قازاق بارلاۋ تاريحى شوقاننان ەمەس، ابىلايدىڭ تىڭشىلىق قىزمەتىن باسقارعان سەڭكىباي باتىردان باستالادى - «سىربار» ارداگەرى

استانا. KAZINFORM - بۇگىن -بارلاۋشىلار كۇنى. 1997-جىلدىڭ 5-قاراشاسىندا ق ر پرەزيدەنتى جانىنان جەكە ۆەدومستۆو رەتىندە «بارلاۋ» سىرتقى بارلاۋ قىزمەتى قۇرىلدى.

27 جىل جۇزىندە اتالعان ارنايى قىزمەت سالاسىندا بىرنەشە بۋىن اۋىسىپ ۇلگەردى. ايتۋلى داتادا وسى سالادا 36 جىل ەڭبەك ەتىپ، زەينەتكە شىققان، بۇگىندە «سىربار» ارداگەرلەر كەڭەسىنىڭ ءتوراعاسى بولىپ وتىرعان مارات كۇزەتوۆتى اڭگىمەگە تارتقان ەدىك.

- مارات اكالچينوۆيچ، بۇل سالاعا قالاي كەلدىڭىز؟ بالا كەزدەن بارلاۋشى بولامىن دەپ ارماندادىڭىز با؟ الدە ءومىردىڭ جولى ءسىزدى وسى سالاعا ءوزى الىپ كەلدى مە؟

- اۋەلدە بارلاۋشى بولىپ قىزمەت ەتەمىن دەپ ويلاعان جوقپىن. تەك اسكەردەن كەلگەن سوڭ عانا وسىنداي شەشىمگە كەلدىم. كەڭەس ۇكىمەتىنىڭ كەزى عوي، و زاماندا ەشكىم وسى سالادا جۇمىس ىستەيمىن دەپ ءوزى بارمايدى، ارىز جازبايدى. ك گ ب (ك س ر و- نىڭ مەملەكەتتىك قاۋىپسىزدىك كوميتەتى - رەد) ادامدارى اۋەلى سەنى سىرتتاي بايقايدى، سودان كەيىن «ءسىز بىزگە لايىقتى ەكەنسىز، بارلاۋشى بولىپ قىزمەت اتقارۋعا كوزقاراسىڭىز قالاي؟ كەلىسسەڭىز، وسى جۇمىسقا ءسىزدى دايىندايمىز، ودان كەيىن الامىز» دەپ ۇسىنىس جاسايدى.

- نەگىزگى ماماندىعىڭىز قانداي؟

- الماتىداعى قازمۋ- ءدىڭ زاڭ فاكۋلتەتىن بىتىرگەنمىن.

- قانداي قىزمەت اتقارىپ جۇرگەندە وسى بارلاۋ قىزمەتىنە شاقىردى؟

- ول كەزدە، 70 -جىلداردىڭ اياعىندا مەن الماتى اۋىر ماشينا جاساۋ زاۋىتىندا جۇمىس ىستەپ جۇرگەنمىن. سوندا كومسومول جۇمىستارىمەن شۇعىلداندىم، جۇمىسشى بولدىم. سول كەزدە كوزگە تۇسكەن سەكىلدىمىن.

- نەشە جىل بارلاۋ سالاسىندا قىزمەت اتقاردىڭىز؟

- جالپى 36 جىل. سونىڭ 21 جىلىندا وسى بارلاۋشى قىزمەتىن اتقاردىم. 5 جىلداي شەت مەملەكەتتەردە بولدىم.

- بارلاۋشى بولۋعا دەنە دايىندىعى قاجەت پە؟

- دەنە دايىندىعى ول دا قاجەت. ودان بولەك، ەلمەن ءتىل تابىسا ءبىلۋ، جۇمىسىنا تياناقتى بولۋ كەرەك.

