قازاق مۋزىكا ونەرىنىڭ قاراشاڭىراعى - قۇرمانعازى وركەسترىنە 90 جىل
الماتى. KAZINFORM - بيىل حالقىمىزدىڭ ۇلتتىق كاسىبي مۋزىكا ونەرىنىڭ قاراشاڭىراعى، ۇلت رۋحانياتىنىڭ شىڭى - قازاقتىڭ اسپاپتىق-مۋزىكا مادەنيەتىن الەمگە تانىتىپ جۇرگەن قۇرمانعازى اتىنداعى قازاق ۇلتتىق حالىق اسپاپتار وركەسترىنىڭ قۇرىلعانىنا 90 جىل. قازاق مۋزىكا تاريحىنداعى تۇڭعىش وركەستر تۋرالى ونەر ورداسىنىڭ ديرەكتورى مەدەت قۋانىشەۆپەن اڭگىمەلەسكەن ەدىك.
- اڭگىمەمىزدى قۇرمانعازى اتىنداعى قازاق ۇلتتىق حالىق اسپاپتار وركەسترىنىڭ قۇرىلۋ تاريحىنان باستاساق...
- ءاربىر حالىقتىڭ ۇلت بولىپ قالىپتاسۋىنىڭ قاينار كوزى - تاعىلىمعا تولى دۇنيەتانىمىنان، سالت-داستۇرىنەن، ۇلتتىق مادەنيەتى مەن رۋحانياتىنان باستاۋ الارى ءسوزسىز. حالقىمىزدىڭ رۋحانياتىنىڭ شىڭى - قازاقتىڭ اسپاپتى-مۋزىكا ونەرى. قازاق حالقىنىڭ ۇلتتىق اسپاپتارىنا نەگىزدەلگەن اسپاپتى- مۋزىكا مادەنيەتىن الەمگە تانىتىپ كەلە جاتقان ونەر وردالارى از ەمەس. سولاردىڭ بىرەگەيى - قازاق مۋزىكا ونەرىنىڭ قاراشاڭىراعى، قۇرىلعانىنا 90 جىل تولىپ وتىرعان وركەستر.
قۇرمانعازى اتىنداعى قازاق ۇلتتىق حالىق اسپاپتار وركەسترىنىڭ قالىپتاسۋى ۇلتى ءۇشىن تۋعان ۇلت قايراتكەرلەرىنىڭ ەسىمىمەن تىعىز بايلانىستى. ول - قايسار رۋحتى تەمىربەك جۇرگەنوۆ ەدى. ءوز ۇلتىنىڭ مادەنيەتى مەن رۋحانياتىنا عۇمىرىن سارپ ەتكەن ۇلت قايراتكەرى 1934 -جىلى قازاقستان ولكەلىك كوميتەتىنىڭ حالىق- اعارتۋ كوميسسارى قىزمەتىنە تاعايىندالادى. جاۋاپكەرشىلىگى جوعارى قىزمەتتە بولا ءجۇرىپ، ەل ىشىندە ءالى ءبىر جۇيەگە تۇسپەگەن ءبىلىم، ادەبيەت، ونەر، مادەنيەت باعىتتارى بويىنشا ارنايى كوميتەتكە ءتوراعالىق جاساپ، ۇلتتىق ونەر مەن مادەنيەتتى جاڭا ارناعا بۇرادى. تەمىربەك جۇرگەنوۆ قازاق ونەرپازدارى مەن اقىندارى اراسىندا العاش رەت I بۇكىل قازاقستاندىق سلەت وتكىزىپ، قازاق ونەرىنىڭ قايتالانباس تۇلعالارىنىڭ باسىن قوستى. ۇلتتىق مۋزىكالىق اسپاپتارعا نەگىزدەلگەن وركەستر قۇرۋ جولىنداعى اسقان جاۋاپكەرشىلىك قازاق مۋزىكا ونەرىنىڭ قارا نارى، اكادەميك احمەت جۇبانوۆقا تاپسىرىلعان. ع. مەدەتوۆ، ج. قالامبايەۆ، ل. مۇحيتوۆ، م. بوكەيحانوۆ سىندى قازاق مۋزىكا ونەرىنىڭ الىپتارى دا وسى وركەستردىڭ قۇرىلۋ ءىسىنىڭ باسى- قاسىندا ءجۇردى.
