مۇشەل جاس نەسىمەن قاۋىپتى؟ ەتنوگراف مۇشەل ۇعىمى جايلى كوپ بىلمەيتىن قۇپيانى اشتى

قازاقتا مۇشەل جاس تۋرالى ايتىلاتىن ءتۇرلى سەنىمدەر بار. ءبىرى مۇشەل جاستى قاۋىپكە تولى جاس دەسە، ەندى ءبىرى مۇشەل جاس ۇلكەن وزگەرىستەرگە جول اشاتىن جىل دەيدى.

туған күн
Фото: Kazinform

Massaget.kz ءتىلشىسى مۇشەل جاستىڭ قازاق ۇعىمىنداعى جۇرت بىلمەيتىن قۇپيالارى جايلى ەتنوگراف، مادەنيەتتانۋشى بەردالى وسپانمەن اڭگىمەلەستى.

مۇشەل جاس ۇعىمى قايدان پايدا بولعان؟

ەتنوگرافتىڭ سوزىنشە، مۇشەل جاس ۇعىمى قازاقتاردىڭ كەز كەلگەن نارسەنى ولشەم بىرلىكپەن ولشەۋىنەن شىققان. ول ءتىل قولدانىسىنداعى بىرنەشە تۇراقتى تىركەستەردەن مىسال كەلتىردى.

«قازاق كەز كەلگەن نارسەنىڭ ولشەمىن ايتىپ وتىرعان. ماسەلەن، «ءسۇت ءپىسىرىم ۋاقىت"، «قاس- قاعىم ءسات"، «قوزى كوش جەر»، «نايزا بويى» دەگەن سياقتى ولشەمدى، مولشەردى بىلدىرەتىن تۇراقتى تىركەستەردى قولدانعان. سول سياقتى قازاق ادامنىڭ جاسىن دا مۇشەلمەن ولشەگەن. مۇشەل جاس - رۋحاني ولشەم سانالادى. ياعني ءبىر كەزەڭنەن ءبىر كەزەڭگە ءوتۋدى بىلدىرەتىن جاس ۇعىمى رەتىندە ساناعان»، - دەيدى بەردالى وسپان.

سونداي- اق ول مۇشەل جاس ۇعىمىنىڭ پايدا بولۋى ەمشىلىكپەن دە بايلانىستى بولۋى مۇمكىن دەيدى.

«قازاق ەمشىلەرى كوپ نارسەنى تابيعاتپەن بايلانىستىرعان. مۇشەل جاستىڭ 12 جاستان باستالۋى دا وسىعان كەلەدى. ەمشىلەر جالپى ادامنىڭ دامۋىن، بالا شاقتان كەلەسى كەزەڭگە ءوتۋىن وسى جاسقا توپشىلايدى. سول سەبەپتى دە «مۇشەل جاس» دەپ ادامنىڭ جاسىن كەزەڭ- كەزەڭگە ءبولۋدى قۇپ كورگەن. بالانىڭ وي- ءورىسى جەتىلىپ، اقىلى تولىساتىن شاق وسى جاس بولعاندىقتان دا مۇشەل جاسقا ەرەكشە ءمان بەرگەن»، - دەپ جاۋاپ بەردى ول.

مۇشەل قاي جاستان باستالادى؟
قازاقتا مۇشەلدىڭ كىرۋىن ءبىرى 12 جاستان دەسە، ەندى ءبىرى 13 جاستان دەپ بولجايدى. ەتنوگرافتىڭ سوزىنشە، دۇرىسى - 12 جاس. ياعني 12 جاس - العاشقى مۇشەل.

«ءيا، كوبى العاشقى مۇشەلدىڭ قاي جاستان ەكەنىنە داۋ تۋدىرادى. دۇرىسى - 12 جاس. بۇل ءبىر جىلدا 12 اي بولۋىمەن بايلانىستى. اتا- بابامىز جىلدى 12 ايعا ءبولىپ، 12 رەت ەسەپ بەرىپ وتىرعان. جاي ەسەپ ەمەس، ءبىر جىلدا نەگە جەتتىك، نە جوعالتتىق دەگەن ويلار ورتاعا سالىناتىن. سول سەبەپتى دە، مۇشەل جاس 12 جاستان، ەسەپ بەرە الاتىنداي كەزەڭگە، اقىل توقتاتىپ، وي وربىتە الاتىن ۋاقىتقا جەتكەندە باستالادى»، - دەپ قوستى مادەنيەتتانۋشى.