- باسقا قانداي قاسيەت بولۋى كەرەك؟

- ەڭ باستىسى - وتانسۇيگىشتىك! ويتكەنى بۇنداي قاسيەتسىز ەشقانداي بارلاۋشى بولۋى مۇمكىن ەمەس. ەكىنشىدەن، وزىنە تاپسىرعان ءىستى اياعىنا جەتكىزۋگە دايىن بولۋ كەرەك. ول ەلدە بولاتىن جۇمىس پا، شەت ەلدە بولاتىن جۇمىس پا، دالادا بولاتىن جۇمىس پا، بارىنە دايىن بولۋ كەرەك.

- شەت ەل تىلدەرىن ءبىلۋ شارت پا؟

- ءيا! ونسىز بولمايدى!

- ءوزىڭىز نەشە شەت ءتىلدى بىلەسىز؟

- ءبىر شەت ءتىلىن بىلەمىن.

- ەلىمىزدە بارلاۋشىنى دايارلايتىن ارنايى وقۋ ورنى بار ما؟ بارلاۋشى قالاي دايارلانادى؟

- كەڭەس وداعى كەزىندە ونداي مەكەمە ماسكەۋدە بولاتىن. قازىر قازاقستاندا ارنايى دايىندايتىن ورتالىق بار. وعان وسى ۇلتتىق قاۋىپسىزدىك كوميتەتىنىڭ جىگىتتەرىنىڭ ىشىنەن ۇمىتكەرلەردى تاڭداپ الادى. سودان كەيىن دايىندىقتان وتكىزىپ، وسى جۇمىسقا قابىلدانادى.

- وسى بارلاۋشى قىزمەتىندە باسىڭىزدان وتكەن ءبىر قىزىق وقيعانى ايتىپ بەرسەڭىز؟

- ەندى.. . ەلىمىزدە دە ءبىراز جۇمىس ىستەدىك. شەتەلدە دە جۇمىس ىستەدىك. قاي جەرىن ايتارىمدى ءوزىم دە بىلە الماي تۇرمىن.. .

كەڭەس ۋاقىتىندا كەڭەس وداعى شەكاراسىنداعى جۇمىستارعا ارالاستىق. ول ۋاقىتتا اقپارات الۋ قيىن، ينتەرنەت جوق. سوندا شەكاراشىلارمەن بىرگە جۇمىس ىستەدىك.

- بارلاۋشى بولعىسى كەلەتىن جاستارعا قانداي كەڭەس بەرەر ەدىڭىز؟

- بارلاۋشى بىرنەشە ءتىل ءبىلۋى قاجەت. باياعىدا كەمى ءبىر شەت ءتىلى كەرەك بولسا، ءقازىر ەكى شەت ءتىلى قاجەت. ودان كەيىن ءوزى تاڭداعان ماماندىقتا ءبىلىمى جوعارى بولۋى كەرەك. بارلاۋدا ءارتۇرلى ماماندىق يەسى كەرەك. ينجەنەر بولسىن، اتوم مامانى بولسىن، ساياساتكەر، ەكونوميست بولسىن، ءار سالاداعى ءبىلىمدى ازاماتتار بىزگە قاجەت. اسىرەسە، ءتىل ءبىلۋى كەرەك.

- ياعني، بارلاۋشى بولۋ ءۇشىن تەك ۇ ق ك اكامەدياسىن، زاڭگەر ماماندىعىن الۋى كەرەك دەگەن شارت ەمەس قوي؟

- ءيا، ءيا. ويتكەنى، مەملەكەت بىزدەن ءارتۇرلى اقپاراتتى توسادى. ەكونوميكالىق بولسىن، عىلىمي بولسىن، مۇناي سالاسى تۋرالى دا.. . قازىرگى ۋاقىتتا ءارتۇرلى قاۋىپتەر كوبەيىپ كەتتى عوي. سوندىقتان جاس بۋىن بارلاۋشىلارىمىز وعان قارسى تۇرۋعا دايىن بولۋى كەرەك. ءبىزدىڭ بارلاۋشىلارىمىز كوپ جەردە جۇمىس ىستەيدى عوي. ەڭ الدىمەن ءوزىن ساق ۇستاپ، سول ەلدىڭ زاڭىن بۇزباۋى كەرەك. سويتە ءجۇرىپ، ءوز مىندەتىن اتقارۋعا مىندەتتى.

