قازاق حاندىعى كارتاسىنىڭ باسپا قۇقىعى قالاي گەرمانياعا ءوتىپ كەتتى
استانا. KAZINFORM - استانادا «جوشى، شاعاتاي، حايدۋ ۇلىستارى مەن موعولستاننىڭ ەتنوساياسي تاريحى» اتتى حالىقارالىق عىلىمي پراكتيكالىق كونفەرەنتسيا ءوتىپ جاتىر.
قازاقستان، تاتارستان، باشقۇرستان، وزبەكستان، كانادا، قىتاي، رەسەي، ماجارستان عالىمدارىنىڭ باسىن قوسقان حالىقارالىق جيىندا بەلگىلى تاريحشى، كارتوگراف، عىلىم دوكتورى نۇرلان كەنجەاحمەت ءسوز الىپ، جوشى ۇلىسىنىڭ تاريحي كارتالارداعى ورنى تۋرالى بايانداما جاسادى.
Kazinform ءتىلشىسى عالىمدى اڭگىمەگە تارتىپ، اتىشۋلى تاريحي ەڭبەگىنىڭ تاعدىرى تۋرالى سۇرادى.
«2016 -جىلى قازاق حاندىعىنىڭ كارتالارى تۋرالى جوبانى باستاعانىمدى بىلەسىزدەر. ول كەزدە وتپەي قالدى. 2019 -جىلى تاعى ەكى رەت ۇسىندىم. عىلىم كوميتەتى ول جولى دا قابىلدامادى. سەبەبىن سول قالپى بىلگەن جوقپىن. دۇنيە وسىلاي كەتە بەرەدى دەپ ويلادىق پا، ايتەۋىر ماڭىزىنا ءمان بەرگەن جوق.
ۋكرايناداعى جاعدايدان كەيىن الگى جوبا تۋرالى سۇرايتىندار كوبەيە باستادى. شەكارانى شەگەندەۋ رەسمي شەكارامەن شەكتەلمەيتىنىن، تاريحي شەكارانى ايقىنداۋ ماڭىزدى ەكەنىن شىنىمەن دە ۋاقىت كورسەتىپ وتىر.
گارۆاردتىڭ قىتاي تانۋ ورتالىعى بار. 2021 -جىلدان باستاپ سول جەردە ەكى جىل تۇرىپ، سيرەك كارتالاردى تاۋىپ، جوبامدى اياقتادىم. 2023 -جىلى ول زەرتتەۋىم گەرمانيادا اعىلشىن تىلىندە مونوگرافيا (قازاق حاندىعىنىڭ تاريحي گەوگرافياسى» - رەد. ) بولىپ باسىلىپ شىقتى.
قازاق حاندىعىنىڭ ەۋروپا جانە شىعىس كارتالارىنداعى اۋماعىن سالىستىرا وتىرىپ، تاريحي اۋماعىمىزدى بەلگىلەي الدىق دەۋگە بولادى. بىلتىر سول مونوگرافيانىڭ تۇساۋكەسەرى قازاقستان ۇكىمەتىنىڭ قولداۋىمەن استانادا ءوتتى»، - دەيدى تاريحشى.
مەملەكەت الەم نازارىن اۋدارعان مونوگرافياعا وسىلاي كوڭىل اۋدارعانىمەن، قازاق تىلىندە اۋدارۋ ماسەلەسى ءالى شەشىلمەگەن كورىنەدى.
سول تۇساۋكەسەردە بەلگىلى عالىمدار وسى وقۋلىقتى قازاقستاننىڭ جوعارى وقۋ ورىندارىنا قازاقشاعا، ورىسشاعا اۋدارىپ، وقۋلىق رەتىندە پايدالانۋدى ۇسىندى.
ءبىراق قازىرگە دەيىن ەشكىم اۋدارماسىن قولعا العان جوق. رايسا قادىر دەگەن قارىنداسىمىزعا ۇسىنعانبىز. ول قىزىعۋشىلىق تانىتىپ، اۋدارماقشى بولدى دا. ءبىراق تاريحي مونوگرافيانى اعىلشىن تىلىنەن تىكەلەي اۋداراتىن مامان تاپپاي، قارجى جاعى قيىندىق بولىپ، اياقسىز قالدى. ايتپەسە جاقسى-اق تالپىنىپ ەدى. دەگەنمەن اعىلشىن تىلىندەگى ءتۇپنۇسقاسى بۇكىل دۇنيەجۇزىنە تارالىپ جاتىر.
كەشە جوشى ۇلىسىن زەردەلەۋ عىلىمي ينستيتۋتى قازاق حاندىعىنا بايلانىستى كونفەرەنتسيا وتكىزدى. جيىننان كەيىن باشقۇرتستاننان كەلگەن 3-4 عالىم جەكە جولىعىپ، العىستارىن ايتتى.
