باعجان بولسا 9 جىل تۇرعان. ەكەۋىنىڭ جاعىمسىز قىلىقتارى كوپ بولدى. سول كەزدە مەن 12 جاسقا دەيىن بالالار ۇيىندە ۇزاق ۋاقىت بولۋى بالانىڭ پسيحيكالىق جانە ەموتسيونالدى جاعدايىنا قاتتى اسەر ەتەتىنىن ءتۇسىندىم. ءبىراق ءبىز بۇكىل وتباسىمىزبەن بۇل سىناقتان وتتىك. قازىر ەكەۋى مۇلدەم باسقا، جاقسى جاققا وزگەرگەن»، - دەيدى مۇرات.
سوڭعى 10 جىل ىشىندە ەرلى-زايىپتى قابىلبايەۆتار جالپى سانى 17 بالاعا ءوز باۋىرىنا باسقان، ونىڭ 16 سى - بالالار ۇيىنەن. ولاردىڭ ەڭ ۇلكەنى 19-24 جاستا. ۇلكەن قىزى - ادەل ءوز الدىنا بولەك وتباسى بولىپ، قاراعاندى وبلىسىنا قونىس اۋدارعان. ودان كەيىنگىلەرى ۋنيۆەرسيتتە، كوللەدجدەردە ءبىلىم الىپ ءجۇر. ءتورت بالا وزدەرىنىڭ تۋعان-تۋىستارىنا ورالسا كەرەك. ءبىراق ولاردىڭ بارلىعى ماڭىزدى كۇندەردە، ءتۇرلى مەرەكەدە مۇرات پەن ورىنباساردىڭ ۇيىنە ۇنەمى جينالىپ تۇرادى ەكەن.
كوپشىلىك 8-15 جاستاعى جاسوسپىرىمدەردى اسىراپ العىسى كەلمەيدى
«باسىندا 2-5 جاس اراسىنداعى، ءالى وڭ-سولىن بىلمەيتىن ءبۇلدىرشىندى العىمىز كەلدى. ولاردى تاربيەلەۋ وڭاي بولادى دەپ سانادىق. ءبىراق بالالار ۇيىنە بارعاندا ويىمىز تولىق وزگەردى. ونداي ءتاتتى بوبەككە ءبارى قىزىعادى، ال 8-15 جاستاعى جاس وسپىرىمدەر نازاردان تىس قالادى ەكەن. ەسەيىپ قالعان جاس ءوسپىرىمدى دۇرىس جولعا سالۋ وڭاي ەمەس. ول سەنىڭ دەگەنىڭە كونە بەرمەيدى، وزىندىك ايتارى، پىكىرى بار ەرەسەك. ءبىز تاۋەكەلگە بەل بۋدىق. ودان بولەك، اعايىندىلاردىڭ بىرەۋىن عانا اسىراپ الۋعا بولمايدى، سوندىقتان ءبىراز بالانى باۋىرىنان اجىراتپايىق دەپ، بىرگە اسىراپ الدىق. كوليانى بالالار ۇيىندە كورگەندە «ۇيگە الىپ كەتەم» دەپ ۋادە بەرگەنمىن. سويتسەم ونىڭ بوبەكتەر ۇيىندە قارىنداسى بار ەكەن. ال سوعان بولا وعان بەرگەن ۋادەمدى بۇزبايمىن عوي. ءسويتىپ، ونىڭ قارىنداسىن دا اسىراپ الدىق. سول كىشكەنتاي قىز قازىر تاقىلداپ، وزىمىزگە اقىل ايتادى»، - دەيدى مۇرات قابىلبايەۆ.
مۇرات اسىراپ العان بالالاردىڭ ۇلتى - قازاق، ورىس، ۋكراين، تۇرىك جانە تاتار. ءارقايسىسىنىڭ ۇلتى وزگە بولعانىمەن، العان ءتالىم-تاربيەسى قازاقشا. بارلىعى مەملەكەتتىك ءتىلدى دە، ورىسشا ءتىلدى دە جەتىك مەڭگەرگەن. مۇرات بالانىڭ تەگى جامان بولۋى مۇمكىن دەگەنگە سەنبەيتىنىن جانە بالا باعۋدا ۇلتىنا ءمان بەرمەيتىنىن باسا ايتتى.
قابىلبايەۆتار وتباسى قازىر اۋىل شەتىندەگى ەكى قاباتتى ۇيدە تۇرادى.