- 36 جىلدىق تاجىريبەڭىز بار. بۇل سالانىڭ قالاي دامىعانىن، ءوسىپ- وركەندەگەنىن كوزىڭىزبەن كوردىڭىز. ءبىزدىڭ ەلىمىزدىڭ بارلاۋ قىزمەتى الەمدىك دەڭگەيدە باسەكەگە قابىلەتتى بولاتىنداي دەڭگەيگە كوتەرىلدى مە؟

- ءوستى دەپ ايتا الامىن. قازىرگى ۋاقىتتا بارلاۋشىلاردىڭ تاپقان اقپاراتىنا بايلانىستى ءتيىستى ورگاندار شەشىم قابىلدايدى. ول شەشىمدەر ەلىمىزدىڭ دامۋىنا، ەكونوميكانىڭ دامۋىنا ۇلەسى از ەمەس.

- ءسىز قازىر سىربارداعى ارداگەرلەر كەڭەسىنىڭ ءتوراعاسى ەكەنسىز. بۇل كەڭەس قانداي جۇمىسپەن اينالىسادى؟

- بۇل كەڭەستى دەمالىستا جۇرسەك تە سالامىزعا كومەگىمىزدى كورسەتەيىك، جاس بۋىنعا بىلگەنىمىزدى ايتايىق دەگەن ماقساتپەن 2011 -جىلى قۇردىق. سودان بەرى بىرنەشە كىتاپ جازىلدى. گازەتتەرگە ماقالالار جاريالاندى. ستۋدەنتتەرمەن، وقۋشىلارمەن كەزدەسۋ وتكىزەمىز. جاس بارلاۋشىلارعا ساباق بەرەمىز، تاجىريبەمىزدى بولىسەمىز.

ودان بولەك، ت م د ەلدەرىندەگى وسى وزىمىزدىكى سەكىلدى ارنايى ۇيىمداردىڭ ارداگەرلەر كەڭەسىمەن بايلانىس ورناتىپ جاتىرمىز. تاجىريبە الماسامىز.

- ءسىز بارلاۋ قىزمەتى سالاسىنىڭ ارداگەرى رەتىندە وسى سالانىڭ تاريحىنا دا ءبىر ۇڭىلگەن بولارسىز. جالپى، قازاق بارلاۋ قىزمەتىنىڭ العاشقى وكىلى شوقان ءۋاليحانوۆ دەگەن پىكىر بار. وسىمەن كەلىسەسىز بە؟ ءبىزدىڭ بارلاۋ قىزمەتىنىڭ تاريحى شوقاننان باستالا ما؟

- جوق. قازاق بارلاۋ قىزمەتىنىڭ تاريحى وتە ارىعا كەتەدى. ءبىز بىلتىر قاراعاندى وبلىسى شەت اۋدانىندا جاتقان سەڭكىباي دەگەن باتىردىڭ كەسەنەسىنە بارىپ كەلدىك. ول ابىلاي حاننىڭ بارلاۋ قىزمەتىن باسقارعان ادام ەكەن. سوندىقتان، بارلاۋشىلاردىڭ تاريحىن سول جاقتان باستاۋعا بولادى دەپ جورامالداپ وتىرمىز. قازىر سول كىسى تۋرالى اقپاراتتار جيناپ جاتىرمىز.

- اڭگىمەڭىزگە راحمەت! ەل امان، جۇرت تىنىش بولسىن!

اۆتور

ەربول جانات