- ءار مەملەكەتتىڭ رۋحاني بولمىسىن الەمگە تانىتاتىن مادەني ورداسى بولادى. قازاق ەلى ءۇشىن وسىنداي بەلگىنىڭ ءبىرى - قۇرمانعازى وركەسترى. العاشقى كوركەمدىك جەتەكشىسى احمەت جۇبانوۆ بولدى...
- وركەستر تۋرالى ايتقاندا ۇلت مادەنيەتىنىڭ قاراشاڭىراعىن قۇرۋعا اتسالىسقان تۇلعالاردىڭ اتتارىن اتاپ، ەستەلىكتەرىن دە قايىرا ەسكە الىپ جۇرگەن دۇرىس-اۋ دەپ ويلايمىن. ۇلتتىق وركەستردى اكادەميك احمەت جۇبانوۆتىڭ ەسىمىمەن بايلانىستىرماۋ مۇمكىن ەمەس. ۇلتتىق وركەستردىڭ العاشقى كوركەمدىك جەتەكشىسى دە، ديريجەرى دە احمەت جۇبانوۆ بولدى. اكادەميكتىڭ باستى ماقساتى - وركەستردىڭ العاشقى قالىپتاسۋ كەزەڭىندە بويىندا تابيعي تالانتىمەن تالايدى تاڭقالدىرعان دومبىراشىلاردىڭ مۋزىكالىق ءبىلىمىن جەتىلدىرىپ، اكادەميالىق دارەجەگە كوتەرۋ ەدى. دومبىراشىلاردىڭ قاتىسۋىمەن بابالار اماناتى بولعان قۇرمانعازى ساعىرباي ۇلىنىڭ كۇي مۇراسىن وركەسترگە ءتۇسىرىپ، عىلىمي باعىتتا شىعارماشىلىق جۇمىستار اتقارعان.
- قازىر وركەستر ۇجىمىندا قانشا ادام بار؟
- وركەستر ۇجىمىندا مۋزىكالىق ءبىلىمى جوعارى 80-نەن اسا كاسىبي مۋزىكا ماماندارى، ەلىمىزدىڭ مادەنيەتىنىڭ وركەندەۋ جولىندا ەڭبەك ەتىپ جۇرگەن ق ر مادەنيەت قايراتكەرلەرى، ق ر ەڭبەك سىڭىرگەن قايراتكەرلەرى، «قۇرمەت» وردەنىنىڭ يەگەرلەرى، مادەنيەت سالاسىنىڭ ۇزدىكتەرى، ونەر-مادەنيەت سالاسى بويىنشا مەملەكەتتىك ستيپەنديا يەگەرلەرى قىزمەت اتقارادى. ءار اسپاپتى جوعارى دەڭگەيدە مەڭگەرگەن ۇلتتىق وركەستر ارتيستەرى ۇلتتىڭ رۋحىن كوتەرىپ، مادەنيەتتىڭ بەدەلىن اسقاقتاتىپ كەلەدى.