«جەر ۇيدە تۇرعاندىقتان، جۇمىس دەگەننىڭ شەتى مەن شەگى جوق. كوپ نارسەگە ۇلگەرمەي جاتامىز. جازدا اۋلا مەن باقشانى تازارتىپ، كارتوپ پەن كوكونىستەر وتىرعىزامىز، مال باعامىز. تۇتىناتىن ازىق-تۇلىك جاعىنان قولىمىزداعى شارۋاشىلىعىمىز قۇتقارادى. ءوزىمىزدىڭ ءسۇت، ەت، قايماق، ماي، جۇمىرتقامىز كوپ قارجىمىزدى ۇنەمدەۋگە مۇمكىندىك بەرەدى. جازدا باۋ-باقشامىزدا كوكونىستەر وسەدى. ەسەپتەپ قاراساق، بەس ليترلىك كۇنباعىس مايى ءۇش كۇنگە عانا جەتەدى. ۇن ايىنا ءۇش قاپ كەتەدى جانە قانتتان ءبىر قاپ الامىز. ناندى مۇلدە ساتىپ المايمىز، قىزدارىم وزدەرى پىسىرەدى»، - دەيدى مۇرات قىزدارىنىڭ ءۇي شارۋاسىنا ەپتى ەكەنىن ايتىپ.
ماعان باسقالارعا قاراعاندا كوپ كوڭىل بولسە...
مۇرات اڭگىمە اراسىندا بالا تاربيەسىندە قيىندىق جايلى بىرەر ءسوز ايتتى.
«بالا دەگەن مانيپۋلياتور عوي. باسىندا كوبى مىنەز كورسەتىپ، اياۋشىلىق تۋعىزۋ ءۇشىن، «ماعان باسقالارعا قاراعاندا كوپ كوڭىل بولسە...» دەگەن ويمەن كوپ وتىرىك ايتادى. بالاعات ءسوزدى ۇيرەنشىكتى نارسە كورەدى. ءبىز وتباسىلىق كەڭەستە ادالدىق، ادامگەرشىلىك تۋرالى كوپ ايتامىز. ودان بولەك، ۇيدە ءبىر جاعداي بولسا، كىنالى بالامەن وڭاشا سويلەسەمىن. ونىڭ ەرسى قىلىعىن باسقالارعا بىلدىرمەيمىن دە. ار-ۇياتىن وياتىپ، ءىسىنىڭ اعات بولعانىن تۇسىنسە دەيمىن. ءتىپتى، تەنتەك مىنەزىن تۇزەتە الماعان ءبىر بالام جىلاپ-جىلاپ، «قانشا تىرىسسام دا، قولىمنان كەلمەي جاتىر» دەپ وزىمنەن كومەك سۇرادى. جالپى، وتباسىلىق كەڭەس كوپ كومەگىن تيگىزەدى.
اپتا سايىن جينالىپ، پروبلەمالاردى تالقىلايمىز، اركىم ءوز ويىن ايتادى. ماسەلەنى كوپ بولىپ بىرگە شەشۋگە تىرىسامىز. وسىلاي-وسىلاي تەز-اق تۇزەلىپ كەتتى. بارىنە شىدام مەن سابىر كەرەك. ارينە، باسىندا قينالعاندا بالانى بالالار ۇيىنە قايتارۋ تۋرالى ويلار كەلەتىن. ءبىراق بالا دەگەن امانات قوي. ۋاقىت وتە كەلە ولاردى ەشتەڭەگە ايىرباستامايتىنىمدى ءتۇسىندىم»، - دەيدى كەيىپكەر بالالار ۇيىندەگى ءار بالا مەيىرىمگە ءزارۋ ەكەنىن ايتىپ.
مۇرات 15 جىل يمام بولىپ قىزمەت اتقارعان. قازىر ول - «رەبەنوك دولجەن جيت ۆ سەمە» قوعامدىق قوزالىسىنىڭ بەلسەندى مۇشەسى. ونىڭ سوزىنشە، ۇكىمەتتىك ەمەس ۇيىم 10 جىلدان استام ۋاقىت بويى قازاقستاندا كاسىبي پاتروناتتىق وتباسىن قۇرۋ يدەياسىن كوتەرىپ كەلەدى.
ايتا كەتەرلىگى، كەيىپكەرىمىز جەتىم بالالارعا كومەك كورسەتكەنى ءۇشىن «التىن جۇرەك» قايىرىمدىلىق سىيلىعىمەن ماراپاتتالعان. 11 بالاعا اكە بولعاندا «قازاقستاننىڭ قۇرمەتتى ازاماتى» اتاعىن الدى. ال 2015 -جىلى بالالار مەن اتا-انالاردىڭ قارىم-قاتىناسى تۋرالى «پوكاجي منە نەبو» كىتابىن جارىققا شىعارعان.
دەرەككوز turkystan.kz