«باشقۇرتستان تاريحي كارتالاردا» دەگەن ۇلكەن كىتاپ شىعارعان ەكەن. سول كىتاپتى مەنىڭ مونوگرافيام بويىنشا جاساپ شىققان ەكەن. ياعني، قازاقستاننىڭ ءوز ىشىندە قولدانىسقا ەنبەگەنىمەن، حالىقارالىق دەڭگەيدە عىلىمي اينالىمعا كەڭىنەن ەندى»، - دەيدى نۇرلان كەنجەاحمەت.
پروفەسسوردىڭ بۇل ەڭبەگى «قازاقستان شەكارا، مەملەكەت بولماعان» دەپ كەلەتىن ساياسي بوپسالارعا عىلىمي تۇرعىدا جاۋاپ بەرگەن دۇنيە ەكەنىن قازاقستان تاريحشىلارى دا مويىنداعان. ءبىراق ەندى ونى قازاقشا باسىپ شىعارۋ ءۇشىن گەرمانياداعى باسپاحانامەن كەلىسىمگە كەلۋ كەرەك.
«بۇل مونوگرافيا گەرمانيادا باسىلىپ شىققانىن ايتتىم عوي. اۆتورلىق قۇقىق وزىمدە بولعانمەن باسپا قۇقىعى سولاردا. ءبىر مەملەكەت وزگە ەلدىڭ عالىمىنىڭ ەڭبەگىن بەتالدى شىعارىپ بەرمەيدى عوي، ارامىزدا سونداي كەلىسىمشارت جاسالعان. ەندى ونى قازاقشا اۋدارىپ باسقىزۋ ءۇشىن گەرمانيالىق تاراپپەن كەلىسۋ كەرەك. رەسەيدىڭ ءبىر ادامى اۋدارىپ باسپاقشى بولدى. ءبىراق نەمىستەر سانكتسيا سالىنعان ەلدە باسىپ شىعارۋعا بولمايتىنىن ايتىپ، باس تارتتى. ال ورتالىق ازيانىڭ وزگە ەلدەرىندە باسىپ شىعارسا، قارسىلىعىمىز جوق دەپ وتىر. ياعني، قازاقستاندا قازاقشا اۋدارىپ شىعارۋ ءۇشىن اۋەلى سول باسپا قۇقىعىنىڭ ماسەلەسىن رەتتەۋ كەرەك. باسپا قۇقىعىن بەرۋ ءۇشىن 3 مىڭ ەۋرو سۇرايدى. ودان كەيىن قازاقشاعا اۋدارىپ، ساتۋىنا دا بولادى. تاعى ءبىر تالاپ، اۋدارعان ادام ءار تاراۋىن مەنىمەن اقىلداسىپ اۋدارسا دەپ ويلايمىن. ويتكەنى ىشىندە ءار تىلدەگى دەرەككوزدەن الىنعان مالىمەت بار. ونىڭ ءبارىن دۇرىس تاپسىرلەمەسە، عىلىمعا قيانات بولادى»، - دەيدى ول.
عالىم ەلدەگى مەتسەناتتاردىڭ سپورتقا بولگەن كوڭىلدى عىلىمعا بولمەي وتىرعانىنا قىنجىلادى.
«مەنى قارجىلاندىرسا، ءوزىم- اق اۋدارىپ، شىعارۋعا بولادى. ولاي دەپ وتىرعانىمنىڭ دا سەبەبى بار. قازاقستاندا سپورتشى وليمپيادادان مەدال السا، بايىتىپ تاستايدى. مەملەكەتتىڭ ماراپاتىن ەسەپتەمەگەننىڭ وزىندە اتىمتايلار الدىنا ءۇيىر- ءۇيىر جىلقى سالىپ بەرىپ جاتىر. ال ءبىزدىڭ عىلىمي ەڭبەكتىڭ جەمىسىن ارتتاعى ۇرپاق جەيدى عوي. سپورتشىلاردى قولداعانداي ەلگە پايدالى ىسپەن اينالىسىپ جۇرگەن عالىمداردىڭ جوباسىنا دا قولداۋ بىلدىرسە ەكەن دەپ ويلايسىڭ. بۇل مونوگرافيانىڭ نەگىزگى مازمۇنىن الەم تانىپ بولدى. ەندى ءوز حالقىمىزعا، جاس ۇرپاققا تانىتۋىمىز كەرەك. ونىڭ ۇستىنە ورتالىق ازيانىڭ قانداي گەوساياسي احۋالدا تۇرعانىن كورىپ وتىرسىزدار. الەم ەكى پوليارعا بولىنگەن تۇستا، اۋماقتىق تۇتاستىقتى ساقتاۋ كۇردەلى ماسەلەگە اينالۋى مۇمكىن. ءبىزدىڭ تالپىنىسىمىز سول قاتەردىڭ الدىن عىلىم جولىمەن الۋدىڭ قامى»، - دەيدى تاريحشى.
اۆتور
ەسىمجان ناقتىباي