بۇگىندە ۇلتتىق وركەستردىڭ باس ديريجەرلىك تىزگىنىن «دارىن» جاستار سىيلىعىنىڭ لاۋرەاتى، جالىندى دا جىگەرلى ابىلاي تىلەپبەرگەن ۇستاپ وتىر. ابىلاي تىلەپبەرگەن كوپتەگەن رەسپۋبليكالىق جانە حالىقارالىق بايقاۋدا قازاقتىڭ قارا دومبىراسىنىڭ قوڭىر ءۇنىن اسا جوعارى دەڭگەيدە الەمگە تانىتىپ كەلە جاتقان دارىن يەسى. جاس ديريجەردىڭ وركەستر باعدارلاماسىنا باتىل ەنگىزگەن تىڭ دا جاڭا شىعارمالارى كوزى قاراقتى قالىڭ كورەرمەننىڭ ىزگى ءىلتيپاتى مەن زور ىقىلاسىنا بولەنىپ كەلەدى. وركەستردىڭ كوركەمدىك جەتەكشىسى - ق ر ەڭبەك سىڭىرگەن ءارتيسى باتىرجان مىقتىبايەۆ. سونىمەن قاتار، ۇلتتىق وركەستردىڭ ديريجەرى - قازاقستاننىڭ ەڭبەك سىڭىرگەن قايراتكەرى، تالانتتى وڭدەۋشى جەكسەن ايسىننىڭ ورنى ەرەكشە. ديريجەردىڭ باسقارۋىمەن ورىندالاتىن ءار شىعارما وزىندىك قولتاڭباسىمەن قالىڭ كورەرمەندى قۋانتىپ كەلەدى. ⅩⅩ عاسىردىڭ ەكىنشى جارتىسىندا وركەستردىڭ دامۋ جولىنا ەرەكشە سەرپىن بەرگەن شامعون قاجىعاليەۆتىڭ ۇلى نارىن قاجىعاليەۆ تە ۇلتتىق وركەستردە ديريجەرلىك قىزمەتىن جالعاستىرىپ كەلەدى.
- رەپەرتۋارعا توقتالىپ وتسەڭىز...
- ۇلتتىق وركەستردىڭ رەپەرتۋارى نەگىزىنەن حالقىمىزدىڭ كۇيشىلىك مۇراسىنان تۇرادى. قازاق مۋزىكا ونەرىنىڭ كلاسسيكتەرى قۇرمانعازى ساعىرباي ۇلى، داۋلەتكەرەي، دينا نۇرپەيىسوۆا سىندى داۋلەسكەر كۇيشىلەردىڭ كۇي مۇرالارى - وركەستر رەپەرتۋارىندا وزىندىك ورنى بار شىعارمالار. اسىرەسە، قۇرمانعازى ساعىرباي ۇلىنىڭ ءار تۋىندىسى ۇلتتىق وركەستردىڭ تۇمارى ىسپەتتەس. كۇيشىنىڭ «سارىارقا» كۇيى وركەستردىڭ ءتولقۇجاتىنا اينالىپ وتىر. وركەستردىڭ ءاربىر كونسەرتتىك باعدارلاماسىن «سارىارقا» كۇيىمەن اياقتاۋ وركەستر تاريحىنداعى ۇزبەي جالعاسىپ كەلە جاتقان داستۇرگە اينالدى.
سونىمەن قاتار، قازاق مۋزىكا ونەرىنە ولشەۋسىز ۇلەس قوسقان نۇرعيسا تىلەنديەۆتىڭ، شامعون قاجىعاليەۆتىڭ، ايتقالي جايىموۆتىڭ شىعارمالارى ەرەكشە ورىن الادى. وركەستر رەپەرتۋارىندا الەمدىك مۋزىكا ونەرىنىڭ كلاسسيكتەرىنىڭ دە تۋىندىلارى بار.