مۇشەلگە قاتىستى نانىم-سەنىمدەر 
ەل اراسىندا مۇشەلگە قاتىستى ءتۇرلى سەنىمدەر قالىپتاسقان. ماسەلەن، كوبى مۇشەلگە تولعان ادام ءوزىنىڭ كيىمىن بىرەۋگە سىيلاۋ كەرەك دەيدى. ەتنوگراف ونداي نانىمداردىڭ شىعۋىن ەرتەرەكتەگى «ايداردان ارىلۋ» داستۇرىمەن بايلانىستىردى.

«قازاقتا ءبىر ءۇيدىڭ جالعىز ۇلىن نەمەسە زارىعىپ كۇتكەن بالاسىن، حاننىڭ ورنىنا وتىرادى دەپ كۇتكەن بالاعا ايدار شاش قوياتىن بولعان. كەيىن سول ايدارىن 12 جاسقا، ياعني مۇشەلگە تولعاننان كەيىن الىپ تاستايتىن بولعان. مۇنى - بالانىڭ مۇشەلدەگى العاشقى قۇربانى دەپ سانايتىن»، - دەپ ءتۇسىندىردى بەردالى وسپان.

مۇشەلدىڭ تاعى ءبىر ىرىمى - قازاقتار ەكى مۇشەلدەن شىقپاي قاسقىر ىشىك كيمەيتىن بولعان. بۇل - ادامنىڭ جاسىن كيىمىنە قاراپ بىلۋگە مۇمكىندىك بەرەتىن تۇسىنىك دەيدى ەتنوگراف.

«جالپى قازاق ەجەلدەن ىرىمشىل حالىق ەكەنى بەلگىلى. كوپ نارسەنى ىمداپ، ءسوزسىز- اق جەتكىزەتىن بولعان. مۇشەل جاسپەن دە وسى تۇسىنىكتىڭ بايلانىسى بار. بۇرىن ەكى مۇشەلدەن اسپاعان، ياعني جاسى 25 تەن اسپاعان ادام قاسقىر ىشىك كيمەيتىن. قاسقىر ىشىك كيىپ جۇرگەندەرگە قاراپ، جاسىن بولجاي بەرەتىن بولعان. وسىعان ۇقساس، ەرتەدە تۇرمىسقا شىعاتىن قىزى بار ۇيدە ساۋكەلە تۇراتىن بولعان»، - دەيدى ەتنوگراف.

مۇشەل جاس قاۋىپتى كەزەڭ بە؟
قازاق مۇشەل جاستى كوبىنە جاريا ەتپەگەن. بۇل تۋرالى احمەتجان قايدار ۇلى مەن بولات بوپاي ۇلىنىڭ «قازاق ىرىمدارى» دەگەن كىتابىندا ايتىلعان.

«قازاقتا مۇشەل جاستا بولسا، كوپكە ايتپايتىن بولعان. سەبەبى مۇشەل جاس ءتىل مەن كوز تەز وتەتىن، قاتەرلى جاس سانالادى. بىرەۋ سۇراپ، ايتۋعا تۋرا كەلسە، نە اسىرىپ، نە كەمىتىپ ايتاتىن بولعان»، - دەلىنگەن.

ال بەردالى وسپان مۇشەل جاستىڭ قاۋىپتىلىگىن جاستىڭ ۇلعايۋىمەن بايلانىستىردى.

«كەزىندە جاس ۇلعايعان سايىن ادامنىڭ دەنساۋلىعى دا ناشارلاپ، ءومىر قاۋىپتى بولىپ باستايدى. قازاق تابيعاتىنان سەكەمشىل حالىق قوي. قازىر كەز كەلگەن جاستاعى ادام كەتىپ جاتىر. كوپ نارسەدەن سەسكەنەتىن قازاق، مۇشەل جاستان دا قاۋىپتەنۋدى شىعارعان»، - دەيدى ول.

Massaget.kz

سوڭعى جاڭالىقتار