- مەرەيتوي اياسىندا قانداي جوبالاردى جۇزەگە اسىردىڭىزدار؟
- قازاق ۇلتتىق حالىق اسپاپتار وركەسترى باسقا وركەسترلەر اراسىندا العاش بولىپ «وركەستر ءتۇنى» جوباسىن جۇزەگە اسىردى. وسى جوبا وركەستردىڭ 90 جىلدىق مەرەيتويى اياسىندا ەرەكشە مانگە يە بولدى. الماتى تەاترىندا ۇيىمداستىرىلعان «وركەستر ءتۇنى» شاراسى - وركەستردىڭ مەرەيتويلىق باعدارلاماسىنىڭ ماڭىزدى بولىگى. بۇل كەش كورەرمەنگە ەرەكشە اسەر قالدىرىپ، وركەستردىڭ باي رەپەرتۋارى مەن شىعارماشىلىق الەۋەتىن تاعى دا ءبىر مارتە پاش ەتتى. جوبانىڭ باستى ماقساتى - ۇلتتىق مۋزىكا ونەرىن كەڭىنەن ناسيحاتتاپ، كلاسسيكالىق جانە حالىقتىق تۋىندىلاردى جاڭا قىرىنان ۇسىنۋ بولدى.
- بەينەبايان تۇسىرىپسىزدەر. سول جونىندە تولىق ايتىپ بەرسەڭىز...
- بۇل جوبانى «كەرەگە» پروديۋسەرلىك ورتالىعىمەن بىرلەسىپ جۇزەگە اسىردىق. بۇل شىعارمالار ۇلتتىق وركەستردىڭ تاريحىندا ماڭىزدى ءرول اتقارىپ، شىعارماشىلىق تۇرعىدان ۇلكەن ورلەۋ بولىپ ەسەپتەلەدى. قۇرمانعازىنىڭ ءاربىر كۇيى ۇلتتىق مادەنيەتتىڭ اجىراماس بولىگى رەتىندە وركەستردىڭ بويتۇمارى سەكىلدى ماڭىزدى. «اداي» كۇيىنە بەينەبايان ءتۇسىرۋىمىز دە كەزدەيسوق ەمەس. «اداي» كۇيى - تەك قانا ورىنداۋشى شەبەرلىگىن تالاپ ەتەتىن كۇردەلى تۋىندى عانا ەمەس، سونىمەن قاتار قازاق حالقىنىڭ رۋحىن، قايسارلىعىن، تاۋەلسىزدىككە دەگەن ۇمتىلىسىن بەينەلەيتىن شىعارما. بۇل كۇيدىڭ ەرەكشە قۋاتتى، شيراق اۋەنى تىڭدارماندى ەرىكسىز شابىتتاندىرادى، ۇلتتىق وركەستر رەپەرتۋارىندا ول ۇنەمى ماڭىزدى ورىن الادى. بەينەبايان ارقىلى وسى شىعارمالاردىڭ تەرەڭ ءمان- ماعىناسىن، ونىڭ زاماناۋي ورىنداۋداعى ەرەكشەلىگىن جانە وركەسترمەن بىرگە جاڭا قىرىنان اشىپ كورسەتۋدى ماقسات ەتتىك.
- قاي ەلدەرمەن شىعارماشىلىق بايلانىس ورناتىڭىزدار؟
- قۇرمانعازى اتىنداعى قازاق ۇلتتىق حالىق اسپاپتار وركەسترى رەسەي، قىرعىزستان، وزبەكستان سىندى ەلدەرمەن شىعارماشىلىق بايلانىس ورناتقان. رەسەيمەن بىرلەسكەن جوبالار اياسىندا اندرەيەۆ وركەسترىمەن ىنتىماقتاستىق جۇزەگە اسىرىلىپ، كونسەرتتەر مەن شەبەرلىك ساباقتارىن ۇيىمداستىرۋ جوسپاردا بار. سونىمەن قاتار، قىرعىزستان مەن وزبەكستاندا دا ۇلتتىق مادەنيەت پەن ونەردى ناسيحاتتاۋ ماقساتىندا بىرلەسكەن ءىس-شارالار وتكىزىلىپ كەلەدى. باسقا دا ەلدەرمەن مادەني بايلانىستار ورناتۋ باعىتىندا جۇمىستار ءجۇرىپ جاتىر، سونىڭ ىشىندە ەۋروپا، تۇركيا، قىتاي سىندى ەلدەردە وركەستردىڭ ونەر كورسەتۋى جوسپارلانىپ وتىر.
